ឆ្នាំ១៩៧៧ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៨ ឆេង បានធ្វើជាជាងកាត់ដេរសម្លៀកបំពាក់សម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រជាជនក្នុងភូមិ ឃុំ ស្រុក និងសម្រាប់កងទ័ពខ្មែរក្រហម។ ឆេង ធ្វើការងារនៅក្នុងការដ្ឋានមួយក្នុងឃុំលាច ស្រុកលាច ខេត្តពោធិ៍សាត់ ស្ថិតនៅតំបន់៦ ក្នុងភូមិភាគពាយ័ព្យ ដែលប្រធានការដ្ឋានកាត់ដេរស្រុកលាច ឈ្មោះ តា ថាស ។

ឈ្មោះ ឈិត ឆេង[1] ភេទស្រី អាយុ៦៣ឆ្នាំ។ សព្វថ្ងៃ ឆេង រស់នៅជាមួយប្អូនស្រីបង្កើតដោយប្រកបរបរធ្វើស្រែចម្ការ និងចិញ្ចឹមក្របី។ ឆេង មានស្រុកកំណើតនៅភូមិទួលគ្រួស ឃុំស្រែតាំងយ៉ ស្រុកភ្នំក្រវ៉ាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់។ បច្ចុប្បន្នរស់នៅភូមិស្ទឹងថ្មី(ចំណុចទួលកកោះ) ឃុំប្រម៉ោយ ស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់។ មានឪពុកឈ្មោះ ប៉ោយ ឈិត(ស្លាប់) ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ ចំណែកម្ដាយ ឈ្មោះ សេក ទុប (ស្លាប់) ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ ដោយសារជំងឺ។ ឆេង មានបងប្អូនបង្កើតចំនួន៤នាក់ (ស្រី៣នាក់) ហើយ ឆេង ជាកូនច្បងក្នុងគ្រួសារ។ ប្អូនប្រុសឆេងបានស្លាប់បាត់បង់ជីវិតដោយសារអត់អាហារក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។

កាលពីនៅវ័យកុមារ ឆេង មិនបានចូលរៀននោះទេ ព្រោះឪពុកម្ដាយមានជីវភាពក្រីក្រលំបាក និងមិនមានអ្នកជួយធ្វើការងារស្រែចម្ការរបស់ឪពុកម្ដាយ ទើប ឆេង ត្រូវទៅធ្វើស្រែជាមួយឪពុកម្ដាយ។ បន្ទាប់ពីប្រមូលផលស្រូវបានរួចរាល់ ឪពុករបស់ ឆេង បានធ្វើដំណើរចេញពីភូមិទួលគ្រួសចូលទៅក្នុងព្រៃជ្រៅដើម្បីរកជ័រទឹក ជ័រចុង ខ្លឹមចន្ទន៍ ដើម្បីលក់ផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពគ្រួសារ។ ឪពុករបស់ ឆេង ស្វែងរកជ័ររយៈពេលពីរថ្ងៃ ទៅមួយសប្ដាហ៍ ទើបត្រឡប់មកផ្ទះម្ដង និងបានជ័រប្រហែលជា១០០គីឡូក្រាម ហើយលក់ចេញក្នុងមួយគីឡូតម្លៃប្រាំរៀល។ សម្រាប់ផ្ទះរបស់ក្រុមគ្រួសារជនជាតិដើមភាគតិចព័រដែលមានជីវភាពធូរធាសាងសង់ឡើងពីឈើ និងមានទំហំធំ គឺម្ចាស់ផ្ទះបានចាំងសរសរឈើមូលៗ ដំដែកគោល មានក្រាលរនាបក្ដារ និងមានជញ្ជាំងបាំងក្ដារ។ ចំណែកផ្ទះរបស់ ឆេង សាងសង់ពីឈើដូចគ្នា ប៉ុន្តែមិនមានដែកគោលដំនោះទេ ឪពុករបស់ ឆេង ត្រូវចូលទៅក្នុងព្រៃដើម្បីកាប់វល្លិ៍ផ្ដៅមកចងឈើផ្គុំចូលគ្នាបានជាផ្ទះ រួចក្រាលរនាបឫស្សី។ រៀងរាល់មួយឆ្នាំម្ដង ជនជាតិដើមភាគតិចព័របានប្រារព្ធពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំថ្មី ហើយក្មេងៗជនជាតិដើមភាគតិចព័រទាំងអស់តែងនាំគ្នាលេងល្បែងប្រជាប្រិយដូចជា បោះឈូង ទាញព្រាត់ លាក់កន្សែង បោះអង្គុញ និងល្បែងប្រជាប្រិយជាច្រើនទៀតនៅក្នុងវត្ត តាមផ្ទះ ដើម្បីអបអរពិធីចូលឆ្នាំថ្មី និងមានពិធីបុណ្យប្រពៃណីជាច្រើនរួមមាន ពិធីបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ ពិធីបុណ្យកឋិនទាន និងពិធីបុណ្យពូនភ្នំស្រូវ។ នៅក្នុងភូមិទួលគ្រួសមានឈ្មួញជនជាតិចិនមួយគ្រួសារ ដែលធ្វើដំណើរតាមដំរីពីស្រុកលាច(បច្ចុប្បន្នស្រុកភ្នំក្រវ៉ាញ) ចូលមកលក់ដូរគ្រឿងទេសដូចជា អំបិល ប្រហុក ប៊ីចេង ស្ករ និងគ្រឿងទេសជាច្រើនទៀត។ ឈ្មួញជនជាតិចិន បានទទួលទិញរបស់របរផ្សេងៗពីជនជាតិដើមភាគតិចព័រក្នុងភូមិទួលគ្រួសមានដូចជា ជ័រចុង ជ័រទឹក ខ្លឹមចន្ទន៍។ ក្នុងភូមិទួលគ្រួស មិនមានមន្ទីរពេទ្យសម្រាប់ស្រ្តីមានផ្ទៃពោះសម្រាលកូននោះទេ ប៉ុន្តែមានឆ្មបចំនួនបីនាក់ឈ្មោះ យាយ ប៊ុន, យាយ កា និងយាយ ត្រង ចាំជួយបង្កើតកូនឲ្យជនជាតិដើមភាគតិចព័រ។ រាល់ពេលឆ្មបបង្កើតកូនបានជោគជ័យ ក្រុមគ្រួសាររបស់ជនជាតិដើមភាគតិចព័រមានទំនៀមទម្លាប់ជូនសាគុណដល់ឆ្មបដោយរៀប «ធូប ទាន ស្រូវ អង្ករ និងថវិកា ហើយប្រគល់ឲ្យទៅឆ្មប ដើម្បីលុបលាងកុំឲ្យបាប» ទៅតាមជីវភាពក្រុមគ្រួសារនីមួយៗ។

នៅថ្ងៃ១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ លោកសេនាប្រមុខលន់ នល់ បានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ សម្ដេចព្រះបាទនរោត្ដមសីហនុ។ នៅអំឡុងពេលជាមួយគ្នា ក្នុងភូមិទួលគ្រួសមិនមានការទម្លាក់គ្រាប់បែក ឬហេតុការណ៍អ្វីកើតឡើងឡើយ ហើយប្រជាជនជនជាតិដើមភាគតិចព័រអាចប្រកបរបរធ្វើស្រែចម្ការបានធម្មតា។ រហូតឆ្នាំ១៩៧៣ ឆេង បានឮសំឡេងយន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅតាលោ(បច្ចុប្បន្នស្ថិតក្នុងស្រុកតាលោសែនជ័យ) ដែលនៅប៉ែកខាងជើងភូមិទួលគ្រួស បានលាន់ឮពាសពេញភូមិ ធ្វើឲ្យប្រជាជនមានភាពភ័យខ្លាច និងបាននាំគ្នាជីកត្រង់សេទុកសម្រាប់ការពារខ្លួននៅក្បែរៗព្រៃខាងក្រោយផ្ទះ។ ក្រោយមក មានយន្តហោះរបស់ទាហានអាមេរិ កាំងបើកមកឆ្វេលជុំវិញភូមិទួលគ្រួសជារៀងរាល់ថ្ងៃ ទើបកាន់តែធ្វើឲ្យប្រជាជនជនជាតិដើមភាគតិចព័ររស់នៅក្នុងភូមិគ្រួសមានការតក់ស្លុតខ្លាំង ហើយក្រុមគ្រួសារមួយចំនួនបាននាំកូននាំចៅរត់ខ្ចាត់ខ្ជាយចេញពីភូមិទួលគ្រួសទៅរស់នៅក្នុងត្រង់សេ និងគ្រួសារមួយចំនួនទៀតបាននាំគ្នារត់ចូលទៅក្នុងព្រៃជ្រៅ ប៉ុន្តែក្នុងភូមិទួលគ្រួស មិនមានការទម្លាក់គ្រាប់បែកនោះឡើយ។ ចំណែក ឪពុកម្ដាយរបស់ ឆេង បាននាំកូនៗទាំងអស់រត់ចេញពីផ្ទះសំដៅទៅក្នុងពួនក្នុងព្រៃ និងបានសាងសង់រោងខ្ទមតូចមួយដោយប្រក់ស្លឹងសំឡាញ នៅតាមមាត់អូរទុកសម្រាប់ឲ្យកូនៗស្នាក់នៅបណ្ដោះអាសន្ន។ ក្រោយពីស្ងប់ស្ងាត់សំឡេងយន្តហោះ ឪពុកម្ដាយរបស់ ឆេង បាននាំកូនៗទាំងអស់ត្រឡប់មកផ្ទះក្នុងភូមិទួលគ្រួស ដើម្បីប្រមូលអង្ករ និងម្ហូបអាហារមួយចំនួន យកទៅដាំហូបនៅខ្ទមក្នុងព្រៃ។  បន្ទាប់ពីក្រុមគ្រួសាររបស់ ឆេង បានស្នាក់នៅក្នុងព្រៃបានរយៈពេលប្រហែលកន្លះខែ ទើបឪពុកម្ដាយរបស់ ឆេង បាននាំកូនៗទាំងអស់វិលត្រឡប់មករស់នៅក្នុងភូមិវិញ។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៤ កងទ័ពខ្មែរក្រហមបានចូលមកគ្រប់គ្រងក្នុងភូមិទួលគ្រួសបានទាំងស្រុង ហើយខ្មែរក្រហមបានចាប់ផ្ដើមបែងចែកឲ្យប្រជាជនជនជាតិដើមភាគតិចព័រទាំងអស់ធ្វើស្រែប្រវាស់ដៃគ្នា ប៉ុន្តែខ្មែរក្រហមមិនទាន់ប្រើឲ្យប្រជាជនធ្វើការងារធ្ងន់ធ្ងរនៅឡើយទេ គ្រាន់តែខ្មែរក្រហមបានប្រាប់ឲ្យប្រជាជនទាំងអស់ខិតខំធ្វើស្រែឲ្យទទួលបានផលល្អ ដើម្បីចែកស្រូវគ្នាហូប និងឲ្យប្រជាជនស្នាក់នៅ ហូបបាយនៅតាមផ្ទះរៀងៗខ្លួន។

នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ កងទ័ពខ្មែរក្រហមបានវាយដណ្ដើមបានទីក្រុងភ្នំពេញ និងទទួលបានជ័យជម្នះទៅលើទាហានរបស់ លោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់។ បន្ទាប់ពីរំដោះបានទីក្រុងភ្នំពេញបានមិនយូរប៉ុន្មាន ខ្មែរក្រហមបានចាប់ផ្ដើមបង្កើតសហករណ៍រួមមួយឈ្មោះ «សហករណ៍ស្រែតាំងយ៉» និងបានដើរប្រមូលចាន ឆ្នាំង មាស ប្រាក់ គោ ក្របី ជ្រូក មាន់ ទា និងទ្រព្យសម្បត្តិផ្សេងៗ របស់ប្រជាជនជនជាតិព័រដាក់ក្នុងសហករណ៍រួម ដើម្បីឲ្យប្រជាជន ហូបចុក ធ្វើការងារ និងស្នាក់នៅរួមគ្នាក្នុងសហករណ៍។ បន្ទាប់មក ខ្មែរក្រហមបានបែងចែកប្រជាជនឲ្យទៅធ្វើការងារនៅតាមទីកន្លែងផ្សេងៗពីគ្នា ដែលមានចាត់ក្នុងកងកុមារ កងយុវជន យុវនារី និងកងមនុស្សចាស់ ហើយ ឆេង និងប្អូនៗតូចៗត្រូវបានខ្មែរក្រហមជ្រើសរើសឲ្យចូលធ្វើការងារនៅក្នុងកងកុមារ គ្រប់គ្រងដោយ តា យាន ឌឿន ដែលមានកុមារប្រហែល៥០នាក់។ បន្ទាប់មក តា យាន ឌឿន បានបែងចែកជាក្រុមតូចៗ ក្នុងក្រុមមានគ្នាប្រហែល១៥ទៅ២០នាក់។ ដំបូង ឆេង និង ប្អូនៗ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមបញ្ជាឲ្យដើរកាប់ទន្រ្ទានខេត្រ ប្រមូលលាមកសត្វ ដើម្បីយកទៅចិញ្ចាំធ្វើជីដាក់ក្នុងស្រែ ក្នុងភូមិទួលគ្រួស។ ឆេង បានបញ្ជាក់ថា តា យាន ឌឿន មានចិត្តល្អ និងមិនដែលធ្វើបាបលើកុមារនោះទេ។ ចំណែក ឪពុកម្ដាយរបស់ ឆេង ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាត់ឲ្យនៅក្នុងកងចាស់ៗ ធ្វើស្រែនៅសហករណ៍ស្រែតាំងយ៉ ក្នុងភូមិទួលគ្រួស។ សម្រាប់ការហូបចុក ឆេង បានហូបបាយលាយជាមួយសម្លបានគ្រប់គ្រាន់។

ឆ្នាំ១៩៧៦ ឆេង ត្រូវបានប្ដូរឲ្យមកធ្វើការងារធ្ងន់ធ្ងរជាងមុន ហើយការងារដែល ឆេង ត្រូវធ្វើជាប្រចាំថ្ងៃមានដូចជា ដកសំណាប ស្ទូងស្រូវ ជញ្ជូនកណ្ដាប់ បែនស្រូវ កាប់ដី លើកភ្លឺ ជីកប្រឡាយតាមស្រែក្នុងភូមិទួលគ្រួស និងលើកទំនប់អូរធំ(បច្ចុប្បន្នស្ថិតក្នុងភូមិទួលគ្រួស) ហើយខ្មែរក្រហមបានកំណត់ក្នុងមួយក្រុមមានគ្នាប្រហែល១៥នាក់ឲ្យលើកទំនប់ក្នុងមួយព្រឹកមានប្រវែងទទឹង១ម៉ែត្រ និងបណ្ដោយមានប្រវែង១០ម៉ែត្រ។ ក្នុងរយៈពេលមួយព្រឹក បើកុមារលើកទំនប់មិនរួចតាមការកំណត់ ត្រូវនៅលើកឲ្យបានរួចរាល់ ទើបអាចសម្រាកហូបបាយបាន។ បន្ទាប់ពីធ្វើការងារស្រែចម្ការ និងជីកប្រឡាយ ឆេង និងក្រុមកុមារទាំងអស់ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមប្រើឲ្យទៅកាប់ដី ដើម្បីលើកភ្លឺស្រែ។ សម្រាប់ការហូបចុក ឆេង មានការលំបាកជាងមុន ខ្មែរក្រហមបានចែកបាយលាយជាមួយពោតក្រហម និងលាយជាមួយដំឡូង ហើយសម្លមិនមានជីវជាតិនោះទេ ធ្វើឲ្យ ឆេង និងកុមារមួយចំនួន បរិភោគមិនបានគ្រប់គ្រាន់ បណ្ដាលឲ្យមានសុខភាពទន់ខ្សោយសភាពស្គមស្គាំង និងអស់កម្លាំងខ្លាំងណាស់។ នៅពេលទៅហូបបាយនៅរោងការដ្ឋាន ត្រូវអង្គុយឲ្យចំកន្លែងរៀងៗខ្លួន បើអង្គុយខុសកន្លែងខ្មែរក្រហមផ្ដាច់របបអាហារ។ នៅរោងការដ្ឋានមានប្រហែងវែង មានតុវែងអង្គុយទល់មុខគ្នា ហើយបាយម្នាក់មួយកូនចាន កុមារបួននាក់ហូបសម្លរួមគ្នាមួយចាន។ ចំណែក ឪពុកម្ដាយរបស់ ឆេង ត្រូវបានខ្មែរក្រហមជ្រើសរើសឲ្យចូលធ្វើការងារនៅក្នុងកងចល័តវិញ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៧  ឆេង  និងជនជាតិដើមភាគតិចព័រជាយុវនារីចំនួនប្រាំនាក់ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមជម្លៀសដោយធ្វើដំណើរតាមឡានចេញពីភូមិទួលគ្រួស ទៅកាន់ស្រុកភ្នំក្រវ៉ាញ ទាំងមិនប្រាប់មូលហេតុអ្វីទាំងអស់។ នៅពេលធ្វើដំណើរដល់ភូមិព្រែក(បច្ចុប្បន្នភូមិព្រែក៣ ឃុំសំរោង ស្រុកភ្នំក្រវ៉ាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់) ខ្មែរក្រហមបានបញ្ជូន ឆេង តាមទូកឆ្លងស្ទឹងពីភូមិព្រែក ទៅកាន់ភូមិលាច(បច្ចុប្បន្នទីតាំងផ្សារភ្នំក្រវ៉ាញ) ដើម្បីឲ្យធ្វើជាជាងកាត់ដេរសម្លៀកបំពាក់។ នៅកន្លែងកាត់ដេរមានកម្មាការិនីប្រហែល១០០នាក់។ ការងារប្រចាំថ្ងៃរបស់ ឆេង គឺកាត់សម្លៀកបំពាក់ ហើយខ្មែរក្រហមបានឲ្យធ្វើការងារធម្មតាមិនមានការកំណត់នោះទេ។ ក្រោយមក ខ្មែរក្រហមបញ្ជូនជនជាតិដើមភាគតិចព័រចំនួនពីរនាក់ មកពីភូមិទួលគ្រួស ឈ្មោះ ថៃ នេន ភេទស្រី និង ម្នាក់ទៀត(ភ្លេចឈ្មោះ) ឲ្យមកធ្វើជាងកាត់ដេរក្នុងកន្លែងកាត់ដេរជាមួយ ឆេង។ ឆេង បានដឹងតាមរយៈ ថៃ នេន ថា ឪពុកម្ដាយ និងប្អូនៗត្រូវបានខ្មែរក្រហមជម្លៀសមកស្រុកភ្នំក្រវ៉ាញដូចគ្នា ប៉ុន្តែ ឆេង មិនដែលបានជួបជាមួយ ឪពុកម្ដាយ និងប្អូនៗឡើយ។ សម្លៀកបំពាក់ដែល ឆេង បានកាត់ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមបញ្ជូនយកចែកតាមភូមិ តាមឃុំ តាមស្រុក និងបញ្ជូនទៅឲ្យកងទ័ព។ ក្នុងមួយថ្ងៃ ឆេង ធ្វើការងារ៨ម៉ោង គឺចាប់ពីម៉ោង៧ព្រឹក រហូតដល់ម៉ោង១១ថ្ងៃ សម្រាកហូបបាយឬបបរ និងម៉ោង១រសៀលធ្វើការងារបន្តរហូតដល់ម៉ោង៥ល្ងាច ទើបសម្រាកហូបបាយឬបបរម្ដងទៀត។ បន្ទាប់ពីហូបបាយពេលល្ងាចរួច ឆេង ត្រូវដាំបន្លែដូចជា ស្ពៃ ត្រកួន ត្រសក់ ល្ពៅ ត្រឡាច និងបន្លែជាច្រើនទៀត ទុកផ្គត់ផ្គង់ក្នុងរោងការដ្ឋាន។ ការហូបចុករបស់ ឆេង និងកម្មការិនីកាត់ដេរ គឺហូបបានគ្រប់គ្រាន់ មិនមានការខ្វះខាតប៉ុន្មានទេ ព្រោះប្រធានកន្លែងកាត់ដេរឈ្មោះ តា ថាស មានចរិតស្លូតបូត និងមានចិត្តល្អ។ ក្រៅពីការងារកាត់ដេរសម្លៀកបំពាក់ ខ្មែរក្រហមបានបញ្ជូនក្រុម ឆេង ឲ្យទៅជួយធ្វើស្រែប្រជាជននៅតាមមូលដ្ឋានចល័តក្នុងឃុំលាច។ នៅពេលថ្ងៃ ឆេង ធ្វើការងារដក ស្ទូង និងច្រូតស្រូវ លុះដល់យប់ឡើង ឆេង ត្រូវចិញ្រ្ចាំជីយកទៅដាក់ក្នុងស្រែ ឬបោកកណ្ដាប់រហូតដល់ម៉ោង៩ទៅម៉ោង១០យប់ ទើបបានចូលសម្រាក។

ឆ្នាំ១៩៧៩ កងទ័ពវៀតណាមបានវាយចូលមកដល់ស្រុកភ្នំក្រវ៉ាញ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ឆេង មិនបានរត់ចេញស្រុកភ្នំក្រវ៉ាញនោះទេ ព្រោះ ឆេង មានជំងឺជាប់ឆ្អឹង ទើបមិនអាចធ្វើដំណើរឆ្ងាយបាន ហើយកងទ័ពវៀតណាមមិនបានធ្វើបាប ឆេង និងប្រជាជនដទៃឡើយ។ បន្ទាប់មក ម្ដាយរបស់ ឆេង បានដឹងដំណឹងថា ឆេង រស់នៅស្រុកភ្នំក្រវ៉ាញ ទើបទៅយក ឆេង មករស់នៅភូមិព្រែក(បច្ចុប្បន្នភូមិព្រែក១ ឃុំសំរោង ស្រុកភ្នំក្រវ៉ាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់) ហើយម្ដាយបានប្រាប់ ឆេង ថា «ឪពុក និងប្អូនប្រុសបានស្លាប់ដោយសារអត់អាហារ»។ បន្ទាប់ពីជួបជុំគ្នាជាមួយបងប្អូន និងម្ដាយ ឆេង និងក្រុមគ្រួសារបាននាំគ្នាធ្វើស្រែដើម្បីចិញ្ចឹមជីវិតក្នុងភូមិព្រែក។ រហូតឆ្នាំ២០០០ ឆេង និងគ្រួសារបានត្រឡប់មកស្រុកកំណើតវិញ ហើយបានកាប់ឆ្ការព្រៃ ដើម្បីយកដីធ្វើស្រែចម្ការរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ៕

អត្ថបទដោយ មឿន ស្រីណុច

---

[1] មជ្ឈមណ្ឌលផ្សះផ្សាវាលវែង សម្ភាសន៍ជាមួយឈ្មោះ ឈិត ឆេង នៅថ្ងៃទី១១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥។