ឌឿន កែន៖ ប្រធានកងទ័ពនារី
ឌឿន កែន[1] ភេទស្រី អាយុ៦៨ឆ្នាំ មានទីកន្លែងនៅក្នុងភូមិច្រាប ឃុំស្នួល ស្រុកស្នួល ខេត្តក្រចេះ។ កែន បច្ចុប្បន្នរស់នៅក្នុងភូមិស្រឡៅស្រោង ឃុំលំទង ស្រុកអន្លង់វែង ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។ កែន បាននិយាយរៀបរាប់ពីដំណើរជីវិតនៃការតស៊ូរបស់ខ្លួននៅជំនាន់ខ្មែរក្រហមដូចតទៅ «កាលពីកុមារភាពខ្ញុំកើតនៅក្នុងគ្រួសារកសិករ ឪពុកម្ដាយខ្ញុំពុំមានឋានៈស័ក្តិយសអ្វីឡើយ។ ក្នុងវ័យ១៣ឆ្នាំ ខ្ញុំបានសម្រេចចិត្តចូលធ្វើជាកងទ័ពនារី។ បន្ទាប់ពីចូលជាកងទ័ព ខ្ញុំក៏បានចូលរួមក្នុងការហ្វឹកហាត់ពីយុទ្ធសាស្ត្រធ្វើសង្គ្រាមជាមួយកងទ័ពដទៃទៀត។ កាលណោះ ខ្ញុំប្រើពេលហាត់រៀនអស់រយៈពេល៦ខែទើប ខ្ញុំបានចេញទៅវាយនៅសមរភូមិជាមួយទ័ពនារីជាច្រើននាក់។ កំឡុងពេលនោះ ខ្ញុំមាននាទីជាប្រធានកងនារីក្ដោបក្ដាប់កម្លាំងទ័ពនារីចំនួន៥០នាក់។
នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្ញុំបានធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅវាយនៅទីក្រុងភ្នំពេញជាមួយកងទ័ពនារីដែលនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្ញុំ រួមទាំងកងទ័ពបុរសដទៃទៀត។ កាលណោះខ្ញុំទៅវាយនៅខ្សែត្រៀមមុខ។ ការវាយគ្នានៅសមរភូមិគឺប្រៀបបានដូចជាការបាច់ទឹកលើគ្នាអ៊ីចឹង គ្រាប់កាំភ្លើងហោះកាត់មុខរាប់រយគ្រាប់ ប៉ុន្ដែខ្ញុំគ្មានភាពភ័យខ្លាចសូម្បីតែបន្តិច។ ជំនាន់នោះទោះបីជាថ្នាក់លើបញ្ជាឲ្យខ្ញុំនៅខ្សែត្រៀមខាងក្រោយក៏ខ្ញុំមិនព្រមដែរ ពីព្រោះអ្នកនៅខ្សែត្រៀមខាងក្រោយមានការលំបាកជាងអ្នកនៅសមរភូមិមុខ។ ជាក់ស្ដែងអ្នកនៅសមរភូមិក្រោយត្រូវមានសកម្មភាពច្រើនជាងអ្នកមុខតាំងពីយកបាយទៅឲ្យកងទ័ព, សែងអ្នករបួសចុះឡើង គ្មានពេលវេលាគ្រប់គ្រាន់ត្រូវចល័តគ្រប់ទីកន្លែង។ ចំពោះអ្នកនៅខ្សែត្រៀមមុខ មានតួនាទីវាយជាមួយសត្រូវយកឈ្នះចាញ់តែមួយមុខគត់ ដោយមិនគិតពីការស្លាប់រស់ឡើយ។ ខណៈពេលនោះ ខ្ញុំមិនបានគិតពីជីវិតខ្លួនឯងទាល់តែសោះ ការរំពឹងពេលនោះគឺខ្ញុំមានចិត្តអំណត់តស៊ូវាយរំដោះទីក្រុងភ្នំពេញឲ្យបានជោគជ័យ។ រំលងអស់រយៈពេល៣ខែ កងទ័ពខ្មែរក្រហមនៅគ្រប់ទិសទីក៏បានវាយសម្រុកចូលទៅមុខរួចវាយរំដោះទីក្រុងភ្នំពេញបានជោគជ័យក្នុងថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ បន្ទាប់ពី ខ្មែរក្រហមទទួលបានជ័យជម្នះ ខ្ញុំ រួមទាំងកងទ័ពនារីដទៃទៀតត្រូវបានបញ្ជូនទៅឈរជើងនៅខេត្តក្រចេះ។ កងទ័ពខ្ញុំ មិនបានទៅចូលរួមនៅទីក្រុងភ្នំពេញនោះទេ។ នៅពេលទទួលបានជ័យជន្នះលើទ័ព លន់ នល់ មិនមានកម្មវិធីផ្ដល់វង្វាន់ដល់កងទ័ពដែលខិតខំលះបង់ជីវិត និងតស៊ូវាយដណ្ដើមយកជ័យជម្នះអ្វីនោះទេ។ ថ្នាក់លើគ្រាន់តែរៀបចំធ្វើមីទិញអបអរសាទរដល់ការទទួលបានជ័យជម្នះតែប៉ុណ្ណោះ។ ខ្ញុំ បន្តឈរជើងនៅខេត្តក្រចេះរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៧ វៀតណាមចូលមក ខ្ញុំ រួមទាំងកងទ័ពទាំងអស់ដែលឈរជើងនៅខេត្តក្រចេះ ត្រូវបានកងទ័ពវៀតណាម វាយដេញរត់មកខាងលើ។ កាលជំនាន់វាយជាមួយកងទ័ពវៀតណាម កងទ័ពខ្មែរក្រហមវាយរុញទាញគ្នាទៅវិញទៅមកជាច្រើនដងដែរ ក៏ប៉ុន្តែដោយសារតែកងទ័ពវៀតណាមមានកម្លាំងកាន់តែច្រើនឡើងក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ ទើបកងទ័ពខ្មែរក្រហមទប់ទល់លែងឈ្នះរហូតនាំគ្នារត់ភៀសខ្លួនចូលទៅក្នុងព្រៃ។
កំឡុងពេល ខ្ញុំរស់នៅក្នុងព្រៃពិតជាមានការលំបាកខ្លាំងដោយសារតែការខ្វះខាតស្បៀងអាហារហូបចុក សូម្បីតែទឹកក៏គ្មានផឹកដែរកាលជំនាន់នោះ។ ខ្ញុំ រួមទាំងប្រជាជនរស់នៅបន្តជីវិតបាន គឺដោយសារការជីកដំឡូង មើមក្ដួចហូបជំនួសបាយ។ កំឡុងពេលនោះ មានប្រជាជនខ្លះពុលមើមក្ដួចស្លាប់ ឯខ្លះទៀតឈឺគ្រុនធ្វើឲ្យស្គមស្គាំងនៅសល់តែស្បែកហើយនឹងឆ្អឹងពាសពេញព្រៃ។ ខ្ញុំ រួមទាំងប្រជាជនជាច្រើននាក់ទៀតដែលនៅក្នុងព្រៃជាមួយគ្នាបានបន្តរស់នៅដោយខ្វះខាតស្បៀងអាហាររហូតដល់ឆ្នាំ១៩៨០ ទើបមានការកៀរគរប្រជាជន រួមទាំងកងទ័ពដែលនៅក្នុងព្រៃ ធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅលើភ្នំដងរែក។ ដំណឹងមួយនេះ បានធ្វើឲ្យយើងទាំងអស់គ្នាមានសង្ឃឹមរស់រានមានជីវិតសារជាថ្មី។ មិនបង្អង់យូរ យើងបានចាប់ផ្ដើមធ្វើដំណើរដោយប្រើពេល១ខែ ទើបទៅដល់លើភ្នំដងរែក។ ពេលទៅដល់ភ្នំដងរែក ប្រជាជនដែលអត់ឃ្លានយូរឆ្នាំបាននាំគ្នាហូបបាយ និងមីដោយបង្ខំដែលបង្កឲ្យហល់ស្លាប់អស់ជាច្រើននាក់។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨០ ដដែលខ្ញុំក៏ត្រូវបានប្រធានអង្គភាពរៀបចំឲ្យមានគ្រួសារ។ ជំនាន់ខ្ញុំរៀបការមានគ្នាចំនួន៧គូ។ ប្ដីខ្ញុំមានតួនាទីជានីរសាររបស់តាម៉ុក។ បន្ទាប់ពីមានគ្រួសារ ខ្ញុំក៏បានបន្តធ្វើការជានារីដឹកជញ្ជូនគ្រាប់ឲ្យទៅកងទ័ពនៅសមរភូមិមុខ។ ខ្ញុំ នៅកងដឹកជញ្ជូនរហូតដល់មានផ្ទៃពោះ៧ខែ ទើបខ្ញុំសុំប្រធានអង្គភាពឈប់សម្រាកនៅផ្ទះ។ ក្រោយមកទៀត ប្ដីរបស់ខ្ញុំក៏ត្រូវបានបញ្ជូនឲ្យទៅឈរជើងនៅចម្ការម្ទេស។ នៅកំឡុងពេលប្ដីខ្ញុំឈរជើងនៅចម្ការម្ទេស គឺត្រូវបានជាន់មីនស្លាប់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨១។ បន្ទាប់ពីប្ដីស្លាប់ ខ្ញុំពិតជាមានផលវិបាកជាច្រើន ដោយមានកូនតូច គ្មានប្ដីមើលថែដូចគ្រួសារអ្នកដទៃ ត្រូវធ្វើកិច្ចការធ្ងន់ស្រាលដោយខ្លួនឯង។ រំលងបាន៥ឆ្នាំ ខ្ញុំក៏បានប្ដីម្នាក់ទៀត ប្ដីរបស់ខ្ញុំស្លាប់បាន៥ឆ្នាំ ខ្ញុំក៏មានប្ដីម្នាក់ទៀត ហើយប្ដីក្រោយខ្ញុំក៏មាននាទីជានីរសារ របស់តាម៉ុកដែរ។
រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩០ គ្រួសារខ្ញុំបានចុះមករស់នៅក្នុងស្រុកអន្លង់វែងតាមការចាត់ចែងរបស់តាម៉ុក។ ប្រជាជនដែលរស់នៅលើភ្នំដងរែកទាំងអស់ ក៏ចុះមករស់នៅក្នុងតំបន់អន្លង់វែងដូចគ្នា។ នៅតាមគ្រួសារនីមួយៗយើងបាននាំគ្នាបង្កបង្កើនផលដំណាំ រួមទាំងចិញ្ចឹមមាន់ ទា ជ្រូក រៀងៗខ្លួន។ យើងរស់នៅតំបន់អន្លង់វែងដោយស្ងប់ស្ងាត់ជាមួយតាម៉ុក ដែលជាអ្នកមើលការខុសត្រូវប្រជាជន។ មិនបានយូរប៉ុន្មាន ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ ពេលអ៊ុនតាក់ចូលមកតំបន់អន្លង់វែង ប្រជាជនក៏បានរត់ភៀសខ្លួនទៅនៅលើភ្នំដងរែក មួយសាទៀត។ នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៩៣ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៨ ប្រជាជនដែលរស់នៅតំបន់អន្លង់វែង តែងតែរស់ភៀសខ្លួនចុះឡើងលើភ្នំដងរែកឥតឈប់ឈរដោយសារកងទ័ពសាធារណៈកម្ពុជា តែងតែចូលមកវាយកងទ័ពខ្មែរក្រហមនៅតំបន់អន្លង់វែង។ រហូតដល់ចុងឆ្នាំ១៩៩៨ តំបន់អន្លង់វែង ក៏បានបញ្ចប់សង្គ្រាមចុះចូលជាមួយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមកប្រជាជននៅតំបន់អន្លង់វែង រស់នៅទទួលបានសិទ្ធិរស់រាន់មានជីវិត អាចត្រឡប់ទៅលេងឪពុកម្ដាយនៅឯស្រុកកំណើតរបស់ខ្លួនបានដោយមានសេរីភាពពេញលេញ៕
អត្ថបទដោយ មេក វីន
[1] មេក វិន សម្ភាសន៍ជាមួយ ឌឿន កែន រស់នៅភូមិស្រឡៅស្រោង ឃុំលំទង ស្រុកអន្លង់វែង ខេត្តឧត្តរមានជ័យ នៅថ្ងៃទី៧ ខែវិច្ឆិកា ក្នុងឆ្នាំ២០២៣។