រស់មួយសតវត្សរ៍ក្នុងស្រមោលអន្ធកាល
ស្នាមជ្រីវជ្រួញដក់ជ្រៅនៅលើផ្ទៃមុខដ៏ស្រងូតស្រងាត់របស់លោកយាយ ស៊ួម អម អាចបង្ហាញថាលោកយាយបានរស់ឆ្លងកាត់ជាច្រើនសម័យកាលនៃប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា។ ស្ថិតនៅក្នុងវ័យ៩៩វស្សា[1] លោកយាយ ស៊ួម អម បានរស់រានឆ្លងកាត់ទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រច្របូកច្របល់របស់កម្ពុជា និងជាសាក្សីរស់នៃយុគសម័យសង្គ្រាមដែលកើតមានរាប់ទសវត្សរ៍, ការប្តូរផ្លាស់នៃរបបដឹកនាំច្រើនជំនាន់ និងផលពិបាកឥតគណនាបន្សល់ពីរបត់នយោបាយទាំងនេះ។ រស់នៅក្នុងខ្ទមតូចមួយជាមួយចៅវ័យ១៦ឆ្នាំ ក្នុងភូមិសេកសក ឃុំផ្លូវមាស ស្រុករតនមណ្ឌលខេត្តបាត់ដំបង លោកយាយ អម បានរំឭកអំពីបទពិសោធន៍ជីវិត ប្រកបដោយភាពមិនងាយទ្រុឌទ្រោម អមជាមួយនឹងសេចក្តីសង្ឃឹមយ៉ាងសុទិដ្ឋិនិយមចំពោះអនាគតស្ងប់សុខមួយ។
រឿងរ៉ាវជីវិតរបស់លោកយាយ អម បានផ្តើមចេញពីជីវិតរស់នៅដោយសុខសាន្តត្រានតាមរយៈការប្រកបរបរស្រែចម្ការនៅភូមិកំណើតរបស់ខ្លួន គឺភូមិឆករកា ស្រុកសំឡូត ខេត្តបាត់ដំបង ក្នុងសម័យកាលសង្គមរាស្ត្រនិយម។ លោកយាយ អម បានបង្កើតគ្រួសារដ៏មានសុភមង្គលមួយ ជាមួយនឹងវត្តមានកូនចំនួន១០នាក់ (ស្រី៦នាក់ និងប្រុស៤នាក់)។ ជីវិតលោកយាយនាពេលនោះ បានប្រព្រឹត្តទៅតាមបែបនៅទីជនបទដ៏ស្ងប់ស្ងាត់ ដោយរស់តាមសម្មាជីវរ និងចិញ្ចឹមគ្រួសារ ផ្អែកលើភោគផលកសិកម្មនិងការចិញ្ចឹមសត្វ។ ការរស់នៅប្រកបដោយភាពសុខដុមនេះត្រូវបានរំខានញាំញីដោយភាពចលាចលបណ្តាលមកពីរដ្ឋប្រហារនៃរបប លន់ នល់ ដែលកើតមាននៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០។ ពេលនោះ លោកយាយ អម មានវ័យជិត៥០ឆ្នាំ បានពើបប្រទះជាមួយនឹងអស្ថិរភាពនយោបាយ ដែលប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរចំពោះជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់គាត់។
“ខ្ញុំបានឮសំឡេងបាញ់បោះប្រយុទ្ធគ្នានៅសំឡូត” លោកយាយ អម បានលើកឡើងជាមួយសំឡេងខ្សាវៗ អំពីការចងចាំដែលដក់ជាប់ក្នុងចិត្តរបស់គាត់ ថ្វីត្បិតតែព្រឹត្តិការណ៍នេះ បានកន្លងផុតទៅអស់ជាច្រើនទសវត្សរ៍ទៅហើយក្តី។ ជម្លោះប្រដាប់អាវុធនេះ បានបង្កជាភាពភិតភ័យ និងមានការផ្លាស់ទីលំនៅភូមិកំណើតរបស់ប្រជាជន។ ទាហាន លន់ នល់ បានយាមកាមតាមដងផ្លូវដើម្បីស្ទាក់ប្រជាជនឲ្យចូលបម្រើទ័ព។ សកម្មភាពនេះ បានញ៉ាំងឲ្យប្រជាជនរស់នៅក្នុងភាពតក់ស្លុតមួយកម្រិតទៀត។ ជាមួយនឹងអ្នកភូមិដទៃទៀត ដោយយល់ថាគ្មានជម្រើស លោកយាយ អម បាននាំកូនៗនិងក្រុមគ្រួសារ ភៀសខ្លួនចេញពីភូមិកំណើតទាំងអាលោះអាល័យ ដោយចាកចោលផ្ទះសម្បែងដែលខ្លួនខំកសាង បំបោះបង់គោក្របី ជ្រូកមាន់ទា ដែលជាប្រភពចំណូលគ្រួសារ ដើម្បីស្វែងរកទីសុវត្ថិភាពស្នាក់អាស្រ័យ។ ស្ថិតនៅក្នុងភាពចលាចល លោកយាយ អម និងក្រុមគ្រួសារ បានស្នើសុំទីជម្រកបណ្ដោះអាសន្នពីចៅអធិការវត្តស្រែអណ្ដូងដើម្បីជ្រកកោន ដែលទោះបីជាយ៉ាងណាក្តី ទីជម្រកបណ្ដោះអាសន្ននេះ មិនអាចរក្សាសុវត្ថិភាពដល់គាត់បានពេញលេញទេ។
នៅពេលនោះ ប្តីរបស់អម ស្ម័គ្រចិត្តទៅលបយកការណ៍ និងរាយការណ៍ប្រាប់ទៅអ្នកភូមិឲ្យបន្តផ្លាស់ទីនៅពេលដែលសភាពការណ៍មិនស្រួលកើតមាន។ រួមសហការគ្នាជាធ្លុងមួយ ប្រជាជនបានបន្តភៀសខ្លួនពីមួយកន្លែងទៅមួយកន្លែង ដើម្បីគេចផុតពីការកេណ្ឌទ័ពរបស់ លន់ នល់។ នៅទីបំផុត មនុស្សម្នាបានសម្រេចចិត្តរត់ទៅរស់នៅក្នុងព្រៃជ្រៅដើម្បីសុវត្ថិភាព។ មិនយូរប៉ុន្មាន ភាពចលាចលបង្កដោយរបប លន់ នល់ បានបញ្ចប់ទៅ ដោយសារខ្មែរក្រហមបានវាយឈ្នះលើកងកម្លាំង លន់ នល់ និងកាន់កាប់ភូមិស្រុក ដែល អម រស់នៅ។ អម និងប្រជាជនដទៃបន្តរស់នៅក្នុងព្រៃ ដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់រំដោះក្រោមការដឹកនាំរបស់ខ្មែរក្រហម។ នៅពេលខ្មែរក្រហម ទទួលបានជ័យជម្នះទីក្រុងភ្នំពេញ និងកាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជាទាំងស្រុង ខ្មែរក្រហមបានដឹកនាំប្រទេសកម្ពុជាឲ្យធ្លាក់ចូលក្នុងសម័យកាលដ៏សាហាវយង់ឃ្នងមួយ។ ខ្មែរក្រហម បានអនុវត្តគោលនយោបាយជ្រុលនិយម ដោយធ្វើឲ្យប្រទេសកម្ពុជាក្លាយទៅជាការដ្ឋាននៃពលកម្មដោយបង្ខិតបង្ខំ[2], បំបែកបំបាក់ក្រុមគ្រួសារ និងរុញច្រានឲ្យប្រជាជនកម្ពុជារស់នៅក្នុងសេចក្តីវេទនា និងសោកសង្រេងឥតឧបមា។ មិនខុសពីជោគវាសនានៃប្រជាជនខ្មែរដទៃទៀតដែរ លោកយាយ អម ត្រូវរស់នៅក្នុងភាពភិតភ័យ និងជីវិតលំបាកលំបិន ស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់ខ្មែរក្រហម។
“យើងត្រូវរស់នៅក្រោមស្ថានភាពលំបាកខ្លាំង ហើយខ្ញុំតែងរស់ក្នុងភាពភ័យខ្លាច” អម បានលើកឡើងជាមួយទឹកភ្នែករលីងរលោង នៅពេលរំឭកដល់ជីវិតរស់នៅរបស់ខ្លួនក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ លោកយាយ អម និងប្តី ត្រូវបានចាត់តាំងឲ្យធ្វើការឥតស្រាកស្រាន្តទាំងថ្ងៃទាំងយប់ នៅតាមភ្លឺស្រែនិងលើកទំនប់ជីកប្រឡាយ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ក្រុមគ្រួសាររបស់លោកយាយ អម ត្រូវរស់នៅបែកខ្ញែកពីគ្នា ប្តីនៅដោយប្ដី ប្រពន្ធនៅដោយប្រពន្ធ រីឯកូននៅដោយកូន។ “ខ្ញុំអស់កម្លាំងសឹងតែមិនអាចធ្វើការបាន តែកូនអើយ បើមិនធ្វើគេយកទៅសម្លាប់ ចឹងខំប្រឹងធ្វើទៅដើម្បីរស់” លោកយាយ អម បានរំឭក។
ក្រៅពីពលកម្មដោយបង្ខំលើសកម្លាំង ខ្មែរក្រហមក៏បានបង្អត់បាយប្រជាជនស្ទើរទូទាំងប្រទេស។[3] អាហារបានក្លាយទៅជាវត្ថុដ៏មានតម្លៃ ដោយខ្មែរក្រហមរឹតត្បិតយ៉ាងខ្លាំងទៅលើរបបអាហារដែលចែកជូនប្រជាជន។ “នៅពេលត្រូវហូបចុក យើងពុំដែលទទួលបានបាយទេ។ ខ្ញុំឡើងស្គមដូចស្វា។ យើងត្រូវហូបទៅតាមរបបអាហារដែលអង្គការផ្តល់ឲ្យដើម្បីរស់” លោកយាយ អម បានលើកឡើង។ ទោះបីជាយ៉ាងក្តី របបអាហារដែលខ្មែរក្រហមផ្តល់ឲ្យប្រជាជនគ្មានជីជាតិទេ ហើយពេលខ្លះទៀតអាហារនោះបានបង្កជាជំងឺដល់ប្រជាជនដែលអាចបណ្ដាលឲ្យស្លាប់ទៀតផង។ លោកយាយ អម រំឭកទាំងឈឺចាប់ថា គាត់បានបាត់បង់បងស្រីម្នាក់ ដោយសារតែគាត់បរិភោគបបររាវដែលលាយជាមួយត្រកួន ហើយក៏កើតជំងឺរាគរូសរហូតខ្សោះខ្លួនបាត់បង់ជីវិត។
ទោះបីជារងភាពអត់ឃ្លានយ៉ាងណាក្តី ប្រជាជនមិនអាចច្រូតកាត់ទិន្នផលស្រូវ ឬបេះបោចបន្លែបង្ការដែលខ្លួនបានដាំ យកមកហូបបានទេ ព្រោះការធ្វើយ៉ាងដូច្នេះ ត្រូវបានខ្មែក្រហមចាត់ទុកថាជាសកម្មភាពក្បត់ ដែលជំរុញឲ្យមានទោសទណ្ឌ ឬអាចត្រូវយកទៅសម្លាប់ថែមទៀតផង។ លោកយាយ អម លើកឡើងថា ជីវិតរស់នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ត្រូវស្ថិតនៅក្រោមស្ថានភាព “ភ្នែកនៅកញ្ចឹងក” គ្រប់ពេលវេលា។ ប្រជាជនត្រូវរស់នៅដោយស្ងប់ស្ងាត់ និងហាមប្រាមពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា ទោះបីជាមួយមនុស្សនៅក្នុងសហករណ៍របស់ខ្លួនក្តី។ “នៅពេលយប់ យើងត្រូវដេកដោយស្ងៀមស្ងាត់ និងមិនអាចនិយាយអ្វីទាំងអស់ ព្រោះជញ្ជាំងមានត្រចៀក គឺពួកឈ្លបនៅចាំលបស្តាប់នៅក្រោមផ្ទះយើងរាល់យប់ ថាតើយើងមានគំនិតក្បត់អត់” លោកយាយ អម បានលើកឡើង។
បន្ថែមលើសពីនេះទៅទៀត របបខ្មែរក្រហម ក៏បានអនុវត្តការគ្រប់គ្រងយ៉ាងតឹងរឹងលើជីវិតរស់នៅរបស់ប្រជាជនទៀតផង ជាក់ស្តែងដូចជាការរៀបការដោយបង្ខំជាដើម។[4] លោកយាយ អម បានចែករំលែកអំពីព្រឹត្តិការណ៍នៃការរៀបគូស្រករឲ្យប្រជាជនច្រើនគូក្នុងពេលតែមួយ ដែលគាត់បានឃើញផ្ទាល់៖ “គេឲ្យការម្តង២០ ៣០គូ ដោយគ្មានប្រាប់អីមុនទេ។ ការរួច គេចាត់ឲ្យឈ្លបចាំមើលលួចស្តាប់នៅក្រោមផ្ទះអ្នកទើបការហើយហ្នឹង។” លោកយាយ បន្តថានេះគឺជាការបំពានទៅលើសិទ្ធិបុគ្គលសុទ្ធសាធ។
ក្រោយការដឹកនាំអស់រយៈកាលជិតបួនឆ្នាំ របបខ្មែរក្រហម ត្រូវផ្តួលរំលំដោយវត្តមាននៃកងទ័ពវៀតណាម នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៩។ អម និងប្រជាជនដទៃទៀត មានភាពរីករាយជាខ្លាំងដោយបានរួចរស់ជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម។ លោកយាយ អម ប្រាប់ថា៖ “វៀតណាម បានចូលមក ហើយប្រាប់យើងឲ្យភៀសខ្លួន ព្រោះខ្លាចត្រូវខ្មែរក្រហមសម្លាប់។ យើងទៅតាមគេ (វៀតណាម) ផ្លាស់ទីពីមួយកន្លែងទៅមួយកន្លែង។ ពេលនោះ គេផ្តល់ជាអង្ករ ចានក្បាន និងឆ្នាំងបាយឲ្យយើងដែរ។” ថ្វីត្បិតតែខ្មែរក្រហមត្រូវផ្តួលរំលំទៅហើយក្តី ខ្មែរក្រហមនៅតែបន្តចលនាប្រយុទ្ធប្រឆាំង ដែលបង្កជាការរំខានឥតឈប់ឈរដល់ការរស់នៅរបស់ប្រជាជន។ អម នៅចាំមិនភ្លេចអំពីការបាញ់បោះ និងចលាចលបង្កឡើងដោយខ្មែរក្រហម។ ភាពចលាចលនេះ អូសបន្លាយប្រមាណជាង១៨ ឆ្នាំ រហូតដល់ពេលដែលកម្លាំងខ្មែរក្រហមធ្វើសមាហរណកម្មទាំងស្រុងទៅក្នុងសង្គមកម្ពុជានៅឆ្នាំ១៩៩៨។[5]
សព្វថ្ងៃនេះ កេរដំណែលខ្លោចផ្សានៃរបបខ្មែរក្រហម នៅតែបន្តរំខានដល់ជីវិតរបស់លោកយាយ ស៊ួម អម។ លោកយាយ អម ត្រូវរស់នៅក្នុងជីវភាពក្រីក្រ ដោយពឹងផ្អែកទៅលើជំនួយពីសំណាក់រាជរដ្ឋាភិបាល តាមរយៈបណ្ណក្រីក្រ ដែលអាចផ្តល់ប្រាក់ឧត្ថម្ភដល់គាត់ចំនួន១០ម៉ឺនរៀល (ប្រហែល ២៥ដុល្លារសហរដ្ឋអាមរិក) ក្នុងមួយខែ។
ទោះបីជាហែរឆ្លងទុក្ខវេទនាច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់យ៉ាងណាក្តី លោកយាយ ស៊ួម អម នៅតែបន្តរឹងពឹងរស់រានទៅមុខ។ បទពិសោធន៍ជីវិតរបស់គាត់ គឺជាទឡ្ហីករណ៍នៃភាពមិនងាយទ្រុឌទ្រោមនៃស្មារតីរបស់មនុស្សជាតិ និងជាសេចក្ដីក្រើនរំឭកអំពីសោកនាដកម្មធ្ងន់ធ្ងរដែលខ្មែរក្រហមបានប្រព្រឹត្ត។ លោកយាយ ស៊ួម អម សង្ឃឹមថា របបឃោរឃៅនេះ នឹងមិនកើតមានជាថ្មីទេ ហើយរំពឹងថាសន្តិភាពនៅតែរក្សាបានជារៀងរហូតក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ “ខ្ញុំមិនចង់ឲ្យរបបហ្នឹងវិលមកទេ។ គេបង្ខំយើងឲ្យធ្វើការ បង្អត់អាហារ។ យើងមិនដែលបានសម្រាកគ្រប់គ្រាន់ទេ ហើយត្រូវរស់នៅក្នុងភាពភ័យខ្លាច” លោកយាយ អមបានលើកឡើង។ ប្រវត្តិសាស្ត្រអំពីរឿងរ៉ាវជីវិតរបស់លោកយាយ ស៊ួម អម ក៏ដូចជាអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម គឺមិនមែនត្រឹមតែជារឿងផ្ទាល់ខ្លួនរបស់បុគ្គលទេ ក៏ប៉ុន្តែគឺជាបំណែកផ្សំមួយដ៏សំខាន់នៃការចងចាំជាសមូហភាពរបស់កម្ពុជា។ ប្រវត្តិសាស្ត្រផ្ទាល់មាត់ ឬបទពិសោធន៍របស់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម ត្រូវតែចែករំលែកដើម្បីបង្កើនការចងចាំ ក្នុងគោលបំណងធានាថាស្រមោលអន្ធការនៃរបបខ្មែរក្រហម នឹងមិនកើតឡើងជាថ្មីនៅក្នុងពេលអនាគត៕
អត្ថបទដោយ សុភ័ក្រ្ត ភាណា
[1] បទសម្ភាសជាមួយលោកយាយ ស៊ួម អម ដោយអ្នកស្ម័គ្រចិត្តកម្ពុជាជំនាន់ទី៤ឈ្មោះ រ៉ែន ជឿន នៅថ្ងៃទី១០ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២២ ក្នុងគម្រោង «ការលើកកម្ពស់សិទ្ធិនិងការធ្វើឲ្យប្រសើរឡើងនូវស្ថានភាពសុខភាពរបស់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម» របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។
[2] «ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» ដោយ ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធដទៃទៀត បោះពុម្ពលើកទី២ ឆ្នាំ២០២០ ដោយមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ត្រង់ទំព័រ៤៧។
[3] ដូចខាងលើ ត្រង់ទំព័រ៦៩។
[4] ដូចខាងលើ ត្រង់ទំព័រ៤២។
[5] «ប្រវត្តិសាស្ត្រសហគមន៍អន្លង់វែង» ដោយ ឌី ខាំបូលី និងគ្រីស្តូហ្វ័រ ឌៀរីង, ប្រែសម្រួលជាភាសាខ្មែរដោយ ម៉ែន ពិចិត្រ, បោះពុម្ពលើកទី៣ ឆ្នាំ២០១៨ ដោយមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា សហការជាមួយក្រសួងទេសចរណ៍, ទំព័រ២១៩។