នៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ប្រជាជនទូទៅស្គាល់ថា ជារបបខ្មែរក្រហម បានឡើងកាន់អំណាចអស់រយៈពេលបីឆ្នាំប្រាំបីខែម្ភៃថ្ងៃ ប្រជាជនកម្ពុជាប្រមាណជាងពីរលាននាក់ បានស្លាប់ដោយសារជំងឺ ដែលបណ្តាលមកពីការខ្វះខាតថ្នាំសង្កូវ និងសេវាសុខាភិបាល ការអត់អាហារ ការសម្លាប់ ឬការធ្វើពលកម្មហួសកម្លាំង[1]។  ភី ចូលបម្រើបដិវត្តន៍ដោយស្មោះត្រង់ និងក្លាយជាកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមមួយរូប នៅទីបញ្ចប់ មិនអាចជួយក្រុមគ្រួសារបាន។ ដូចសុភាសិតខ្មែរនិយាយថា (ក្បាលអ្នកណាសក់អ្នកហ្នឹង)។ ឪពុកម្តាយខ្ញុំ  និង បងប្អូនបង្កើតចំនួនបួននាក់  ត្រូវខ្មែរក្រហម ជម្លៀសចេញពីភូមិភាគបូព៌ា ខេត្តព្រៃវែង ទិសខាងកើត ទៅកាន់ភូមិភាគពាយ័ព្យទិសខាងលិច ខេត្តពោធិ៍សាត់ ស្លាប់នៅទីនោះទាំងអស់។

ខ្ញុំ កើតនៅឆ្នាំ១៩៤៩[2] រស់នៅភូមិឯការាម ឃុំជើងទឹក ស្រុកកំពង់លាវ ខេត្តព្រៃវែង។ ខ្ញុំ មានឪពុកឈ្មោះមាឃ ជុំ ម្តាយឈ្មោះកែវ សុខ និងមានបងប្អូនចំនួនបួននាក់។ ខ្ញុំ បានសិក្សារៀនសូត្របានត្រឹមថ្នាក់ទី៧(ចាស់) នៅសាលាក្រាំងក្អែក។ នៅឆ្នាំ១៩៦៥ ខ្ញុំ ឈប់រៀនដោយសារមានជីវភាពខ្វះខាត ឪពុកមានមុខរបរជាអ្នករត់រឺម៉ក់ និងធ្វើស្រែចម្ការសម្រាប់ដោះស្រាយជីវភាព។

នៅថ្ងៃទី១៨មីនា ឆ្នាំ១៩៧០ ប្រទេសជាតិកើតមានព្រឹតិ្តការណ៍ថ្មី ដោយសារស្នាដៃឧត្តមសេនីយលន់ នល់ និងព្រះអង្គម្ចាស់សិរិមតៈ បានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ព្រះករុណា ព្រះបាទ សម្តេចព្រះ នរោត្តមសីហនុ ពីព្រះប្រមុខរដ្ឋដោយជោគជ័យ[3]។ នៅថ្ងៃទី០២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៧១ ខ្ញុំបានចូលបម្រើចលនាខ្មែរក្រហម តាមរយៈឈ្មោះ សេង ដោយយល់ឃើញថា ចង់យាងព្រះនរោត្តមសីហនុ ត្រឡប់មកគ្រប់គ្រងប្រទេសជាតិវិញ ប្រឆាំងរបបជិះជាន់សក្តិភូមិមូលធន នាយទន់ កុំឲ្យមានអំពើពុករលួយក្នុងសង្គមជាដើម។ ខ្ញុំស្ម័គ្រចិត្តចូលជាមួយក្រុមចលនាបដិវត្តន៍ដំបូងបានធ្វើជាប្រធានសមាគមន៍នារី​ ឃុំជើងទឹក ដឹកនាំកម្លាំងយុទ្ធជន យុទ្ធនារី ចំនួន៣០នាក់ ជួយដឹកជញ្ជូនស្បៀងអាហារទៅឲ្យយោធាខ្មែរក្រហម នៅសមរភូមិមុខ ដើម្បីធ្វើសង្រ្គាមវាយប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយទាហានលន់ នល់។ ខ្ញុំ ថែមទាំងបានដឹកនាំកម្លាំងយុទ្ធជន យុទ្ធនារី ឲ្យដើរឃោសនាប្រជាជននៅតាមមូលដ្ឋានឲ្យយល់ដឹងពីគោលនយោបាយបដិវត្តន៍ និងបានអប់រំផ្សព្វផ្សាយអំពីក្រមសីលធម៌ របស់ខ្មែរក្រហម។

នៅឆ្នាំ១៩៧៣ ខ្ញុំមានតួនាទីប្រធានយោធាស្រុកកំពង់លាវ ខេត្តព្រៃវែង។ នៅអំឡុងពេលនោះដែលគណៈស្រុកឈ្មោះតាសុខ,តាផុន ជាអ្នកគ្រប់គ្រងតំបន់២០ ភូមិភាគបូព៌ា ដឹកនាំដោយសោ ភឹម។ បន្ទាប់មកទៀត ខ្ញុំបាននាំកម្លាំងចូលសមរភូមិមុខផ្ទាល់ ដឹកជញ្ជូនស្បៀងអាហារ និងគ្រាប់រំសេវ ដើម្បីវាយប្រយុទ្ធជាមួយទាហាន លន់ នល់​។ នៅឆ្នាំ១៩៧៤ ខ្ញុំក្លាយជាយោធាភូមិភាគបូព៌ា មានតួនាទីជាប្រធានវរសេនាតូចលេខ២ ដឹកនាំកម្លាំងយោធាខ្មែរក្រហម ចូលសមរភូមិនៅគ្រប់ទីកន្លែង វាយជាមួយទាហាន លន់ នល់ ទទួលជ័យជម្នះជាបន្តបន្ទាប់ រួចចល័តមកដល់មន្ទីរ(ស២០០)ដែលមានទីតាំងនៅពាមជាំង ស្រែស្ពៃ ស្រុកអូររាំងឪ តំបន់២៤។ នៅពេលនោះមានធ្វើមីទ្ទីញ ខ្ញុំត្រូវបានអង្គការចាត់តាំងឲ្យគ្រប់គ្រងចុងភៅដាំបាយធ្វើម្ហូបអាហារទទួលភ្ញៀវជាកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមជាង២០០នាក់ មានឱកាសបានស្គាល់ ទីវ អុល(អតីតសាស្រ្តាចារ្យសាលាអង្គឌួង) ហ៊ូ យន់ និង ខៀវ សំផន នៅទីនោះដែរ។

នៅខែសីហា ឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្ញុំត្រូវបានអង្គការបញ្ជូនមកធ្វើការនៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ នៅក្នុងក្រសួងការពារជាតិ ក្របខណ្ឌជាសេនាធិការ មានតួនាទីការពារឃ្លាំងសព្វាវុធ គ្រាប់រំសេវ ដែលវាយប្រមូលបានពីទាហាន លន់ នល់ ដើម្បីប្រមូលមករក្សាទុកក្នុងឃ្លាំង នៅម្តុំទួលគោកទីក្រុងភ្នំពេញ។ គ្រាប់រំសេវឬសព្វាវុធមួយចំនួនជារបស់សហរដ្ឋអាមេរិក និងមានមួយចំនួនសព្វាវុធ គ្រាប់រំសេវ ជាជំនួយរបស់ប្រទេសប្រជាមានិតចិន។ នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្ញុំបានទៅចូលរួមមហាសន្តិបាទនៅស្តាតអូរឡាំពិច។ ខ្ញុំបានឃើញកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមរាប់ពាន់នាក់ បានមកចូលរួម។ ខ្ញុំបានសង្កេតឃើញមេដឹកនាំធំៗដូចជា៖ ប៉ុល ពត, នួន ជា, ខៀវ សំផន, អៀង សារី និងថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលជាច្រើននាក់ផ្សេងទៀត។ បន្ទាប់មកទៀត មហាសន្តិបាទក៏បានបញ្ចប់ ខ្ញុំត្រូវត្រឡប់មកក្រសួងការពារជាតិវិញ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៦ ខ្ញុំមានអាយុ២៧ឆ្នាំ បានរៀបមង្គលការ ជាមួយបុរសម្នាក់ឈ្មោះសែម អាយុ២៨ឆ្នាំ ជាយោធាមកពីភូមិភាគឧត្តរ មានតួនាទីកាន់ខាងសេដ្ឋកិច្ច។  ពិធីរៀបមង្គលការ[4](ឬពិធីបើកវគ្គ) នៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យខុសគ្នាទាំងស្រុងពីមង្គលការតាមទំនៀបទម្លាប់ប្រពៃណីខ្មែរ។ កូនកំលោះក្រមុំទាំងអស់ ត្រូវបានរៀបចំក្នុងពិធីរួមតែមួយ ដែលមានចំនួន៣គូទៅ១០គូ ឬច្រើនជាងនេះ។ អង្គការមិនអនុញ្ញាតឲ្យជ្រើសរើសគូស្រកររបស់ខ្លួនទេ។ គូនីមួយៗត្រូវបានចាត់តាំងឡើងដោយអង្គការ ដែលអៈអាងថា ជាឪពុកម្តាយរបស់មនុស្សគ្រប់រូប និងមានកម្មវិធីជប់លៀងបន្តិចបន្តួច រួចឡើងប្តេជ្ញាចិត្តនៅចំពោះមុខអង្គការ។ នៅពេលរៀបពិធីមង្គលការចប់ យើងអាចទៅធ្វើការងាររៀងៗខ្លួន តែប្តីអាចទៅសម្រាកផ្ទះខាងប្រពន្ធបាន  ប្រពន្ធក៏អាចមកសម្រាកផ្ទះខាងប្តីបានដែរ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៧ ខ្ញុំត្រូវបានអង្គការបញ្ជូនឲ្យមកធ្វើការនៅព្រៃស ម្តុំព្រែកត្នោត​ ដោយមិនបានដឹងខ្លួនជាមុន។ អង្គការបានហៅឡើងលើរថយន្តជាមួយឈ្មោះធឿន ជាស្ត្រីដូចគ្នា ចំណែកប្តី ខ្ញុំមិនបានមកជាមួយទេ។ នៅពេលធ្វើដំណើរមកដល់មន្ទីរព្រៃស ទើបដឹងថា ជាកន្លែងខ្មែរក្រហម យកមកធ្វើការលត់ដំ ឲ្យធ្វើស្រែ លើកទំនប់ ជីកប្រឡាយ ជារបៀបអ្នកទោស ស្ថិតនៅក្នុងការតាមដានប្រវត្តិរូបជាប្រចាំ បើមានការខុសឆ្គងក្នុងប្រការណាមួយ អង្គការហៅទៅរៀនសូត្រឬយកទៅសម្លាប់ចោល។ ប្រធានគ្រប់គ្រងនៅមន្ទីរព្រៃសឈ្មោះតាឌុច មានសម្បុរខ្មៅខ្ពស់ និងមានចរិតកាចសាហាវ។

នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៧៧-១៩៧៨ មានរឿងរ៉ាវកើតឡើងជាច្រើន ជាពិសេសកម្មាភិបាលភូមិភាគបូព៌ា ភូមិភាគឧត្តរ មួយចំនួនត្រូវចាប់ខ្លួនដូចជា៖ ធុច ហៅកុយ ធួន និងបានចោទថា ភូមិភាគបូព៌ាក្បត់បក្សជាដើម ដោយចោទថា (ខ្លួនខ្មែរក្បាលយួន) រហូតដល់ខាងមជ្ឈិមចេញបញ្ជាតាមចាប់ខ្លួនសោ ភឹម។ ចំពោះខ្ញុំ មានការភ័យខ្លាចជាខ្លាំង នៅពេលមានមនុស្សខ្សឹបខ្សេវគ្នាថា អង្គការចាប់ខ្លួនអ្នកនេះ ចាប់អ្នកនោះ ខ្ញុំរិតតែមានការប្រុងប្រយ័ត្ន និងខិតខំធ្វើការឲ្យសកម្មលើសមុន ដើម្បីជីវិតរស់។ បន្ទាប់ទៀត អង្គការចាត់តាំងឲ្យខ្ញុំទៅធ្វើការខាងសេដ្ឋកិច្ចវិញដូចជា៖ ដាំស្ពៃ,ខាត់ណា,ពោត,សណ្តែក ជាដើម ដើម្បីយកទៅផ្គត់ផ្គង់ក្នុងអង្គភាពភស្តុភារ។ មានថ្ងៃមួយ អង្គការចាត់តាំងឲ្យខ្ញុំ និងមនុស្សចំនួនបួននាក់ផ្សេងទៀត ដើររកបន្លែបន្ថែមរហូតដល់វត្តកំសាន្ត ច្បារអំពៅ ព្រែកប្រា ជាសំណាងល្អ បានជួបប្តីម្តងទៀត តែមិនហ៊ាននិយាយស្តីច្រើនទេ ខ្លាចមានអ្នករាយការណ៍។    បន្ទាប់មកទៀត ខ្ញុំ ក៏ចាប់កំណើតកូនដំបូងបានរយៈពេលបួនខែ  អង្គការបញ្ជូនឲ្យទៅដាំបន្លែនៅស្ទឹងបាគូវិញ រហូតសម្រាលកូនប្រុស១  បានរយៈពេលមួយសប្តាហ៍ អង្គការប្រើឲ្យ ខ្ញុំមើលថែទាំកូនក្មេងតូចៗនៅក្នុងមណ្ឌល ដែលម្តាយជាប់រវល់ចុះទៅធ្វើស្រែដកស្ទូង លើកទំនប់ប្រឡាយនៅតាមការដ្ឋានឆ្ងាយៗ។ នៅអំឡុងពេលនោះ កូនរបស់ខ្ញុំចាប់ផ្តើមមានជំងឺកញ្រ្ជិល  ក៏បញ្ជូនទៅព្យាបាលមន្ទីរពេទ្យស្ទឹងបាគូ បានចំនួនបីថ្ងៃក៏ស្លាប់ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍សោកស្តាយនឹកអាណិតកូន។ នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម មន្ទីរពេទ្យនីមួយៗពុំសូវមានថ្នាំសម្រាប់ព្យាបាលទេ មានតែថ្នាំអាចម៍ទន្សាយ និងថ្នាំចាក់បន្តិចបន្តួច ប៉ុណ្ណោះ។

នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៨ រដូវទឹកឡើងធំជន់លិច បាក់ទំនប់ស្ទឹងបាគូ ប្រធានអង្គភាពឈ្មោះ រី មកពីភូមិភាគនិរតី បានចេញបញ្ជាឲ្យកម្លាំងនារីទាំងអស់យកបាវច្រកដីចងឲ្យជាប់ រួចបោះចូលទៅក្នុងទឹកស្ទឹង ដើម្បីទប់ទំនប់ តែការប្រឹងប្រែងយ៉ាងណាក៏នៅមិនបានសម្រេច ព្រោះទឹកឡើងជន់លិចហូរខ្លាំងពេក។ នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៧៨ ដដែល នៅកន្លែងការដ្ឋានស្ទឹងបាគូ, ស្ទឹងជ្រៅ មានមនុស្សបាត់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ ខ្ញុំបានដឹង កាន់តែភ័យខ្លួន និងបានឃើញសកម្មភាពផ្ទាល់ភ្នែក រៀងរាល់១០ថ្ងៃម្តង តែងតែឃើញរថយន្តចូលមកដឹកមនុស្សយកចេញទៅមិនដែលឃើញត្រឡប់មកវិញទេ។

នៅថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ កងទ័ពរណសិរ្សសាមគ្គីសង្រោះជាតិកម្ពុជាសហការជាមួយកងទ័ពស្ម័គ្រចិត្តវៀតណាមបានវាយរំដោះប្រទេសកម្ពុជាពីទិសខាងកើត និងសង្គ្រោះប្រជាជនជាបន្តបន្ទាប់[5]។ នៅយប់ថ្ងៃទី៧ ខែមករា ខ្ញុំបានរត់ភៀសខ្លួនចេញពីស្ទឹងបាគូ ជាមួយកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមដូចគ្នា រាប់ពាន់នាក់ បានធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់វាលចូលព្រៃទៅដល់ស្រុកកំពង់ត្រឡាច ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង រួចចេះតែបន្តដំណើរទៅមុខរហូត ព្រោះខ្លាចវត្តមានកងទ័ពវៀតណាម។ ខ្ញុំ និងអ្នករួមដំណើរជាមួយគ្នាដើរចុះឡើងៗ ស្រាប់តែវង្វេងនៅក្នុងព្រៃគិរីរម្យចំនួនបីខែ អត់មានអាហារ ហូបស្លឹកឈើ និងបេះផ្លែឈើព្រៃហូបដើម្បីរស់។ បន្ទាប់មកទៀត នាំគ្នាខិតខំស្វែងរកផ្លូវឃើញបានរត់ភៀសខ្លួនបន្តទៀត និងបន្ទាប់មកយល់ឃើញថា ជួបការលំបាក ឃើញមនុស្សស្លាប់តាមព្រៃជាបន្តបន្ទាប់ ក៏សម្រេចចិត្ត ត្រឡប់ក្រោយមកស្រុកកំណើតវិញ រកបងប្អូនឪពុកម្តាយ តែពេលមកដល់ផ្ទះ ទើបបានដឹងថា ឪពុកម្តាយបងប្អូន ត្រូវខ្មែរក្រហម ជម្លៀសទៅកាន់ខេត្តពោធិ៍សាត់មិនបានត្រឡប់មកវិញទេ ទទួលដំណឹងថា ស្លាប់នៅទីនោះទាំងអស់[6]។ ខ្ញុំមានការអស់សង្ឈឹមយ៉ាងខ្លាំង ដំបូងឡើយ បានស្ម័គ្រចិត្តចូលបម្រើចលនាខ្មែរក្រហម សង្ឈឹមថា បានជួយប្រទេសជាតិ និងក្រុមគ្រួសារ តែមិននឹកស្មានថា មេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហម បានអនុវត្តន៍គោលនយោបាយផ្ទុយពីទ្រឹស្តី នៅក្នុងសៀវភៅទង់បដិវត្តន៍។

អត្ថបទដោយ សុខ វណ្ណៈ

[1] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ(១៩៧៥-១៩៧៩) ជំពូកទី១ បោះពុម្ពលើកទី២ (២០២០) ទំព័រទី៣ មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា

[2] ដកស្រង់ពីឯកសារប្រវត្តិរូបមន្ទីរស-២១ (K08600) ចំនួន១ទំព័រ មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា

[3] ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ(សម្តេចអគ្គមហាពញាចក្រី ហេង សំរិន) បោះពុម្ពលើកទី២ (២០១៦)

[4] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ(១៩៧៥-១៩៧៩) បោះពុម្ពលើកទី២ ដោយមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា(២០២០) ជំពូកទី៨ ទំព័រទី៤២

[5] ប្រភពយោង៖ ឃួន វិចិ្ឆកា និងអ្នកឯទៀត សៀវភៅប្រវត្តិវិទ្យាថ្នាក់ទី៦ ខ្មែរ និងដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់វិបុលភាព(ភ្នំពេញ៖អនុកម្មការមុខវិជ្ជា ឯកទេសប្រវត្តវិជ្ជា ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា) ២០២៥,ទំព័រ៤១

[6] លេខឯកសារ(PVI0014) ផាន់ សុជា និង រ៉ា ឆាយរ៉ាន់ ជាមួយសម្ភាសន៌ ជាមួយឈ្មោះ ជុំ នៅ ហៅ ភី ជាម្ចាស់ប្រវត្តិរូប ធ្វើការងារនៅមន្ទីរព្រៃស។ សម្ភាសន៍នៅថ្ងៃទី២៨ ខែកក្តដា ឆ្នាំ២០០៥ នៅភូមិឯការាម ឃុំជើងទឹក ស្រុកកំពង់លាវ ខេត្តព្រៃវែង មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។