នៅក្នុង១៩៧០-១៩៧៥ ប្រទេសកម្ពុជាស្ថិតក្នុងសង្រ្គាមស៊ីវិលដែលគ្រប់គ្រង ឧត្តមសេនីយ៍ លន់ នល់។ ជុំ សារ៉េត[1] គឺជាយុវជនម្នាក់ដែលស្ម័គ្រចិត្តចូលធ្វើជាទាហានក្នុងរបប លន់ នល់។ នៅ១៩៧៥-១៩៧៩ ប្រទេសកម្ពុជាស្ថិតនៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ជុំ សារ៉េត បានឈប់ធ្វើជាទាហាន លន់ នល់ មកធ្វើជាអ្នកនេសាទត្រី ដើម្បីបិទបាំងខ្លួនដែលធ្លាប់ធ្វើជាទាហាន លន់ នល់។ ខាងក្រោមនេះគឺជាបទសម្ភាសជាមួយ ជុំ សារ៉េត៖

ឈ្មោះ ជុំ សារ៉េត ភេទប្រុស អាយុ ៩៣ឆ្នាំ មានទីកន្លែងកំណើតកើតនៅភូមិលាជលើ ឃុំជាំ ស្រុកមេមត់ ខេត្តកំពង់ចាម។ បច្ចុប្បន្នរស់នៅភូមិលាជលើ ឃុំជាំ ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ ឪពុកឈ្មោះ ឪក និងម្ដាយឈ្មោះ ជុំ ស៊ូ។ បងប្អូនចំនួន៣នាក់ ស្រី២នាក់ និងប្រុសម្នាក់។ កាលពីកុមារភាព សារ៉េត បានសិក្សារៀនសូត្រ និងបួសជាព្រះសង្ឈបាន៨វស្សា។

នៅឆ្នាំ១៩៥០ ប្រជាជននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាទាំងអស់ត្រូវរស់នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់បារាំង។​​​​ ប្រ​ជាជនត្រូវរស់នៅក្នុងព្រៃ ប៉ុន្តែការហូបចុកគ្រប់គ្រាន់។ ប្រជាជនប្រកបរបរធ្វើស្រែចម្ការធម្មតា ពេលប្រមូលផលដាក់តាមផ្ទះរៀងៗខ្លួន។ សារ៉េត បានចូលធ្វើកងទ័ពក្នុងជំនាន់ឥស្សរៈ។

នៅឆ្នាំ១៩៧០ ឧត្តមសេនីយ៍ លន់ នល់ ដែលនិយមសហរដ្ឋអាមេរិក បានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ សម្ដេច នរោត្តម សីហនុ ចេញពីប្រមុខរដ្ឋ។ ប្រជាជនរស់នៅក្នុងភូមិធម្មតា ប្រកបរបរធ្វើស្រែចម្ការ និងលក់ដូរទៅតាមដែលអាចរកបាន។ ប្រជាជនខ្លះធ្វើស្រែចម្ការបានច្រើន សម្បូរសប្បាយទៅតាមលទ្ធភាព។ នៅក្នុងរបប លន់ នល់ ក៏មានការទម្លាក់គ្រាប់បែក។ យន្ដហោះទាហានអាមេរិកបានទម្លាក់គ្រាប់នៅខាងស្រុកមេមត់ ចំប្រជាជនមួយចំនួន។ នៅខាងភូមិលាជលើ យន្ដហោះទាហានអាមេរិកបានទម្លាក់គ្រាប់បែកដែលតែមិនមានត្រូវប្រជាជនទេ ពីព្រោះប្រជាជននៅក្នុងភូមិមានរណ្ដៅត្រង់សេតាមផ្ទះរៀងៗខ្លួន។ សារ៉េត បានចូលបម្រើខាងកងទ័ពនៅក្នុងរបប លន់ នល់ មិនបានជុំបងប្អូន ឪពុកម្ដាយដោយរស់នៅផ្សេងពីគ្នា។

ជាពិសេស សារ៉េត​ បានរស់នៅជាមួយលោកគ្រូម្នាក់ ហើយក៏បានឲ្យ សារ៉េត រៀននៅវត្តបានចំនួន៨វស្សា។ លោកគ្រូ ដែល​ សារ៉េត នៅជាមួយគាត់មានឈ្មោះថា លោកតា សម្ដេចសង្ឈ ជួន ណាត។ បន្ទាប់ពីបួសបាន៨វស្សាមក សារ៉េត ក៏បានសឹកចូលធ្វើខាងទាហាន លន់ នល់។

លុះដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ របបខ្មែរក្រហមចូលកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញទាំងមូល ហើយធ្វើឲ្យប្រជាជនក្នុងប្រទេសទាំងអស់មានការផ្លាស់ប្ដូរទីកន្លែងរស់នៅ។ សារ៉េត ក៏ត្រូវបានកងទ័ពខ្មែរក្រហមជម្លៀសចេញពីភូមិស្រុកឲ្យទៅរស់នៅកន្លែងផ្សេងឆ្ងាយពីគ្រួសារ។ ពេលខ្មែរក្រហមជម្លៀសទៅខេត្តក្រចេះ សារ៉េត បានលាក់មុខមិនឲ្យខ្មែរក្រហមដឹងថា សារ៉េត ធ្លាប់បួសរៀន និងធ្លាប់ធ្វើជាទាហាន លន់ នល់ ទេ។ ប្រសិនបើ ខ្មែរក្រហមបានដឹងថាធ្លាប់ធ្វើជាទាហានពីមុនមកច្បាស់ជាត្រូវខ្មែរក្រហមសម្លាប់ចោល។ នៅពេលខ្មែរក្រហមជម្លៀស សារ៉េត ទៅខេត្តក្រចេះបានរយៈពេល២ខែ។ កាលនោះខ្មែរក្រហមបានឲ្យ សារ៉េត ទៅនេសាទត្រី គាស់គល់ឈើ និងធ្វើស្រែតាមបញ្ជារបស់ខ្មែរក្រហម។

បន្ទាប់ពីនោះមក សារ៉េត ត្រូវបានកងទ័ពខ្មែរក្រហមចាប់តាំងឲ្យធ្វើខាងនេសាទត្រីវិញ។ ពេលកំពុងនេសាទត្រី សារ៉េត បានឈ្លោះគ្នាជាមួយកងទ័ពខ្មែរក្រហមម្នាក់ដែលមានឈ្មោះថា ឃ្នាង ខាងខ្មែរក្រហមមានគ្នា៦នាក់ តែចាំឈ្មោះបានតែម្នាក់ទេ។ ម្នាក់ដែលឈ្មោះ ឃ្នាង ជាប្រធាន ហើយដើរប្រមាថគេឯងបែបនេះតែ សារ៉េត មិនខ្លាចទេ។ សារ៉េត បានប្រមាថកាប់កងទ័ពខ្មែរក្រហមវិញ គ្រាន់តែរឿងទូកលេចនៅព្រែកទេរ។ នៅខាង សារ៉េត មានគ្នា៦នាក់ តែស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងខ្មែរក្រហមទាំងអស់។ អ្នកផ្សេងមិនហ៊ានតវ៉ា និងខ្មែរក្រហមដូច សារ៉េត ទេ។  សារ៉េត ដាំបាយហូបដោយខ្លួនឯង កន្លែងស្នាក់នៅមានរោងរៀងៗខ្លួន។ ប្រធានសហករណ៍ម្នាក់បានបររទេះបម្រុងកិនក្បាលប្អូន សារ៉េត ពេលនោះ សារ៉េត យកកាំបិតមករកកាប់ចោល។

ក្រោយមក សារ៉េត បានឃើញនិងជួបហេតុការណ៍ដ៏សាហាវបំផុតប្រជាជនបានដើរជាន់គ្រាប់មីនផ្ទុះស្លាប់ច្រើនណាស់។ នៅពេលយប់កងឈ្លបដើរលបមើលថា តើមានអ្នកណាប្រព្រឹត្តខុសអ្វីខ្លះនិងបានយកទៅសម្លាប់ចោលភ្លាម តមកទៀត កូនស្រីរបស់ សារ៉េត ម្នាក់បានស្លាប់ដោយសារតែអត់អាហារ ពីព្រោះកូន សារ៉េត មិនចេះហុតទឹកបបរទើបឈឺស្លាប់ក្នុងគ្រានោះ។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៦ ពេលរៀបការខាងខ្មែរក្រហមជាអ្នករៀបចំ ជាទូទៅប្រជាជនច្រើនហៅថាអង្គការ។ ពេលរៀបការម្ដងៗអង្គការធ្វើឡើងមានចាប់ពី២០គូទៅ៣០គូ ក្នុងពិធីតូចឬធំនីមួយៗ បុរសនារី ភាគច្រើនមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យជ្រើសរើសគូស្រកររបស់ខ្លួនទេ។ បងប្អូនសាច់ញាតិមិនបានអនុញ្ញាតឲ្យចូលរួមក្នុងពិធីមង្គលការ ឬចូលរួមក្នុងការធ្វើសេចក្ដីសម្រេចចិត្តណាមួយឡើយ។  ក្មេងៗនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហមមិនបានរៀនសូត្រទេ សូម្បីតែពេលទំនេរក៏គ្មានដែរ។ ខ្មែរក្រហមឲ្យទៅដកស្មៅ និងឃ្វាលគោក្របី។ ក្រៅពីខ្មែរក្រហមជម្លៀស សារ៉េត ទៅក្រចេះ សារ៉េត ក៏ត្រូវបានខ្មែរក្រហមជម្លៀសទៅស្រុកចំការលើ ខេត្តកំពង់ចាម និងខេត្តកំពង់ធំ។ នៅស្រុកចំការលើខ្មែរក្រហមឲ្យ សារ៉េត ទៅអារឈើ នឹងធ្វើសម្ភារប្រើប្រាស់ផ្សេងៗទៀត។ កាំភ្លើង សារ៉េត យកទុកលាក់អស់ ព្រោះ សារ៉េត​ មិនចង់ឲ្យខ្មែរក្រហមឃើញ ខ្លាចយក សារ៉េត ទៅអប់រំផ្សេងៗ។ នៅស្រុកចំការលើ មានបាយទឹកហូបគ្រប់គ្រាន់ មិនដូចនៅខាងភូមិអាលួច ឃុំស្វាយជ្រះ ខេត្តក្រចេះ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៩ សារ៉េត បានទទួលដំណឹងថាប្រទេសទទួលបានការរំដោះហើយ។ ពេលនោះ សារ៉េត ក៏បានធ្វើដំណើរដោយថ្មើរជើង ដើម្បីត្រឡប់មកស្រុកកំណើតវិញ។ សារ៉េត បានធ្វើដំណើរអស់រយៈពេលប្រហែលមួយសប្ដាហ៍ទើបមកដល់ស្រុកមេមត់។

អំឡុងពេលធ្វើដំណើរ សារ៉េត បានឃើញសាកសពប្រជាជនស្លាប់ឡើងគរជើងគ្នាតែម្ដង។ សពខ្លះស្លាប់ដោយសារកងទ័ពខ្មែរក្រហមបាញ់ សពខ្លះទៀតស្លាប់ដោយអត់អាហារ។ ពេលធ្វើដំណើរមក សារ៉េត បានមកជួបជុំបងប្អូន ហើយប្អូន សារ៉េត ម្នាក់ បរទេះកិនលើគ្រាប់មីនក៏ផ្ទុះស្លាប់។ ទម្រាំតែធ្វើដំណើរមកដល់ផ្ទះ សារ៉េត ត្រូវបាត់សមាជិកគ្រួសារម្នាក់ដោយសារផ្ទុះមីន។ ក្រោយមក សារ៉េត ក៏បានចូលមករស់នៅក្នុងភូមិកំណើតវិញទៅ។

ពេលមកដល់ដំបូង សារ៉េត មានអារម្មណ៍ថាត្រេកអរណាស់ ដែលបានត្រឡប់មកស្រុកកំណើត ហើយបានជួបជុំបងប្អូនម៉ែឪគ្រួសារ។ ប៉ុន្ដែមានរឿងមួយដែល សារ៉េត នឹកស្មានមិនដល់នោះគឺ ប្អូនសារ៉េត បររទេះកិនគ្រាប់មីនផ្ទុះស្លាប់ ពេលចូលមកដល់ភូមិកំណើត។ ហេតុការណ៍ទាំងនេះ បានកើតឡើងចំពោះប្អូនរបស់ សារ៉េត ហើយបានបន្សល់ទុកតែស្លាកស្នាមនិងការតស៊ូខំត្រដាបត្រដួស ស៊ូទ្រាំរស់រានពីរបបខ្មែរក្រហមតែបែរជាមកស្លាប់នៅពេលដល់ភូមិកំណើតខ្លួនឯងវិញ។ ខ្ញុំពិតជាមានការសោកសង្រេងណាស់ ចំពោះរឿងដែលកើតឡើងលើគ្រួសារសាច់ញាតិបងប្អូនរបស់ សារ៉េត៕

វន បុប្ផា៖ ជាអ្នកស្ម័គ្រចិត្តរបស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកោះថ្ម

---

[1] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជានៅថ្ងៃទី២៩ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៣ សម្ភាសន៍ជាមួយឈ្មោះ ជុំ សារ៉េត ភេទប្រុស អាយុ៩៣ឆ្នាំ