នៅក្រោយថ្ងៃជ័យជម្នះនៅថ្ងៃទី ១៧ មេសា​ ១៩៧៥ ប្រទេសកម្ពុជា​ មានរបបគ្រប់គ្រងមួយថ្មី គឺរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ បន្ទាប់មករបបនេះបានធ្វើមហាសន្និបាតលើកទី៣របស់ខ្លួនចន្លោះពីថ្ងៃ១៥ ដល់១៩ ខែឆ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៥ មហាសន្និបាតនោះបានរៀបចំសេចក្តីព្រាងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។[1] រដ្ឋធម្មនុញ្ញរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ដែលមានចែកជា ១៦ជំពូក​ និងត្រូវបានប្រកាសប្រើជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី០៥​ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៦។

អំពីរបបរដ្ឋ​ របបសេដ្ឋកិច្ច​ និងរបបដឹកនាំ[2] នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យបានចែងថា កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជារដ្ឋមួយឯករាជ្យ ឯកភាព សន្តិភាព អព្យាក្រឹត្យមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ អធិបតេយ្យក្នុងបូរណភាពដែនដីរបស់ខ្លួន។[3] ឈ្មោះផ្លូវការដែលបានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះគឺ កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ហើយជារដ្ឋរបស់ប្រជាជន កម្មករ កសិករ និងពលករកម្ពុជាទាំងអស់។[4] ប្រទេសកម្ពុជា ក៏បានផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះជាផ្លូវការម្តង​ទៀត ដែលមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា ​“កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ”[5]។

វិស័យសេដ្ឋកិច្ចសំខាន់របស់ប្រទេសជាមធ្យោបាយសំខាន់ៗជាទូទៅ ជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រជាជន​ និងកម្មសិទ្ធិរួម របស់ប្រជាជនសមូហភាព ហើយរបស់ប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃជាកម្មសិទ្ធិរបស់ឯកជន។[6] នេះជាអ្វីដែលបានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់កម្ពុជាប្រជាធិតេយ្យ តែនៅក្នុងការពិតប្រជាជននៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ មិនមានអ្វីសូម្បីបាយហូបប្រចាំថ្ងៃក៏មិនចង់គ្រប់គ្រាន់ផង។

ការដឹកនាំរបស់កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យជាការដឹកនាំបែបរបបសមូហភាពក្នុងការដឹកនាំ និងការធ្វើការងារប្រចាំថ្ងៃ។​[7]

ការបែងចែកអំណាច រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យបានបែងចែកអំណាចជាបី ដោយអំណាចនីមួយៗ ត្រូវបានចែងក្នុងជំពូកនីមួយៗ ដាច់ពីគ្នា។​ អំណាចទាំងបីនោះរួមមាន អំណាចអ្នកធ្វើច្បាប់​​ អង្គការអនុវត្តច្បាប់ និងអំណាចតុលាការ។

អំណាចអ្នកធ្វើច្បាប់[8] ជាសភាតំណាងប្រជាជន កម្មករ​ កសិករ និងពលករកម្ពុជាផ្សេងៗ ទៀត[9]។ នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ចែងពីឈ្មោះសភានេះថា «សភាតំណាងប្រជាជនកម្ពុជា»[10]។​ នៅក្នុងសម័យនៃការដឹកនាំប្រទេសនៅពេលបច្ចុប្បន្ន សភាភាគច្រើនត្រូវបានបែងចែកជា២ថ្នាក់ ព្រឹទ្ធសភា និងរដ្ឋសភា ឬ ហៅមួយបែបទៀតថា សភាជាន់ខ្ពស់ និងសភាថ្នាក់ទាប តែសភានៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ មានតែមួយថ្នាក់ ដែលមានសមាជិកសរុបទាំងអស់ ២៥០រូប នៅក្នុងនោះមាន ១៥០រូបជាតំណាងរបស់កសិករ ៥០រូបជាតំណាងរបស់កម្មករ-ពលករ និង ៥០រូបទៀតជាតំណាងរបស់កងទ័ពបដិវត្ត[11]។ នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យបានចែកថា សភាតំណាងប្រជាជនកើតចេញពីការបោះឆ្នោតទូទាំងប្រទេសដោយផ្ទាល់ និងដោយសម្ងាត់ ដោយប្រជាជន ក្នុងកំណត់រយៈពេល ៥ឆ្នាំម្តង[12] តែជាការជាក់ស្តែងនៅក្នុងសម័យនោះគេមិនឃើញមានការបោះឆ្នោតរបស់ប្រជាជនណាមួយកើតឡើងនោះទេ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏បានចែងទៀតផងដែរថា សភាមានភារកិច្ចសម្រេចបង្កើតច្បាប់ និងកំណត់មាគ៌ាគោលនយោបាយផ្សេងៗ ទាំងក្នុង និងក្រៅប្រទេស។[13]

អង្គការអនុវត្តច្បាប់[14] ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យបានចែងនៅក្នុងជំពូកទី៦ អំពីអង្គការអនុវត្តច្បាប់។ អង្គការអនុវត្តច្បាប់ត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខសភាតំណាងប្រជាជនក្នុងកិច្ចដំណើរការទាំងក្នុង និងក្រៅប្រទេស ការអនុវត្តច្បាប់ និងការអនុវត្តមាគ៌ាគោលនយោបាយផ្សេងៗ ជាភារកិច្ចរបស់រដ្ឋាភិបាល។[15]

អំណាចតុលាការ[16] នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ តុលាការជាតំណាងយុត្តិធម៌របស់ប្រជាជនការពារយុត្តិធម៌សិទ្ធិសេរីភាពប្រជាធិបតេយ្យនិងផ្ដន្ទាទោសគ្រប់សកម្មភាពរបស់ប្រជាជន[17]។ អំពើល្មើសច្បាប់មានពីរ គឺប្រភេទសកម្មភាពប្រឆាំងនិងបំភ្លេចបំផ្លាញដែលមានលក្ខណៈជាខ្សែសង្វាក់ដែលអាចធ្វើឲ្យមានគ្រោះថ្នាក់ដល់ប្រជាជនត្រូវទទួលទោសកម្រិតខ្ពស់បំផុត។ រីឯប្រភេទបទល្មើសក្រៅពីប្រភេទខាងលើត្រូវអប់រំកសាងក្របខ័ណ្ឌអង្គការរដ្ឋឬអង្គការប្រជាជន ។[18] នៅក្នុងអត្ថបទរដ្ឋធម្មនុញ្ញបានតាក់តែងបានល្អច្បាស់មែន។ តែការពិតនៅក្នុងរបបនេះមិនមែនប្រជាជនណាម្នាក់ត្រូវបានយកទៅកាត់ទោសតាមផ្លូវតុលាការនោះទេ។ ប្រជាជនស្លូតត្រង់ ដែលអង្គការសង្ស័យត្រូវបានហៅទៅធ្វើស្វ័យតិចទៀត ក្រោយមកយកទៅកសាងដែលជាការយកទៅសម្លាប់។

ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រង[19] គណៈប្រធានរដ្ឋមួយរូបត្រូវបានបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងដោយសភាតំណាងប្រជាជនក្នុងរយៈពេល ៥ឆ្នាំម្ដងដោយមានសមាសភាព ប្រធានមួយរូបអនុប្រធានទី១ មួយរូប និងអនុប្រធានទី២ មួយរូប។[20] គណៈប្រធានរដ្ឋមានភារកិច្ចតំណាងឲ្យរដ្ឋកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេសតាមក្របខ័ណ្ឌនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។

សិទ្ធិប្រជាជន[21] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យបានចែងថាប្រជាជនគ្រប់រូបមានសិទ្ធិនិងករណីកិច្ចដូចៗគ្នាគ្រប់គ្នា។ ប្រជាជនគ្រប់រូបមានសិទ្ធិពេញទីខាងសម្ភារខាងស្មារតីនិងខាងវប្បធម៌។ កម្មករគ្រប់រូបជាម្ចាស់រោងចក្រ កសិករគ្រប់រូបជាម្ចាស់លើស្រែចម្ការ និងពលករផ្សេងៗទៀតមានសិទ្ធិក្នុងការធ្វើការស្មើគ្នាទាំងអស់ ភាពដែលគ្មានការងារធ្វើគឺមិនមានជាដាច់ខាត។[22] ប្រជាជននៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យរស់នៅដោយមានសិទ្ធិសេរីភាពស្មើគ្នាទាំងអស់មានសុភមង្គលក្នុងមហាសាមគ្គីជាតិទាំងមូល ដើម្បីការពារនិងកសាងប្រទេស។

នៅក្នុងជំពូកទី១០ ទីក្រុងភ្នំពេញត្រូវបានជ្រើសរើសជារដ្ឋធានីរបស់កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ មានឈ្មោះជារដ្ឋធានីក៏ពិតមែន តែទីក្រុងភ្នំពេញបានក្លាយទីជាទីក្រុងមួយដែលមិនមានប្រជាជនរស់នៅ គឺមានតែក្រុមកម្មាភិបាលជាន់ខ្ពស់របស់ខ្មែរក្រហមរស់នៅទីក្រុងមួយនេះ ឯប្រជាជនផ្សេងទៀតត្រូវបានជម្លៀសដោយបង្ខំទៅរស់នៅតាមទីជនបទ។[23]

នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះក៏បានសរសេរពីទង់ជាតិ ថ្មីដែលខ្មែរក្រហមដាក់ប្រើប្រាស់ មានផ្ទៃពណ៌ក្រហម និងមានរូបភាពប្រាសាទកំពូលបីពណ៌លឿងនៅចំកណ្តាល។ ពណ៌ក្រហមជានិមិត្តរូបនៃចលនា ការប្រយុទ្ធ ការពារ និងការកសាងប្រទេសជាតិ ឯរូបប្រាសាទពណ៌លឿងនៅចំកណ្តាលតំណាងឲ្យប្រពៃណីជាតិ[24]។

រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ក៏មានចែងពីសញ្ញាណជាតិ សញ្ញាណជាតិគឺមានប្រព័ន្ធភ្លឺស្រែ និ​ងប្រឡាយទឹកជានិមិត្តរូបនៃកសិកម្មជឿនលឿន មានរោងចក្រជានិមិត្តរូបនៃឧស្សាហកម្មមានកម្រងកួរស្រូវជាស្នែងក្របីព័ទ្ធក្រៅ ហើយមានអក្សរកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យនៅពីក្រោម។[25] ចម្រៀងជាតិរបស់កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យមានចំណងជើងថា «១៧ មេសា មហាជោគជ័យ»[26] ចម្រៀងមានអត្ថន័យពីការតស៊ូ ក្នុងការការពារ ប្រទេស និងប្រជាជន។

សម្រាប់នយោបាយក្រៅប្រទេសវិញក្នុងជំពូកទី ១៦ មាត្រា ២១ បានបញ្ជាក់ពីឆន្ទៈចង់មានទំនាក់ទំនងមិត្តភាពយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយប្រទេសទាំងអស់នៅលើពិភពលោក។ តាមគោលការណ៍អធិបតេយ្យភាពនិងបូរណភាពទឹកដីរៀងៗខ្លួនហើយជាប្រទេសមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធណាមួយឡើយ។ កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យមិនអនុញ្ញាតឲ្យមានមូលដ្ឋានសឹកបរទេសនៅក្នុងប្រទេសឡើយ និងតស៊ូការពារដាច់ខាតពីសត្រូវខាងក្រៅ។

សិទ្ធិខាងជំនឿសាសនាវិញប្រជាជនមានសិទ្ធិជឿឬមិនជឿលើជំនឿសាសនាណាក៏បានលើកលែងតែសាសនាប្រតិកិរិយាដែលបំផ្លាញជាតិនិងប្រជាជន។[27] តែអ្វីដែលយើងបានឃើញគឺ ព្រះសង្ឃត្រូវបានបង្ខំឲ្យសឹក និងវត្តអារាមប្រែក្លាយជាគុក និងឃ្លាំងសម្ភារជាដើម។

តាមរយៈការលើកឡើងខាងលើយើងមើលឃើញថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យពិតជាសាកសមជាច្បាប់កំពូលរបស់ប្រទេសមួយមែន តែនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តបានបង្ហាញប្រាប់យើងគ្រប់គ្នាថាអ្វីដែលបានសរសេរនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះគឺខុសពីអ្វីដែលខ្មែរក្រហមខ្លួនឯង បានអនុវត្ត។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះបាននាំឲ្យរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ដែលរដ្ឋកុម្មុយនិស្តមួយដែលអាក្រក់ជាងគេនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃប្រទេសកម្ពុជា។ ការអនុវត្តនៅក្នុងសម័យកាលនោះមិនបានស្របទៅតាមអ្វីដែលខ្មែរក្រហមខ្លួនឯងបានសរសេរនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះទេ។ រំលោភសិទ្ធិក្នុងការរស់នៅរបស់ប្រជាជន ខ្មែរក្រហមបង្ខំឲ្យប្រជាជនធ្វើការមិនមានការសម្រាកដោយមិនគិតពីកម្លាំងនិងភេទនោះទេ។ ខ្មែរក្រហមបានសម្លាប់ប្រជាជនយ៉ាងសាហាវ។ របបអាហាររបស់ប្រជាជនបរិភោគមិនគ្រប់គ្រាន់។ សិទ្ធិនៅក្នុងការកាន់កាប់សម្ភារផ្ទាល់ខ្លួនក៏មិនមានសូម្បីតែចានឆ្នាំងក៏មិនមានជារបស់ឯកជន ឯផ្ទះសម្បែងក៏មិនមានសម្រាប់ស្នាក់នៅបានសមរម្យ។ អំណាចនៃការធ្វើច្បាប់មិនបានបន្សល់ទុកនូវច្បាប់អ្វីមួយឡើយ។ ចំណែកអំណាចអនុវត្តច្បាប់វិញពួកគេបានអនុវត្តលើសទៅទៀតព្រោះខ្មែរក្រហមបានយកមនុស្សទៅសម្លាប់ដោយមិនមានការកាត់ទោសតាមប្រព័ន្ធតុលាការត្រឹមត្រូវនោះទេ។ ឯនយោបាយក្រៅប្រទេសដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញបានចែងថាទំនាក់ទំនងជាមួយគ្រប់ប្រទេសទាំងអស់ជាពិសេសប្រទេសជិតខាងក៏មិនមានដែរ។ កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យបានធ្វើសង្គ្រាមជាមួយនឹងប្រទេសវៀតណាមនៅតាមព្រំដែន។ នៅក្នុងសម័យនោះស្ថានទូតនៅប្រទេសកម្ពុជាមានតែប្រទេសដែលកាន់កុម្មុយនីស្តដូចជាចិន កូរ៉េខាងជើង វៀតណាម និងឡាវជាដើម៕

ដោយ​ លី​ ដេវីត​ បុគ្គលិកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារខេត្តកំពង់ចាម

---

[1] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី, ដេវីដ ឆេនដល័រ, គ្រីស្តូហ្វ័រ ឌៀរីង, សុភ័ក្រ្ត ភាណា, «ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ» (បោះពុម្ពលើកទី២ នៅកម្ពុជា ឆ្នាំ២០២០) ទំព័រ ២៩

[2] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ជំពូកទី១ ទី២ និងទី៤

[3] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី១ មាត្រា១ កឋាខណ្ឌទី១

[4] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី១ មាត្រា១ កឋាខណ្ឌទី២

[5] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី១ មាត្រា១ កឋាខណ្ឌទី៣

[6] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី២ មាត្រាទី២

[7] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៤ មាត្រា៤

[8] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៥

[9] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៥ មាត្រា៥ កឋាខណ្ឌទី១

[10] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៥ មាត្រា៥ កឋាខណ្ឌទី២

[11] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៥ មាត្រា៥ កឋាខណ្ឌទី៣

[12] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៥ មាត្រា៦

[13] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៥​ មាត្រា៧

[14] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៦

[15] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៦ មាត្រា៨ កឋាខណ្ឌទី២

[16] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៧

[17] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៧ មាត្រា៩ កថាខណ្ឌទី១

[18] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៧ មាត្រា១០

[19] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៨

[20] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៨ មាត្រា១១

[21] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៩

[22] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី៩ មាត្រាទី១២

[23] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី, ដេវីដ ឆេនដល័រ, គ្រីស្តូហ្វ័រ ឌៀរីង, សុភ័ក្រ្ត ភាណា, «ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ» (បោះពុម្ពលើកទី២ នៅកម្ពុជា ឆ្នាំ២០២០) ទំព័រ ១៤

[24] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី១១ មាត្រា១៦

[25] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី១២ មាត្រា១៧

[26] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី១៣ មាត្រា១៨

[27] រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ​ ជំពូកទី១៥ មាត្រា២០