ក្នុងឆ្នាំ២០០៣ មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ក្នុងគម្រោងជួយជនរងគ្រោះដោយអំពើទារុណកម្ម (Victim of Torture) ដែលផ្តោតសំខាន់ដល់ការជួយដោះស្រាយនូវវិបត្តិរបស់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមដែលមានជំងឺបាក់ស្បាតពីរបបខ្មែរក្រហមនៅខេត្តចំនួន២ គឺខេត្តតាកែវ និងខេត្តកណ្តាល ដែលគ្រប់គ្រងដោយ តាម៉ុក នៃភូមិភាគនិរតី[1]ក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ មិនតែប៉ុណ្ណោះក៏ជាតំបន់សម្បូរទៅដោយ គុក និងរណ្តៅសាកសពរួម ដែលបញ្ជាក់ពីការប៉ះទង្គិចធ្ងន់ធ្ងរដល់ប្រជាជនដែលរស់នៅក្នុងតំបន់នេះ។

បន្ទាប់ពីការណែនាំខ្លួន និងពន្យល់លម្អិតពីគម្រោងជួយជនរងគ្រោះដោយអំពើទារុណកម្ម ដល់អ្នកមីង នួន មុំ បានយល់រួចរាល់ ជួង សុភារិទ្ធ និង អៀ ម៉េងទ្រី បុគ្គលិកគម្រោងជួយជនរងគ្រោះដោយអំពើទារុណកម្ម នៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាបានសួរនាំពីប្រវត្តិ និងការចងចាំនូវការឈឺចាប់របស់អ្នកមីង នួន មុំ ដែលបានឆ្លងកាត់ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ នួន មុំ លើកឡើងទាំងការឈឺចាប់ថា ‍«សូមកុំឲ្យស្ត្រីជួបការលំបាក និងប៉ះទង្គិចខ្លាំងដូចកាលសម័យ ប៉ុល ពត ដូចជារូបខ្ញុំ ឬមិត្តភ័ក្ត្រខ្ញុំជាច្រើនជួបការលំបាកនោះ ទី១ ធ្វើការគ្មានពេលកំណត់ គឺមិនមានពេលសម្រាក ហើយគ្មានបានថែអនាម័យក្នុងខ្លួនធ្វើឲ្យខ្លួនទ្រុឌទ្រោមមិនអាចរកថ្នាំព្យាបាលបាន ដូចជាមិត្តភក្តិមួយចំនួនរបស់ខ្ញុំស្លាប់ដោយគ្មានថ្នាំព្យាបាល សូម្បីតែក្រោយរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំនៅតែបន្តមានជំងឺ រហូតដល់មហារីកស្លាប់អស់ប្រហែល១៣នាក់»។ ប្តីរបស់ មុំ ត្រូវខ្មែរក្រហមសម្លាប់ ចំណែកកូន ២នាក់ ស្លាប់ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ ដោយអត់ឃ្លាន រីឯឪពុកក្មេកម្តាយក្មេកស្លាប់ពេលរបបខ្មែរក្រហមជិតដួលរលំក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ និងបងជីដូនមួយ ៤នាក់បាត់បង់ជីវិតក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។

នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម សម្លៀកបំពាក់ដែល មុំ យកមកតាមខ្លួនទុកប្រើប្រាស់ ត្រូវជ្រលក់ពណ៌ខ្មៅទាំងអស់ ដែលមានសំពត់ហូល ផាមួង និងអាវ ពាក់បានមួយរយៈក៏មានដាច់រហែក មុំ បានសុំក្រណាត់អ្នកមូលដ្ឋានដេរប៉ះដើម្បីពាក់បន្តទៀត ព្រោះពុំមានរបបចែកបន្ថែមទេ សូម្បីតែស្បែកជើងក៏ មុំ ពុំមានពាក់ដែរ ព្រោះស្បែកជើងកង់ឡានធ្ងន់ហើយធំ ចំណែក មុំ ស្គមតូច ពុំមានកម្លាំងគ្រប់គ្រាន់។ មុំ ពុំដែលមានសាប៊ូកក់សក់ទេ តែ មុំ និងប្រជាជនផ្សេងទៀតនាំគ្នាយកគរ និងត្នោតទុំ ឬដុតស្លឹកត្នោតយកទៅកក់សក់ជំនួសសាប៊ូវិញ។ ពេលទៅរស់នៅក្នុងកង មិនមានផ្ទះ ឬខ្ទមស្នាក់នៅត្រឹមត្រូវទេ មានតែ ថែប (ឃ្លប់ចល័ត ឬតង់សម្រាប់ជ្រកដេកពេលយប់ ដេរពីកូនស្លឹកឈឺតូចៗ) លីតាមខ្លួន ទៅធ្វើការនៅកន្លែងណា រៀបចំដេកកន្លែងនោះ មិនមានរនាប ឬកម្រាលទ្រាប់ខ្នងដេកឡើយ។ មុំ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមបង្ខំឲ្យប្តេជ្ញារៀបការគូស្រករថ្មីក្រោយពេលប្តី និងកូនៗស្លាប់អស់ តែសំណាងល្អ មុំ មានជំងឺចំថ្ងៃដែលអង្គការកំណត់ពិធីបើកវគ្គ ឬពិធីរៀបការ[2]។

មុនរបបខ្មែរក្រហមចូលកាន់កាប់ នួន មុំ រស់នៅក្រុងតាកែវ ខេត្តតាកែវ ប្រកបរបរលក់ដូរ តែត្រូវគេចគ្រាប់ផ្លោង គ្រាប់បែកជាច្រើនលើកច្រើនសារ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ពេលខ្មែរក្រហមចូលកាន់កាប់ក្រុងតាកែវ មុំ និងគ្រួសារដែលមានសមាជិក ៦នាក់ ត្រូវជម្លៀសចេញដោយបង្ខំ និងមិនអនុញ្ញាតិឲ្យយករបស់របរប្រើប្រាស់ ឬអាហារតាមខ្លួនទេ ដោយអង្គការ[3]នឹងជួយឧបត្ថម្ភហើយ មានអាហារហូបគ្រប់គ្រាន់ មិនត្រូវការលុយទេ[4] តែ មុំ នៅតែឆ្លៀតដាក់អង្ករបានតែបន្តិចដើម្បីទុកហូបពេលធ្វើដំណើរ និងដាក់លុយតាមខ្លួន តែពេលទៅដល់គោលដៅដែលកំណត់ដោយអង្គការ លុយដែលសល់ពីជំនាន់ លន់ នល់ មិនមានការលក់ដូរទៀតឡើយ ដូច្នេះ មុំ និងគ្រួសារមានតែយករបស់របរប្រើប្រាស់ និងមាស ទៅដូរយកអង្ករពីប្រជាជនមូលដ្ឋាន[5]។ មាស មួយជី អាចប្តូរបានអង្ករពី ៦ ទៅ ១០កំប៉ុងប៉ុណ្ណោះ អាចទុកហូបបាន ៨ថ្ងៃសម្រាប់គ្រួសារដោយសន្សំសំចៃបំផុត តែ មុំ មានមាសតែ ៣ជី ដែលជួយដល់គ្រួសារប្តូរអង្ករហូបបានតែប្រមាណជា ២១-២៤ថ្ងៃតែប៉ុណ្ណោះ។

ខ្មែរក្រហមក៏ជម្លៀសប្រជាជនបន្តឲ្យទៅរស់នៅឯស្រុកភូមិកំណើតវិញ។ ពេលមកដល់ភូមិអង្គនរាយណ៍ មុំ និងគ្រួសារ ព្រមទាំងបងប្អូនមួយចំនួនមិនបានអនុញ្ញាតិឲ្យទៅរស់នៅក្នុងភូមិកំណើទេ ក៏នាំគ្នាធ្វើខ្ទម ប្រក់ស្លឹក ដើម្បីរស់នៅទីកន្លែងដែលបានកំណត់ដោយខ្មែរក្រហម។ បន្ទាប់មកបាន៣ថ្ងៃ មុំ និងគ្រួសារ អស់អង្ករហូប ក៏ត្រូវប្រមូលរបស់ប្រើប្រាស់ដើម្បីទៅប្តូរយកអង្ករពីអ្នកមូលដ្ឋាន តែ មុំ និងគ្រួសារ មិនមានសេសសល់របស់របរប្រើប្រាស់ទេ ព្រោះត្រូវប្រធាននារីភូមិឆែកឆេរដកហូតយកទាំងអស់ មានដូចជា ម្សៅ ថ្នាំពេទ្យ និងសូម្បីតែអាវក្នុងល្អៗក៏ត្រូវដកហូតយកទាំងអស់ដែរ។ មានថ្ងៃមួយ ប្អូនស្រីរបស់ មុំ ម្នាក់ដែលមិនទាន់ពេញវ័យនៅឡើយ ត្រូវបានបញ្ជូនឲ្យទៅធ្វើការរែកដីលើកទំនប់រយៈពេលមួយខែកន្លះ ពេលត្រលប់មកវិញនៅសល់តែស្បែកដណ្តប់ឆ្អឹង ចំណែក មុំ ត្រូវបានចាត់តាំងឲ្យធ្វើការនៅភូមិចាប់ពីម៉ោង ៦ព្រឹកដល់ម៉ោង១២ថ្ងៃត្រង់ ទើបត្រលប់ទៅខ្ទមវិញ។

នៅភូមិអង្គនរាយណ៍ ពេលខ្មែរក្រហមទើបតែកាន់កាប់ភ្លាម នៅមានការចែករបបអង្ករដល់ប្រជាជន​នៅឡើយ គ្រួសាររបស់ មុំ ក៏ទទួលបានរបបអង្ករ ២កំប៉ុងសម្រាប់សមាជិកគ្រួសារក្នុងមួយថ្ងៃ។ មុំ តែងតែទៅគាស់គល់ចេកក្រោយធ្វើការរួច ដើម្បីយកទៅដាំលាយបាយ ព្រោះអង្ករតិចពេកមិនអាចហូបគ្រប់គ្រាន់ឡើយ។ ឪពុករបស់ មុំ មានជំងឺ ហើយមិនមានអាហារហូបគ្រប់គ្រាន់ ទើបគាត់ត្រូវទៅលួចបូតដង្ហើមស្រូវហូបបន្ថែម ចំណែកឯប្អូនប្រុសរបស់ មុំ ម្នាក់ហូបមិនគ្រាប់គ្រាន់ធ្លាក់ខ្លួនឈឺ និងបណ្តាលឲ្យឡប់សតិដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។

រស់នៅភូមិអង្គនរាយណ៍បានប្រហែល ១០-១៥ថ្ងៃ បងប្រុសរបស់ មុំ ត្រូវបាននាំយកទៅសម្លាប់ចោលដោយកងទ័ពខ្មែរក្រហមដែលជាក្មេងស្រីមានអាយុប្រហែល ១២-១៣ឆ្នាំ ស្លៀកពាក់ខ្មៅ ចងក្បាលក្រវ៉ាត់ក្រមា ពាក់ប្ររ៉េកាតិប (មួកកាតិប) ខ្លះដៃកាន់កាំភ្លើង និងខ្លះទៀតកាន់ដំបង។ ពេលនោះមានការប្រកាសថា អ្នកធ្លាប់ធ្វើការពីសម័យមុន ហើយចង់ទៅធ្វើការវិញ អង្គការនឹងឲ្យទៅធ្វើការ ប៉ុន្តែអ្នកដែលបានចុះឈ្មោះ ត្រូវបានយកទៅបណ្តើរជាខ្សែៗ ហើយមិនឃើញត្រលប់មកវិញទេ។ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៦ មុំ បានឃើញ ឪពុកមារត្រូវឈ្លបខ្មែរក្រហមនាំយកទៅសម្លាប់ វះពោះ នៅខាងកើតវត្តខ្នា គ្រាន់តែនិយាយថា «ឲ្យស៊ីដូចឆ្កែ» តែប៉ុណ្ណោះ ដែលជាពេលដែល មុំ ដឹងថា មានការសម្លាប់មនុស្ស។

ដើមឆ្នាំ១៩៧៦ ខ្មែរក្រហមបង្កើតសហករណ៍[6] ហូបរួម ធ្វើការរួម មុំ ត្រូវបែកចេញទៅរស់នៅក្នុងកងឡធ្វើក្បឿង នៅវត្តលាយបូរ ភូមិអង្គត្រនូ ឃុំអូរចំបក់ ប្រធានក្រុមឈ្មោះ យាយយឿន និងប្រធានកងឈ្មោះ មុត សៀត (ជាប្រពន្ធចៅហ្វាយខេត្តតាកែវក្នុងរបបខ្មែរក្រហម)។ មុំ និងកងនារី ឡើងបើកក្បឿងពីយប់ដល់ម៉ោង៣កន្លះភ្លឺ រួចជាន់ក្បឿងដល់ម៉ោង៩ព្រឹក បន្ទាប់មកធ្វើដីយកធ្វើសាច់ក្បឿងស្រកាលិញបន្តទៀត។ យាយយឿន ប្រធានកងតែងតែយល់ពីកូនក្រុមដែលជាមនុស្សស្រី មិនសូវប្រើឲ្យធ្វើការហួសកម្លាំងទេ តែដោយសារតែការចាត់តាំងពីអង្គការ មានពេលខ្លះ មុំ និងកងនារី ត្រូវចាត់តាំងឲ្យទៅលីស៊ីម៉ង់ពីទូរថភ្លើងទៅដាក់នៅឃ្លាំង ពេលខ្លះលីឈើធំៗដាក់ឡាននៅភ្នំបូតតាផង ចំណុចកណ្តាលរវាងខេត្តកំពង់ស្ពឺ និងស្រុកតាំកក់។ ពេលខ្លះ មុំ ត្រូវមេកងបញ្ជាឲ្យចូលទៅកាយភ្លើងចេញពីក្នុងបំពង់ឡ និងដុតក្បឿង ឈរនៅមុខឡរយៈពេលយូរបណ្តាលឲ្យ មុំ មានជំងឺសួត និងស្បូន។ ពេលធ្វើការនៅឡក្បឿង មុំ បានជួប តាម៉ុក[7] ដែលជាអ្នកក្តោមរួមភូមិភាគនិរតី ហើយ តាម៉ុក មិនដែលពាក់សម្លៀកបំពាក់ខ្មៅទេ ពាក់តែខោចែវ។ តាម៉ុក ឃើញ មុំ ជាស្រីឈរនៅមុខឡ ដុតក្បឿងបានបញ្ជាឲ្យប្រធានកងចែកស្បែកជើងម៉ៃហ្វក (ស្បែកជើងកងទ័ព) ឲ្យ មុំ ដើម្បីពាក់ការពារកំដៅ តែ មុំ ទទួលបានតែស្បែកជើងខាងឆ្វេងទាំង២ មិនអាចពាក់បានដដែល។ ពេល តាម៉ុក មកមើលកងឡម្តង ការងារវាយក្បឿងត្រូវបានបង្កើនពី ៧០០សន្លឹកក្នុងមួយថ្ងៃ ទៅ១៥០០សន្លឹកក្នុងមួយថ្ងៃ និងមានការរឹតបន្តឹងកាន់តែខ្លាំងឡើង។

ក្រៅពីនោះ មុំ និងកងនារី ប្រធានកងបានចាត់តាំងឲ្យស្ទូងស្រូវក្នុងដី៥ហិកតា តែ១៥នាក់ទេ ធ្វើការពីម៉ោង ៤ទាបភ្លឺ ដល់ម៉ោង១២ថ្ងៃត្រង់ (ពេលវាយពិសេសត្រូវធ្វើដល់ម៉ោង១២យប់ រួចម៉ោង៤ភ្លឺត្រូវក្រោករែកដីរហូតដល់ម៉ោង ៦ព្រឹកទើបសម្រាក កន្លះម៉ោង រួចបន្តដូចម៉ោងធ្វើការធម្មតា) ទើបសម្រាកទទួលរបបអាហារ តែ មុំ បានសម្រាកពេលយប់តែ ១ម៉ោងប៉ុណ្ណោះ ព្រោះប្រធានកងហៅប្រជុំម៉ោង១២អធ្រាត្រ ចំណែកកន្លែងសម្រាកពេលយប់ក៏មិនមានផ្ទះ ឬខ្ទមត្រឹមត្រូវទេ ពេលខ្លះដេកក្រោមដើមអំពិល ក្រោមតំណក់ភ្លៀងក៏មាន តែព្រោះតែអស់កម្លាំងពេក មុំ និងសមាជិកដទៃទៀតនៅតែអាចសម្រាកបាន យប់ខ្លះបើគេវាយស្គរធំទៀត គឺបានដេកពេញមួយយប់តែម្តង តែរបបអាហារវិញ ក្នុងម្នាក់ទទួលបានតែទឹកបាយមួយវែកប៉ុណ្ណោះ ថែមទាំងមានរស់ជាតិចត់ទៀត។ ឃ្លានពេក មុំ ត្រូវលួចជីកដំឡូងដែលដាំខ្លួនឯង លួចជីកក្តាមខ្យង ដើម្បីហូបបន្ថែម តែប្រសិនឈ្លបចាប់បាននឹងត្រូវចាប់យកទៅធ្វើទារុណកម្ម។ មុំ ធ្លាប់បានឃើញកងឈ្លបក្មេងៗ២នាក់ ម្នាក់កាន់ដំបង ហើយម្នាក់ទៀតកាន់កាំភ្លើង បណ្តើរមនុស្សប្រុសដែលមានវ័យចាស់ ៤-៥នាក់ វាយបណ្តើរតាមផ្លូវ ខ្លះធាក់ដួលនៅនឹងកន្លែង បើងើបមិនរួចត្រូវឈ្លបវាយ២-៣ដំបងបន្ថែមទៀត។ មានម្តងនោះ មុំ បានឃើញការធ្វើទារុណកម្មផ្ទាល់ភ្នែកនៅទៅលើក្មេងស្រីម្នាក់ឈ្មោះ ម៉ាកសាឡន ដែលមានអាយុប្រហែល១២-១៣ឆ្នាំ  ដែលបានលួចបេះផ្លែឈើសហករណ៍ ដោយឈ្លបឃុំស្រី (ស្រីឈ្លបក្មេងៗ អាយុប្រហែល ១២ឆ្នាំ ១៣ឆ្នាំ និង ១៥ឆ្នាំ) ៤-៥នាក់ វាយបញ្ច្រកទឹកត្រី បញ្ច្រកទឹកអំបិល បញ្ច្រកបបរ រួចអូសបញ្ច្រាសគ្នាទៅវិញទៅមក តាមបញ្ជារបស់មេកង។ ការធ្វើទារុណកម្មដល់អ្នកលួចអាហារ ដូចជា លួចអង្ករ ឈ្លបយកអង្ករបុកបញ្ច្រកពេញមាត់ បើលួចដំឡូង គឺបុកបញ្ច្រកដំឡូងពេញមាត់ ខ្លះឈាមរហែកដោយសាររហែកមាត់។ ចុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៦ មុំ និងមិត្តភក្តិ ពីរនាក់ទៀត ឈ្មោះ រឿន និង មៀត នាំគ្នាលួចទៅបាចត្រីមិនទាន់រីងស្រួលបួលផង ស្រាប់តែប្រធានកង ឈ្មោះ យាយយឿន តាមទាន់នៅកន្លែងបាចត្រី តែដោយចិត្តសណ្តោស យាយ យឿន គ្រាន់តែអប់រំ កុំឲ្យថ្លើមពាសមេឃទៀត និងដោះលែងឲ្យទៅផ្ទះវិញ។ តែអនុប្រធានកង ឈ្មោះ ថន បានស្តីបន្ទោសដល់ យាយយឿន មិនគួរណាលើកលែងទោសឲ្យ មុំ រឿន និង មៀត ទេ បើទុកទៀតនឹងទៅជាខ្មាំង[8]ពេញទីហើយ។

ចាប់តាំងពីជម្លៀសចេញពីក្រុងតាកែវ មក ឪពុកម្តាយ និងឪពុកក្មេក មុំ មានជំងឺ។ ចំណែកម្តាយរបស់ មុំ ធ្លាក់ឈាមមិនដឹងខ្លួនដោយសារធ្វើការធ្ងន់ (រែកដីខ្លាំងពេក) តែពេលដែល មុំ សុំមេកង ឈ្មោះ សៀត ទៅមើលឪពុកម្តាយឈឺ មេកងមិនបានអនុញ្ញាតិទេ ដោយប្រាប់ថា «មិនបាច់ទៅមើលទេ មានពេទ្យគេមើលហើយ»[9] តាំងពីបែកចេញទៅនៅកងឡ មុំ ពុំដែលបានជួបឪពុកម្តាយ និងបងប្អូនឡើយ។ តែមានយប់មួយចុងឆ្នាំ៧៦ ដោយនឹកឪពុកម្តាយពេក មុំ បានលួចដើរទៅផ្ទះម្តាយប្រហែលម៉ោង ៩យប់ តែម្នាក់ឯង តែពេលទៅដល់ផ្ទះនៅវត្តលាយបូរ មុំ បានជួបតែម្តាយទេ ជួបបានតែមួយភ្លែត មុំ ប្រញ៉ាប់ត្រឡប់ទៅកងវិញ ដើម្បីកុំឲ្យប្រធានកងដឹង ព្រោះនឹងត្រូវយកទៅសម្លាប់ចោល ដោយចោទថាជាខ្មាំង។

មុំ ធ្លាប់ឈឺ៦ដងក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ លើកទី១ មុំ សន្លប់ (ធ្វើការហួសកម្លាំង) ត្រូវបានបញ្ជូនទៅព្យាបាលនៅពេទ្យ ដោយពេទ្យរៀបចាក់ថ្នាំដែលនៅក្នុងដបកែវពណ៌ទឹកក្រូច ដែលមានថង់ផ្លាស្ទិករុំពីលើក្បាលដប តែ មុំ សុំពេទ្យផឹកជំនួសការចាក់វិញ មុនពេលដែលពេទ្យអនុញ្ញាតិ ពេទ្យខ្មែរក្រហមនិយាយថា «ហេតុអ្វីមិនព្រមចាក់? បានតែចាក់ទឹកឲ្យទេតើ»[10]។ ឈឺលើកទី២ មុំ គ្រុន ពេទ្យយកថ្នាំបម្រុងនឹងចាក់ទៀត តែ មុំ សុំលេបថ្នាំអាចម៍ទន្សាយ[11] (ដែលធ្វើពីដំឡូង លុញបាញ់ពីបំពង់ឡកាំភ្លើង) មុំ លេបជាមួយគ្នានឹងស្លឹកអំពិលប្រក់ផ្លែ (មានរស់ជាតិល្វីង)។ ឈឺលើកទី៣ មុំ គ្រុនចាញ់ដោយសារផឹកទឹកនៅអូរចោមនៅកន្លែងធ្វើថ្នល់ កងទ័ពខ្មែរក្រហមនៅទីនោះបានយកថ្នាំពេទ្យឲ្យ មុំ លេប (លើកទីមួយដែល មុំ ទទួលបានថ្នាំល្អព្យាបាលជំងឺ) រួចស្រាប់តែត្រូវបញ្ជូនកងទ័ព១២នាក់ ដែលធ្វើថ្នល់ទៅសម្លាប់ចោល សល់តែ ភ័ព្ធ ម្នាក់គត់ដែលនៅរស់ តែមិនហ៊ានប្រាប់ មុំ ពីមូលហេតុដែលសម្លាប់កងទ័ព១១នាក់នោះឡើយ។ ឈឺលើកទី៤ ពេលដែលផ្លាស់ទៅកងឡថ្មីនៅភូមិរកាក្នុង ឃុំលាយបូរ ទីរួមខេត្តតាកែវ មុំ សន្លប់ម្តងទៀត តែខ្មែរក្រហមចោទថា ឈឺសតិអារម្មណ៍ ខ្មែរក្រហមបានយក មុំ ទៅកសាងនៅកណ្តាលកោះ (ខែទឺកជំនន់ទៀត) ពេលយប់មូសបូត (មូសច្រើនខ្លាំង) និងបង្អត់បាយបីថ្ងៃ  ពេលមានម្ហូបចែកឲ្យ មានតែសម្លធ្វើពីអន្ទង់ពស់បុកលាយជាមួយកង្កែបយកទៅស្លជាមួយស្លឹកបាស់ ត្រកួនមិនមានអនាម័យ ថែមទាំងមានក្លិនស្អុយទៀត ធ្វើឲ្យ មុំ លួចទៅក្អួតបន្ទាប់ពីហូបរួចម្តងៗ មុំ បេះស្លឹកថ្នឹង ហូបជាមួយអំបិលគ្រួស២-៣គ្រាប់ជំនួសបាយ។ ឈឺធ្ងន់ម្តងទៀត ពេលដែល មុំ ផ្លាស់ទៅនៅលើភ្នំលិច មុំ សន្លប់ម្តងទៀត លើកនេះ មេកង បញ្ជាឲ្យយក មុំ ទៅសម្លាប់ចោលមិនបាច់ទុកទេ ឈឺច្រើនពេក ទុកនាំតែខាត[12]សហករណ៍។ មុំ ខ្លាចខ្មែរក្រហមយកទៅសម្លាប់ ខំប្រឹងដើរទៅលីឈើតាមការចាត់តាំងរបស់មេកងដែលកំណត់ឲ្យ តែសំណាងល្អមិត្តភក្តិក្នុងកងជាមួយលួចជួយលីឈើ មុំ ពេលកន្លែងស្ងាត់ (ពេលដើរកាត់ព្រៃ ដោយសារលីឈើចម្ងាយប្រហែល ៣គីឡូម៉ែត្រ)។

ជារាងរាល់យប់ មានការកោះប្រជុំអប់រំណែនាំឲ្យផ្លាស់ប្តូរចិត្តគំនិត សិទ្ធស្មើគ្នា ជម្រុះចោលគំនិតសក្តិភូមិ [13]មានហូបរួមគ្នា បើមិនមានអ្វីហូបគឺអត់ដូចគ្នា តែធាតុពិត ប្រធានកង ហូបបាយស្រួយ ប្រជាជនហូបតែបបរ (ទឹកបបរ) ថែមទាំងមិនឲ្យរំលឹកពីអតីតកាលដែលធ្លាប់ស្រណុកស្រួល មានអាហារហូបឆ្ងាញ់ ដេកស្រួលអ្វីទេ គិតតែថា ពីថ្ងៃនេះទៅប្រឹងធ្វើការដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍អង្គការ។[14] ប្រជុំចប់ កងកុមារតូចៗ ឡើងរាំ ច្រៀងបទចម្រៀងខ្មែរក្រហម។

ចុងឆ្នាំ១៩៧៨ មុំ ត្រូវបានមេកងខ្មែរក្រហមបញ្ជូនឲ្យទៅធ្វើឡនៅជើងភ្នំដំរីរមាល និងច្រូតស្រូវនៅភូមិត្រពាំងត្រគាត។ កន្លះខែក្រោយមក វៀតណាមវាយចូលទីក្រុង មុំ រត់ចេញខេត្តកំពង់ស្ពឺ រួចរត់ត្រលប់មកវិញបានឃើញកងទ័ពខ្មែរក្រហមយកមនុស្ស៤នាក់ទៅសម្លាប់នៅភូមិព្រែកខ្លា ដោយសាររឹងទទឹងមិនព្រមទៅតាមការកៀររបស់កងទ័ពខ្មែរក្រហម ឃើញដូច្នេះ មុំ នាំគ្នារត់បញ្ជ្រាស់ទិសជាមួយកងទ័ពខ្មែរក្រហម ព្រោះដឹងថា បើនៅបន្តទៀត នឹងត្រូវយកទៅសម្លាប់ចោល ព្រោះ មុំ និងក្រុមការងារធ្វើឡនៅក្បែរជើងភ្នំដំរីរមាលសុទ្ធតែអ្នក១៧មេសា[15] និងជាអ្នកដែលមានចំណេះជំនាញ ដែលជាមុខសញ្ញាកម្ទេច[16]របស់ខ្មែរក្រហម។ មុំ ពុំធ្លាប់បានកងទ័ពខ្មែរក្រហមឲ្យធ្វើប្រវត្តិរូបទេ តែមានកងឈ្លបតាមដាន និងលួចស្តាប់តាមក្រោមផ្ទះជាញឹកញាប់ ហើយធ្លាប់មានខ្មែរក្រហមដែលមិនចេះអក្សរពឹងឲ្យ មុំ ជួយសរសេរសំបុត្រឲ្យជារឿយៗ តែក្រោយមក ឪពុកធម៌របស់ មុំ ប្រាប់មិនឲ្យសរសេរទៀត ខ្លាចត្រូវខ្មែរក្រហមយកទៅសម្លាប់ចោល។

ពេល មុំ បន្តធ្វើដំណើរត្រលប់មកស្រុកកំណើតវិញ មុំស្វែងរកឪពុកម្តាយឃើញនៅភូមិប៉ាខុង ឃុំអង្គតាសោម ស្រុកត្រាំកក់ ខេត្តតាកែវ នៅដល់ដើមឆ្នាំ១៩៨០ ទើបសម្រេចចិត្តត្រលប់មករស់នៅស្រុកកំណើតជាមួយឪពុកម្តាយវិញ។ ពេលធ្វើដំណើរ មុំ ទៅរកឪពុកម្តាយបានជួប កងទ័ពវៀតណាម និងកងទ័ពខ្មែរក្រហប្រយុទ្ធគ្នា ហើយមានគ្រាប់ផ្លោងធ្លាក់ កងទ័ពខ្មែរក្រហមបានស្រែកដេញ មុំ និងមិត្តភក្តិឲ្យរត់ចេញឲ្យលឿនបើមិនចង់ស្លាប់ តែមិត្តភក្តិរបស មុំ ភ័យ និងតក់ស្លុតពេកដួលសន្លប់នៅនឹងកន្លែងបាញ់គ្នា រួចក៏ក្រោករត់ទៅទៀត ចំណែក មុំ ក្រាបចុះ រហូតដល់កងទ័ពវៀតណាមចេញផុត ទើបបន្តដំណើរទៅទៀតរហូតដល់ប៉ាខុង កន្លែងដែលជួបគ្នាជាមួយឪពុកម្តាយរបស់ មុំ។

មុំ នៅតែចងចាំពីទិដ្ឋភាព ហេតុការណ៍ជាច្រើន ដូចជា សាកសពដែលខ្មែរក្រហមវះពោះព្យួរជើងឡើងលើ សាកសពកងទ័ព និងសាកសពទាហាននៅសមរភូមិ ការអត់ឃ្លាន ហេវហត់អស់កម្លាំង និងបទពិសោធន៍ហាត់រៀន ចេះភ្ជួរស្រែ ចេះទឹមរទេះ ចេះឃ្វាលក្របី រំឭកពេលណាដូចទើបតែកើតឡើងម្សិលមិញចំពោះ មុំ។ មុំ ធ្លាប់យល់សប្តិជាច្រើនដងអំពីរបបខ្មែរក្រហម ដូចជា មានឈ្លប៥-៦នាក់ មកយក មុំ ទៅស្លាប់ដោយចោទថា លួចអាហារ។ មុំ ចងចាំជានិច្ចនូវសម្តីរបស់ មេកង ឈ្មោះ ស្ញន ដែលថា ជីវិតកូនក្របី ដែលចែកឲ្យ មុំ មើលមានតម្លៃជាង ជីវិតរបស់ មុំ ទៀត។

អត្ថបទដោយ គឹម សុវណ្ណដានី

កំណែអក្ខរាវិរុទ្ធដោយ ភា រស្មី

[1] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធដទៃទៀត, «ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» សៀវភៅបោះពុម្ពលើកទី២ របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, បោះពុម្ពនៅភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០២០, ទំព័រទី៣៤។

[2] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធដទៃទៀត, «ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» សៀវភៅបោះពុម្ពលើកទី២ របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, បោះពុម្ពនៅភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០២០, ទំព័រទី៤២-៤៤។

[3] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។ «មន្ទីរ៨៧០៖ សេចក្តីណែនាំអំពីការប្រើពាក្យអង្គការ និងពាក្យបក្ស» ចេញផ្សាយថ្ងៃទី១១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៧៧, ឯកសារលេខD០១២៦៦។

[4] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។ «ទស្សនាវដ្តីផ្ទៃក្នុងបក្ស៖ ទង់បដិវត្ត» ចេញផ្សាយ ខែកញ្ញា-តុលា ឆ្នាំ១៩៧៦, លេខពិសេស, ឯកសារលេខD២១៧៥៧, ទំព័រទី២៤។

[5] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធដទៃទៀត, «ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» សៀវភៅបោះពុម្ពលើកទី២ របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, បោះពុម្ពនៅភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០២០, ទំព័រទី៣៩-៤០។

[6] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។ «ទស្សនាវដ្តីទង់បដិវត្ត៖ រំលឹកខួបឆ្នាំទី៣ នៃការចាត់តាំងសហករណ៍កសិករ (២០-៥-២៩៧៣ ដល់ ២០-៥-១៩៧៦» ចេញផ្សាយ ថ្ងៃទី២០ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៦, ឯកសារលេខD២១៤៦៧, ទំព័រទី១៩។

[7] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធដទៃទៀត, «ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» សៀវភៅបោះពុម្ពលើកទី២ របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, បោះពុម្ពនៅភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០២០, ទំព័រទី៧២

[8] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធដទៃទៀត, «ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» សៀវភៅបោះពុម្ពលើកទី២ របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, បោះពុម្ពនៅភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០២០, ទំព័រទី៥២-៥៣។

[9] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។ «បទសម្ភាសន៍ជាមួយ នួន មុំ ដោយ ជួង សុភារិទ្ធ និង អៀ ម៉េងទ្រី» នៅថ្ងៃទី២៧ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៤, ចម្លងចេញពីកាស្សែតដោយ នង ឧត្តារា, ឯកសារលេខ VOT០០១៣, ទំព័រទី១៧។

[10] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។ «បទសម្ភាសន៍ជាមួយ នួន មុំ ដោយ ជួង សុភារិទ្ធ និង អៀ ម៉េងទ្រី» នៅថ្ងៃទី២៧ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៤, ចម្លងចេញពីកាស្សែតដោយ នង ឧត្តារា, ឯកសារលេខ VOT០០១៣, ទំព័រទី២៤។

[11] ជាសះស្បើយពីជំងឺដោយសារលេបថ្នាំអាចម៍ទន្សាយ និងផឹកទឹកត្នោតជូរ – ទស្សនាវដ្តីស្វែងរកការពិត. (2022, November 14). https://www.truthcambodia.com/archives/4327

[12] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធដទៃទៀត, «ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» សៀវភៅបោះពុម្ពលើកទី២ របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, បោះពុម្ពនៅភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០២០, ទំព័រទី៤០។

[13] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។ «ទស្សនាវដ្តីផ្ទៃក្នុងបក្ស៖ ទង់បដិវត្ត» ចេញផ្សាយ ខែកញ្ញា-តុលា ឆ្នាំ១៩៧៦, លេខពិសេស, ឯកសារលេខD២១៧៥៧, ទំព័រទី១៣។

[14] ដូចខាងលើ

[15] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធដទៃទៀត, «ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» សៀវភៅបោះពុម្ពលើកទី២ របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, បោះពុម្ពនៅភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០២០, ទំព័រទី៣៩-៤០។

[16] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធដទៃទៀត, «ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» សៀវភៅបោះពុម្ពលើកទី២ របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, បោះពុម្ពនៅភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០២០, ទំព័រទី៥៤។