(ព្រៃវែង)៖ ប្រជាជនទាំងអស់ដែល​រស់នៅទីក្រុងភ្នំពេញមុនថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមជម្លៀសចេញដោយបង្ខំ។ នៅពេលធ្វើដំណើរដល់គោលដៅជម្លៀស ប្រជាជនទាំងនោះ ត្រូវបានអង្គការហៅថាជាប្រជាជនថ្មី ឬប្រជាជន១៧ មេសា ហើយត្រូវបានខ្មែរក្រហមធ្វើប្រវត្តិរូប បន្ទាប់មកមួយចំនួនត្រូវបានដាក់​ឲ្យរស់នៅដាច់ដោយឡែកពីប្រជាជនមូលដ្ឋាន ឬប្រជាជនចាស់។

មែល តុន មានអាយុ៧៩ឆ្នាំ រស់នៅភូមិព្រៃខ្លា ឃុំព្រៃកណ្តៀង ស្រុកពាមរក៍ ខេត្តព្រៃវែង​។ នៅឆ្នាំ១៩៧០ តុន រស់នៅភូមិព្រៃខ្លា ឃើញការទម្លាក់គ្រាប់បែក និង​សង្គ្រាមរវាងយោធាខ្មែរក្រហម និងទាហាន លន់ នល់​។ តុន និងសមាជិកគ្រួសារដែលមានបង ប្អូន ម្តាយ និងឪពុក បានផ្លាស់ប្តូរទីលំនៅទៅភូមិនៅជិតនោះ។ ក្រោយមកនៅឆ្នាំ១៩៧៣ តុន បានបន្តផ្លាស់​ប្តូរទីលំនៅ និងទៅប្រកបរបរធាក់ស៊ីក្លូនៅទីក្រុងភ្នំពេញ។

ថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥  នៅពេលដែលខ្មែរក្រហមទទួលជ័យជម្នះលើរបប លន់ នល់ តុនត្រូវបានបង្ខំឲ្យចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ។ គាត់​បានសម្រេចចិត្តធ្វើដំណើរចេញពីភ្នំពេញ តាមផ្លូវជាតិលេខ១ ដើម្បីឆ្ពោះមកស្រុកពាមរក៍ ខេត្តព្រៃវែង។ ពេលមកដល់ស្រុកកំណើតភ្លាម តុន ត្រូវបានខ្មែរ​ក្រហមធ្វើប្រវត្តិរូប។ គាត់ត្រូវ អង្គការចោទប្រកាន់ថាជាអ្នកស៊ើបការណ៍ឲ្យរបប លន់ នល់ ពេលដែលដឹងថា តុន ជាប្រជាជនដែលជម្លៀសមកពី​ភ្នំពេញ«ប្រជាជន១៧មេសា»។ គាត់និងគ្រួសារត្រូវបានអង្គការរើសអើងដោយឲ្យរស់នៅដាច់ដោយឡែកពីប្រជាជន​ចាស់។ ដើម្បី​គេចពីការធ្វើបាប និងសម្លាប់ចោល តុន បានលួចរត់ជាមួយគ្រួសារ​ទៅស្រុកកំចាយមារ ខេត្តព្រៃវែង។

ចំពោះការរស់​នៅក្នុង​ស្រុកកំចាយមារ តុន បានលាក់ប្រវត្តិរូបគាត់មិនឲ្យអង្គការដឹងថាធ្លាប់រស់នៅទីក្រុងភ្នំពេញឡើយ។ គាត់​ត្រូវ​បាន អង្គការចាត់ឲ្យរស់នៅក្នុងកងចល័តជាមួយយុវជនផ្សេងទៀតក្នុងភូមិ។ គាត់ត្រូវរែកដី ជីក​ប្រឡាយ និងលើកទំនប់ឆ្ងាយៗពីភូមិ។ ក្រោយមកអង្គការបានផ្លាស់ប្តូរកន្លែងធ្វើការរបស់ តុន ឲ្យទៅកាប់ឆ្ការព្រៃសម្រាប់យកដីឲ្យប្រជាជនធ្វើចម្ការ។ តុន បាននិយាយថា ក្នុងរបបខ្មែរក្រហមគាត់រស់នៅគ្មានសិទ្ធិសេរី រស់នៅឆ្ងាយពីឪពុកម្តាយ និងបងប្អូន។ គាត់ត្រូវធ្វើការងារធ្ងន់​ៗមិនបានសម្រាកពេលមានជំងឺ និងទទួលបាន​របបអាហារមិនគ្រប់គ្រាន់។

រឿងរ៉ាវដែល តុន ចងចាំមិនអាចបំភ្លេចបានរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃគឺការដែលខ្មែរក្រហមនាំបងប្អូនគាត់​ចំនួន៥នាក់ទៅសម្លាប់ទាំងគ្មានកំហុស និងការលុប​បំបាត់សាសនា ដោយបានវាយកម្ទេចវត្តអារាម និងចាច់ផ្សឹកព្រះសង្ឃ។​

ក្រោយពីរបបខ្មែរក្រហមបានដួលរលំ តុន និងគ្រួសារបាននាំគ្នាធ្វើដំណើរត្រលប់ពីស្រុកកំចាយមារ មករស់នៅស្រុកកំណើតវិញរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ ការរស់នៅឆ្លងកាត់របបខ្មែរក្រហម តុន យល់ថារបបនេះសាហាវព្រៃផ្សៃបំផុតដែលបានសម្លាប់​ប្រជាជនខ្មែរស្លូតត្រង់ដោយគ្មានកំហុស។

បច្ចុប្បន្នដោយសារតែ តុន មានអាយុច្រើន និងធ្លាប់ធ្វើការងារធ្ងន់ក្នុងរបបខ្មែរក្រហមគាត់មានជំងឺប្រចាំកាយដូចជាជំងឺលើសសម្ពាធឈាម, ជំងឺឈឺសន្លាក់ដៃ សន្លាក់ជើង និងជំងឺស្រវាំងភ្នែកដែលបណ្ដាលឲ្យគាត់មើលអ្វីៗមិនសូវឃើញ។

សម្ភាសន៍ដោយ ថន ធារ៉ា ថ្ងៃទី៣០ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១

អត្ថបទដោយ អេង សុខម៉េង ថ្ងៃទី២៩ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៤