ចាន់ សុខា៖ នីរសាររត់សំបុត្រ
នៅឆ្នាំ១៩៧៨ សុខា ត្រូវបានកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមម្នាក់ឈ្មោះ រៀម មកពីភូមិភាគនិរតីជ្រើសរើសឲ្យធ្វើជានីរសាររត់សំបុត្រ ឃ្វាលគោ និងយកបាយឲ្យអ្នកទោសក្នុងគុកមួយ ស្ថិតក្នុងភូមិជប់ ក្នុងស្រុកព្រះនេត្រព្រះ ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ។
ឈ្មោះ ចាន់ សុខា[1] ភេទប្រុស អាយុ៦៤ឆ្នាំ។ សព្វថ្ងៃប្រកបមុខរបរធ្វើចម្ការ។ សុខា មានស្រុកកំណើតនៅក្នុងភូមិស្រះរាំង ឃុំស្រះរាំង ស្រុកមង្គលបុរី ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ។ បច្ចុប្បន្ន សុខា រស់នៅក្នុងភូមិស្ទឹងថ្មី ឃុំប្រម៉ោយ ស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់។ សុខា មានឪពុកឈ្មោះ សួ វ៉ាន់ (ស្លាប់) ឆ្នាំ១៩៨៧ ដោយសារមានជំងឺ និងម្ដាយឈ្មោះ ឈឺម អឿន (ស្លាប់) ឆ្នាំ១៩៩០ ដោយសារជំងឺចាស់ជរា។ សុខា មានបងប្អូនបង្កើតចំនួន៨នាក់ (ស្រី២នាក់ និងប្រុស៦នាក់) សុខា ជាកូនទី៥ក្នុងគ្រួសារ។ មានភរិយាឈ្មោះ ប៊ុត ចាន់នី អាយុ៥៨ឆ្នាំ មានមុខរបរជាកសិករ។
កាលពីនៅវ័យកុមារ ឪពុកម្ដាយរបស់ សុខា ប្រកបមុខរបរធ្វើស្រែចម្ការ។ សុខា មិនបានជួយធ្វើស្រែទេ ព្រោះនៅក្មេងមិនអាចជួយការងារធ្ងន់ៗបាន ប៉ុន្តែ សុខា បានជួយឃ្វាលគោរបស់ឪពុកម្ដាយ។ បងៗរបស់ សុខា រួមទាំង សុខា មិនបានរៀនសូត្រដូចក្មេងៗមួយចំនួននៅក្នុងភូមិនោះទេ ព្រោះឪពុកម្ដាយមានជីវភាពក្រខ្សត់ និងមានផ្ទះឆ្ងាយពីភូមិរបស់អ្នកស្រុក ថែមទាំងមានចម្ងាយឆ្ងាយពីសាលារៀនទៀត។
ឆ្នាំ១៩៧០ លោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ បានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្ដេច ព្រះនរោត្ដមសីហនុ។ បន្ទាប់មក សុខា បានឮឪពុកម្ដាយនិយាយថា នៅភូមិឆ្ងាយៗពីផ្ទះមានការទម្លាក់គ្រាប់បែកពីទាហានរបស់អាមេរិ កាំងយ៉ាងខ្លាំងក្លា នាំឲ្យខូចខាតផ្ទះសម្បែង និងទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ប្រជាជនអស់ជាច្រើន។ ប៉ុន្តែនៅទីកន្លែងដែលក្រុមគ្រួសាររបស់ សុខា រស់នៅមិនមានការទម្លាក់គ្រប់បែកនោះទេ។ នៅក្នុងភូមិស្រះរាំង មានទាហានរបស់ លន់ នល់ រួមជាមួយកងកម្លាំងយួនធីវគី(វៀតណាមខាងត្បូង) បានចូលមកក្នុរស់នៅ។ ក្រោយមកមានកងទ័ពខ្មែរក្រហមចូលមកក្នុងភូមិស្រះរាំងធ្វើការប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយទាហានរបស់ លន់ នល់។ ឆ្នាំ១៩៧៣ កងទ័ពខ្មែរក្រហមបានជម្លៀសក្រុមគ្រួសាររបស់ សុខា ចេញពីភូមិស្រះរាំង ឲ្យទៅព្រៃមួយកន្លែង(មិនស្គាល់ទីតាំង) នៅក្បែរទន្លេសាប។
ក្រោយថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ បន្ទាប់ពីកងទ័ពខ្មែរក្រហម វាយដណ្ដើមបានទីក្រុងភ្នំពេញបានដោយជោគជ័យ ខ្មែរក្រហមបានជម្លៀសក្រុមគ្រួសាររបស់ សុខា ចេញពីទន្លេសាបឲ្យទៅរស់នៅភូមិស្រះរាំងវិញ។ បន្ទាប់មក ខ្មែរក្រហមបានចាប់ផ្ដើម បំបែកសមាជិកចេញពីក្រុមគ្រួសារដាក់ឲ្យទៅរស់នៅតាមសហករណ៍ ហើយឪពុករបស់ សុខា ឈ្មោះ សួ វ៉ាន់ ត្រូវបានអង្គការខ្មែរក្រហមឈ្មោះ តាអៀម ដែលជាមេឃុំស្រះរាំង ជ្រើសរើសឲ្យធ្វើជាមេភូមិក្នុងភូមិស្រះរាំង ព្រោះឪពុករបស់ សុខា ជាប្រជាជនមូលដ្ឋាន ថែមទាំងមិនចេះអក្សរទៀត។ រីឯម្ដាយរបស់ សុខា ត្រូវបានអង្គការខ្មែរក្រហមចាត់ឲ្យធ្វើចុងភៅនៅរោងបាយក្នុងភូមិស្រះរាំង។ ឯបងប្រុសៗចំនួនបីនាក់ បានចូលបម្រើកងទ័ពខ្មែរក្រហម ចេញទៅ សមរភូមិ ហើយបងស្រី២នាក់នៅក្នុងកងចល័តធ្វើស្រែ។ ចំណែក សុខា ត្រូវបានអង្គការខ្មែរក្រហម ឲ្យចូលក្នុងកងកុមារ ហើយរស់នៅ ហូបចុក និងធ្វើការងារជាមួយកុមារដទៃទៀត។ មិនយូរប៉ុន្មាន អង្គការបានជម្លៀសប្រជាជន១៧ មេសា មកពីតាមបណ្ដា ខេត្តមួយចំនួន ជាពិសេសទីក្រុងភ្នំពេញ ឲ្យចូលមករស់នៅក្នុងភូមិស្រះរាំងជាច្រើនគ្រួសារ។
ចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៧ សុខា ត្រូវបានអង្គការខ្មែរក្រហមជ្រើសរើសឲ្យធ្វើមេកងកុមារគ្រប់គ្រងកុមារមួយក្រុមមានប្រហែល៣០នាក់ ដើម្បីធ្វើការងារក្នុងភូមិស្រះរាំង។ សុខា មានតួនាទីដឹកនាំកុមារទាំង៣០នាក់ឲ្យទៅធ្វើការងារតាមបញ្ជារបស់អង្គការ។ សុខា នៅតំបន់៣ ក្នុងភូមិភាគពាយ័ព្យ[2] (ភូមិភាគ៥៦០) ដែលដឹកនាំដោយ រស់ ញឹម។ ទោះបី សុខា មានតួនាទីជាមេកងកុមារ ប៉ុន្តែ សុខា ត្រូវធ្វើការងារដូចកុមារដទៃដែរ ដែលអង្គការបានកំណត់ក្នុងមួយថ្ងៃឲ្យលើកភ្លឺស្រែប្រវែងដប់ម៉ែត្រ(ទទឹងកន្លះម៉ែត្រ) បើលើកមិនរួចតាមការកំណត់ត្រូវលើករហូតដល់ពេលយប់ ទើបអាចសម្រាកបាន។ សុខា បានទទួលបានការរៀនសូត្រ ប៉ុន្តែមិនបានរៀនជាប់លាប់នោះទេ ព្រោះអង្គការតែងប្រើឲ្យទៅធ្វើការងារ។ ក្នុងអំឡុងពេលជាមួយគ្នា សុខា រៀនបណ្ដើរ ធ្វើការងារឲ្យអង្គការបណ្ដើរ ហើយ សុខា អាចអានអក្សរបានបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះ។ សុខា បានរៀបរាប់ថា ទោះបីឪពុកជាប្រធានភូមិពិតមែន ប៉ុន្តែបើឪពុកធ្វើខុសពីបញ្ជារបស់អង្គការគឺត្រូវប្រឈមមុខជាមួយការយកទៅកសាង(សម្លាប់)របស់អង្កការ ដូចប្រជាជនធម្មតាដែរ។ សុខា ត្រូវរស់នៅបែកពីឪពុកម្ដាយ និងបងប្អូន ហើយ សម្រាប់ប្រជាជន ១៧ មេសា រស់នៅ និងធ្វើការក្នុងភូមិស្រះរាំងបានប្រហែល១សប្ដាហ៍ ឬ១ទៅ២ខែ ត្រូវបានអង្គការខ្មែរក្រហមបញ្ជូនចេញទៅកន្លែងផ្សេងទៀត មិនឃើញត្រឡប់មកវិញទេ។ ម៉ោងធ្វើការចាប់ពីម៉ោង៦ព្រឹក ដល់ម៉ោង១១ព្រឹកសម្រាកហូបបបរម្ដង ម៉ោង១រសៀល រហូតដល់កុមារទាំងអស់លើកភ្លឺស្រែរួចរាល់តាមការកំណត់របស់អង្គការ ទើបបានសម្រាកហូបបាយពេលល្ងាច។ នៅតំបន់៣ ការហូបចុករបស់ សុខា និងកុមារដទៃមិនមានការលំបាកនោះទេ។ ក្នុងមួយខែអង្គការតែងអនុញ្ញាតឲ្យកុមារ និងប្រជាជនសម្រាកបីថ្ងៃគឺ នៅថ្ងៃទី១០ ថ្ងៃទី២០ និងថ្ងៃទី៣០។ រៀងរាល់ថ្ងៃសម្រាកអង្គការតែងហៅទៅប្រជុំ រួចបានរៀបចំអាហារជាច្រើន មានម្ហូប នំចំណី រួមទាំងមានបង្អែម។ រីឯថ្ងៃធម្មតា សុខា និងកុមារដទៃ ត្រូវហូបក្នុងមួយថ្ងៃពីរដង ពេលព្រឹកហូបបបរ ពេលល្ងាចហូបបាយ។ អង្គការបានប្រើការងារលើប្រជាជនធ្ងន់ធ្ងរណាស់ ដោយកំណត់ឲ្យប្រជាជនធ្វើស្រែទាំងរដូវប្រាំង និងរដូវវស្សា មិនឲ្យមានពេលទំនេរទេ ហើយនៅពេលយាយៗ មីងៗច្រូតស្រូវរួច អង្គការបានឲ្យក្រុមកុមាររបស់ សុខា ដើរកាត់ស្រងែចេញពីស្រែ រួចចាប់ផ្ដើមឲ្យកងពូៗភ្ជួរព្រួសស្រូវបន្តទៀត។ កន្លែងស្នាក់នៅអង្គការបានធ្វើ រោងធំមួយមានប្រវែងវែង ដើម្បីឲ្យកុមាររីសម្រាកម្ខាង កុមារាសម្រាកម្ខាង។ សុខា ធ្លាប់ត្រូវបានអង្គការបម្រុងយកទៅកសាង២ទៅ៣ដងដោយសារ សុខា បានគេចមិនធ្វើការងារលួចរត់ទៅសម្រាក។ នៅពេលអង្គការចាប់បានសួរចម្លើយ សុខា តែងព្រមទទួលកំហុស និងសារភាពប្រាប់អង្គការជានិច្ច ទើបបានរួចជីវិត។
ឆ្នាំ១៩៧៨ សុខា មានអាយុប្រហែល១៧ឆ្នាំ ត្រូវបានអង្គការដកពីកងកុមារឲ្យទៅធ្វើជាកងឈ្លប។ នៅពេលចូលធ្វើកងឈ្លប សុខា មានតួនាទីមើលថែសត្វសេះរបស់អង្គការ បានរយៈពេលប្រហែល៣ទៅ៤ខែ។ បន្ទាប់មក ថ្នាក់លើបានចោទថាប្រជាជននៅភូមិភាគពាយ័ព្យចង់បះបោរប្រឆាំងជាមួយអង្គការ ហើយ សុខា បានឃើញមានកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមមកពីខាងភូមិភាគនិរតីចូលមកគ្រប់គ្រងក្នុងភូមិស្រះរាំង។ បន្ទាប់មកទៀត គណៈភូមិភាគនិរតី(មិនស្គាល់ឈ្មោះ) បានជម្លៀសប្រជាជនតំបន់៣ ក្នុងភូមិភាគពា័ព្យចេញពីភូមិស្រះរាំងទៅកាន់ភូមិកកោះ ក្នុងស្រុកមោងឫស្សី ខេត្តបាត់ដំបងវិញ។ រីឯប្រជាជនមួយចំនួនទៀត ត្រូវបានអង្គការបញ្ចូនទៅភ្នំដិន ស្ថិតក្នុងស្រុកគិរីវង្ស ខេត្តតាកែវ។ ចំណែក សុខា ត្រូវបានកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមម្នាក់ មកពីភូមិភាគនិរតីឈ្មោះ រៀម បានជ្រើសរើសឲ្យធ្វើជានីរសារ ហើយបានប្ដូរទៅរស់នៅភូមិជប់ ក្នុងស្រុកព្រះនេត្រព្រះ ក្នុងតំបន់៥។ សុខា បានបែកឆ្ងាយពីឪពុកម្ដាយ និងបងៗមិនដឹងត្រូវបានអង្គការជម្លៀសទៅកាន់ទីកន្លែងណានោះទេ។ ទៅដល់ព្រះនេត្រព្រះ សុខា មានតួនាទីជានីរសាររត់សំបុត្រ និងយកបាយទៅឲ្យអ្នកទោសនៅក្នុងគុកមួយក្នុងភូមិជប់ ហើយ សុខា បានឃើញមានប្រជាជនជាច្រើននាក់ ត្រូវបានដាក់ខ្នោះជើងនៅក្នុងគុក។ ថ្ងៃបន្តបន្ទាប់ សុខា តែងតែឃើញខ្មែរក្រហមដឹកអ្នកទោសមកជាច្រើនឡាន ហើយប្រជាជនទាំងនោះមានរូបរាង្គស្អាតៗសៗដែលត្រូវបានអង្គការចោទថាជាជនជាតិវៀតណាម ប៉ុន្តែ សុខា គិតថាមិនមែនជាជនជាតិវៀតណាមទេ ព្រោះអ្នកទោសទាំងអស់អាចនិយាយខ្មែរបានយ៉ាងច្បាស់។ សុខា បានសម្គាល់ថា អ្នកទោសទាំងអស់ត្រូវបានអង្គការដាក់ក្នុងគុកត្រឹមពីរទៅបីយប់គឺបាត់ខ្លួនអស់ហើយ មិនដឹងខ្មែរក្រហមយកទៅណា។ គ្រប់អ្នកទោសទាំងអស់មិនមាននរណាបានចេញត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញនោះទេ ដែលអ្នកទោសទាំងនោះតែងត្រូវបានសម្លាប់ ឬស្លាប់នៅក្នុងគុកជាបន្តបន្ទាប់។ សុខា ធ្លាប់ បររទេះគោដឹកមាសសុទ្ធទៅចាក់ចោលនៅកន្លែងមួយ(មិនចាំឈ្មោះ) ហើយ សុខា បានយកខ្សែកមួយខ្សែ ខ្សែដៃមួយខ្សែ ពាក់ជាប់ជាមួយខ្លួន និងខ្សែបន្តោងកាំភ្លើងខ្លីមួយខ្សែទៀត។ ក្រៅពីការងារជានីរសារ សុខា ត្រូវបាន រៀម ឲ្យទៅឃ្វាលគោនៅដីវាលធំមួយ ស្ថិតក្នុងភូមិជប់ ប៉ុន្តែនៅថ្ងៃមួយ សុខា បានយកគោទៅចងដូចរាល់ដង ស្រាប់តែឃើញអង្គការជីកស្រះមួយ មានទំហំប្រហែលដប់ម៉ែត្របួនជ្រុង។ នៅពេលត្រឡប់មកមន្ទីរវិញ សុខា បានជួបជាមួយលោកគ្រូពេទ្យម្នាក់ឈ្មោះ ឡុញ ដែលជាគ្រូពេទ្យប្រចាំភូមិភាគនិរតី និងជានីរសាររបស់ រៀម ដូចគ្នា។ បន្ទាប់មក សុខា បានសួរ ឡុញ ថា «បង គេកាយស្រះធ្វើអីហ្នឹង» ឡុញ បានឆ្លើយថា «ហឺយ មិត្តឯងកុំចេះចង់ដឹងអី» សុខា មិនហ៊ានសួរដេញដោលបន្តទៀតទេ ព្រោះខ្លួននៅក្មេង។ លុះដល់ព្រឹកឡើង សុខា បានដើរទៅមើលអ្នកទោសនៅក្នុងគុក ស្រាប់តែបាត់ខ្លួនអ្នកទោសអស់ជាច្រើននាក់ ប៉ុន្តែ សុខា មិនបានសួរនាំអ្វីទេ ព្រោះរាល់ដងតែងតែបាត់អ្នកទោសបែបនេះ។ ក្រោយមក សុខា បានដឹកគោមួយនឹមទៅចង ឃើញស្រះដែលបានជីកពីម្សិលមិញត្រូវលុបបាត់ សុខា មានការសង្ស័យ និងងឿងឆ្ងល់ ប៉ុន្តែមិនបានចាប់អារម្មណ៍នោះឡើយ។ រយៈពេលប្រហែលបីថ្ងៃបន្ទាប់ នៅពេល សុខា បានយកគោទៅចងនៅក្បែរស្រះមានក្លិនស្អុយ ហើយ ស្រាប់តែប្រទះឃើញមានសាកសពមនុស្សហើមពាសពេញស្រះ សុខា បានរត់ត្រឡប់មកមន្ទីរវិញដោយសភាពភ័យខ្លាច។ អំឡុងពេលជាមួយគ្នា សុខា ធ្លាប់បានធ្វើដំណើរជាមួយ រៀម និងគ្រូពេទ្យ ឡុញ ទៅប្រជុំជាញឹកញាប់ជាមួយកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមជាច្រើនរូប(មិនចាំឈ្មោះ) ដែលគ្រូពេទ្យ ឡុញ ជាអ្នកបើកឡានឲ្យ រៀម ។
ឆ្នាំ១៩៧៩ កងទ័ពវៀតណាមបានចូលមករំដោះដល់ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ សុខា និងកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមដែលមានឋានៈចាប់ពីមេភូមិ មេឃុំ បាននាំគ្នារត់ភៀសខ្លួនចេញពីភូមិជប់ទៅកាន់ព្រំដែនថៃ ហើយកងទ័ពវៀតណាមបានរត់ដេញបាញ់ សុខា និងកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមផ្សេងទៀត ស្ទើរតែបាត់បង់ជីវិត។ សុខា បានរត់ភៀសខ្លួនចូលក្នុងព្រៃនៅឡែម រហូតដាច់បាយដាច់ទឹក និងបានលួចឆ្លងចូលទឹកដីរបស់ប្រទេសថៃ បានឃើញប្រជាជនថៃម្នាក់កំពុងលក់នំបុ័ង ទើបយកមាស៣ខ្សែដែលនៅជាប់ខ្លួន ប្ដូរយកនំបុ័ងចែកគ្នាហូប។ ថ្ងៃបន្ទាប់ សុខា បានលួចចូលទៅទឹកដីថៃទៀត ដើម្បីកាប់ចេក កាច់ពោតក្រហម លុះបានជួបប្រជាជនថៃ ទើប សុខា បានសុំអង្ករ និងម្ហូបអាហារបន្តិចបន្តួចត្រឡប់មកព្រំដែនឡែមវិញ។ ក្រោយមក សុខា រួមជាមួយកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមទាំងអស់បានចូលទៅរស់នៅក្នុងជំរំតាង៉ុក ដែលមានមេជំរំឈ្មោះ តា កន ក្នុងទឹកដីប្រទេសថៃ អស់រយៈពេលជិតមួយឆ្នាំ។ បន្ទាប់មក មានជនជាតិបារាំងបានចែកសម្ភារប្រើប្រាស់ និងម្ហូបអាហារ ដូចជាអង្ករ មី ថ្នាំពេទ្យ ស្ករស មុងភួយ និងទឹកដោះគោ ទើប សុខា បាននាំគ្នាដាំបាយហូប ហើបន្តរស់នៅក្នុងជំរំតាង៉ុក។ ចំណែកខាងសព្វាវុធដូចជា អង្រឹង មួក ខោអាវ បានជំនួយមកពីប្រទេសចិន។
ឆ្នាំ១៩៨០ តា កន បានចាប់ផ្ដើមប្រមូលកម្លាំងទ័ពខ្មែរក្រហម ហើយបានរៀបចំជ្រើសរើសមេកង មេក្រុម និងចែកកាំភ្លើងឲ្យដល់កងទ័ព។ បន្ទាប់មក សុខា ត្រូវបានកងទ័ពខ្មែរក្រហមដែលមានវ័យចំណាស់ជួយបង្ហាត់បង្រៀនបាញ់កាំភ្លើង។ សុខា ត្រូវបាន តា កន ចាត់តាំងឲ្យធ្វើជានិរសាសមរភូមិ មានកាំភ្លើងខ្លីមួយដើម និងអាកាបទមួយដើម គ្រប់គ្រងកងទ័ពចំនួន៣៣នាក់។ មិនយូរប៉ុន្មាន សុខា និងកងទ័ពទាំងអស់ត្រូវបាន តា កន បញ្ជូនត្រឡប់មកទឹកដីខ្មែរ ដើម្បីទៅប្រយុទ្ធតតាំងជាមួយកងទ័ពវៀតណាមវិញ។ ឆ្នាំ១៩៨១ សុខា និងកងទ័ពទាំង៣៣នាក់ បានធ្វើដំណើរមកដល់ស្រុកមង្គលបុរី ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ ប៉ុន្តែ ក្រុមរបស់ សុខា បាននៅពួនក្នុងព្រៃរងចាំបាញ់តតាំងជាមួយកងទ័ពវៀតណាម។ សុខា បានបាញ់ជាមួយកងទ័ពវៀតណាមនៅព្រំប្រទល់ប្រទេសថៃ ជាមួយស្រុកមង្គលបុរី តាមតាគង់ អន្លង់សំណ សំបុកអក សំណាងបាក់ ដំណាក់អង្គ បានប្រយុទ្ធយ៉ាងខ្លាំងក្លាជាមួយកងទ័ពវៀតណាម មិនមានពេលសម្រាកនោះឡើយ។ រហូតឆ្នាំ១៩៨៣ កងទ័ពវៀតណាមបានបាញ់ត្រូវភ្លៅម្ខាងរបស់ សុខា ធ្វើឲ្យរងរបួសធ្ងន់ធ្ងរ។ បន្ទាប់មក សុខា ត្រូវបានកងទ័ពខ្មែរក្រហមបញ្ជូនទៅកាន់មន្ទីរពេទ្យខៃដាង ប្រទេសថៃ ហើយបានសម្រាកព្យាបាលមុខរបួសក្នុងមន្ទីរពេទ្យអស់រយៈពេល៣ខែ ទើបត្រឡប់មកចូលធ្វើកងទ័ពបន្តទៀត។ អំឡុងពេលជាមួយគ្នា សុខា មិនទាន់បានធូរស្បើយទេ មុខរបួសមានដំបៅ ត្រូវចាក់ថ្នាំ លេបថ្នាំ ដាក់សេរ៉ូមដោយខ្លួនឯង។ សុខា បានត្រឡប់ទៅវាយនៅតាមទីតាំងដដែល(ខាងលើ) ដេញទ័ពវៀតណាមរត់ចូលភូមិ បន្ទាប់មកវៀតណាមដេញបាញ់ក្រុមខ្មែរក្រហមចូលក្នុងព្រៃវិញ។ ខណៈពេលនោះដែរ កងទ័ពវៀតណាមបានស្លាប់បាត់បង់ជីវិតច្រើនណាស់ ព្រោះតែចាញ់ល្បិចរបស់កងទ័ពខ្មែរក្រហម ប៉ុន្តែកងទ័ពវៀតណាមនៅតែតស៊ូប្រយុទ្ធដោយមិនខ្លាចការស្លាប់។
ឆ្នាំ១៩៨៥ តា កន បានទទួលដំណឹងថា កងកម្លាំងនៅស្រុកសំឡូត ខេត្តបាត់ដំបង ត្រូវការកម្លាំងទ័ពបន្ថែម ទើប តា កន បានបញ្ជាឲ្យ សុខា រួមជាមួយកងទ័ពចំនួនមួយកងពលបញ្ជូនចេញពីជំរំតាង៉ុក ធ្វើដំណើរមកកាន់ ស្រុកសំឡូត។ ក្រុមរបស់ សុខា មានគ្នាសរុប៣៣នាក់ បានធ្វើដំណើរដោយថ្មើរជើងស្ពាយអង្ករម្នាក់មួយតៅ កាំភ្លើងម្នាក់២ដើម អស់រយៈពេលជិត២ខែ ទើបមកដល់សំឡូត។ មកដល់សំឡូតអស់អង្ករហូប សុខា បានសួរទៅកាន់កងទ័ពដែលនៅសំឡូតថា មានអង្ករឬអត់? កងទ័ពបានឆ្លើយថា ហឺ បងអើយ ខ្ញុំនៅនេះជិត២ខែហើយ មិនដែលបានហូបបាយទេ សុខា សួរបន្តថា ចុះបានអីហូប? កងទ័ពឆ្លើយថា ខ្ញុំហូបមើមក្ដួច។ សុខា មានអារម្មណ៍ភ្ញាក់ផ្អើល ព្រោះកាលរស់នៅជំរំតាង៉ុក សុខា មិនដែលមានការខ្វះខាតរបបអាហារនោះទេ។ បន្ទាប់ពី សុខា បានស្នាក់នៅសំឡូតប្រហែលជា២យប់ កងទ័ពវៀតណាមបានឡោមព័ទ្ធបាញ់បេមួយគ្រាប់ផ្លោងចូលក្នុងចង្គ្រានបាយធ្វើឲ្យទ័ពដែលកំពុងស្ងោដំឡូងស្លាប់អស់៤ទៅ៥នាក់ ហើយកងទ័ពវៀតណាមបានបាញ់កងទ័ពខ្មែរក្រហមទម្លាក់ទឹកស្ទឹងស្លាប់អស់ជាច្រើនរយនាក់។ បន្ទាប់មក សុខា និងកងទ័ពមួយចំនួន បានទាញកាំភ្លើងរត់ទៅលោតចូលទឹកស្ទឹង ហែលបានពាក់កណ្ដាលស្ទឹង កងទ័ពវៀតណាមបានឈរបាញ់រះមកលើ សុខា និងកងទ័ព ប៉ុន្តែមិនត្រូវរបួសនោះទេ។ បន្ទាប់មកទៀត សុខា បានហែលទឹករហូតដល់ច្រាំងម្ខាង រួចរត់កាត់បន្លា កាត់ព្រៃក្រាស់ៗរហូតទៅដល់អូរជួ ក្នុងឃុំតាឡាំ (ស្រុកមង្គលបុរី)។
នៅតាឡាំ មានចម្ការធុរ៉េន សុខា បានបេះធុរ៉េនហូប រួចចាប់ផ្ដើមប្រមូលកម្លាំងទ័ពទាំង៣៣នាក់ឡើងវិញ ប៉ុន្តែបានរត់បែកគ្នាខ្ចាត់ខ្ចាយមិនដឹងស្លាប់ឬរស់ ទើបប្រមូលទ័ពបាន២៥នាក់ នាំគ្នារត់ទៅបន្តទៀត។ អំឡុងពេលរត់ភៀសខ្លួន សុខា បានប្រទះឃើញកងទ័ពខ្មែរក្រហមស្លាប់ហើម ស្អុយ ពាសពេញផ្លូវ ហើយបានឃើញកូនក្មេងតូចម្នាក់យំរកឪពុកម្ដាយ ប៉ុន្តែឪពុកម្ដាយបានស្លាប់អស់ទៅហើយ។ សុខា មិនបានជួយក្មេងនោះទេ ហើយធ្វើដំណើរទៅមុខបន្តទៀត។ សុខា និងកងទ័ពទាំង២៥នាក់ បានដើរឡើងភ្នំរយៈពេលមួយយប់មួយថ្ងៃ ទើបទៅដល់កំពូលភ្នំមួយ(មិនស្គាល់ឈ្មោះ)។ សុខា បាននិយាយថា នៅលើកំពូលភ្នំមានដើមឈើធំៗ ប៉ុន្តែមិនមានស្លឹកនោះទេ ស្រាប់តែ សុខា បានក្រឡេកឃើញផ្លាកមួយសរសេរថា ព្រំប្រទល់ខ្មែរ-ថៃឡាក់៦៩ ដែលខាងកើតដាក់អក្សរខ្មែរ ខាងលិចដាក់អក្សរថៃ។ បន្ទាប់មក សុខា បានចុះពីឡាក់៦៩ ធ្វើដំណើររយៈពេលមួយថ្ងៃ ទើបចូលទៅដល់ទឹកដីថៃ ហើយបានជួបជាមួយទាហានថៃ ទាហានថៃសុំដកកាំភ្លើងរបស់ សុខា និងកងទ័ពទាំងអស់ រួចដើរនាំទៅកាន់បន្ទាយទាហានថៃ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នាមានកងទ័ពខ្មែរជាច្រើនបានរត់មកសុំជំនួយពីទាហានថៃ ហើយស្នាក់នៅជាមួយ សុខា។ សុខា និងកងទ័ពខ្មែរក្រហមទាំងអស់ បានសម្រាកក្នុងបន្ទាយថៃអស់រយៈពេលបីយប់ ទើបទាហានថៃសួរថា តើអ្នកចង់ទៅជំរំតាង៉ុកវិញ ឬក៏ទៅណា? សុខា បានឆ្លើយថា ខ្ញុំសូមទៅជំរំតាង៉ុកវិញ។ លុះព្រឹកឡើងទាហានថៃបានបើកឡានមកដឹក សុខា និងកងទ័ពទាំងអស់ដោយដាក់មួយឡាន១០នាក់ សរុបប្រហែល៦ទៅ៧ឡាន។ ទាហានថៃបានបើកឡានទៅឈប់នៅចំកណ្ដាលផ្សារថៃ ហើយប្រជាជនថៃបានបោះបាយ ទឹកដោះគោ នំបុ័ង នំចំណីជាច្រើន មកលើឡានទើប សុខា និងកងទ័ពបាននាំគ្នារើសហូបដោយភាពស្រេកឃ្លានជាទីបំផុត។ ទាហានថៃបានដឹក សុខា និងកងទ័ពទាំងអស់មកដាក់នៅព្រំដែន ក្នុងស្រុកកំរៀង ខេត្តបាត់ដំបង។ បន្ទាប់មក សុខា បានធ្វើដំណើរត្រឡប់ទៅរស់នៅក្នុងជំរំតាង៉ុក។
ឆ្នាំ១៩៩០ សុខា បានចេញពីជំរំតាង៉ុក មករស់នៅខេត្តកំពង់ចាម មិនបានចូលទៅស្រុកកំណើតវិញនោះទេ។ ឆ្នាំ១៩៩២ សុខា បានរៀបការជាមួយភរិយាឈ្មោះ ប៊ុត ចាន់នី នៅកំពង់ចាមជាស្រុកកំណើតរបស់ប្រពន្ធ។ មិនយូរប៉ុន្មាន សុខា និងប្រពន្ធបានប្ដូរពីខេត្តកំពង់ចាមទៅរស់នៅខេត្តកំពង់ស្ពឺ។ បន្ទាប់មក សុខា បាននាំប្រពន្ធ ប្ដូរពីខេត្តកំពង់ស្ពឺ រហូតឆ្នាំ២០១៤ សុខា និងប្រពន្ធបាននាំកូនៗមករស់នៅក្នុងស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់។
អត្ថបទដោយ មឿន ស្រីណុច
[1] មជ្ឈមណ្ឌលផ្សះផ្សាវាលវែង មឿន ស្រីណុច សម្ភាសន៍ជាមួយឈ្មោះ ចាន់ សុខា នៅថ្ងៃទី២៦ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៥។
[2] សៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ(១៩៧៥-១៩៧៩) ក្នុងជំពូកទី៦(ភូមិសាស្រ្តរដ្ឋបាលកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ) ទំព័រទី៣៤។