នៅឆ្នាំ១៩៧៨ ប្រជាជនដែលជាជនជាតិដើមភាគតិចព័រជាច្រើន ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាប់យកទៅសម្លាប់ដោយចោទប្រកាន់ថា មានកើតជំងឺអាសន្នរោគ(ជំងឺឃ្លង់)។ ហឿន ឃើញសភាពការណ៍មិនស្រួល ហឿន បានសម្រេចចិត្តរត់ចេញពីភូមិរកាត មកជួយធ្វើស្រែបងប្អូនជនជាតិព័រនៅក្បែរផ្សារក្រវាញ។ បន្ទាប់ពីដឹងដំណឹងថា ខ្មែរក្រហមតាមមកសម្លាប់ដល់ផ្សារក្រវាញ ហឿន បានរត់ចូលព្រៃមកចូលរួមជាមួយកងទ័ពខ្មែរស ហើយបានធ្វើដំណើរជាមួយកងទ័ពខ្មែរស រហូតមកដល់អូរសោម និងត្រូវបានកងទ័ពវៀតណាមចាប់ខ្លួននៅអូរសោម។ ហឿន បានរៀបរាប់ពីរឿងរ៉ាវដ៏សែនជូរចត់ដូចខាងក្រោម៖

ដោក ហឿន[1] ភេទស្រី អាយុ៦៣ឆ្នាំ​ ស​ព្វថ្ងៃជាកសិករ។ ហឿន មានស្រុកកំណើតនៅភូមិទួលគ្រួស ឃុំស្រែតាំងយ៉ ស្រុកភ្នំក្រវាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់។ បច្ចុប្បន្នរស់នៅភូមិស្ទឹងថ្មី(ចំណុចទួលកកោះ) ឃុំប្រម៉ោយ ស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់។ ហឿន មានប្ដីឈ្មោះ រឿន សាវឿន អាយុ៨៨ឆ្នាំ សព្វថ្ងៃលែងលះគ្នា។ ហឿន ​មានឪពុកឈ្មោះ ដោក ឡេ(ស្លាប់ឆ្នាំ១៩៧៥ ដោយសារជំងឺ) និងម្ដាយឈ្មោះ ជូ ប៊ុន(ស្លាប់ដោយសារជំងឺចាស់ជរា)។ មានបងប្អូន២នាក់(ប្រុសម្នាក់ ស្រីម្នាក់) ។ ហឿន ជាកូនពៅនៅក្នុងគ្រួសារ។ បងប្រុស ហឿន បានទទួលមរណភាពដោយសារជំងឺទាចទឹក។ ហឿន មានកូនចំនួន៥នាក់កូនៗរបស់ ហឿន មានគ្រួសារ៤នាក់ នៅសល់កូនប្រុសពៅម្នាក់។

កាលពីវ័យកុមារ​ ហឿន មិនបានចូលរៀនទេ ដោយសារតែគ្រួសារមានជីវភាពខ្វះខាត និងបងប្អូនតិចគ្មានអ្នកជួយធ្វើការងារស្រែចម្ការជាមួយម្ដាយ។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៤ កងទ័ពខ្មែរក្រហមជាច្រើននាក់  បានធ្វើដំណើរតាមដំរីចូលមកដល់ក្នុងភូមិទួលគ្រួស ហើយបានបោះទីតាំងនៅលើភ្នំស៊ីញ។ ពេលខ្មែរក្រហមចូលមកដល់ក្នុងភូមិដំបូង ខ្មែរក្រហមមិនទាន់បង្ខិតបង្ខំឲ្យប្រជាជនធ្វើការងារធ្ងន់ធ្ងរអ្វីទេ គ្រាន់តែប្រាប់ឲ្យប្រជាជនខំប្រឹងធ្វើស្រែប្រវាស់ដៃ ដើម្បីចែកស្រូវគ្នាហូប។

នៅថ្ងៃទី១៧[2] ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ កងទ័ពខ្មែរក្រហមបានវាយរំដោះបានទីក្រុងភ្នំពេញហើយទទួលបានជ័យជម្នះទៅលើទាហានរបស់ឧត្ដមសេនីយ៍ លន់ នល់​។ ហឿន បាននិយាយបន្តថា បន្ទាប់ពីទទួលបានជ័យជម្នះទីក្រុងភ្នំពេញ ខ្មែរក្រហមដែលចូលមកគ្រប់គ្រងក្នុងភូមិទួលគ្រួស បានចាប់ផ្ដើមលុបបំបាត់ប្រពៃណី ទំនៀមទំលាប់ និងលុបបំបាត់ភាសារបស់ជនជាតិព័រសឹងតែទាំងស្រុង បើហ៊ាននិយាយភាសាព័រ បើខ្មែរក្រហមស្ដាប់ឮនឹងត្រូវចាប់យកទៅសម្លាប់ចោល។ បន្ទាប់ពីលុបបំបាត់ប្រពៃណី និងទំនៀមទំលាប់ ខ្មែរក្រហមបានបង្កើតសហករណ៍នៅក្នុងភូមិទួលគ្រួស ហើយបានប្រាប់ឲ្យប្រជាជនដែលរស់នៅក្នុងភូមិទួលគ្រួស ឲ្យប្រមូលសម្ភារប្រើប្រាស់ របស់របរ មាស ប្រាក់ និងសម្ភារផ្សេងៗ  យកទៅទុកនៅក្នុងសហករណ៍រួម ដើម្បីប្រើប្រាស់រួម ហូបរួម និងធ្វើការងាររួមគ្នា។ បន្ទាប់ពីបង្កើតសហករណ៍ខ្មែរក្រហមបានបែងចែកឲ្យមានកងកុមារ កងយុទ្ធជន និងកងមនុស្សចាស់។ សម្រាប់កងកុមារដែលត្រូវបានខ្មែរក្រហមជ្រើសរើសគឺត្រូវបានខ្មែរក្រហមបញ្ជាឲ្យដើរកាប់ទន្រ្ទានខេត្រ រើសអាចម៌គោ និងកាប់ដីដំបូក ដើម្បីលាយបញ្ជូលគ្នាធ្វើជីចាក់ស្រែ។ ចំណែកកងយុទ្ធជន ត្រូវបានខ្មែរក្រហមប្រើឲ្យទៅរែកដីនៅទំនប់កំពង់ឃ្លោង។​ សម្រាប់កងមនុស្សចាស់ត្រូវបានខ្មែរក្រហមប្រើឲ្យនៅមើលក្មេងតូចៗនៅក្នុងសហករណ៍ ធ្វើទ្រូ និងត្បាញកញ្ជើ។​ ក្នុងពេលនោះ ហឿន ត្រូវបានខ្មែរក្រហមជ្រើសរើសឲ្យជួយធ្វើការងារនៅក្នុងពេទ្យភូមិទួលគ្រួស ដែលគ្រប់គ្រងដោយឈ្មោះ ម៉ៃ។ ហឿន បានជួយធ្វើការងារនៅក្នុងពេទ្យអង្គភាពទួលគ្រួសបានប្រហែល២ខែ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមផ្លាស់ឲ្យមករែកដីនៅទំនប់កំពុងឃ្លោង ដើម្បីទប់ទឹកធ្វើស្រែ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៧ ហឿន និងប្រជាជនដែលជាជនជាតិភាគតិចព័រទាំងអស់ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមជម្លៀសចេញពីភូមិទួលគ្រួសទៅកាន់ស្រុកភ្នំក្រវាញ។ នៅពេលធ្វើដំណើរមកដល់ភូមិព្រែក ហឿន បានឃើញប្រជាជនរាប់ពាន់នាក់កំពុងលើកទំនប់នៅដំណាក់ឈើក្រម។​ បន្ទាប់មកខ្មែរក្រហមបានចាត់តាំងឲ្យ ហឿន និងជនជាតិដើមភាគតិចព័រមួយចំនួន ឲ្យចូលធ្វើការងារនៅក្នុងកងចល័ត(អ្នកគ្រប់គ្រងកងចល័តមិនចាំឈ្មោះ)។ លុះព្រឹកឡើង ខ្មែរក្រហមបានបញ្ជូន ហឿន និងប្រជាជនដែលជាជនជាតិដើមភាគតិចព័រ ឲ្យទៅលើកទំនប់នៅដំណាក់ឈើក្រម នៅក្នុងភូមិព្រែក( បច្ចុប្បន្នភូមិព្រែក១ ឃុំសំរោង ស្រុកភ្នំក្រវាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់)។ ​

នៅឆ្នាំ១៩៧៨ ហឿន និងប្រជាជនដែលជាជនជាតិដើមភាគតិចព័រមួយចំនួនធំ​ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមផ្លាស់ចេញពីទំនប់ដំណាក់ឈើក្រម បញ្ជូនឲ្យទៅជួយលើកទំនប់នៅឈើទាលលំហែ ដែលស្ថិតនៅក្នុងភូមិរកាត ឃុំរកាត ស្រុកភ្នំក្រវាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់។ ពេលធ្វើដំណើរចូលមកដល់ក្នុងភូមិរកាត ហឿន បានឃើញប្រជាជនជាច្រើននាក់ កំពុងធ្វើស្រែនៅតាមសងខាងផ្លូវក្នុងភូមិរកាត។ បន្ទាប់ពីសម្រាកបានប្រហែល២ម៉ោង ខ្មែរក្រហមបានចាត់តាំងឲ្យ ​ហឿន និងជនជាតិដើមភាគតិចព័រមួយចំនួនតូច ចុះទៅចូកខ្សាច់ដាក់បង្គីរែកចេញពីស្ទឹង និងកាប់ដីរែកចាក់ស្ទឹងវិញ។ ហឿន បាននិយាយបន្តទៀតថា សម្រាប់ការងារនៅក្នុងភូមិរកាតត្រូវធ្វើការងារធ្ងន់ធ្ងរអស់កម្លាំង និងមិនសូវមានពេលសម្រាកនោះទេ។ ម៉ោង៧ព្រឹក ខ្មែរក្រហមបានវាយជួងឲ្យចុះធ្វើការងារ លុះដល់ម៉ោង១២ថ្ងៃត្រង់ ទើបឲ្យសម្រាកហូបបាយឬបបរ ម៉ោង១រសៀលចុះធ្វើការងារបន្ត រហូតដល់ម៉ោង៥ល្ងាច ទើបឈប់សម្រាកម្ដងទៀត។  ម៉ោង៦ល្ងាចចុះធ្វើការងារបន្តរហូតដល់ម៉ោង១២យប់ ទើបខ្មែរក្រហមឲ្យទៅសម្រាក។   នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៨ ជនជាតិព័រជាច្រើនត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាប់យកទៅសម្លាប់ដោយចោទប្រកាន់ថាមានជំងឺអាសន្នរោគ(ជំងឺឃ្លង់) ដោយឃើញសភាពការណ៍មិនស្រួល ហឿន បានសម្រេចចិត្តរត់ចេញពីភូមិរកាត មកជួយធ្វើស្រែបងប្អូនជនជាតិព័រនៅផ្សារក្រវាញ ហើយបានស្នាក់នៅទីនោះបានប្រហែល២០ថ្ងៃ ទើបឮដំណឹងថាខ្មែរក្រហមតាមសម្លាប់មកដល់ផ្សារក្រវាញ រួចបានរត់ភៀសខ្លួនចូលព្រៃមកចូលរួមជាមួយកងទ័ពខ្មែរស និងបានធ្វើដំណើរជាមួយកងទ័ពខ្មែរស រហូតមកអូរសោម(បច្ចុប្បន្នស្ថិតក្នុងស្រុកវាលវែង) ត្រូវកងទ័ពវៀតណាមចាប់ខ្លួននៅអូរសោម។ បន្ទាប់មកទៀត កងទ័ពវៀតណាមបានចាប់ ហឿន និងកងទ័ពខ្មែរសទាំងអស់ មានទាំងស្រី និងប្រុស បញ្ជូនដាក់ឡានយកទៅដាក់គុកនៅស្រុកមោងឬស្សី ខេត្តបាត់ដំបង រយៈពេលមួយសប្ដាហ៍ ទើបដោះលែង។ ហឿន បានធ្វើដំណើរពីស្រុកមោងឫស្សីត្រឡប់ស្រុកភ្នំក្រវាញ ដើម្បីមករកម្ដាយ និងបងប្រុសវិញ។

នៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំ១៩៧៩ ហឿន ត្រូវបានម្ដាយរៀបចំឲ្យរៀបការជាមួយ រឿន សាវឿន ដែលជាជនជាតិព័រដូចគ្នា។ បន្ទាប់ពីរៀបការរួច ហឿន និងប្ដីបានកាប់ឆ្ការព្រៃ ដើម្បីយកដីធ្វើស្រែចម្ការ នៅភូមិព្រែក។ ឆ្នាំ២០០០ ហឿន និងប្ដី បាននាំកូនៗត្រឡប់មករស់នៅស្រុកកំណើតក្នុងភូមិទួលគ្រួសវិញ។ នៅឆ្នាំ២០២៣ ដោយការរស់នៅមិនចុះសម្រុងនឹងគ្នា ហឿន និងប្ដីបានសម្រេចចិត្តលែងលះគ្នា។ បន្ទាប់ពីលែងលះគ្នា ហឿន និងកូនបានខំប្រឹងធ្វើស្រែចម្ការ ដើម្បីផ្កត់ផ្គងជីវភាព ហើយបានបន្តធ្វើចម្ការរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ៕

អត្ថបទដោយ ចាន់ ណារិទ្ធ

[1] មជ្ឈមណ្ឌលផ្សះផ្សាវាលវែងនៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា សម្ភាសន៍ជាមួយ ​ឈ្មោះ ដោក ហឿន ថ្ងៃទី១៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥ ។

[2] សៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ(១៩៧៥-១៩៧៩) បោះពុម្ភលើកទី២ ទំព័រទី១៣ ត្រង់ចំណុច «ការចូលកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញ »។