សំណេរវិភាគទៅលើទ្រឹស្ដីនៃភាពជាប់ទាក់ទងគ្នារវាងទំនើបភាវូបនីយកម្ម និងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ឬការសម្លាប់រង្គាលក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តមនុស្សជាតិនេះត្រូវបានសរសេរឡើងដោយបានផ្អែកទៅលើទ្រឹស្ដីចេញពីស្នាដៃសៀវភៅ ដែលមានចំណងជើងថា «Modernity and the Holocaust» របស់ទស្សនវិទូ គឺលោក Zygmunt Bauman និងទ្រឹស្ដីចេញពីស្នាដៃនិពន្ធ ដែលមានចំណងជើងថា «Savages, Subjects, and Sovereigns: Conjunctions of Modernity, Genocide, and Colonialism» គឺលោកសាស្រ្តាចារ្យបណ្ឌិត អាឡិច ហ៊ីន​តុន។ សំនួរមួយត្រូវបានចោទសួរថា តើគោលគំនិតនៃទ្រឹស្ដីនៃភាពជាប់ទាក់ទងគ្នារវាងទំនើបភាវូបនីយកម្ម និងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ឬការសម្លាប់រង្គាលរបស់អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវត្រូវបានបញ្ជាក់ការលើកឡើងនូវទ្រឹស្ដីបែបនេះយ៉ាងដូចម្ដេច។ ទំនើបភាវូបនីយកម្មបង្ហាញពីការរីកចម្រើន និងការអភិវឌ្ឍន៍ដែលមនុស្សជាតិគិតជាវិជ្ជមាន ប៉ុន្តែនៅពេលដែលទំនើបភាវូបនីយកម្មត្រូវបានសន្មត់បែបមិននឹកស្មានដល់ថា ដើរតួនាទីជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់ការប្រព្រឹត្តិអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងការសម្លាប់រង្គាល។

នៅក្នុងសំណេរវិភាគដ៏ខ្លីនេះ ខ្ញុំព្យាយាមបង្កើតអំណះអំណាងគាំទ្រមួយទៅលើបាតុភាពនៃភាពជាប់​ទាក់ទងគ្នារវាងទំនើបភាវូបនីយកម្ម និងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ឬការសម្លាប់រង្គាលក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តមនុស្សជាតិ និងបង្ហាញករណីសិក្សាដែលមានស្រាប់អំពីការចូលរួមចំណែករបស់ទំនើបភាវូបនីយកម្មក្នុងគ្រាដែលអំពើប្រល័យពូជសាសន៍កើតឡើង ក្នុងបរិបទអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅអ៊ឺរ៉ុបទៅលើជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ (ហូឡូខូស៍), អំពើពូជសាសន៍នៅកម្ពុជា និងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅប្រទេសរវ៉ាន់ដា។

ជាការពិតណាស់ ពាក្យ «ប្រល័យពូជសាសន៍» ត្រូវបានបង្កើតដំបូងដោយលោក Raphäel Lemkin នៅក្នុងសៀវភៅរបស់ខ្លួនដែលមានចំណងជើងថា «Axis Rule in Occupied Europe»​ និងត្រូវបានអង្គការសហប្រជាជាតិអនុម័តជា «អនុសញ្ញាស្តីពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍» ដែលមានឈ្មោះផ្លូវការថា «អនុសញ្ញាស្តីពីការបង្ការ និង​ការផ្តន្ទាទោស​​ចំពោះបទឧក្រិដ្ឋប្រល័យពូជសាសន៍» នៅឆ្នាំ១៩៤៨។^១

 

^១ UN Office on Genocide Prevention and the Responsibility to Protect «Definitions of Genocide and Related Crimes» ចូលអាននៅថ្ងៃទី១១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៤ at https://www.un.org/en/genocide-prevention

បើទោះបីជាពាក្យ «អំពើប្រល័យពូជសាសន៍» ទើបតែត្រូវបានបង្កើត និងអនុម័តជាច្បាប់នៅសតវត្សរ៍ទី២០យ៉ាងណាក្ដី, អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ជាច្រើនបានកើតឡើង និងបន្តកើតឡើង។ អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ អាចត្រូវបានលើកឡើងថាជាបញ្ហាមនុស្សជាតិទូទៅមិនអាចជៀសផុតនៅសង្គមសម័យទំនើប ប្រៀបដូចនឹងបញ្ហាមនុស្សជាតិនៅសង្គមសម័យមុនផងដែរ។ យើងអាចលើកឡើងបានថា អំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅតែកើតមានឡើងមិនថានៅសម័យបុរាណ ឬសម័យទំនើប ប៉ុន្តែក្នុងស្ថានភាព និងកត្តាជម្រុញផ្សេងៗពីគ្នា។ ដូចអ្វីដែលបានរៀបរ៉ាប់ខាងលើ ទំនើបភាវូបនីយកម្ម បង្ហាញអំពីទិដ្ឋភាពវិជ្ជមាន និងការរីកចម្រើន ចំណែកឯអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ត្រូវបានមើលឃើញថា ជាទង្វើបំផ្លិចបំផ្លាញ ចាកចេញពីភាពវិជ្ជមាន និងការរីកចម្រើន ដែលហាក់ដូចជាបង្ហាញភាពមិនមានទំនាក់ទំនងគ្នារវាងពាក្យទាំងពីរនេះនោះឡើយ។

នៅក្នុងសៀវភៅ «Modernity and the Holocaust» របស់ទស្សនវិទូ លោក Zygmunt Bauman

មានការលើកអំណះអំណាងសំខាន់ៗរបស់គាត់ទៅលើការកសាងសង្គម។ ការលើកឡើងបែបនេះហាក់ដូចជាបង្កប់នូវការផ្សាភ្ជាប់រវាងគ្នាទៅនឹងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ទៅលើជាតិ​ជ្វីហ្វ​ និងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នាពេលថ្មីៗនេះ គឺអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅប្រទេសរវ៉ាន់ដា។  អ្វីដែលគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍នោះគឺ សៀវភៅនេះត្រូវបានសរសេរនៅឆ្នាំ១៩៨៩ មុនការកើតឡើងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅប្រទេសរវ៉ាន់ដា ដែលបង្ហាញអំពីនិក្ខេបបទស្រាវជ្រាវនេះសនិ្នដ្ឋានទុកជាមុនអំពីការកើតឡើងនូវការប្រព្រឹតិ្តអំពីប្រល័យ​ពូជសាសន៍ក្នុងកត្តាជម្រុញបែបនេះ។ ទស្សនវិទូ លោក Zygmunt Bauman បាន​ចង្អុល​បង្ហាញ​កត្តា​សំខាន់​មួយ​ក្នុង​ភាពជាប់ទាក់ទងគ្នារវាងទំនើបភាវូបនីយកម្ម និងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ឬការសម្លាប់រង្គាល ​គឺ​នីតិវិធីជាប្រព័ន្ធ (bureaucratic procedure)។ ការសម្លាប់រង្គាលទៅលើជាតិសាសន៍ជី្វហ្វរាប់លាននាក់នៅអ៊ឺរ៉ុប មិនត្រឹមតែឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពជឿនលឿនខាងបច្ចេកវិទ្យានៃសង្គមទំនើបនាពេលនោះ រួមមានមធ្យោបាយដឹកជញ្ជូនទៅប្រមូលផ្ដុំនៅតាមជំរំប្រមូលផ្ដុំ (Transportation to the Concentration Camp) និងការសម្លាប់មនុស្សជាទ្រង់ទ្រាយធំនាពេលតែមួយដោយប្រើប្រាស់ឧស្ម័នពុល (Gas Chamber)  ប៉ុន្តែថែមទាំងបង្ហាញអំពីភាពជោគជ័យក្នុងការអនុវត្តនីតិវិធីជាប្រព័ន្ធ។ នីតិវិធីជាប្រព័ន្ធ (bureaucratic procedure) ត្រូវបានយកមកអនុវត្តដើម្បីផ្លាស់ប្ដូរមនុស្សម្នាក់ឲ្យមិនសូវដឹងខ្លួន និងការគិតអំពីផលប៉ះពាល់ចេញពីសកម្មភាពរបស់ខ្លួន តែបែរទៅជាផ្ដោតតែទៅលើលទ្ធផលចេញពីសកម្មភាពនោះ។ ក្នុងន័យនេះ នីតិវិធីជាប្រព័ន្ធ (bureaucratic procedure) គឺជាដំណើរការដកចេញនូវភាពដឹងខ្លួនឯងលើទង្វើខុសត្រូវរបស់មនុស្ស និងផ្ដោតតែទៅលើលទ្ធផលនៃសកម្មភាពតែប៉ុណ្ណោះ។^២

^២ Zygmunt Bauman, Modernity and the Holocaust (Cambridge: Polity Press, 1989), pp. 169-200.

 

ក្នុងបរិបទអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅអ៊ឺរ៉ុបទៅលើជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ (ហូឡូខូស៍), នីតិវិធីជាប្រព័ន្ធ (bureaucratic procedure) តែឯងមិនអាចធ្វើអ្វីបាននោះឡើយ ប៉ុន្តែត្រូវការធាតុផ្សំសំខាន់មួយទៀត គឺមនោគមវិជ្ជារើសអើង និងប្រកាន់ពូជសាសន៍ជី្វហ្វ (Antisemitism) ដែលត្រូវបានអនុវត្ត។ ការរើសអើង និងប្រកាន់ពូជសាសន៍ជី្វហ្វ ត្រូវបានកត់ត្រាទុកថាធាតុផ្សំនៃអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ជនជាតិជី្វហ្វ ស្របពេលដែលការអនុវត្តនីតិវិធីជាប្រព័ន្ធបានចាប់ផ្ដើម។​ មនោគមវិជ្ជានៃការរើសអើង និងប្រកាន់ពូជសាសន៍នៅបន្តចាក់ឫសក្នុងសង្គមសម័យទំនើប។ ដូចករណីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅប្រទេសរវ៉ាន់ដា ទំនើបភាវូបនីកម្មបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ ក្នុងការអនុវត្តនីតិវិធីជាប្រព័ន្ធ និងការបំពាក់មនោគមវិជ្ជារើសអើង និងប្រកាន់ពូជសាសន៍ ដែលញុះញង់ឱ្យមានការសម្លាប់រង្គាល។ នៅប្រទេសរវ៉ាន់ដា ព្រឹត្តិការណ៍នៃការកាប់សម្លាប់រង្គាល ត្រូវបានចាត់ទុកថាបណ្ដាលមកពីមានភាពវឹកវរ និងមិនអាចគ្រប់គ្រងបាន ប៉ុន្តែអ្វីៗទាំងអស់នេះត្រូវបានរៀបចំ និងគ្រោងទុក។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សំណួរមួយត្រូវបានចោទសួរថា​ តើយើងអាចនិយាយអំពីប្រសិទ្ធភាពនៃការអនុវត្តនីតិវិធីជាប្រព័ន្ធក្នុងការសម្លាប់រង្គាលនៅក្នុងបរិបទអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ នៅប្រទេសរវ៉ាន់ដាដល់កម្រិតណា។ មនុស្សកាប់សម្លាប់គ្នា សូម្បីតែអ្នកជិតខាងរបស់ខ្លួន។    ទស្សនៈវិទូ លោក Zygmunt Bauman បានឆ្លើយតប និងលើកឡើងអំពីការអនុវត្តនីតិវិធីជាប្រព័ន្ធពីចម្ងាយ (​distance bureaucratic procedure)។

ភាពរីកចម្រើនទៅលើបច្ចេកវិទ្យា បានជម្រុញល្បឿនការកាប់សម្លាប់មនុស្សឲ្យបានច្រើន និងតាមលឿនជាក់លាក់ដែលបានកំណត់។ ក្នុងអំឡុងពេលនៃការប្រព្រឹត្តិអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ បើសិនជាមិនមានការអភិវឌ្ឍន៍បច្ចេកវិទ្យាជឿនលឿននាពេលនោះទេ ការសម្លាប់មនុស្សមិនអាចមានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំបានទេ។ បើសិនជាមិនមានបន្ទប់ឧស្ម័នពុលត្រូវបានបើកដំណើរការ, ការសម្លាប់ជនជាតិជី្វហ្វមិនអាចកើនរហូតដល់ជិត៦លាននាក់នោះឡើយ។ បើសិនជាមិនមានរថភ្លើងសម្រាប់ដឹកជញ្ជូន, ជនជាតិជី្វហ្វ មិនអាចត្រូវបានយកមកជំរំប្រមូលសម្លាប់បានយ៉ាងច្រើនក្នុងពេលវេលាជាក់លាក់នោះឡើយ។ ក្នុងបរិបទអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅប្រទេសរវ៉ាន់ដា ខុសពីហូឡូខូស៍ ទំនាក់ទំនង និងជាពិសេសវិទ្យុ គឺជាមធ្យោបាយនៃបច្ចេកវិទ្យា ដែលត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាឧបករណ៍ផ្សព្វផ្សាយដ៏មានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ ដើម្បីជម្រុញឲ្យមានការសម្លាប់រង្គាល។ វត្តមាននៃបណ្ដាញទំនាក់ទំនង តាមរយៈការផ្សព្វផ្សាយតាមវិទ្យុនៅក្នុងប្រទេសរវ៉ាន់ដាបានដើរតួយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការញុះញង់អ្នកចូលរួមធ្វើការកាប់សម្លាប់រង្គាល។ ការផ្សព្វផ្សាយឃោសនាតាមវិទ្យុ គឺមិនត្រឹមតែញុះញង់ឲ្យមានការរើសអើង និងប្រព្រឹត្តិអំពើហឹង្សាជាតិសាសន៍ថាជារឿងស្របច្បាប់ប៉ុណ្ណោះនោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជាការអុជអាលឲ្យមានអ្នកចូលរួមកាន់តែច្រើនឡើង។ នេះគឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីជ្រុងមួយទៀតនៃតួនាទីរបស់ទំនើបកម្មបច្ចេកវិជ្ជា និងបណ្ដាញទំនាក់ទំនង ដែលប្រើប្រាស់នាគ្រានោះ ដើម្បីគាំទ្រដល់ការអនុវត្តដោយមានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់បំផុត។

លោកសាស្រ្តាចារ្យបណ្ឌិត អាឡិច ហ៊ីន​តុន លើកឡើងនូវអំពីភាពជាប់ពាក់ព័ន្ធគ្នារវាងទំនើបភាវូបនីយកម្មនិងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍។ លោកសាស្រ្តាចារ្យបណ្ឌិត ហ៊ីនតុន ព្យាយាមលើកយកនូវគោលគំនិតនៃ​មូលដ្ឋាន​និយម និង​ទំនើបភាវូបនីយកម្ម ដែល​មានរួម​ចំណែកក្នុងអំពើ​ប្រល័យ​ពូជ​សាសន៍​នៅ​កម្ពុជា។ លោកសាស្រ្តាចារ្យបណ្ឌិត ហ៊ីនតុន បានពិនិត្យទៅលើបរិបទ និងកត្តាផ្សេងៗ រួមមានសេដ្ឋកិច្ច, នយោបាយ និង​សាសនា​ ព្រម​ទាំង​មនោគមវិជ្ជា​ពូជសាសន៍ និងនយោបាយ។^៣ អ្វីដែលគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ក្រៅពីបរិបទ និងកត្តារៀបរ៉ាប់ខាងលើ គឺការធ្វើឲ្យមិនមានជំនឿលើសាសនា (Secularization)។ នៅពេលដែលយើងពិភាក្សាអំពីប្រធានបទ ពិភាក្សាអំពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះអង្គជាម្ចាស់នៅក្នុងសតវត្សទី១៩ ដោយទស្សនវិទូជនជាតិអាល្លឺម៉ង់ (The Death of God in the Nineteenth Century)^៤  វាហាក់ដូចជាប្រធានបទពិភាក្សានេះត្រូវបានយកមកអនុវត្តក្នុងអំឡុងពេលនៃអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅកម្ពុជា ដោយក្រុមកុម្មុយនីស្តខ្មែរក្រហម ដែលបានប៉ុនប៉ងបង្កើតសាសនារបស់ខ្លួន គឺអង្គការ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការលើកឡើងបែបនេះគឺគ្មានមូលដ្ឋាននោះឡើយ។ ការធ្វើឲ្យមិនមានជំនឿលើសាសនា (Secularization) គឺជាផ្នែកនៃគោលនយោបាយ និងចាក់បញ្ចូលមនោគមវិជ្ជាជ្រុលនិយមរបស់ខ្លួន ដើម្បីកាត់ផ្ដាច់ពីទំនាក់ទំនងភាពជាមនុស្សជាតិ និងមនោសញ្ចេតនាជាមូលដ្ឋានរបស់មនុស្ស។ ការធ្វើឲ្យមិនមានជំនឿលើសាសនា (Secularization) គឺជាដំណើរការ​ដ៏​សំខាន់​មួយ​នៅក្នុងបរិបទ​អំពើ​ប្រល័យពូជសាសន៍​ ដែលជាអំណះអំណាងដ៏ចម្រូងចម្រាសមួយរបស់ប្រវត្តិវិទូ និងទស្សនវិទូ លោកស្រី Hannah Arendt។ លោកស្រី Arendt ធ្លាប់បានលើកឡើងនូវអំណះអំណាងដ៏ចម្រូងចម្រាសនេះថា៖ «បើសិនជាគ្មានដំណើរការនៃការធ្វើមិនឲ្យមានជំនឿលើសាសនា(Secularization) នៅអ៊ឺរ៉ុបនោះទេ អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ទៅលើជនជាតិជ្វីហ្វ គឺមិនអាចកើតឡើងនោះឡើយ ពីព្រោះសាសនាដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការដាក់កម្រិតទៅលើអ្វីដែលមនុស្សអនុញ្ញាតឲ្យខ្លួនឯងអាចធ្វើបាន។»^៥

អត្ថបទដោយ៖ ស៊ាង ចិន្ដា

កំណែអក្ខរាវិរុទ្ធដោយ៖ លី សុខចំរើន

^៣ Alex Hinton, “Savages, Subjects, and Sovereigns: Conjunctions of Modernity, Genocide, and Colonialism,” in Empire, Colony, Genocide: Conquest, Occupation, and Subaltern Resistance in World History, ed. Dirk Moses (New York and Oxford: Berghahn Books, 2010), pp. 440-456.

^៤ Brian Leiter, “The Death of God and the Death of Morality, The Moist”. Vol. 102. No.3 (2019). pp. 386-402

^៥ Dagme Barnouw, “The Secularity of Evil: Hannah Arendt and the Eichmann Controversy, Modern Judiasm”. Vol. 03. No.1 (1983). pp. 75-94

គន្ថនិទេស​/ ឯកសារយោង

UN Office on Genocide Prevention and the Responsibility to Protect «Definitions of Genocide and Related Crimes» ចូលអាននៅថ្ងៃទី១១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៤ at https://www.un.org/en/genocide-prevention

Zygmunt Bauman, Modernity and the Holocaust, Cambridge: Polity Press, 1989.

Alex Hinton, “Savages, Subjects, and Sovereigns: Conjunctions of Modernity, Genocide, and Colonialism,” in Empire, Colony, Genocide: Conquest, Occupation, and Subaltern Resistance in World History, ed. Dirk Moses, New York and Oxford: Berghahn Books, 2010.

Brian Leiter, “The Death of God and the Death of Morality, The Moist”. Vol. 102. No.3 (2019).

Dagme Barnouw, “The Secularity of Evil: Hannah Arendt and the Eichmann Controversy, Modern Judiasm”. Vol. 03. No.1 (1983).