ខ្ញុំឈ្មោះ វ៉ា សាម៉ាក់[1] កើតនៅឆ្នាំ១៩៤៩ នៅភូមិពោធិ៍តារស់ ឃុំបាសាក់ ស្រុកស្វាយជ្រំ ខេត្តស្វាយរៀង។ ខ្ញុំមានឪពុកឈ្មោះ វ៉ា កែវ​ ​និងម្ដាយឈ្មោះ មាស យ៉ាន់ ព្រមទាំងមានបងប្អូនបង្កើតចំនួន៣នាក់។ កាលពីតូច ខ្ញុំបានចូលរៀននៅសាលាបឋមសិក្សាបាសាក់។ ខ្ញុំរៀនពីរពេលគឺ ពេលព្រឹក និងពេលរសៀល ហើយខ្ញុំត្រូវដើរទៅរៀនដោយខ្លួនឯង។ ខ្ញុំរៀនដល់ថ្នាក់ទី៧ក៏ឈប់រៀន ហើយនៅឆ្នាំ១៩៦៦ ខ្ញុំបានរៀបការជាមួយប្តីឈ្មោះ គឹម ពៅប៉ា។ បន្ទាប់ពីរៀបការរួច ខ្ញុំមានកូនស្រីម្នាក់។

នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៧០ មានការទម្លាក់គ្រាប់បែកពីកងទ័ព នល់ នល់ និងកងទ័ពវៀតណាមខាងត្បូង ដូច្នេះខ្ញុំ និងប្តីបាននាំកូនៗរត់កាត់ស្ទឹងបាសាក់ទៅលាក់ខ្លួននៅភូមិតាណរ៍ ឃុំស្វាយតឿ ស្រុកកំពង់រោទិ៍ ខេត្តស្វាយរៀង។ រហូតដល់ស្ងប់ស្ងាត់ការទម្លាក់គ្រាប់បែក ទើបខ្ញុំ និងក្រុមគ្រួសារត្រឡប់មកស្នាក់នៅផ្ទះវិញ និងបាននាំគ្នាជីកត្រង់សេ (លេណដ្ឋាន) នៅជាប់ផ្ទះដើម្បីការពារខ្លួន។ នៅពេលឮសំឡេងយន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់ហោះមកម្តងៗ ខ្ញុំនិងប្តីបាននាំកូនស្រី៣នាក់ចូលលាក់ខ្លួននៅក្នុងត្រង់សេ ប៉ុន្តែសំណាងល្អគ្រាប់បែកទាំងនោះធ្លាក់មិនចំផ្ទះខ្ញុំ។ ក្រោយមក ប្តីរបស់ខ្ញុំបានចូលធ្វើទាហាន លន់ នល់ ដើម្បីវាយប្រយុទ្ធជាមួយកងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហមដែលចូលមកឃោសនាអូសទាញប្រជាជននៅក្នុងភូមិ។

នៅពេលខ្មែរក្រហមឡើងគ្រប់គ្រងប្រទេសនៅថ្ងៃទី១៧​ ខែមេសា​ ឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមចាត់តាំងខ្ញុំឱ្យច្រូតស្រូវ, ជីកប្រឡាយ និងលើកភ្លឺស្រែនៅរដូវប្រាំង ដោយដាក់ផែនការឱ្យខ្ញុំលើកភ្លឺស្រែប្រវែង១០ម៉ែត្រក្នុងមួយថ្ងៃ។ ក្រៅពីនោះ ខ្មែរក្រហមចាត់តាំងខ្ញុំទៅបុកស្រូវឱ្យបាន១០តៅក្នុងមួយថ្ងៃ និងរែងយកអង្ករទៅដាក់នៅរោងបាយរួម។ កូនស្រីរបស់ខ្ញុំធ្វើការនៅក្នុងកងកុមារ ចំណែកប្តីរបស់ខ្ញុំត្រូវខ្មែរក្រហមហៅទៅរៀនសូត្រព្រោះគាត់ធ្វើទាហាន លន់ នល់ ហើយចាប់តាំងពីពេលនោះមកគាត់មិនដែលត្រឡប់មកផ្ទះវិញទេ។ ខ្ញុំដឹងថាខ្មែរក្រហមយកប្តីរបស់ខ្ញុំទៅសម្លាប់ចោលហើយ ព្រោះខ្មែរក្រហមតែងតែទិតៀនប្តីរបស់ខ្ញុំ។ នៅក្នុងភូមិ ទោះបីខ្ញុំខំប្រឹងប្រែងធ្វើការងារយ៉ាងណាក៏ហូបមិនដែលបានគ្រប់គ្រាន់ដែរ គឺខ្មែរក្រហ​មចែកបាយឱ្យក្រុមខ្ញុំមួយឆ្នាំងសម្រាប់មនុស្ស១០នាក់។ លើសពីនេះ ខ្មែរក្រហមបានតាមក្រុមគ្រួសារខ្ញុំជាប្រចាំ។

មួយរយៈក្រោយមក ខ្មែរក្រហមបានជម្លៀសខ្ញុំ និងកូនៗទៅនៅរស់នៅឃុំតាសួស ស្រុកស្វាយជ្រុំ ខេត្តស្វាយរៀង។ នៅទីនោះប្រធានកងចាត់តាំងខ្ញុំឱ្យទៅធ្វើការនៅកងចល័ត ចំណែកកូនៗរបស់ខ្ញុំនៅកងក្នុងកុមារ។

ខ្ញុំធ្វើការនៅឃុំតាសួស រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៨ ទើបខ្មែរក្រហមបានជម្លៀសខ្ញុំ និងកូន ព្រមទាំងឪពុកម្តាយរបស់ខ្ញុំទៅអ្នកលឿងក្នុងខេត្តព្រៃវែងដើម្បីជិះកប៉ាល់បន្តទៅឈប់នៅច្បារអំពៅ ក្នុងក្រុងភ្នំពេញ​។ នៅទីនោះ ខ្មែរក្រហមបានចែកបាយមួយប្រអប់ ប្រេងកូឡា ក្រមា អាវខ្មៅមួយ និងសំពត់ខៀវមួយឱ្យខ្ញុំ​។ នៅព្រឹកបន្ទាប់ ខ្មែរក្រហមបានដឹកខ្ញុំ និងសមាជិកគ្រួសារទៅដាក់នៅចំណតរថភ្លើងក្រុងភ្នំពេញ។ ខ្ញុំបានជិះរថភ្លើងទៅឈប់នៅស្ថានីយក្នុងស្រុកមោងឫស្សី ខេត្តបាត់ដំបង។ បន្ទាប់មក ខ្មែរក្រហមនៅមូលដ្ឋានបានចាត់តាំងខ្ញុំឱ្យទៅរស់នៅក្នុងសហករណ៍ស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹងមោងឫស្សី។ ពេលទៅដល់ដំបូងខ្ញុំស្នាក់នៅរោងដែលគ្មានជញ្ជាំងបិទបាំង និងដេកផ្ទាល់នឹងដីតែម្តង។ ក្រោយមកទើបខ្ញុំដើរកាប់ដើមដំឡូងឈើមកក្រាលធ្វើជាគ្រែដេក។ នៅទីនោះ ប្រធានសហករណ៍បែងចែកការងារដល់ប្រជាជនជម្លៀសទៅតាមវ័យ ដោយខ្ញុំត្រូវទៅស្ទូងដកនៅរដូវវស្សា និងទៅច្រូតស្រូវនៅពេលថ្ងៃ ហើយបោកស្រូវនៅពេលយប់នៅក្នុងរដូវប្រាំង។ កូនរបស់ខ្ញុំនៅកងកុមារ និងឪពុកម្តាយរបស់ខ្ញុំនៅកងមនុស្សចាស់​ ដោយកាប់ចិញ្ច្រាំដើមទន្រ្ទានខែត្រធ្វើជី។ ខ្ញុំមិនសូវបានជួបមុខកូនៗរបស់ខ្ញុំទេ។ ចំណែករបបអាហារ ខ្មែរក្រហមមិនឱ្យខ្ញុំហូបគ្រប់គ្រាន់ឡើយ ដូច្នេះខ្ញុំបានលួចដំឡូង សណ្តែកដី និងសណ្តែកខៀវដើម្បីហូបបន្ថែម។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើអង្គការចាប់បានអ្នកលួចនឹងចាប់វាយធ្វើទារុណកម្ម និងសម្លាប់ចោលតែម្តង។ ជាក់សែ្តងពេលខ្ញុំចេញទៅជីកដីដំបូក ខ្ញុំឃើញរណ្តៅដែលទើបជីកថ្មីៗ និងមានដីផុលឡើង ហើយនៅខាងក្រោមដីនោះគឺសុទ្ធតែសាកសពប្រជាជនថ្មីដែលកងឈ្លបខ្មែរក្រហមក្មេងៗដឹកតាមរទេះសេះយកមកសម្លាប់ចោល។ សាកសពទាំងនោះត្រូវបានឆ្កែចចកខាំហែកស៊ីប្រអប់ដៃប្រអប់ជើង និងអូសពាសពេញព្រៃ។

រៀងរាល់ម៉ោងធ្វើការងារ ប្រធានកង និងកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមនៅមូលដ្ឋានស្ពាយកាំបិតផ្គាក់ និងដាវតាមឃ្លាំងមើលខ្ញុំធ្វើការងារជាប្រចាំ ដោយសារខ្ញុំគឺជាប្រជាជនថ្មី។ នៅពេលខ្ញុំនឹកកូនម្តងៗ ខ្ញុំដេកយំ ព្រោះប្រធានកងមិនឱ្យខ្ញុំទៅជួបកូនឡើយ។ ចំណែកឪពុកខ្ញុំបានធ្លាក់ខ្លួនឈឺហើម និងស្ពឹកខ្លួន ត្រូវខ្មែរក្រហមទុកចោល និងមិនមានអ្នកមើលថែទាំទេ។ នៅពេលខ្ញុំចូលដេកម្តងៗ ខ្ញុំតែងតែនឹកស្រមៃដល់ផ្ទះ និងផ្លូវដើរនៅក្នុងភូមិនៅស្រុកកំណើតរបស់ខ្ញុំ។ ខ្ញុំផ្លាស់ប្តូរកន្លែងស្នាក់នៅ និងការងារជាញឹកញាប់តាមការចាត់តាំងរបស់ប្រធានក្រុម ដូចដើរកាត់ដើមទន្រ្ទានខែត្រធ្វើជី ដកសំណាប និងបុកអង្ករជាដើម។ ពេលខ្លះខ្ញុំដេកនៅកន្លែងកបសាកសព ដែលមានក្លិនស្អុយអាសោច។

នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៨ ប្រជាជនធ្វើការនៅក្នុងកងចល័តជាមួយខ្ញុំបានលួចខ្សឹបប្រាប់ខ្ញុំថា បន្តិចទៀត កងទ័ពវៀតណាមចូលមករំដោះហើយ។ រំលងបានប៉ុន្មានថ្ងៃ ខ្ញុំឃើញឧទ្ធម្ភាគចក្រហោះរបស់កងទ័ពវៀតណាមហោះចូលមក និងឃើញកងទ័ពរណសិរ្សសាមគ្គីសង្រ្គោះជាតិកម្ពុជាជិះសេះមកប្រាប់ខ្ញុំនិងប្រជាជននៅក្នុងសហករណ៍ឱ្យត្រឡប់ទៅស្រុកកំណើតវិញ។ ប៉ុន្តែពេលនោះដោយសារសភាពច្របល់ខ្លាំងធ្វើឱ្យខ្មែរក្រហមឆ្លៀតឱកាសបន្តសម្លាប់ប្រជាជនថែមទៀតដោយមិនរើសមុខ។ ខ្ញុំនិងម្តាយរបស់ខ្ញុំបានប្រញាប់ប្រញាល់សែងឪពុករបស់ខ្ញុំពីសហករណ៍សំដៅមកថ្នល់ជាតិលេខ៥ ដែលគ្រប់គ្រងដោយកងទ័ពរណសិរ្សសាមគ្គីសង្រ្គោះជាតិកម្ពុជា។ ខ្ញុំនៅរង់ចាំកូនស្រីរបស់ខ្ញុំម្នាក់ដែលខ្មែរក្រហមកៀរចូលព្រៃ និងឡើងភ្នំ។ ឆ្លៀតឱកាសនោះ ខ្ញុំបានដើរច្រូតស្រូវយកមកបុករែងយកអង្ករទុកហូប។ រយៈពេលមួយខែក្រោយមក ទើបកូនស្រីរបស់ខ្ញុំត្រឡប់មកវិញ ហើយយើងក៏នាំគ្នាធ្វើដំណើរត្រឡប់មកស្រុកកំណើតវិញ។ សំណាងល្អខ្ញុំរកបានរទេះមួយគ្រឿងយកមកអូសឪពុករបស់ខ្ញុំ ព្រោះគាត់ឈឺដើរមិនរួច។ ឪពុករបស់ខ្ញុំបានសន្លប់លែងដឹងខ្លួនពេលមកដល់ទីក្រុងភ្នំពេញ។ ពេទ្យកងទ័ពវៀតណាមបានមកពិនិត្យ និងបានយករថយន្តមកដឹកឪពុករបស់ខ្ញុំ ប៉ុន្តែដោយសារស្ថានភាពជំងឺរបស់គាត់ធ្ងន់ធ្ងរក៏ស្លាប់ទៅ។ ពេទ្យកងទ័ពវៀតណាមធានារៀបចំនិងចាត់ចែងសាកសពឪពុករបស់ខ្ញុំ ហើយឱ្យខ្ញុំនិងម្តាយព្រមទាំងកូនធ្វើដំណើរបន្តមកខេត្តស្វាយរៀងវិញ។

អត្ថបទដោយ សោម ប៊ុនថន

---

[1] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, គម្រោង «ការលើកកម្ពស់សិទ្ធិ និងការធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវស្ថានភាពសុខភាពរបស់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរ, បទសម្ភាសន៍ ឃួន រស្មី ជាមួយ វ៉ា សាមាក់ រស់នៅភូមិបាសាក់ ឃុំបាសាក់ ស្រុកស្វាយជ្រំ ខេត្តស្វាយរៀង នៅថ្ងៃទី១៤ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១។