កងទ័ពកម្ពុជា និងទាហានថៃបានប្រយុទ្ធគ្នាយ៉ាងខ្លាំងក្លានៅថ្ងៃទី២៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ ដែលជម្លោះប្រដាប់អាវុធដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនេះមានរយៈពេល៥ថ្ងៃ (ថ្ងៃទី២៤-២៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥)។  បន្ទាប់ពីការកើនឡើងនូវភាពតានតឹងជុំវិញការប៉ុនប៉ងឈ្លានពាន និងការរាយបន្លាលួសជាយុទ្ធសាស្ត្រឈ្លានពានថ្មីរបស់ថៃ ក្រោយបទឈប់បាញ់ ជំនួសឱ្យការដកថយ ទាហានថៃបានបន្តយុទ្ធសាស្ត្រថ្មីមួយដោយការ រាយបន្លាលួស សំណាញ់ និងដាក់កង់ឡាន នៅតាមតំបន់ព្រំដែនផ្សេងៗទៀត ដូចជានៅតំបន់ អានសេះ (ខេត្តព្រះវិហារ) តំបន់ដែលរសើបខ្លាំង ភូមិជោគជ័យ  ភូមិព្រៃចាន់ (ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ) និងច្រកទ្វារព្រំដែន បឹងត្រកួន។

ការរាយបន្លាលួសនៅភូមិជោគជ័យ ដែលស្ថិតនៅឃុំអូរបីជាន់ ស្រុកអូរជ្រៅ ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ គឺជាតំបន់យុទ្ធសាស្ត្រមួយជាប់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។ ជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋប្រមាណ ៧៣២​គ្រួសារស្មើនឹង២៥៥៤នាក់ (ស្រ្តីមានចំនួន ១៣២២នាក់) ដែលកំពុងរស់នៅក្នុងភូមិជោគជ័យនេះ ត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរ និងរងផលប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ បន្ទាប់ពីមានការរំលោភបំពានដាក់បន្លាលួសពីសំណាក់ភាគីថៃ[1]។ មុនពេលកើតមានភាពតានតឹង និងការរាយបន្លាលួសឈ្លានពាន ជីវភាពរបស់ប្រជាជននៅភូមិជោគជ័យ គឺពឹងផ្អែកជាចម្បងទៅលើ សេដ្ឋកិច្ចមូលដ្ឋាន និង សេដ្ឋកិច្ចក្រៅប្រព័ន្ធ ដូចជា កសិកម្មជាដើម ។ ប្រជាជនភាគច្រើនប្រកបរបរជាកសិករ ដាំដុះ ជាពិសេស ដាំស្រូវ និងដំណាំបន្ទាប់បន្សំ។ តាមរយៈការអភិវឌ្ឍប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ គ្រួសារជាច្រើនបាននិងកំពុងព្យាយាមបង្កើនទិន្នផលដោយធ្វើស្រែបាន ២ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ ដើម្បីលើកកម្ពស់ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ។ ដោយសារទីតាំងភូមិសាស្រ្តនៅជាប់ច្រកព្រំដែន ប្រជាជនមួយចំនួនបានប្រកបរបរ លក់ដូរបន្តិចបន្តួចដែលទាក់ទងនឹងការឆ្លងកាត់ ឬការដឹកជញ្ជូនទំនិញតាមតំបន់នោះ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៧ មានក្រុមខ្មែរសេរីនៅតាមជាយដែនខ្មែរ-ថៃ ឈ្មោះ ឡៃ វីរៈ និងបក្សពួកចំនួន៦នាក់ទៀតមិនចង់រស់នៅជាមួយខ្មែរក្រហមក៏បានរត់ទៅប្រទេសថៃ និងមានកំាភ្លើង៦ដើមដែលបានលួចពីឈ្លបភូមិ។ ឡៃ វីរៈ បានធ្វើដំណើររហូតទៅដល់តាសៀវក្នុងស្រុកថ្មពួក ទើបទាហានសេរីការជាតិខ្មែរ ដែលដឹកនាំដោយ ជា រិទ្ធីឈុត បាននាំបក្ខពួក ឡៃ វីរៈ ទៅសាង៉ែក្នុងជំរំទាហានអ្នកតស៊ូក្នុងភូមិសាង៉ែក្នុងប្រទេសថៃ។ រយៈពេលប្រហែល ៤ ទៅ៥ខែ ឡៃ វីរៈ បានត្រឡប់មកក្នុងស្រុកខ្មែរវិញ។ បក្ខពួករបស់ ឡៃ វីរៈ មានរហូតដល់១២នាក់ កាំភ្លើងចំនួន៦ដើម និងមានមាស៊ីនថតចំនួន២គ្រឿង ដើរស្វែងរករណ្តៅសាកសពដែលខ្មែរក្រហមបានសម្លាប់ និងថតរូបភាពយកត្រឡប់ទៅឲ្យ ជា រិទ្ធីឈុត នៅប្រទេសថៃដើម្បីផ្សព្វផ្សាយដល់អន្តរជាតិ។ បក្សពួករបស់ ឡៃ វីរៈ ទាំង១២នាក់បានធ្វើដំណើររហូតដល់ស្វាយស៊ីសាផុន ដើម្បីជួបជាមួយប្រជាជន ក្នុងការស្វែងរកទីតាំងឧក្រិដ្ឋកម្មដែលប្រព្រឹត្តដោយខ្មែរក្រហម។ អ្នកទាំង១២ បានបានប្រើរយៈពេលប្រហែល១ខែ ទើបថតបានទីតាំងរណ្តៅសាកសពដែលខ្មែរក្រហមបានសម្លាប់ប្រជាជន។ បន្ទាប់មក ឡៃ វីរៈ និងបក្ខពួកបានត្រឡប់ទៅភូមិសាង៉ែវិញ ដើម្បីប្រគល់រូបថតឲ្យ ជា រិទ្ធីឈុត។ ​

ក្រោយមក ជា រិទ្ធីឈុត និង ឡៃ វីរៈ បានដឹកនាំកងកម្លាំងចំនួន១៥០នាក់ចុះមកស្រុកខ្មែរ និងបានមកស្នាក់នៅប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ។ ពេលស្នាក់នៅប្រាសាទស្តុកកក់ធំបានរយៈពេលប្រហែល២សប្តាហ៍ មានក្រុមលោក ជា ឆៃយ៉ា និង អ៊ិន សាខន បានមកដល់ប្រាសាទស្តុកក់ធំ។ ជា រិទ្ធីឈុត បានដឹកនាំកម្លាំងចំនួន១៥០នាក់ បង្កើតជំរំណងចាន់ដែលស្ថិតក្បែរបង្គោលឡាក់ព្រំដែនលេខ៤៣។ បង្គោលឡាក់ព្រំដែនលេខ៤៣ មានទីតាំងនៅជិតវត្តណងម៉ាក់មុន​ (ហៅវត្តភូមិថ្មីរបស់ថៃ) ដោយរបងវត្តណងម៉ាក់មុននៅជាប់អូរ។ ចំណែកបង្គោលឡាក់ព្រំដែនលេខ៤៣ ស្ថិតនៅខាងកើតអូរប្រហែល៥០ម៉ែត្រ។  ចំណែកជំរំចាស់ ហៅជំរំរាហូចាប់ច័ន្ទ ស្ថិតនៅចន្លោះជំរំណងចាន់ និងជំរំឬទ្ធីសែន​(ជំរំ០០៧)។ ជំរំចាស់ដឹកនាំដោយលោកតា វ៉ាន់ សារ៉េន និង អង់ត្រេ អ៊ុកថុល។ ជំរំណងចាន់ ដឹកនាំដោយ ​ជា រិទ្ធីឈុត និង ឡៃ វីរៈ។ ក្រោយមកជំរំណងចាន់កាន់តែមានប្រជាជនមករស់នៅច្រើន  ហើយអង្គការសហប្រជាជាតិ និងអង្គការអន្តរជាតិនានាបានរៀបចំរចនាសម្ព័ន្ធ ដូចជាសាលារៀន មន្ទីរពេទ្យ និងស្ថាប័ននានានៅក្នុងជំរំណងចាន់។

នៅឆ្នាំ១៩៨៣ កងទ័ពវៀតណាមបានវាយបែកជំរំណងចាន់។ ជំរំណងចាន់ក៏បានផ្លាស់មកនៅតំបន់ព្រៃចាន់ ពេលនោះមានប្រជាជនមួយចំនួនធំបានចេញពីជំរំណងចាន់ទៅរស់នៅជំរំដងរែក។[2]

ក្នុងឆ្នាំ១៩៩២ អង្គការសហប្រជាជាតិ (UNTAC) បានជិះឧទ្ធម្ភាគចក្រចំនួន២គ្រឿងមកចុះចតនៅក្នុងវត្តជំរំណងចាន់។ បន្ទាប់មកអង្គការសហប្រជាជាតិបានសាងសង់សាលារៀនមួយខ្នងអំពីឈើ ដោយដាក់ឈ្មោះថា សាលាបឋមសិក្សាភូមិជោគជ័យ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមកជំរំណងចាន់ត្រូវហៅជាផ្លូវការថា ភូមិជោគជ័យ​ ចំណុះឲ្យឃុំនិមិត្ត ស្រុកអូរជ្រៅ ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ។ នៅឆ្នាំ១៩៩២ ប្រជាជនបានជ្រើសរើសឈ្មោះ វឿន ដែលជាទាហានប៉ារ៉ាប្រចាំនៅជំរំណងចាន់ ធ្វើជាមេភូមិជោគជ័យ។

លោក ប៉ែន រិទ្ធី ជាមេភូមិជោជ័យនៅថ្ងៃទី១២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៥ ទាហានថៃបានចូលមកដាក់លួសបន្លាហ៊ុមព័ទ្ធយកផ្ទះប្រជាជនចំនួន៦គ្រួសារ៖ ទី១) គ្រួសារលោក តុល ដាវី ទី២) គ្រួសារលោក ចាន់ បូនី  ទី៣) គ្រួសារលោក ស្រី ទាវ ទី៤) គ្រួសារលោក មាស សាវឿន ទី៥)​គ្រួសារលោក អ៊ុន ដា  ទី៦) គ្រួសារលោក តុល​ សាវី ។ ផ្ទៃដីសរុបដែលទាហានថៃបានចូលមកដាក់លួសបន្លាហ៊ុមព័ទ្ធយកនៅភូមិជោគជ័យមានចំនួនជាង៤២ ហិចតា។ សកម្មភាពរបស់ទាហានថៃ គឺជាអំពើមិនត្រឹមត្រូវដែលជាការរំលោភបំពានមកលើទឹកដីខ្មែរ[3]។ បច្ចុប្បន្នប្រជាជនភូមិជោគជ័យរងផលប៉ះពាល់ទាំងផ្លូវចិត្ត និងជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ។ ប្រជាជនមានការព្រួយបារម្ភខ្លាចបាត់បង់ដី និងផ្ទះ មិនហ៊ានចេញទៅណាឆ្ងាយ ដើម្បីប្រកបការងារចិញ្ចឹមជីវិតនោះឡើយ។ កាលពីពេលកន្លងទៅទាហានថៃបានចាក់សំឡេងខ្មោច, សំឡេងស៊ីរ៉ែន, សំឡេងរំខានផ្សេងៗមិនឲ្យអ្នកភូមិសម្រាកបាន។ កម្ពុជាបានចាត់ទុកសកម្មភាពនេះថាជាទង្វើខុសច្បាប់ និងជាការ រំលោភលើអនុស្សរណៈយោគយល់ឆ្នាំ២០០០ (MOU 2000) ស្តីពីការកំណត់ព្រំដែន និងជាការរំលោភយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរលើស្មារតីបទឈប់បាញ់។ ក្រសួងការបរទេសកម្ពុជាបានបញ្ជូនលិខិតតវ៉ា និងជំរុញឲ្យអង្គការសហប្រជាជាតិចាត់វិធានការលើការឈ្លានពានតាមរូបភាពថ្មីនេះ។ សកម្មភាពដាក់បន្លាលួសបានបង្កឲ្យមាន វិបត្តិសិទ្ធិមនុស្សធម៌ ដោយយោធាថៃបានរាយបន្លាលួសព័ទ្ធយកដី និងផ្ទះសម្បែងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ រួមទាំងការដេញពលរដ្ឋខ្មែរចេញពីផ្ទះនៅតំបន់ភូមិជោគជ័យ ដែលបង្ខំឲ្យប្រជាជនរស់នៅក្រោមតង់ជាបណ្ដោះអាសន្ន។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះបានបង្កឱ្យមានការតវ៉ាប្រឆាំងពីប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅតាមបណ្តោយព្រំដែន។ តាមរយៈការតស៊ូមតិខាងការទូត និងការប្រឈមមុខដាក់គ្នាដោយកងកម្លាំងការពារព្រំដែន កម្ពុជាបានសម្រេចឲ្យភាគីថៃ រុះរើបន្លាលួស មួយចំនួនចេញពីតំបន់អានសេះវិញ ប៉ុន្តែបញ្ហានៅតាមតំបន់ផ្សេងទៀតនៅតែបន្តមានភាពតានតឹង។

ក្រៅពីការបាត់បង់ជីវិត និងទ្រព្យសម្បត្តិ ការប្រឈមមុខដាក់គ្នានេះក៏បានបង្កផលវិបាកជាច្រើន ផលប៉ះពាល់សេដ្ឋកិច្ច ការបិទច្រកព្រំដែនបានធ្វើឲ្យពាណិជ្ជកម្មទ្វេភាគីរងផលប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ប្រជាជនកម្ពុជាក៏បានធ្វើពហិការមិនប្រើប្រាស់ផលិតផលថៃ ដែលជំរុញឲ្យវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចកាន់តែធំធេង។ ក្រោយភាពតានតឹង កម្ពុជា-ថៃ បានបន្តកិច្ចប្រជុំ (GBC និង JBC) ដើម្បីស្វែងរកដំណោះស្រាយ។ កម្ពុជាប្រកាន់ជំហរប្រើប្រាស់ផែនទីបារាំង-សៀមខ្នាត ១/២០០.០០០ ដើម្បីកំណត់ព្រំដែន ខណៈដែលថៃបានទទូចឲ្យមានការវាស់វែងលើដីជាក់ស្តែង ដោយឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពខ្វែងគំនិតគ្នាយ៉ាងជ្រាលជ្រៅលើឯកសារច្បាប់សម្រាប់ការកំណត់ព្រំដែន។

សង្គ្រាម៤ថ្ងៃ និងសកម្មភាពរាយបន្លាលួសរបស់ទាហានថៃ គឺជាសញ្ញាព្រមានមួយដែលបង្ហាញថា ទោះបីជាមានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក៏ដោយ ប៉ុន្តែបញ្ហាព្រំដែនរវាងប្រទេសទាំងពីរនៅតែត្រូវការដំណោះស្រាយច្បាស់លាស់ និងការគោរពដោយស្មោះត្រង់រវាងគ្នាទៅវិញទៅមកលើបូរណភាពទឹកដី ដើម្បីធានាបាននូវសន្តិភាពយូរអង្វែងនៅក្នុងតំបន់។

[1] សម្ភាសន៍ដោយឡុង ដានី ថ្ងៃទី១៥ខែតុលាឆ្នាំ២០២៥៖ឈ្មោះ ប៉ែន រិទ្ធី ភេទប្រុស អាយុ៦១ឆ្នាំ បច្ចុប្បន្នរស់នៅភូមិជោគជ័យ (អតីតជំរំណងចាន់) ឃុំអូរបីជាន់ ស្រុកអូរជ្រៅ ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ។

[2] សម្ភាសន៍ដោយឡុង ដានី ថ្ងៃទី១៦ខែតុលាឆ្នាំ២០២៥៖ ឈ្មោះឡៃ វីរៈ​​អាយុ ៧៣ឆ្នាំ រស់នៅភូមិសឹង្ហលិច ឃុំសឹង្ហ ស្រុកអូរជ្រៅ ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ

[3] សម្ភាសន៍ដោយឡុង ដានី ថ្ងៃទី១៥ខែតុលាឆ្នាំ២០២៥៖ឈ្មោះ ប៉ែន រិទ្ធី ភេទប្រុស អាយុ៦១ឆ្នាំ បច្ចុប្បន្នរស់នៅភូមិជោគជ័យ (អតីតជំរំណងចាន់) ឃុំអូរបីជាន់ ស្រុកអូរជ្រៅ ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ។

អត្ថបទ ធី គឹមហុង