ជ្រឹង អ៊ី[1]អាយុ៧៨ឆ្នាំ កើត និងរស់នៅភូមិអណ្ដូងច្រុះ ឃុំអំពិល ស្រុកកំពង់សៀម ខេត្តកំពង់ចាម រៀបរាប់អំពីបទពិសោធន៍ដែលខ្លួនបានឆ្លងកាត់ក្នុងពេលសង្រ្គាម និងរបបខ្មែរក្រហម៖ «ខ្ញុំរៀបការប្រពន្ធឈ្មោះ យឹម យន់  ខ្ញុំមានកូនប្រុសស្រីចំនួន៧នាក់ ប្រកបមុខរបរធ្វើស្រែចម្ការ។ ឪពុកខ្ញុំឈ្មោះជ្រឹង និងម្ដាយ អាង បងប្អូនប្រុសស្រីចំនួន២នាក់។ នៅឆ្នាំ១៩៧០ អ្នកភូមិជាច្រើនបានចូលរួមបាតុកម្មដង្ហែ ទៅទីរួមខេត្តកំពង់ចាម។

នៅឆ្នាំ១៩៧១ដល់ឆ្នាំ១៩៧២ ចាប់តាំងពីមានវត្តមានកងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហមចូលនៅក្នុងភូមិ ទាហានលន់ នល់ បើកការបាញ់ភ្លោងគ្រាប់រូកែតពីយន្ដហោះ, អាស្លាបកាតនិងអាទ្រុងជ្រូក។ នៅឆ្នាំ១៩៧៣ ខ្ញុំរត់ភៀសខ្លួនចេញភូមិ ដោយកងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហមវាយបានជ្រាយជុំវិញខេត្តកំពង់ចាម ។ ខ្ញុំមកស្នាក់នៅចេតិយភ្នំប្រុសបានរយៈពេល២យប់ គេឲ្យទៅនៅវិហារធំតាមវត្តក្រឡា មានមនុស្សស្លាប់ជាច្រើនដោយត្រូវគ្រាប់។ ខ្ញុំដើរឡើងទៅតាវត្តអង្គួញដី ហើយដល់ភូមិព្រែកជីគ្រី ហើយបន្តដំណើរទៅដល់បុសខ្នុរសម្រាក់បាន២យប់នៅសាលា ហើយបន្តទៅភូមិសូភាស៍ ដែលស្ថិតនៅស្រុកស្ទឹងត្រង់។ គេរៀបចំនៅក្នុងព្រៃស្រោង ដោយចាស់ៗនៅនោះស្គាល់ឪពុកខ្ញុំធានារស់នៅកន្លែងនឹងអ្នកស្រុកគេមិនទទួលស្គាល់យើងទេ។ ខ្ញុំមានលុយរូបគោ គេអត់ចាយទេ នៅពេលនោះណុងចាយលុយ តែគេចង់បានមាស ស៊ីឈ្នួលច្រូត់ស្រូវឲ្យគេឃើញខ្ញុំធ្វើការស្អាត ចេះជួយថែរក្សារបស់របរ គេឈ្នួលក្នុង១ថ្ងៃស្រូវ១ថាំង(ស្មើ២៤គីឡូ)។ ខ្ញុំរស់នៅទីនោះបានរយៈពេល១ឆ្នាំ មានបងប្អូនធ្វើយោធានៅមៀនសរសេសសំបុត្រធានាបាន១០គ្រួសារដែលជាសាច់ញាតិអត់មករស់នៅមៀនទាំងអស់ទេ អ្នកខ្លះរស់នៅបុសខ្នុរ។ ខ្ញុំរស់នៅភូមិមៀន (បើចូលទៅក្នុង) គឺភូមិទួលអំពិល ឃុំព្រែកត្នោត។ នៅពេលនោះ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ធូរចិត្តបន្តិច។ ការហូបចុកមិនសូវគ្រប់គ្រាន់។ ខ្ញុំត្រូវបានប្រើឲ្យឡើងត្នោតយកមកធ្វើស្ករទៅដូរអង្ករទុកហូប។ រហូតដល់ឆ្នាំចុងឆ្នាំ១៩៧៤និងដើមឆ្នាំ១៩៧៥ លុយលែងត្រូវបានប្រើប្រាស់ហើយ។ ខ្ញុំច្បាស់ថា នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៥ លុយត្រូវបានប្រមែប្រមូលទុក។ នៅពេលនោះ ខ្ញុំបានលាក់លុយ១បាវកន្លះ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៦ ខ្ញុំត្រូវបានប្រើឲឡើងត្នោតសម្រាប់ទុកដាក់នៅសហករណ៍។ ខ្ញុំមានកូន៤នាក់ តែស្លាប់ម្នាក់។ គេចែកកងកុមារជា២ផ្នែក កុមារធ្វើមិនទាន់កើត ហូបបបរនៅម៉ោង៩ និងកងកុមារដែលធ្វើការលើកអាចម៌គោធ្វើជី ហូបបបរនៅម៉ោង១០ ចំណែកឪពុកម្ដាយ ហូបបបរនៅម៉ោង១១។

ខ្ញុំត្រូវបានគេឲ្យធ្វើជាប្រធានក្រុមដឹកនាំគេធ្វើការដែលមានចំនួន២២នាក់ ដល់ខែធ្វើស្រែ ដឹកនាំភ្ជួររាស់ស្រែ ដឹកសំណាប់រួច គេឲ្យទៅកាប់ឫស្សីដាក់សិប្បកម្មឲ្យតាៗធ្វើបង្គី។ នៅឆ្នាំ១៩៧៨ ខ្ញុំភ្លូករទេះខូចឆ្អឹងខ្នងរហូតឥឡូវ ទៅដឹកអុសដាក់រោងសហករណ៍នៅអណ្ដូងស្ងួត គោហក់ឡើងថ្ម ជះខ្ញុំនិងរទេះសង្កត់លើ គោផ្អារអុសរទេះទៅ។ បើមិនមានរទេះ២នៅខាងមុខ ខ្ញុំស្លាប់បាត់ហើយ ខ្ញុំភ្លូកភ្លាមរទេះខាងមុខនៅចំងាយប្រហែល១០ម៉ែត្រ អ្នករទេះម្នាក់ខាងមុខឈ្មោះឈួន ងាកមកឃើញខ្ញុំភ្លូករទេះ ខ្ញុំមានដឹងខ្លួនគេសែងយកមកដាក់មន្ទីរពេទ្យអង្គួញដី។ ខ្ញុំនៅសម្រាកព្យាបាលរយៈពេល២ខែ ដែលមានគ្រប់គ្រងដោយគណៈស្រុកឈ្មោះ យុទ្ធ ពេទ្យឲ្យខ្ញុំកាន់ឈើច្រត់សូមគេមកនៅសហករណ៍វិញការហូបចុក បបរសុទ្ធតែទឹក។ នៅឆ្នាំ១៩៧៩ ក្រោយពីការដួលរលំរបបខ្មែរក្រហម គេប្រមូលស្រូវបានរាប់ដឹក ខ្ញុំមិនបានយកអ្វីដោយសារខ្ញុំឈឺ។  ប្រពន្ធខ្ញុំ ទៅយកស្រូវនៅអង្គួញដីកើបដាក់រទេះចែកគ្នាហូប។ ខ្ញុំបានឮសំឡេង កាំភ្លើងបាញ់គ្នាល្វើយៗ និងបាញ់ផ្សែងពុលដោយកងទ័ពរណសិរ្សសាមគ្គីសង្រ្គោះជាតិកម្ពុជា និងរថក្រោះបើកតាមផ្លូវ បានចូលមករំដោះប្រជាជនចេញពីការកាប់សម្លាប់របស់ខ្មែរក្រហម។ ខ្ញុំបានរួចផុតពីសេចក្ដីស្លាប់នៅពេលនោះមករស់នៅភូមិជាមួយគ្រួសារវិញ។

[1] បទសម្ភាសន៍ជាមួយ ជ្រឹង អ៊ី នៅភូមិអណ្ដូងច្រុះ ឃុំអំពិល ស្រុកកំពង់សៀម ខេត្តកំពង់ចាម ឆ្នាំ២០២៤, បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា