ប៊ុត សំអាន៖ អ្នកបើកបររថយន្តក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ
(បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា)
“ម៉ែខ្ញុំស្រក់ទឹកភ្នែក ដោយប្រធានកងរបស់គាត់ស្តីឲ្យថា៖ «យាយឯងរាល់ថ្ងៃចិញ្ចឹមយកតែអាចម៍ទេ បើមិនមើលចៅក៏មិនឲ្យបាយស៊ីដែរ។»” ប៊ុត សំអាន អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមនៅភូមិតាភេម ឃុំតាភេម ស្រុកត្រាំកក់ ខេត្តតាកែវ[1] បានលើកឡើង។ ប៊ុត សំអាន បំពេញការងារជាភ្នាក់ងារសុខភាពសត្វតាមភូមិ។ កាលពីជំនាន់ខ្មែរក្រហម សំអាន ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាត់តាំងឲ្យបំពេញការងារផ្សេងៗជាច្រើន ដូចជា៖ អ្នកជួសជុលអង់តែនវិទ្យុ, បើករថយន្តឲ្យប្រតិភូបរទេស និងជីកដីជាដើម។ ថ្វីត្បិតតែ សំអាន ជាអតីតអ្នកបម្រើការងារនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម គាត់ត្រូវឆ្លងកាត់ជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃប្រហាក់ប្រហែលជាមួយនឹងប្រជាជនកម្ពុជាទូទៅដែរ។ ម្តាយរបស់គាត់ ត្រូវបានបំបែកចេញពីគ្រួសារ និងនៅមើលថែកុមារ ដោយទទួលរងនូវការមាក់ងាយជាខ្លាំងពីសំណាក់ប្រធានកងរបស់ខ្លួន។
នៅមុនខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាច ប៊ុត សំអាន បានចាកចេញពីស្រុកកំណើត ដើម្បីមកបួសរៀននៅវត្តមួយកន្លែងនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ។ នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហម បានយកជ័យជម្នះនិងកាន់កាប់លើតំបន់ស្ទឹងមានជ័យ។ ដោយសារតែវត្តអារាមដែល សំអាន ស្នាក់នៅនិងបួសរៀន ស្ថិតនៅក្នុងតំបន់នេះ គាត់ត្រូវបានខ្មែរក្រហមបង្ខំឲ្យផ្សឹក និងបំពេញការងារដូចមនុស្សម្នាទូទៅ។ ស្ទឹងមានជ័យ ជាទីតាំងទ័ពរបស់ខ្មែរក្រហម នៅមុនពេលខ្មែរក្រហមប្រុងប្រៀបវាយយកទីក្រុងភ្នំពេញនៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ ខ្មែរក្រហម បានប្រាប់ទៅសំអាន និងប្រជាជននៅក្នុងតំបន់នេះថា “ពេលសង្គ្រាមចប់ទៅ កងទ័ពនឹងត្រូវចាត់តាំងឲ្យធ្វើស្រែ ពីព្រោះគ្មានគោទេ” ប្រជាជនក៏ត្រូវចាត់តាំងឲ្យធ្វើការងារភ្ជួររាស់ដោយប្រើកម្លាំងមនុស្ស និងធ្វើស្រែចម្ការ ដកស្ទូងជាដើម។
សំអាន នៅចាំបានថា ក្រៅពីប្រើប្រាស់តំបន់ស្ទឹងមានជ័យជាទីតាំងមូលដ្ឋានទ័ព ខ្មែរក្រហម បានសាងសង់ស្ថានីយវិទ្យុមួយកន្លែងនៅក្នុងតំបន់នេះ ដោយមានការផ្តល់ជំនួយបច្ចេកទេសពីសំណាក់អ្នកបច្ចេកទេសចិន។ “ចិនចេះតែបញ្ជា ហើយខ្ញុំកាប់ដីជម្រៅចុះពីរម៉ែត្រទៅក្រោម និងចាក់ស៊ីម៉ងត៍កប់ខ្សែកាប រួចដាក់ដែកថ្នាំងអំពៅនិងស្លកៅស៊ូចាក់រុំ [បង្គោលដែក] ដែលលាបថ្នាំសនិងក្រហម។ យើងជាអ្នកលាបដងអង់តែននោះ។” សំអាន បានរៀបរាប់អំពីការងារជាកម្មករតម្លើងអង់តែនវិទ្យុនៅស្ទឹងមានជ័យ ដែលមានអ្នកបច្ចេកទេសចិនជាអ្នកបង្គាប់បញ្ជា។ ក្រោយពីបញ្ចប់ការងារនៅស្ទឹងមានជ័យ និងការកាន់កាប់លើទីក្រុងភ្នំពេញទាំងស្រុងរបស់ខ្មែរក្រហម សំអាន ត្រូវបានផ្លាស់ឲ្យទៅបំពេញការងារជាអ្នកបើកបររថយន្តនៅឯក្រសួងការបរទេសវិញ។
ក្នុងនាមជាអ្នកបើកបររថយន្ត សំអាន ប្រចាំការនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ និងបានបើកបរជូនប្រតិភូបរទេសទៅទស្សនកិច្ចនៅតាមទីតាំងនានា។ សំអាន បានបន្ថែមថា ខ្លួនធ្លាប់បានជួប អៀង សារី[2] ថែមទៀតផង នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ សំអាន ធ្លាប់បើកឡានជូនគណៈប្រតិភូឡាវ, យូហ្គោស្លាវី, រ៉ូម៉ានី, ចិន និងកូរ៉េខាងជើងជាដើម។ សំអាន រំឭកថា ប្រតិភូបរទេសទាំងនេះ តែងត្រូវចាត់តាំងឲ្យស្នាក់នៅសណ្ឋាគារមួយកន្លែងនៅក្បែរវត្តភ្នំ (បច្ចុប្បន្ន សណ្ឋាគារ រ៉ាហ្វល ឡឺ រ៉ូយាល់) នៅក្នុងអំឡុងទស្សនកិច្ចរបស់ខ្លួន។ សំអាន តែងបើកបររថយន្តទៅទទួលភ្ញៀវ និងជូនភ្ញៀវទៅកាន់ទីតាំងផ្សេងៗ ដូចជាប្រាសាទអង្គរវត្ត និងព្រលានយន្តហោះពោធិ៍ចិនតុងជាដើម។ សំអានលើកឡើងថា នៅគ្រប់ទស្សនកិច្ចផ្លូវការរបស់ប្រតិភូបរទេស ខ្មែរក្រហម តែងចាត់តាំងកម្លាំង ឲ្យនៅអមដំណើរជាមួយប្រតិភូជានិច្ច។ សំអាន ថែមបានបន្តទៀតថា មានការបែងចែកតាមឋានន្តរសក្តិនៃអ្នកតំណាងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាធិបតេយ្យ ដើម្បីទៅទទួលស្វាគមន៍ប្រតិភូ។ ជាឧទាហរណ៍ នៅពេលដែលប្រតិភូតំណាងសភាចិន គឺលោកស្រី តឹង យិនឆាវ[3] អញ្ជើញធ្វើទស្សនកិច្ច ខ្មែរក្រហមបានចាត់តាំង នួន ជា[4] សភាតំណាងដើម្បីទៅទទួលស្វាគមន៍លោកស្រីនៅព្រលានយន្តហោះពោធិ៍ចិនតុង។ គណៈប្រតិភូបរទេស ធ្វើទស្សនកិច្ចក្នុងកាលបរិច្ឆេទផ្សេងៗពីគ្នា។
សំអាន រំឭកថា ការងារជាអ្នកបើកបរ មិនមែនងាយស្រួលនោះឡើយ ពីព្រោះថាគាត់ត្រូវរស់នៅក្នុងភាពភ័យខ្លាចជារៀងរាល់ថ្ងៃ។ សំអាន ចាំបានថាអ្នកបើកបររួមជំនាន់ជាច្រើនត្រូវបាន “បញ្ជូនទៅតាឡី” ដែលក្រោយមកគាត់ដឹងថា គឺបញ្ជូនទៅជើងឯងដើម្បីសម្លាប់ចោល នៅពេលដែលអ្នកបើកបរណាម្នាក់ បង្កជាគ្រោះថ្នាក់ ឬទទួលរងការមិនពេញចិត្តពីសំណាក់ប្រតិភូបរទេស។ អ្នករួមការងារជាមួយគាត់ បានបាត់ខ្លួននិងពុំដែលឃើញត្រលប់មកវិញឡើយ។ សំអាន បានបន្តទៀតថា ការបើកបរនៅក្នុងជំនាន់ខ្មែរក្រហម គឺងាយនឹងជួបគ្រោះថ្នាក់ ពីព្រោះថាស្ថានភាពផ្លូវមិនសូវជាអំណោយផល ដែលនេះជាមូលហេតុបណ្ដាលឲ្យគាត់ត្រូវប្រុងប្រយ័ត្នគ្រប់ពេលវេលា។
សំអាន បានរៀបរាប់ថា នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញនាសម័យកាលនោះ មានសភាពស្ងាត់ជ្រងំ។ ផ្សារធំថ្មីមានហាងទំនិញតែមួយកន្លែងប៉ុណ្ណោះ សម្រាប់លក់ដូរវត្ថុអនុស្សាវរីយ៍ដល់ប្រតិភូបរទេស ក្នុងតម្លៃថ្លៃ ហើយដុល្លារគឺជារូបិយបណ្ណសម្រាប់ការទិញដូរនេះ។ ទីតាំងបម្រើការងារនានានៃរបបខ្មែរក្រហម ដែលស្ថិតនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ដូចជា អគារស្នាក់នៅបុរីកីឡាជាដើម ត្រូវបានហ៊ុំព័ទ្ធជុំជិតដោយស័ង្កសី ដូច្នេះ សំអាន ពុំបានដឹងថា នេះជាទីតាំងអ្វីឡើយ។ សំអាន ទើបតែដឹងថាមន្ទីរសន្តិសុខ ស-២១ មានវត្តមាននៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ នៅក្រោយរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំទៅតែប៉ុណ្ណោះ។
សំអាន បានចែករំលែកទៀតថា ខ្មែរក្រហមពុំទុកចិត្តគ្នាឡើយ។ នៅពេលមេកងពលត្រូវបានចាប់ខ្លួន ខ្មែរក្រហមនឹងចាប់យកសមាជិកកងពលនោះទៅសម្លាប់ចោលទាំងអស់។ សំអាន មានប្អូនប្រុសម្នាក់ឈ្មោះ បួ ស្រីអូន និងមានឈ្មោះបដិវត្តន៍ បួ ផែន ដែលត្រូវបានបញ្ជូនឲ្យទៅរៀនសូត្រនៅប្រទេសចិនក្នុងឆ្នាំ១៩៧៣។ មេកងពលរបស់ បួ ផែន ដែលមានឈ្មោះថា សួស ស៊ុនហាក់ ជាអ្នកបញ្ជូន ផែន និងមនុស្សក្រោមបង្គាប់ដទៃទៀតទៅរៀនសូត្រនៅប្រទេសចិន។ នៅឆ្នាំ១៩៧៦ នៅក្នុងចំណោមខ្មែរក្រហមក៏ចាប់ផ្តើមលេចឮពាក្យ “«សេអ៊ីអា» «កាហេ្សបេ» ជាភ្នាក់ងារឆ្កែបម្រើយួន”។ គ្មាននរណាដឹងថា ពាក្យនេះមានន័យដូចម្តេចទេ គ្រាន់តែនិយាយតាមគ្នាពីមាត់មួយទៅមាត់មួយ។ នៅពេលនោះ សួស ស៊ុនហាក់ ត្រូវបានចាប់ខ្លួន ដោយត្រូវគេចោទថា «រួមក្បត់ជាមួយយួន»។ ហេតុនេះ អ្នកដែលនៅចំណុះអង្គភាពរបស់ឈ្មោះ សួស ស៊ុនហាក់ ត្រូវបានចាប់ខ្លួនយកទៅដូចគ្នា។ ប្អូនប្រុសរបស់សំអាន ដែលទើបតែត្រលប់មកពីប្រទេសចិន ក៏ត្រូវចាប់ខ្លួនយកទៅដែរ។ បន្ថែមពីលើការចោទប្រកាន់ខាងលើ ប្អូនប្រុសរបស់សំអាន ត្រូវបានចោទពីបទប្រកាន់យកកម្មសិទ្ធឯកជនក្រាស់ ដោយសារតែប្អូនប្រុសរបស់គាត់មានរបស់ប្រើប្រាស់ផ្ទាល់ខ្លួនដូចជាថ្នាំដុសធ្មេញដែលយកមកពីប្រទេសចិនជាដើម។ ចាប់តាំងពីការចាប់ខ្លួននោះមក សំអាន ពុំដែលបានឮដំណឹងពីប្អូនប្រុសរបស់ខ្លួនទៀតឡើយ។
នៅពេលដែលកងកម្លាំងវៀតណាមចូលមកដល់ សំអាន និងប្រជាជនដទៃមួយភាគធំត្រូវបានកៀរយកទៅជាមួយនឹងកម្លាំងខ្មែរក្រហម។ ប្រជាជនខ្លះ ត្រូវបានចាត់តាំងឲ្យស្ពាយអាវុធដើម្បីតតាំងជាមួយកងកម្លាំងវៀតណាម។ ប្រជាជនជាច្រើនបានបាត់បង់ជីវិតនៅក្នុងអំឡុងពេលនៃការកៀរមនុស្សយកទៅដោយបង្ខំរបស់ខ្មែរក្រហមនៅចុងរបបខ្លួន។ ជាសំណាងល្អ សំអាន បានលួចរត់ចេញ និងគេចផុតពីការកៀរយកទៅ។ គាត់បានត្រលប់ទៅស្រុកកំណើតនៅខេត្តតាកែវ ដើម្បីជួបជុំគ្រួសារ និងរស់នៅទីនេះរហូតមក៕
អត្ថបទដោយ សុភ័ក្ត្រ ភាណា
[1] បទសម្ភាសន៍ VPA-TK0192 ដោយ សុខ វណ្ណៈ ក្នុងគម្រោងការចូលរួមរបស់ជនរងគ្រោះ របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។ បទសម្ភាសន៍ធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី៦ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១០ មានប្រតិចារិកប្រវែង២០ទំព័រជាភាសាខ្មែរ។ នៅពេលផ្តល់បទសម្ភាសន៍ ប៊ុត សំអាន មានវ័យ៥៧ឆ្នាំ។
[2] អៀង សារី (ហៅសមមិត្ត វ៉ាន់) ត្រូវបានតែងតាំងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទីមួយ ទទួលបន្ទុកកិច្ចការបរទេសរបស់កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ អៀង សារី ក៏ជាសមាជិកគណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមបក្ស និងគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍បក្ស។ អៀង សារី បានចុះចូលជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានៅឆ្នាំ១៩៩៦។ (ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ «ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» ដោយ ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធដទៃទៀត បោះពុម្ពលើកទី២ ឆ្នាំ២០២០ ដោយមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ត្រង់ទំព័រ៦៨។)
លោកស្រី តឹង យិនឆាវ (邓颖超) គឺជាភរិយារបស់អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រី ជូ អេនឡាយ (周恩来)។ លោកស្រីបានបំពេញទស្សនកិច្ចផ្លូវរដ្ឋមកកាន់កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ នៅថ្ងៃទី២៨ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៨ ព្រមទាំងបានអញ្ជើញទៅដល់ប្រាសាទអង្គរវត្តនិងប្រាង្គប្រាសាទបុរាណផ្សេងៗទៀត។ វីដេអូនៃដំណើរទស្សនកិច្ច៖ https://www.youtube.com/watch?v=EFYu_9Sn9ic
[4] នួន ជា (ឈ្មោះដើម ឡុង ប៊ុនរួត, ឡៅ គឹមលន, រុងឡឺត ឡាវឌី ឈ្មោះហៅក្រៅ ខ្នួច) នៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវបានជ្រើសតាំងជាប្រធានសភាតំណាងប្រជាជនកម្ពុជា និងមានតួនាទីសំខាន់មួយទៀតក្នុងបក្សគឺ អនុលេខាគណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមបក្ស និងគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍បក្ស។ នួន ជា ដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងបញ្ហាសន្តិសុខ ហើយក្នុងនាមជាកម្មាភិបាលជាន់ខ្ពស់លំដាប់ទីពីរ នូន ជា ទទួលខុសត្រូវក្នុងការអនុវត្តគោលនយោបាយឃោរឃៅជាច្រើន ដែលបានអនុម័តឲ្យអនុវត្តដោយគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍បក្ស។ (ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ «ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» ដោយ ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធដទៃទៀត បោះពុម្ពលើកទី២ ឆ្នាំ២០២០ ដោយមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ត្រង់ទំព័រ៨។)