លេន ថុន៖ បម្រើក្នុងកងសិល្បៈ និងកងទ័ពខ្មែរក្រហម
លេន ថុន[1] ភេទស្រី អាយុ៦៨ឆ្នាំ មានទីកន្លែងកំណើតនៅភូមិចំបក់ ឃុំចំបក់ ស្រុកព្រែកប្រសប់ ខេត្តកំពង់ធំ។ បច្ចុប្បន្ន ថុន រស់នៅស្រុកត្រពាំងប្រាសាទ ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។
ថុន បាននិយាយថា៖ «ខ្ញុំមានបងប្អូនចំនួន៩នាក់។ នៅអាយុ១៣ ខ្មែរក្រហមបានបង្ខំខ្ញុំឲ្យចូលបម្រើក្នុងកងសិល្បៈ។ ចំណែកឯបងប្អូនរបស់ខ្ញុំផ្សេងទៀតត្រូវបានខ្មែរក្រហមបំបែកចេញពីក្រុមគ្រួសារ។ គ្មានម្ដាយឯណាចង់ឲ្យកូនឃ្លាតឆ្ងាយនោះទេ ប៉ុន្ដែស្ថានភាពពេលនោះមិនមានជម្រើស។ ខ្មែរក្រហមមើលឃើញថា ក្រុមគ្រួសាររបស់ខ្ញុំសុទ្ធតែគ្នាមិនទាន់លះបង់សម្រាប់បដិវត្ដន៍ដោយសារបងប្អូនរបស់ខ្ញុំនៅជួបជុំគ្នាឯផ្ទះ។ នៅក្នុងកងសិល្បៈយើងត្រូវហ្វឹកហាត់ផង និងជីកប្រឡាយផង។
ការដ្ឋានលើកទំនប់របស់យើងនៅម្ដុំបាតខ្ទះអូរទឹកថ្លា។ ខ្មែរក្រហមមានគោលដៅលើកទំនប់នេះឡើងដើម្បីឲ្យទឹកហូរចាក់ចូលទៅស្ទឹងជីនិត។ នៅទីនោះមានមនុស្សរាប់ពាន់នាក់ប្រៀបបានទៅនឹងហ្វូងសត្វស្រមោច។ យើងបានធ្វើការនៅទីនោះអស់រយៈពេល២ខែ។ យើងមិនទាន់ដឹងថាទឹកនៅទីនោះនឹងហូរចូលស្ទឹងជីនិត ដូចដែលផែនការដែលបានកំណត់ឬនៅទេ។ ខ្មែរក្រហមក៏បានបញ្ជូនខ្ញុំទៅបម្រើកងទ័ពវិញ។ សមរភូមិដែលខ្ញុំត្រូវទៅប្រយុទ្ធនៅឯភ្នំប្រុសភ្នំស្រី ខេត្តកំពង់ចាម។ កងរបស់ខ្ញុំគឺជាកងប្រយុទ្ធ។ យើងបានដើរតាមមុខសញ្ញាដែលដឹកនាំដោយចាស់ៗដែលមានបទពិសោធន៍ក្នុងសង្គ្រាម។ យើងមិនមានបទពិសោធន៍ក្នុងសមរភូមិនោះទេ។ យើងម្នាក់ៗមានភាពភ័យខ្លាច ហើយមិនហ៊ានបាញ់តបតទៅវិញទេ។ នៅពេលឮគ្រាប់កាំភ្លើង យើងសំងំតែក្នុងលេណដ្ឋាន។ នៅពេលនោះ ខ្មែរក្រហមបានចាត់តាំងឲ្យខ្ញុំដឹកជញ្ជូនបាយឲ្យកងទ័ពតាមលេណដ្ឋាននៅសមរភូមិមុខ។
លុះដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីជ័យជម្នះ ខ្មែរក្រហមបានបញ្ជូនកងវរសេនាធំរបស់ខ្ញុំដែលមានកម្លាំង១១២នាក់ ទៅកាន់ទួលគោក ក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ដើម្បីបោសសម្អាត និងរៀបចំផ្ទះ។ យើងបានធ្វើការនៅទីក្រុងភ្នំពេញអស់រយៈពេលបីយប់បីថ្ងៃ ដឹកនាំដោយ យាយថាន។ បន្ទាប់មកខ្មែរក្រហមបានបញ្ជូនកងរបស់យើងទៅឈរជើងនៅស្រុកជើងព្រៃ ខេត្ដកំពង់ចាម វិញ។ យើងបានបែងចែកមុខសញ្ញាគ្នានៅម្ដុំទន្លេព្រែកក្ដាម ដោយតួនាទីរបស់យើងនៅពេលនោះ គឺជាកងទ័ពស្រួចដដែល ហើយកម្លាំងរបស់យើងបានឈរជើងនៅទីនោះអស់រយៈពេល៤ថ្ងៃបន្ថែមទៀត។ ក្រោយមក អង្គភាពរបស់យើងបានចែកមុខសញ្ញាបន្ដទៀត ដោយកម្លាំងមួយចំនួន រួមទាំងខ្ញុំផងត្រូវចូលទៅក្នុងកងពល៨០១ ដឹកនាំដោយ មៀច សាន (តា០៦) ទៅកាន់ស្រុកកោះញែក ខេត្ដមណ្ឌលគិរី និងមួយចំនួនទៀតចូលក្នុងកងពល៨០២ដឹកនាំដោយ សូ សារឿន (តា០៥) ទៅកាន់ខេត្ដរតនៈគិរី។ នៅទីនោះ យើងមិនអាចធ្វើដំណើរទៅកាន់ទីកន្លែងកំណើត ឬតំបន់ផ្សេងៗបានទេ ដោយសារអង្គភាពគិតគូអំពីសុវត្ថិភាព និងការស្លាប់រស់របស់យើង។ យើងកត់សម្គាល់ឃើញថា ប្រសិនបើកងទ័ពមម្ឈិមមកកាន់ភូមិភាគរបស់យើង គឺប្រាកដជាមានការសម្លាប់ ឬបន្សុទ្ធកម្ម។
នៅក្នុងខេត្ដមណ្ឌលគិរី យើងមានតួនាទីបង្កបង្កើនផលស្រូវដើម្បីផ្គត់ផ្គង់កងទ័ពការពារព្រំដែន។ អង្គភាពខ្មែរក្រហមបានដកអាវុធរបស់យើងទុកចូលទៅក្នុងឃ្លាំង។ ទោះបីជាការងារបង្កបង្កើនផលស្រូវមានការនឿយហត់យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏យើងគ្រប់គ្នាមិនធ្លាប់ជួបប្រទះនឹងការអត់ឃ្លានដែរ។ អង្គភាពខ្មែរក្រហមតែងតែផ្គត់ផ្គង់អាហារដល់យើង ដោយយើងទទួលបានបាយបីពេលក្នុងមួយថ្ងៃ។ ក្រៅពីនោះយើងមានបង្អែមហូបជាប្រចាំទៀតផង។ ក្រៅពីម្ហូបអាហារ ខ្មែរក្រហមក៏ផ្គត់ផ្គង់សម្លៀកបំពាក់ដល់យើង (ខោអាវខ្មៅ) ចំនួន២កំផ្លេរក្នុងមួយឆ្នាំ។
ចំពោះការងារប្រចាំថ្ងៃវិញ ខ្មែរក្រហមតែងតែបើកការប្រជុំរាល់ពេលយប់អំពីលទ្ធផលការងារ និងការគោរពអង្គការវិន័យទាំង១២ប្រការ។ អង្គការវិន័យទាំងនោះ គឺអប់រំឲ្យយើងចេះសាមគ្គី និងចេះយោគយល់គ្នា មិនប្រកាន់វណ្ណៈ ការទំនាក់ទំនងដោយមិនមានទំនាស់ និងគុំគួនគ្នា ព្រមទាំងណែនាំឲ្យយើងម្នាក់មានឥរិយាបថល្អ និងដើរក្នុងផ្លូវល្អ។
យើងបន្ដរស់នៅទីនោះរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ ពោលគឺនៅពេលកងទ័ពរណសិរ្សសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិកម្ពុជា និងកងទ័ពស្ម័គ្រចិត្ដវៀតណាមចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជា[2]។ ចាប់ពីនោះមក យើងចាប់ផ្ដើមរត់ភៀសខ្លួនទៅកាន់ភូមិភាគឧត្តរ។ យើងចាប់ផ្ដើមរស់នៅដោយខ្លួនទីពឹងខ្លួន ធ្វើយ៉ាងណាឲ្យតែមានជីវិតរស់ កុំឲ្យស្លាប់នៅក្នុងព្រៃ។ អំឡុងពេលរត់គេចខ្លួនយើងពុំមានស្បៀងអាហារហូបគ្រប់គ្រាន់ទេ ហើយដើម្បីទ្រទ្រង់ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃយើងត្រូវនាំគ្នាដើរជីកមើមក្ដួច និងដំឡូងព្រៃមកហូបជំនួសបាយ។ យើងបានចំណាយពេលពេញមួយឆ្នាំ ដើម្បីទៅដល់ភ្នំ១០០១ នៃជួរភ្នំដងរែក។ យើងបានបន្ដសកម្មភាពចល័តពីទីតាំងមួយទៅទីតាំងមួយទៀតទៅតាមសភាពការណ៍ជាក់ស្ដែងទៅកាន់ទីកន្លែងសុវត្ថិភាពរួចផុតពីការវាយប្រហាររបស់កងទ័ពវៀតណាម។
រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩២ យើងបានធ្វើដំណើរដល់ភ្នំ១០០៣ ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ ឈិត ជឿន ហៅ តាម៉ុក។ នៅទីនេះ ខ្ញុំមានតួនាទីមើលថែកូនក្មេងៗនៅជំរំ។ លុះដល់ឆ្នាំ១៩៩៣ យើងបានចុះមករស់នៅក្នុងភូមិអូរជីក នៃស្រុកត្រពាំងប្រាសាទវិញ ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ មៀច សាន ហៅតា០៦។ ដំបូងឡើយ ប្រជាជនបានស្លាប់ដោយសារជំងឺគ្រុនចាញ់ និងការចាញ់ទឹកចាញ់ដី អស់ជាច្រើននាក់។ យើងមិនមានថ្នាំព្យាបាលជំងឺទេ។ ហេតុផលដែលយើងរឹតតែលំបាកជាងនេះទៅទៀត គឺកង្វះស្បៀងអាហារ នៅពេលតា០៦ លែងគ្រប់គ្រងតំបន់របស់យើង ដែលជាបុគ្គលម្នាក់ទទួលបានការគោរពស្រឡាញ់ពីបណ្ដាប្រជាជន និងអ្នកតស៊ូក្នុងបដិវត្ដន៍»។
អត្ថបទដោយ សួត វិចិត្រ
[1] លី សុខឃាង និងហ៊ាន ពិសី សម្ភាសន៍ជាមួយ លេន ថុន ក្នុងវេទិកាប្រវត្ដិសាស្រ្ដគ្រួសារក្នុងឃុំផ្អាវ ស្រុកត្រពាំងប្រាសាទ ខេត្ដឧត្ដរមានជ័យ នៅថ្ងៃទី១៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២១។
[2] ឃួន វិច្ឆិកា និងអ្នកឯទៀត, ប្រវត្តិវិទ្យាថ្នាក់ទី៦៖ ខ្មែរ និងដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់វិបុលភាព ([ភ្នំពេញ]៖ អនុគណៈកម្មការមុខវិជ្ជាឯកទេសប្រវត្តិវិទ្យា ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា), ទំព័រទី៤១។