រត់ភៀសខ្លួនពីរបបខ្មែរក្រហម
On Friday 16 November, 2018, the Khmer Rouge Tribunal convicted Nuon Chea and Khieu Samphan of genocide, crimes against humanity and grave breaches of the Geneva Conventions of 1949. The crimes were committed at various locations throughout Cambodia during the Democratic Kampuchea period from 17 April 1975 to 6 January 1979. The Trial Chamber sentencing both Nuon Chea and and Khieu Samphan to life imprisonment.
Pol Pot became prime minister of Democratic Kampuchea in 1976 and resigned in 1979, but remained an active leader of the Khmer Rouge. He lived in exile, mainly in Thailand, until his death in Anlong Veng district, Oddar Meanchey province, on April 15, 1998. His body was cremated on 17 April, 1998.
Source: Documentation Center of Cambodia’s Archives
អ្នកនិពន្ធ៖ ស៊ីង ហឺភីង[1]
ចាប់ពីថ្ងៃទី១៤ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧៨ ដល់ថ្ងៃទី១៣ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ អ្នកនិពន្ធបានរួមដំណើរជាមួយប្រតិភូជំនាញការផ្លូវដែកចិនដែលមកជួយទំនុកបម្រុងការងារនៅក្នុងកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ]។ នៅពេលនោះ កម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] កំពុងប្រឈមជាមួយនឹងវិបត្តសេដ្ឋកិច្ចផង ហើយថែមទាំងពើបប្រទះជាមួយនឹងការធ្វើបន្សុទ្ធកម្មផ្ទៃក្នុងផង។ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ វៀតណាមកំពុងបង្កើនសន្ទុះប្រយុទ្ធជាមួយនឹងកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ]។ អ្នកនិពន្ធ គឺជាសាក្សីផ្ទាល់ចំពោះភាពបរាជ័យរបស់ខ្មែរក្រហម ព្រមទាំងរួមដំណើរជាមួយនឹងជំនាញការចិនរាប់ពាន់រូប ធ្វើដំណើរពីទីក្រុងភ្នំពេញឆ្ពោះទៅកាន់មូលដ្ឋានភាគពាយ័ព្យក្នុងខេត្តបាត់ដំបង ដោយដៃយួរសំពាយ ដើរឆ្លងព្រំដែនកម្ពុជាថៃតាមស្ពានឈើតូចមួយឆ្លងទន្លេ។ ក្រោយមក ប្រតិភូបានទៅដល់មូលដ្ឋានទ័ពសមុទ្ររបស់ថៃដើម្បីឡើងនាវាឈ្មោះ “សន្តិភាព” ធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍តាមច្រកកំពង់ផែចានជាំង (ប្រទេសចិន)។ ខ្លឹមសារខាងក្រោមនេះ គឺជាកំណត់ហេតុរបស់អ្នកនិពន្ធ ក្នុងអំឡុងពេលដែលខ្លួនស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
សភាពការណ៍គឺពិតជាតានតឹងខ្លាំង។
ថ្ងៃអង្គារ ទី២៦ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៨
ចាប់តាំងពីថ្ងៃទី១៤ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧៨ រហូតដល់ជាងពីរខែក្រោយមកនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ខ្ញុំបានសង្កេតឃើញភាពប្តូរផ្លាស់នៅក្នុងប្រទេស ញ៉ាំងឲ្យខ្ញុំពុំអាចស្ងប់ចិត្តបានចំពោះអនាគត។
១. ព្យុះភ្លៀងនយោបាយក្នុងប្រទេសបោកបក់ប្រែផ្លាស់ ចំណែកឯការផ្លាស់ប្តូរថ្នាក់ដឹកនាំកើតឡើងឥតឈប់ឈរ
បច្ចុប្បន្ន បន្សុទ្ធកម្មលើកទីបួនបានប្រព្រឹត្តឡើង ដោយសបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់នៅក្នុងទស្សនកិច្ចផ្លូវការរបស់អនុលេខាបក្ស វ៉ាង តុងស៊ីង មកកាន់កម្ពុជានៅក្នុងអំឡុងពេលនេះ ភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] ទទួលបន្ទុកផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច គឺសមមិត្ត វន វេត មិនបានបង្ហាញវត្តមានឡើយ។ នៅពេលនោះ គ្រប់គ្នាបានទស្សន៍ទាយដឹងថាគាត់ប្រហែលជាជួបនឹងបញ្ហាហើយ។ មិនយូរប៉ុន្មាន មានលេចឮព័ត៌មានថា សមមិត្ត វន វេត ត្រូវបានដកហូតតំណែង ដោយជាប់ពិរុទ្ធពីបទធ្វើជាគិញរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក (សេអ៊ីអា)។ មនុស្សក្រោមបង្គាប់ស្ថិតនៅក្នុងគណៈកម្មាការវិស្វកម្មរបស់គាត់ត្រូវបានប្តូរក្រុមទៅជាមនុស្សក្រោមបង្គាប់របស់សមមិត្ត ចេង អន វិញ។ អ្នកទទួលបន្ទុកផ្នែកវិស្វកម្មបន្ត គឺត្រូវបានដោះដូរនៅអំឡុងពេលទស្សនកិច្ចរបស់ប្រតិភូតំណាងផ្នែកពាណិជ្ជកម្មរបស់ខ្ញុំ។
នៅក្នុងរយៈពេលជាងមួយខែកន្លះ គឺចាប់តាំងពីថ្ងៃទី៥ ខែវិច្ឆិកា ដល់ថ្ងៃទី២០ ខែធ្នូ មានសមាជិកមជ្ឈិមបក្សជាន់ខ្ពស់ចំនួនបីរូបត្រូវបានធ្វើបន្សុទ្ធកម្ម។ បើគិតចាប់តាំងពីប៉ុន្មានខែមុនទៀត ដោយរាប់បញ្ចូលទាំង សមមិត្ត សោ ភឹម ទទួលបន្ទុកភូមិភាគបូព៌ា និងសមាជិកជាន់ខ្ពស់មួយរូបទៀត គឺ រស់ ញឹម គឺមានសមាជិកម្ឈិមបក្សជាង២០រូប ដែលស្មើនឹង១ភាគបួននៃសមាជិកមជ្ឈិមបក្សសរុប ត្រូវបានធ្វើបន្សុទ្ធកម្ម។ បច្ចុប្បន្ន អ្នកទទួលបន្ទុកគណៈកម្មាធិការសេដ្ឋកិច្ចចំនួពីររូប ត្រូវបានបោសសម្អាត បណ្ដាលឲ្យចោទជាឥទ្ធិពលធ្ងន់ធ្ងរលើការស្តារសេដ្ឋកិច្ចឡើងវិញ ក៏ដូចជាការបង្កើនសន្ទុះផលិតកម្ម។
២. ការថយចុះនៃផលិតផលកសិកម្ម
ចាប់តាំងពីឆ្នាំនេះចាប់ផ្តើម កម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] ទទួលរងនូវទឹកជំនន់ជន់លិចខ្លាំងក្លាចំនួនពីរដងរួចមកហើយ។ រដ្ឋាភិបាលគ្មានគ្រាប់ពូជសម្រាប់បណ្តុះ គឺត្រូវពឹងលើការផ្គត់ផ្គង់គ្រាប់ពូជពីប្រទេសចិន ដើម្បីស្រោចស្រង់។ មន្ត្រីបម្រើការងារនៅស្ថានទូត បានសង្កេតឃើញថា ដំណាំស្រូវអង្គរមួយភាគធំ នៅភាគពាយ័ព្យក្នុងខេត្តបាត់ដំបង លូតលាស់មិនបានល្អទេ។ នៅភូមិភាគបូព៌ា តាមបណ្តោយព្រំដែនកម្ពុជា-វៀតណាមឯណោះវិញ ការប្រយុទ្ធកាន់តែដុតកម្តៅឡើង។ ចាប់តាំងពីដើមខែធ្នូមក ប្រជាជនជាច្រើនក្នុងតំបន់នេះ ត្រូវបានជម្លៀសចេញទៅកាន់ភូមិភាគពាយ័ព្យ ពេលខ្លះ រថភ្លើងពីរខ្សែក្នុងមួយថ្ងៃត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីដឹកជញ្ជូនប្រជាជន។ ការដាំដុះស្រូវអង្ករនៅភូមិភាគបូព៌ាក៏ទទួលរងឥទ្ធិពលធ្ងន់ធ្ងរដែរ។
៣. សម្ពាធកើនឡើងលើវិស័យការពារជាតិ និងវិស័យការទូត
កម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] ប្រឈមនឹងវិបត្តិលើពហុវិស័យ។ នេះបានសបញ្ជាក់អំពីបញ្ហាយោធា និងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ។
ក. វៀតណាមប្រកាសក្តែងៗថា នឹងក្តោបយកទីក្រុងភ្នំពេញក្នុងរយៈពេល២៤ម៉ោង
ខ. វៀតណាមបានរៀបចំជាក្រុមបរិវារ “កងទ័ពរណសិរ្សសាមគ្គីរួបរួមជាតិកម្ពុជា” ដែលមានសមាជិកស្នូលចំនួន១៤រូប ដោយមានអតីតមេបញ្ជាការកងពលធំក្នុងភូមិភាគបូព៌ា ជាប្រធាននិងជាមេបញ្ជាការ។ សេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់រណសិរ្សនេះ មានខ្លឹមសារប្រឆាំងយ៉ាងគំហុក។ រណសិរ្សនេះ មានស្ថានីយផ្សព្វផ្សាយផ្ទាល់ខ្លួន ដែលមានសក្តានុពលគ្របដណ្ដប់ធំទូលាយ។
គ. ឧបនាយរដ្ឋមន្ត្រី អៀង សារី បានរាយការណ៍ប្រាប់ថា មុនពេលនេះមិនជាយូរប៉ុន្មាន វៀតណាមបានបញ្ជូនទ័ពមកពីរក្រុម និងបានផ្តួលមេទ័ពកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] ចំនួនពីររូប។ សមមិត្ត អៀង សារី បានបន្តថា នេះមិនមែនដោយសារតែកងទ័ពកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] មិនអង់អាចតស៊ូប្រយុទ្ធនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែគឺដោយសារតែអ្នកបញ្ជាកងទ័ពអសមត្ថភាព។ យោងតាមប្រសាសន៍របស់សមមិត្ត អៀង សារី កងទ័ពវៀតណាមមានប្រៀបជាងលើសមត្ថភាព និងក្បួនទ័ព។
៤. វៀតណាមបានបញ្ជូនភ្នាក់ងារឲ្យមកធ្វើឃាតជនបរទេសនៅក្នុងកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] បង្កជាវិបត្តិអន្តរជាតិ។
យុទ្ធសាស្ត្ររបស់ភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ]រួមមាន៖
១. សមមិត្ត ប៉ុល ពត លើកឡើងថា ត្រូវតែប្រកាន់ខ្ជាន់ភាពអង់អាចឈរជើងប្រយុទ្ធឲ្យនឹងនរ
២. បង្អាក់ការស្តារសេដ្ឋកិច្ចសិន ហើយបង្កើនកម្លាំងប្រយុទ្ធក្នុងសមរភូមិ។ គម្រោងស្តារផ្លូវដែកត្រូវពន្យារពេលពីឆ្នាំ១៩៨០ ទៅអនុវត្តនៅឆ្នាំ១៩៨២វិញ។ ម៉ី ប្រាង (ចំណាំ៖ ប្រធានគណៈកម្មាធិការសាធារណការ ចុះចេញពីតំណែងនៅថ្ងៃទី២៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៨) បានប្រាប់ខ្ញុំដែលជាជំនាញការផ្លូវដែកដោយផ្ទាល់ថា មជ្ឈិមបក្សចង់ប្រមូលផ្តុំកម្លាំងមនុស្ស, ធនធានសម្ភារ និងមូលធន ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ដល់សមរភូមិប្រយុទ្ធជាមួយវៀតណាមសិន រួចទើបចាប់អនុវត្តការស្តារសេដ្ឋកិច្ច។
៣. នៅថ្ងៃទី៩ ខែធ្នូ ធ្វើការប្រមូលមកវិញនូវវិទ្យុពីគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ ដើម្បីគ្រប់គ្រងលើប្រភពព័ត៌មាន និងគ្រប់គ្រងលើស្មារតីរបស់បុគ្គល។
៤. ស្នើជំនួយពីចិន ដើម្បីបំបែក៥០ភាគរយនៃកងកម្លាំងវៀតណាម និងដាក់ចេញជាយុទ្ធសាស្ត្រសង្គ្រាម។
៥. ទ័ពទាំងអស់ត្រូវចូលរួមនៅក្នុងសមរភូមិ។ ទ័ពអាកាសរបស់ចិនត្រូវបានជូនដំណឹងថា ប្រសិនបើពើបប្រទះជាមួយនឹងយន្តហោះវៀតណាម ក្នុងអំឡុងពេលសមយុទ្ធ ស្នើឲ្យគ្រូបង្វឹកបាញ់ទម្លាក់យន្តហោះនោះ។
ពេលរសៀល និងពេលល្ងាច ថ្ងៃនេះ យើងមានផ្លែឪឡឹកហូប។
ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ទី២៨ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៨
នៅទីក្រុងភ្នំពេញ មានព្រឹត្តិការណ៍ធ្វើឃាតជនបរទេសកើតឡើង។ ស្ថានីយផ្សព្វផ្សាយជាតិកម្ពុជានៅថ្ងៃទី២៦ ខែធ្នូ និងស្ថានីយផ្សព្វផ្សាយប្រជាជនរបស់ប្រទេសយើងខ្ញុំ បានផ្សាយក្នុងកម្មវិធីភាសាចិនកុកងឺថា មានព្រឹត្តិការណ៍ធ្វើឃាតជនបរទេសកើតមាននៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ។ សភាពការណ៍សរុបជារួម អំពីព្រឹត្តិការណ៍នេះ មានសេចក្តីដូចខាងក្រោម៖
“នៅព្រឹកព្រហាម ថ្ងៃទី២៣ ខែធ្នូ ភ្នាក់ងាររក្សាសណ្ដាប់ធ្នាប់សញ្ជាតិកម្ពុជាបីរូប បានប្រើកាំភ្លើងខ្លីបាញ់សម្លាប់សាស្ត្រាចារ្យសញ្ជាតិអង់គ្លេសឈ្មោះ ម៉ាខម ខលវែល (Macolm Caldwell) នៅសណ្ឋាគារមួយកន្លែង ក្នុងអំឡុងពេលដែលលោកស្ថិតក្នុងទស្សនកិច្ចមកកាន់ទីក្រុងភ្នំពេញ។ នាពេលនោះ មានអ្នកនិពន្ធសញ្ជាតិអាមេរិកពីររូបទៀត នៅជាមួយលោកដែរ ក៏ប៉ុន្តែត្រឹមតែទទួលរងភាពភិតភ័យប៉ុណ្ណោះ។
នៅម៉ោង៨ព្រឹកថ្ងៃនេះ ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស អៀង សារី បានរាយការណ៍អំពីព្រឹត្តិការណ៍នេះទៅកាន់ស្ថានអគ្គរដ្ឋទូតចិន។ នៅម៉ោង១០ព្រឹក ស្ថានទូតបានជូនដំណឹងដល់ជំនាញការគ្រប់វិស័យឲ្យមកជួបប្រជុំគ្នានៅស្ថានទូត។ មានការនិទានជាពីរសណ្ឋានចំពោះហេតុការណ៍ដែលកើតលើខ្មាន់កាំភ្លើងទាំងបីរូប៖ ១. ឃាត់ខ្លួនខ្មាន់កាំភ្លើងទាំងបី។ ២. ឃាតករម្នាក់ត្រូវសម្លាប់នៅនឹងកន្លែង, ម្នាក់ត្រូវឃាត់ខ្លួន ឯម្នាក់ទៀតបានរត់គេចខ្លួន។”
ព្រឹត្តិការណ៍នេះ បានបង្កជាភាពរង្គោះរង្គើជាខ្លាំងក្នុងបណ្តាជំនាញការចិន។ នេះជាព្រឹត្តិការណ៍មួយផ្នែកបង្ហាញថាកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] ស្ថិតក្នុងអស្ថិរភាព។
ថ្ងៃអាទិត្យ ទី៣១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៨ (មេឃស្រលះ)
កងទ័ពវៀតណាម កាន់កាប់លើមូលដ្ឋានភាគឦសាន ក្រុងក្រចេះ។
ថ្ងៃចន្ទ ទី១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ (មេឃស្រលះ)
សៀវចាវ ទទួលបន្ទុកកិច្ចការពាណិជ្ជកម្មនៅស្ថានទូត បានកោះហៅក្រុមជំនាញការចូលប្រជុំ ដើម្បីរាយការណ៍អំពីបច្ចុប្បន្នភាពនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
កងទ័ពវៀតណាម បានកាន់កាប់ភាគឦសានលើក្រុងស្ទឹងត្រែងនិងក្រុងក្រចេះ នៅក្នុងថ្ងៃនេះគឺប្រហែលជាអាចកាន់កាប់លើភូមិភាគបូព៌ា ខេត្តកំពង់ចាម។ សភាពការណ៍កំពុងតែតានតឹងខ្លាំង។ នេះគឺជាដំណឹងដែលស្ថានទូតទទួលបានមកពីភាគីកម្ពុជា។
ឥលូវ ខ្ញុំកំពុងស្ថិតនៅក្នុងខេត្តកំពង់ចាមជាមួយនឹងជំនាញការប្រមាណជា៦០រូបផ្សេងទៀត។ កាលពីម្សិលមិញ យើងបានជួបជុំគ្នាពិសារភោជនីយអាហារអបអរសាទរបុណ្យចូលឆ្នាំសកល ស្រាប់តែភាគីកម្ពុជាប្រាប់មកថាឲ្យយើងប្រញាប់ប្រញាល់ហូបបាយ និងឆាប់បំបែកគ្នាត្រលប់ទៅទីក្រុងភ្នំពេញវិញ។ ក្រោយបាយរួច មានតែបុគ្គល៧រូបប៉ុណ្ណោះឡើងឡានឆ្ពោះទៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ នៅតាមផ្លូវមានយន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់របស់វៀតណាមប្រដេញយ៉ាងប្រកៀកប្រកិត មនុស្សរត់ប្រសាចចេញពីឡានទៅពួនជ្រកនៅក្នុងត្រង់សេ ប៉ុន្តែមានម្នាក់ដោយសារយឺតយាវបន្តិច ក៏ត្រូវរបួសចំខ្នងទាំងពីរផ្នែក។ យោងតាមការរាយការណ៍ពីសមមិត្តរួមដំណើរក្នុងឡានតែមួយ ហេតុការណ៍នេះអាចជាការបាញ់បោះបង្កឡើងដោយភាគីកម្ពុជាខ្លួនឯង។ អ្នករងរបួស ត្រូវបានបញ្ចូនទៅកាន់មន្ទីរពេទ្យ៤១៧ ដើម្បីព្យាបាល កាលពីព្រឹកមិញ។ ជំនាញការប្រមាណជាង៥០រូបផ្សេងទៀត ដែលនៅបំពេញការងារនៅតំបន់បូព៌ា ពុំទាន់មានដំណឹងច្បាស់លាស់នៅឡើយ គេកំពុងតែស្វែងរកអ្នកទាំងនេះ។ កាលពីខែឧសភាឆ្នាំមុន ក្នុងអំឡុងពេលសម្របសម្រួលស្ថានការណ៍ចលាចលក្នុងភូមិភាគបូព៌ា អ្នកទាំងនេះក៏ធ្លាប់ស្ថិតក្នុងស្ថានភាពបាត់ដំណឹងយ៉ាងដូច្នេះដែរ។
តាមរយៈស្ថានការណ៍រាយការណ៍មកខាងលើនេះ ស្ថានទូតបានសម្រេចថា៖
ជំនាញការដែលនៅបំពេញការងារនៅតាមការដ្ឋានទាំងអស់ ត្រូវដកត្រលប់មកកាន់ទីក្រុងភ្នំពេញវិញ។ ជំនាញការប្រចាំការត្រូវត្រៀមខ្លួនការពារផ្លូវអាកាសរៀងៗខ្លួន។ រៀបចំអីវ៉ាន់ត្រៀមខ្លួនធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍។ បច្ចុប្បន្ន ស្ថានទូតកំពុងរៀបចំគម្រោងការវិលត្រលប់ទៅមាតុភូមិវិញ។ ក្រុមជំនាញការផ្លូវដែក ដែលត្រូវមកបន្តវេន មិនចាំបាច់មកកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] ទៀតទេ។ ជំនាញការដែលស្នាក់នៅមន្ទីរពេទ្យ ត្រូវតែប្រញាប់រៀបចំឲ្យគាត់វិលទៅមាតុភូមិវិញ។
ស្ថានីយផ្សព្វផ្សាយរបស់កម្ពុជា ពុំបានផ្សព្វផ្សាយអំពីស្ថានការណ៍នៅសមរភូមិទេ។ ម្សិលមិញ ពេលដែល[ខ្ញុំ] ជួបជាមួយសមមិត្ត សារី ទទួលបន្ទុកការបរទេស (ចំណាំ៖ អ្នកទទួលបន្ទុកការបរទេសរបស់ភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ]) គាត់បានលើកឡើងថា ថ្វីត្បិតតែវៀតណាមមានការគាំទ្រពីសូវៀតក្តី យើងនៅតែអាចវាយបណ្ដេញកងទ័ពឈ្លានពានវៀតណាមចេញបានដដែល។ មិនច្បាស់ថា គាត់មិនបានដឹងអំពីសភាពការណ៍នៅសមរភូមិ ឬមានហេតុផលពីខាងក្រោយ ឬមួយប្រជាជនកម្ពុជានៅតែស្ថិតក្នុងភាពងងឹតងងល់នៅឡើយ ឬយ៉ាងណា។
ដកថយចេញពីក្រុងភ្នំពេញ
ថ្ងៃអង្គារ និងថ្ងៃពុធ ទី២ និងទី៣ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ (មេឃស្រលះ)
ប្រមុខរដ្ឋ ខៀវ សំផន បានប្រកាសតាមស្ថានីយផ្សព្វផ្សាយរបស់កម្ពុជា ស្តីពីការឈ្លានពានរបស់កងទ័ពរបស់វៀតណាមមកលើកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] ដោយក្តោបនូវខ្លឹមសារចំនួន៩ចំណុច។ នេះគឺជាសេចក្តីប្រកាសផ្លូវការដំបូងបំផុតស្តីពីសមរភូមិដ៏ក្ដៅគគុកដែលកំពុងប្រព្រឹត្តទៅនៅភាគបូព៌ាប្រទេសកម្ពុជា។
នៅថ្ងៃនេះ ចាប់ពីម៉ោង៧:១៥ ដល់៧:២០ យប់ មានការកាត់ផ្តាច់ចរន្តអគ្គិសនីមួយភ្លែត។
សភាពការណ៍ផ្លាស់ប្តូរឆាប់រហ័ស។ នៅវេលាម៉ោង៨យប់ អ្នកទទួលបន្ទុកការបរទេសទទួលខុសត្រូវឆ្លើយឆ្លងជាមួយភាគីចិនឈ្មោះ ធួន បានកោះហៅជំនាញការចិនចូលប្រជុំនៅស្ថានទូត។ នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំ ធួនបានប្រកាសថា រាល់ជំនាញការចិន និងមន្ត្រីការទូតបរទេសដទៃទៀត ត្រូវចាកចេញពីក្រុងភ្នំពេញ ឆ្ពោះទៅកាន់ភាគពាយ័ព្យប្រទេសកម្ពុជា។ ប្រតិភូត្រូវចេញដំណើរឲ្យបានមុនម៉ោង១០:៣០នាទីយប់នេះ។ ធួន ប្រាប់ថាភាគីកម្ពុជាបានជូនដំណឹងនេះទៅកាន់ស្ថានទូតចិនរួចរាល់ហើយ។ ការធ្វើយ៉ាងដូច្នេះ គឺដើម្បីបញ្ចៀសពីការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់សត្រូវ។
នៅម៉ោង៨:៣០យប់ កុងស៊ុល លី ទទួលបន្ទុកផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយ បានកោះហៅប្រធានក្រុមជំនាញការឲ្យចូលប្រជុំ ដោយប្រកាសឲ្យចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ។ គាត់បានលើកឡើងថា ស្ថានទូតក៏នឹងត្រូវដកចេញដែរ ហើយទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសនេះនឹងត្រូវកាត់ផ្តាច់។
យើងបានត្រលប់ទៅកាន់មូលដ្ឋានវិញដើម្បីប្រមែប្រមូលអីវ៉ាន់។ នៅម៉ោង៩:៥០យប់ យើងបានមកជួបជុំគ្នានៅទីតាំងដែលបានកំណត់។ តាមការរៀបចំរបស់ភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] ជំនាញការចិនត្រូវបំបែកជាពីរក្រុម មួយក្រុមធ្វើដំណើរតាមរថភ្លើង ឯមួយក្រុមទៀតធ្វើដំណើរតាមរថយន្តចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ។ ក្រុមជំនាញការផ្លូវដែករបស់ខ្ញុំ ធ្វើដំណើរតាមរថភ្លើង។ នៅប្រហែលម៉ោង១១[យប់] អ្នកធ្វើដំណើរតាមរថភ្លើង មានជំនាញការប្រមាណ៣៥០រូប បានមកដល់ស្ថានីយរថភ្លើងក្រុងភ្នំពេញ។ រថភ្លើងនេះមានទូរចំនួន៤ ដោយមួយទូរដាក់មនុស្សបានប្រមាណ៨៨រូប។ នៅក្នុងទូររថភ្លើង ខ្ញុំបានជួបជាមួយសមមិត្តយេង មកពីវិទ្យាស្ថានផែនការផ្លូវដែក។ ទូរនីមួយៗ សុទ្ធសឹងតែមានសន្តិសុខយាមល្បាត។
នៅម៉ោង១២:១០នាទីរំលងអាធ្រាត្រ រថភ្លើងបានចេញដំណើរ នៅក្នុងស្បៃអន្ថការនាពេលរាត្រី ឆ្ពោះទៅកាន់ភាគពាយ័ព្យ។ មានទូររថភ្លើងខ្លះបិទភ្លើង ហើយបង្អួចរបស់ទូររថភ្លើងទាំងអស់បានគ្របបិទដោយវាំងនន។ នៅក្រៅបង្អួច មានសភាពស្ងប់ស្ងាត់ខ្លាំង ដោយប្រជាជនកំពុងលង់លក់ក្នុងដំណេក ហាក់បីដូចជាពុំបានដឹងថាសមរភូមិវឹកវរនឹងមកដល់នាពេលឆាប់ៗខាងមុខ។ នៅថ្ងៃទី៣ ខែមករា នាម៉ោង៥:៣០នាទីព្រឹក រថភ្លើងបានមកដល់មូលដ្ឋានភាគពាយ័ព្យ ស្ថិតក្នុងទីក្រុងធំទីពីររបស់កម្ពុជា គឺខេត្តបាត់ដំបង។ នៅម៉ោង៧ព្រឹក រថភ្លើងទីពីរ ដែលនាំយកជំនាញការយោធា៣៥០រូបបានមកដល់ស្ថានីយក្រុងបាត់ដំបង។ មកទល់ពេលនេះ មានជំនាញការចិនចំនួន៧០០រូបបានជួបជុំគ្នានៅបាត់ដំបង។ ពុំមានបុគ្គលិកស្ថានទូតរួមដំណើរជាមួយនឹងអ្នកជំនាញការចិនចាកចេញពីប្រទេសឡើយ។ កុងស៊ុល លី ធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅកំពត ដោយធ្វើដំណើរចាកចេញជាមួយនឹងជំនាញការដែលនៅស្របផ្លូវគ្នាក្នុងខេត្តកំពត និងតំបន់ក្បែរខាង ឆ្ពោះទៅកាន់កំពង់ផែកំពង់សោម ធ្វើដំណើរតាមនាវាដើម្បីមាតុភូមិនិវត្តន៍វិញ។
ស្ថានទូតឡាវ និងស្ថានទូតគុយបា បដិសេធធ្វើការចាកចេញ។ អគ្គរដ្ឋទូតកូរ៉េខាងជើង និងអ្នកបកប្រែបន្តស្នាក់នៅទីក្រុងភ្នំពេញ ចំណែកឯមន្ត្រីស្ថានទូតដទៃទៀតបានចាកចេញ។ នៅពេលដែលភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] ជូនដំណឹងមកកាន់ស្ថានទូតយើងខ្ញុំ ស្ថានការណ៍សមរភូមិមានភាពសន្ធោសន្ធៅ ហើយសមាជិកមជ្ឈិមបក្សកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] បានចាកចេញទៅកាន់បាត់ដំបងទៅហើយ ព្រមទាំងស្នើឲ្យស្ថានទូតយើងខ្ញុំចាកចេញដែរ។ ក្រោយទទួលបានដំណឹងនេះ ស្ថានទូតយើងខ្ញុំស្ថិតក្នុងស្ថានភាពច្រួលបល់ ដោយម្នីម្នាដុតកម្ទេចឯកសារ ហើយមានកងទ័ពឋានៈទាបពីភាគីកម្ពុជានៅចាំមើលផ្លូវនៅខាងក្រៅ។
ស្ថិតក្នុងស្ថានភាពអន្ទះសារ ការចាកចេញដែលភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ]បានរៀបចំ ក៏មានភាពរញ៉េរញ៉ៃ។ ជំនាញការបានមកដល់បាត់ដំបង ចំណែកឯរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស អៀង សារី និងអ្នកហែរហម ក៏បានរៀបចំកន្លែងស្នាក់អាស្រ័យនៅទីនេះ។ ជំនាញការនៅរង់ចាំក្នុងស្ថានីយរថភ្លើង ដោយគ្មានចំណីអាហារ ឬទឹកបរិភោគឡើយ។ ស្ថានភាពរបស់ជំនាញការខាងកុងស៊ុលមានភាពប្រសើរជាងនេះខ្លះ មុនពេលចាកចេញ គាត់មានស្បៀងកំប៉ុងខ្លះ។ ជំនាញការស្ថិតក្រោមផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម ដោយរួមបញ្ចូលទាំងក្រុមជំនាញការផ្លូវដែកជាដើម បែរជាគ្មានអ្វីទាំងអស់។ រថភ្លើងគ្មានបន្ទប់ទឹក ដូច្នេះ គឺត្រូវបន្ទោរបង់លើទូររថភ្លើងតែម្តង។ រហូតដល់ម៉ោង៣រសៀល ទើបយើងអាចមានអាហារស្រស់ស្រូប។
នៅពេលនោះភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ]ជូនដំណឹងមកថា ដើម្បីចៀសវាងការកកកុញនៅគោលដៅប្រមូលផ្តុំ ជំនាញការចំនួន២០០រូបត្រូវចាកចេញតាមច្រកព្រំដែនខេត្តពោធិ៍សាត់ នេះមានន័យថា អ្នកទាំងនេះ ត្រូវធ្វើដំណើរបកក្រោយតាមផ្លូវឆ្ពោះទៅភ្នំពេញ ចម្ងាយប្រមាណជាង១០០គីឡូម៉ែត្រ។ តាមការរៀបចំពីលេខា សឺ ទទួលបន្ទុកផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនៅស្ថានទូត បានសម្រេចថា ក្រុមជំនាញការដាំដុះចេក, ក្រុមជំនាញការចោះរ៉ែភ្នំ ព្រមទាំងក្រុមជំនាញការពាណិជ្ជកម្ម (ដោយរួមបញ្ចូលទាំងក្រុមជំនាញការផ្លូវដែក) និងសិស្សដែលមករៀននៅ[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ] ត្រូវនៅចាំនៅបាត់ដំបង ឯជំនាញការដែលនៅសេសសល់ ត្រូវផ្ទេរទៅកាន់ខេត្តពោធិ៍សាត់។ ជំនាញការទាំងនោះ បានចាកចេញពីបាត់ដំបងនៅម៉ោង៤រសៀល ចំណែកឯជំនាញការដែលនៅសល់ ត្រូវបានរៀបចំឲ្យស្នាក់នៅអគារកម្ពស់បីជាន់មួយកន្លែងនៅខាងជើងផ្លូវរថភ្លើង។ នៅជាន់ទីពីរមានអ្នកស្នាក់៣៧រូប ហើយនៅជាន់ទីបីមានអ្នកស្នាក់២៣រូប។ ទីតាំងហូបអាហារ ស្ថិតនៅអគារមួយទៀតក្បែរនោះ ដោយអគារនេះពីដើមគឺជារង្គសាល។
ក្រោយអាហារថ្ងៃត្រង់ យើងបានជួបជាមួយនឹងសមមិត្ត ធួន ទទួលបន្ទុកការបរទេស។ សមមិត្តបានលើកឡើងថា នៅថ្ងៃទី៣ឬទី៤ ខែមករា យើងអាចវិលត្រលប់ទៅភ្នំពេញវិញ។ ប៉ុន្តែក្រោយមក នៅពេលជួបគាត់ម្តងទៀត នៅស្ថានីយរថភ្លើង គាត់បែរជាកែសម្តីថា ឲ្យនៅចាំមើលសិន។ នៅកន្លែងស្នាក់នៅរបស់យើង គ្មានទឹកសម្រាប់ប្រើប្រាស់ទេ យើងត្រូវទៅកាន់ស្ថានីយរថភ្លើងដើម្បីលុបលាងមុខ។
ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ទី៤ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩
ទទួលបានដំណឹងពីភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] ក្រុមជំនាញការកៅស៊ូ និងជំនាញការសុខាភិបាលបានឡើងរថយន្តវិលត្រលប់ទៅកាន់ទីក្រុងភ្នំពេញវិញ។ មួយក្រុមមុនចេញពីបាត់ដំបង ឯមួយក្រុមទៀតចេញពីខេត្តពោធិ៍សាត់។ ពួកគាត់ចេញដំណើរនៅម៉ោង៨:៣០នាទីព្រឹក។ ហេតុនេះ នៅបាត់ដំបង ជំនាញការផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម ដែលនៅសល់ មានប្រហែល៣១រូប, ក្រុមជំនាញការរ៉ែភ្នំចំនួន២០រូប និងនិស្សិតបន្តការសិក្សាមាន១០រូប។ អ្នកដែលសេសសល់នឹងធ្វើដំណើរតាមរថភ្លើងទាំងអស់គ្នា ត្រលប់ទៅទីក្រុងភ្នំពេញនៅថ្ងៃស្អែក។
ពីបាត់ដំបងទៅក្រុងប៉ោយប៉ែត ដែលស្ថិតនៅតាមបណ្តោយព្រំដែនកម្ពុជាថៃ មានចម្ងាយប្រហែលជាង១០០គីឡូម៉ែត្រ។ មានផ្លូវជាតិមួយខ្សែឆ្លងកាត់សេរីសោភ័ណឆ្ពោះទៅកាន់ទិសអាគ្នេយ៍គឺនឹងទៅដល់ប្រាសាទអង្គរវត្តដ៏ល្បីល្បាញ ដែលមានចម្ងាយពីទីនេះប្រមាណ២០០គីឡូម៉ែត្រ។ ក្រុងបាត់ដំបងគឺជាទីរួមខេត្តនៃខេត្តបាត់ដំបង ក្នុងក្រុងនេះពុំមានអគារខ្ពស់ៗទេ ច្រើនបំផុតគឺមានត្រឹមតែបីជាន់។ អ្នកនៅស្ថានីយរថភ្លើងបាននិយាយថា ចាប់តែពីខែ១១ និងខែ១២ ឆ្នាំមុនមក (ទីនេះ)ចាប់ផ្តើមទទួលប្រជាជនជម្លៀសមករស់នៅទៅហើយ។ មនុស្សម្នាទាំងនេះតែត្រូវបានរៀបចំឲ្យទៅតំបន់ភាគខាងត្បូងនៃក្រុងបាត់ដំបង ពុំដែលរៀបចំឲ្យទៅភាគខាងជើងទេ។ ប្រជាជនសរុបមានចំនួនរាប់សិបម៉ឺនរូប។ ភាគីចាំទទួលស្វាគមន៍ជំនាញការចិនគឺមានតិចតួច។ អ្នកបោសសម្អាតបន្ទប់ភាគច្រើនគឺជាកុមារ ដែលមានអាយុ៧ ឬ៨ឆ្នាំ។ បានឃើញកុមារទាំងនេះ [ធ្វើឲ្យខ្ញុំ]ឈឺចិត្តជាខ្លាំង។ កុមារអាយុរាងច្រើនបន្តិច មានការងឿងឆ្ងល់ចំពោះភ្ញៀវប្លែកមុខដូចជាពួកយើងជាខ្លាំង ហើយពិតជាចង់និយាយជាមួយយើង ដោយមានភាពស្វាហាប់ជាង។ កាលពីម្សិលមិញ នៅពេលសម្រាកនៅឯស្ថានីយរថភ្លើង ជុំវិញខ្លួនយើងរុំជុំជិតដោយកុមារវ័យ១៤ ១៥ឆ្នាំ មានស្រីមានប្រុស ប្រមូលផ្តុំរស់នៅជុំគ្នាក្រោមផ្ទះខ្ពស់មួយកន្លែង នៅប៉ែកខាងជើងស្ថានីយរថភ្លើង។ ពេលថ្ងៃកុមារទាំងនេះធ្វើពលកម្ម រសៀលបន្តិចក៏ត្រូវធ្វើពលកម្មទៀត។ នៅក្នុងស្ថានីយរថភ្លើងមានតែក្បាលរ៉ូប៊ីនេមួយ និងបន្ទប់ទឹកមួយប៉ុណ្ណោះ មនុស្សម្នាសុទ្ធសឹងតែនាំគ្នាមកសម្អាតកាយនៅទីនោះ។
ក្រោយម៉ោង៤ ភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] បានជូនដំណឹងមកថា ផែនការវិលត្រលប់ទៅកាន់ភ្នំពេញនៅថ្ងៃស្អែកត្រូវបានលុបចោល។ ក្រោយមក សមមិត្ត ធួន ទទួលបន្ទុកការបរទេសបាននិយាយថា ស្អែកយើងផ្អាកការធ្វើដំណើរទៅភ្នំពេញសិន ពេលវេលាដែលត្រូវវិលត្រលប់ គឺត្រូវរង់ចាំស្តាប់ការជូនដំណឹងនាពេលបន្ទាប់។ យើងបានរើទៅស្នាក់នៅក្បែរអាហារដ្ឋានមួយកន្លែងដែលជាអគារបីជាន់។ កាលពីដំបូងឡើយ បុគ្គលិកស្ថានទូតស្នាក់នៅទីនេះ។ មើលទៅភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] ដូចជាមិនទាន់ច្បាស់ការចំពោះការវិលត្រលប់ទៅកាន់ភ្នំពេញនោះទេ ហេតុនេះ ទើបនៅស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការអនុញាតិឲ្យជំនាញការវិលត្រលប់ទៅភ្នំពេញវិញ។ យោងតាមការលើកឡើងរបស់ភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] ក្រៅពីក្រុមការងាររបស់ស្ថានទូតចិនដែលបានវិលទៅកាន់ភ្នំពេញវិញ មន្ត្រីការទូតប្រទេសដទៃ នៅរង់ចាំនៅបាត់ដំបងនៅឡើយ។
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី៦ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩
រសៀលម្សិលមិញ នៅខាងមុខអគារស្នាក់នៅរបស់សមាជិកក្រុមជំនាញការផ្លូវដែក នៅមុខក្លោងទ្វារ យើងបានថតរូបនៅលើស្ពានទុកជាអនុស្សាវរីយ៍។ គ្រប់គ្នាដឹងថា ថ្ងៃចុងក្រោយដែលត្រូវចាកចេញពីប្រទេសកម្ពុជា បានឈានមកជិតដល់ហើយ។
យប់នេះមានសភាពស្ងប់ស្ងាត់ដូចសព្វមួយដង។
យើងព្យាយាមនាំគ្នាធ្វើឲ្យជីវិតរស់នៅរីករាយជាងមុនបន្តិច យើងលេងអុក និងលេងបៀរ។ យើងថែមទាំងបានផ្គុំតុចំនួនបីចូលគ្នាធ្វើជាតុវាយប៉េងប៉ុងលេង។ ខ្ញុំក៏បានកាត់សក់ដែរ ទុកជាការត្រៀមខ្លួនសម្រាប់ដំណើរប្តូរផ្លាស់នាពេលខាងមុខ។
ភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] បានផ្តល់ដំណឹងទៅកាន់ក្រុមទាហានជំនួយនិងសិស្សបន្តការសិក្សាថាត្រូវត្រលប់ទៅកាន់ភ្នំពេញវិញ។ អ្នកទាំងនេះនឹងត្រូវឡើងរថភ្លើងត្រលប់ទៅភ្នំពេញក្រោយបាយថ្ងៃត្រង់។ មកទល់ពេលនេះ មានតែផ្នែកពាណិជ្ជកម្មចំនួន៣១រូប និងក្រុមជំនាញការចោះរ៉ែភ្នំចំនួន១៥រូប សរុប៤៦រូបប៉ុណ្ណោះ ដែលបន្តស្នាក់នៅបាត់ដំបង។ ចំពោះជំហានបន្ទាប់ យើងមិនទាន់ដឹងថានឹងត្រូវធ្វើយ៉ាងណានៅឡើយទេ។ តាមរយៈព័ត៌មានទទួលបានពីវិទ្យុទទួលដំណឹងពីស្ថានីយកណ្តាល[ចិន] កងពលរបស់វៀតណាមមួយចំនួន បានបន្តរុញច្រានទៅកាន់ភាគខាងជើងនៃប្រទេសកម្ពុជាហើយ។
នៅប្រហែលម៉ោង១០ព្រឹក ភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ]បានជូនដំណឹងបន្ថែមថា ជំនាញការម៉ាស៊ីនកិនស្រូវ និងក្រុមកាយគាស់ដែលនៅកំពង់ផែពាណិជ្ជកម្មបានវិលត្រលប់ទៅភ្នំពេញវិញ។ នៅម៉ោង១២ អ្នកទាំងនេះបានជិះឡានសំដៅទៅរកស្ថានីយរថភ្លើង។ ក៏ប៉ុន្តែនៅម៉ោង២រសៀល ប្រធានក្រុមបដិសណ្ឋារកិច្ចនៃក្រសួងការបរទេស គឺសមមិត្ត នី កាង ស្រាប់តែជូនដំណឹងមកថា ទើបតែទទួលដំណឹងតាមទូរសព្ទថា ស្ថានភាពនៅឯទីក្រុងភ្នំពេញមានការផ្លាស់ប្តូរ ដូច្នេះត្រូវផ្អាកផែនការវិលត្រលប់ទៅទីក្រុងភ្នំពេញវិញ។ ការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងរន្ថើននេះ បានសបញ្ជាក់អំពីអស្ថិរភាពនៅទីសមរភូមិ ការប្រយុទ្ធតតាំងគ្នារវាងភាគីទាំងពីរមានសភាពសន្ធោសន្ធៅ។
ក្រោយអាហារពេលល្ងាច អ្នកបម្រើការនៅភោជនីយដ្ឋានឈ្មោះសមមិត្តនារី ឡាន បាននិយាយថា នៅយប់នេះ មានអ្នកជំនាញការចំនួន១០០រូបបន្ថែមទៀត នឹងវិលត្រលប់ពីភ្នំពេញមកកាន់បាត់ដំបងវិញ។
នៅម៉ោង៧យប់ យើងបានណាត់ជួបជាមួយនឹងប្រធានក្រុមបដិសណ្ឋារកិច្ចនៃក្រសួងការបរទេស គឺសមមិត្ត នី កាង ដោយស្នើឲ្យគាត់ប្រគល់ឯកសារផែនទីដែលភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ]បានផ្តល់ឲ្យយើងខ្ញុំ ទៅកាន់វិទ្យាស្ថានផ្លូវដែកកម្ពុជាវិញ។ គាត់បានយល់ស្រប ព្រមទាំងបានរៀបរាប់អំពីបច្ចុប្បន្នភាពនៅឯសមរភូមិកម្ពុជាប្រាប់យើងខ្ញុំទៀតផង។
១. បច្ចុប្បន្ន ស្ថានភាពសង្គ្រាមគួរឲ្យបារម្ភ។ ចាប់ពីខេត្តរតនគិរីនៅភាគឦសានរហូតដល់ខេត្តកំពតនៅភាគនិរតីនៃប្រទេស គឺសុទ្ធសឹងតែកំពុងប្រយុទ្ធគ្នា។ ចាប់ពីថ្ងៃទី១ដល់ទី៤ [ខែមករា] ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានថ្ងៃនេះ បានសម្លាប់កងទ័ពវៀតណាមជាង១០០០រូប ហើយបានកម្ទេចរថក្រោះអស់៤៩គ្រឿង។
២. ដោយគិតគូរពីសុវត្ថិភាពនិងការយាមកាមអាកាស ភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] សម្រេចថា មន្ត្រីការទូបរទេសដែលបានវិលត្រលប់ទៅភ្នំពេញ រួមបញ្ចូលទាំងបុគ្គលិកស្ថានទូតយូហ្គោស្លាវី និងជំនាញការចិន ដែលទើបត្រលប់ទៅភ្នំពេញកាលពីម្សិលមិញដែរនោះ ត្រូវវិលមកកាន់បាត់ដំបងវិញ។
៣. បណ្ដាញទំនាក់ទំនងទៅកាន់ក្រុងភ្នំពេញ មានចំនួនពីរ គឺទូរសព្ទរបស់ក្រុមផ្លូវដែក និងស្ថានីយផ្សព្វផ្សាយ។
៤. ជើងហោះហើរសម្រាប់ថ្ងៃសៅរ៍ គឺគ្មានការផ្លាស់ប្តូរទេ។
៥. ពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងផែនការវិលត្រលប់ទៅកាន់ទីក្រុងភ្នំពេញនៅពេលបន្ទាប់ គឺនឹងត្រូវរៀបចំដោយស្ថានទូតចិននិងភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ]។
ចាកចេញពីប្រទេសកម្ពុជា
ថ្ងៃអាទិត្យ ទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩
បុគ្គលិកស្ថានទូតនិងជំនាញការដែលចាកចេញពីភ្នំពេញ បានចេញដំណើរមកកាលពីម៉ោង៨យប់មិញ និងបានមកដល់បាត់ដំបងនៅម៉ោង៤ទៀបភ្លឺ។ ក្នុងនោះ មានជំនាញការម្នាក់បានរៀបរាប់អំពីសភាពការណ៍នៃការចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ។
១. កាលពីម្សិលមិញ នៅពេលដែលយន្តហោះដឹកអ្នកដំណើររៀបចុះចតនៅភ្នំពេញ បានពើបប្រទះនឹងការបង្អាក់ពីយន្តហោះចម្បាំងរបស់វៀតណាម ហេតុនេះត្រូវទៅមករវាងភ្នំពេញនិងបាត់ដំបងអស់ពេលជាច្រើនម៉ោង រហូតទាល់តែម៉ោង៤រសៀល ទើបអាចចុះចងនៅអាកាសយានដ្ឋានភ្នំពេញ។
២. ដោយសារតែសម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ត្រូវយាងដំណើរតាមយន្តហោះនេះ ឆ្លងកាត់ទីក្រុងប៉េកាំងដើម្បីចូលរួមកិច្ចប្រជុំកំពូលអង្គការសហប្រជាជាតិនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ជំនាញការមួយចំនួនត្រូវចុះចេញពីយន្តហោះភ្លាមៗ។ ស្ថានទូតបានឲ្យបុគ្គលិកចំនួនជាង២០រូបនៅរង់ចាំសិន ហើយអ្នកដទៃទៀតបានធ្វើដំណើរតាមយន្តហោះវិលទៅកាន់ប្រទេសវិញកាលពីម្សិលមិញអស់ទៅហើយ។ ផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម ទុកឲ្យសៀវយ៉ាវនៅម្នាក់ឯង ហើយមានអ្នកជំនាញការតែ១០០រូបប៉ុណ្ណោះបានឡើងយន្តហោះ។
៣. ខ្ញុំបានចាកចេញពីភាគនិរតីត្រលប់ទៅកំពង់សោមវិញជាមួយជំនាញការជាង៥០០រូប ដោយបានឡើងជិះលើនាវាដឹកទំនិញចំនួនបីគ្រឿង ដែលសំចតនៅទីនោះ។ អៀង សារី ស្នើឲ្យខ្ញុំត្រលប់ទៅបំពេញការងារនៅស្ថានទូតវិញ។ ចំណែកឯជំនាញការបានចុះទូក ហើយច្រានចោលសំណើរបស់ភាគីកម្ពុជា [ប្រជាធិបតេយ្យ]។ ទូកបានចេញដំណើរវិលទៅមាតុភូមិវិញ។
៤. នៅថ្ងៃទី៤ ខែមករា អគ្គរដ្ឋទូត ស៊ុន ហាវ បានចាកចេញពីបាត់ដំបងវិលទៅកាន់ភ្នំពេញវិញ ហើយបានជួបជាមួយនឹង អៀង សារី។ អៀង សារី បានបង្ហាញក្តីសង្ឃឹមថា ស្ថានទូតយើងខ្ញុំនិងអ្នកជំនាញការ អាចបន្តស្នាក់នៅជាមួយគាត់ ដើម្បីវាយប្រយុទ្ធ និងតស៊ូក្នុងសមរភូមិរួមគ្នា។ អគ្គរដ្ឋទូត បានលើកឡើងថា ត្រូវស្នើសុំយោបល់ពីមាតុភូមិសិន។ អៀង សារី លើកឡើងថាសំណើនេះធ្វើឡើងដោយសារតែតម្រូវការនយោបាយ។
៥. កាលពីម្សិលមិញ (ថ្ងៃទី៦) នៅអាកាសយានដ្ឋាន អៀង សារី បានជូនដំណឹងមកកាន់ភាគីចិនថា កំពង់ចាមត្រូវបានកងទ័ពវៀតណាមដណ្ដើមបានហើយ។ មជ្ឈិមបក្សកុម្មុយនីស្ដកម្ពុជាបានសម្រេចថានឹងធ្វើការដោយសម្ងាត់ ចល័តមនុស្សទ្រង់ទ្រាយធំ និងចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការវាយប្រហារទ័ពព្រៃ។ យន្តហោះវៀតណាម មានវត្តមានខាងលើអាកាសទីក្រុងភ្នំពេញ។ អៀង សារី សារភាពថាស្ថានភាពសង្គ្រាម មិនអំណោយផលសោះ។
៦. យន្តហោះដឹកអ្នកដំណើរ២គ្រឿង (ប៊ូអ៊ីង ៧០៧ និង អ៊ីល្យូស៊ីន II១៨) បញ្ចូនមកពីក្នុងប្រទេស[ចិន]ដែលដើមឡើយគ្រោងចុះចតក្នុងថ្ងៃនេះ ដោយសារតែមិនអាចចុះចតបាននៅអាកាសយានដ្ឋានភ្នំពេញ ហើយអាកាសយានដ្ឋានដទៃទៀតមិនអាចចុះចតបាន ដូច្នេះក៏សម្រេចលុបចោលជើងហោះហើរ។ ភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] បានយល់ស្របឲ្យយើងប្រើប្រាស់អាកាសយានដ្ឋានបាត់ដំបង និងសៀមរាប។ ប្រសិនបើអាកាសយានដ្ឋានទាំងពីរនេះមិនអាចប្រើប្រាស់បានដូចគ្នា យើងត្រូវប្តូរផ្លូវដោយចាកចេញពីកម្ពុជាតាមក្រុងបាងកកធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍វិញ។
យប់នេះ ខ្ញុំពុំបានឮការផ្សាយរបស់ស្ថាយផ្សព្វផ្សាយកម្ពុជាទេ។ យ៉ាងណាមិញ អ្វីដែលប្រាកដនោះគឺ មិនថាត្រូវចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ ឬត្រូវវៀតណាមបើកការវាយប្រហារ គឺសុទ្ធសឹងតែបង្ហាញអំពីសភាពការណ៍ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរទៅហើយ។ មានការផ្សាយពីវិទ្យុសម្លេងសហរដ្ឋអាមេរិកជាភាសាខ្មែរថា នៅរសៀលម៉ោង១២:៣០នាទី ថ្ងៃនេះ ទីក្រុងភ្នំពេញត្រូវបានវាទទីកាន់កាប់។ ទង់ជាតិរបស់ “ទ័ពរណសិរ្ស” (ចំណាំ៖ រណសិរ្សសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិកម្ពុជា) បក់រវិចនៅអាកាសយានដ្ឋានពោធិ៍ចិនតុង។
ក្រៅពីនេះ កាលពីម្សិលមិញនៅឯអាកាសយានដ្ឋាន អគ្គរដ្ឋទូតយូហ្គោស្លាវី បានអង្វរលនតួស្នើសុំឡើងយន្តហោះរបស់យើងខ្ញុំធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍វិញ។ គាត់បានលើកឡើងថា គាត់អង្គុយនៅតាមផ្លូវដើរក៏បានដែរ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក្តី នៅចុងបញ្ចប់ គាត់នៅតែមិនអាចឡើងយន្តហោះបាន។
នៅម៉ោង១០យប់ ភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] បានជូនដំណឹងមកភាគីយើងខ្ញុំថា អ្នកជំនាញការចិននិងបុគ្គលិកស្ថានទូតដែលបំពេញការងារនៅកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ]ទាំងអស់ អាចចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញបាន។ ស្ថានទូត បានសម្រេចឲ្យចាកចេញតាមប្រទេសថៃ ក៏ប៉ុន្តែពុំមានផែនការលម្អិតឡើយ។ តាមការវិនិច្ឆ័យរបស់ខ្ញុំទៅលើស្ថានការណ៍ដែលក្តោបបាន គឺត្រូវតែប្រញាប់ប្រញ៉ាល់ចាកចេញ បើមិនដូច្នោះទេ កងទ័ពវៀតណាមដែលកំពុងរុញច្រានទៅកាន់ភាគឧត្តរប្រទេសកម្ពុជា នឹងអាចកាន់កាប់យកសិរីសោភ័ណ និងកាត់ផ្តាច់ដំណើររបស់យើងទៅកាន់ប្រទេសថៃជាមិនខាន។ ដើមឡើយខ្ញុំមិនយល់អំពីក្បួនទ័ពឡើយ តែឥលូវខ្ញុំស្រាប់តែយល់ដឹងថាហេតុអ្វីបានជានៅក្នុងការប្រយុទ្ធ គេត្រូវប្រញាប់ទៅដល់ទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រជាក់លាក់ណាមួយតាមពេលកំណត់។ យើងត្រូវតែឆ្លងកាត់សិរីសោភ័ណឲ្យបានឆាប់បំផុត ដើម្បីជៀសវាងការបង្អាក់ដំណើរបង្កឡើងដោយកងទ័ពវៀតណាមដែលវាយបលុកមកពីសៀមរាប។
ខ្ញុំនិងប្រធានក្រុមបានពិភាក្សាគ្នាអំពីការយល់ឃើញទាំងនេះ ហើយខ្ញុំបានស្ម័គ្រទៅស្វែងរករថយន្ត។ គាត់ក៏បានយល់ស្រប។ ខ្ញុំបានដើរម្នាក់ឯងនៅកណ្ដាលយប់ងងឹតទៅកាន់ស្ថានីយរថភ្លើង ដើម្បីស្វែងរកមធ្យោបាយធ្វើដំណើរ។ ស្ថានីយនេះក្លាយទៅជាតំបន់ទីប្រជុំជនរស់រវើកមួយនៅក្នុងបាត់ដំបង។ ស្ថានីយរថភ្លើងបើកភ្លើងភ្លឺចចាច កងទ័ពមួយក្រុមធំ និងសព្វាវុធត្រូវបានទម្លាក់នៅទីនេះ មានសភាពមាមាញឹកនិងទ្រហឺងអឺងកង។ ខ្ញុំបានជួបជាមួយស្ត្រីម្នាក់ដែលមើលទៅដូចជាប្រធានក្រុម នេះបង្ហាញថាអ្នកជំនាញការបានទទួលដំណឹងអំពីការចាកចេញដោយប្រញាប់ទៅកាន់ប្រទេសថៃ ខ្ញុំបានស្នើសុំឲ្យគាត់ជួយដោះស្រាយបញ្ហារថយន្ត។ គាត់ហាក់ដូចជាបានដឹងអំពីស្ថានភាពនេះ បានចាត់ចែងឲ្យអ្នកក្រោមបង្គាប់ឲ្យស្វែងរករថយន្ត៣គ្រឿងឲ្យខ្ញុំ។ តៃកុងឡានដែលអស់កម្លាំង ហើយត្រូវមកទទួលការងារនេះ ហាក់ដូចជាមិនពេញចិត្តខ្លាំង ក៏ប៉ុន្តែនៅតែបំពេញតាមបញ្ជាដដែល។ ខ្ញុំនាំយករថយន្ត៣គ្រឿងនោះ ទៅកាន់ទីស្នាក់អាស្រ័យរបស់អ្នកជំនាញការនៅប្រហែលម៉ោង៣ទៀបភ្លឺ ថ្ងៃទី៨ទៅហើយ។ នៅលើជញ្ជាំងនៃសាលទទួលភ្ញៀវ មានព្យ័ររូបផែនទីប្រទេសកម្ពុជាមួយផ្ទាំងធំ ខ្ញុំបានទាញកៅអីមួយ រួចឡើងជាន់និងយកកូនកាំបិតកាត់ក្រដាសមួយ វះយកភាគពាយ័ព្យនៃផែនទីចេញមកដាក់ចូលក្នុងហោប៉ៅ។ ខ្ញុំមានភាពច្បាស់ការថា មានរថយន្ត ហើយមានផែនទីទៀត គឺពិតជាងាយស្រួល!
ក្រុមជំនាញការផ្លូវដែក និងអ្នកជំនាញដទៃទៀតព្រមទាំងនិស្សិតបន្តការសិក្សា ដែលស្នាក់នៅក្នុងអគារតែមួយ បានឡើងជិះរថយន្ត។ ខ្ញុំនិងអ្នកជំនាញការម្នាក់ទៀត បានអង្គុយបញ្ជ្រៀតគ្នាជាមួយតៃកុងឡាននៅបាំងខាងមុខនៃរថយន្តទីមួយ ហើយនាំមុខរថយន្ត២គ្រឿងទៀតចេញដំណើរទៅ។ យើងបានឃើញក្បួនរថយន្តរបស់ស្ថានទូត បោះពួយទៅមុខយ៉ាងរហ័ស ក្បែរខាងរបស់រថយន្តយើងខ្ញុំ ហើយក៏បាត់ស្រមោលសូន្យសុងក្នុងស្បៃរាត្រី។ ខ្ញុំបានផ្ទៀងមើលម៉ោង ឃើញថាគឺម៉ោង៣:៣០ទៀបភ្លឺទៅហើយ។ អ្នកជំនាញការចិនដទៃទៀត ចាកចេញនៅរយៈពេលបីម៉ោងក្រោយ បន្ទាប់ពីទទួលបានការរៀបចំរថភ្លើងដោយភាគីកម្ពុជា[ប្រជាធិបតេយ្យ] ចាកចេញពីបាត់ដំបង។
ថ្ងៃចន្ទ ទី៨ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩
ម៉ោង៦ព្រឹក យើងបានមកដល់សិរីសោភ័ណ និងតាមទាន់ក្បួនរថយន្តស្ថានទូត។ ឈប់សម្រាកបន្តិច ក្បួនរថយន្តបានបន្តឆ្ពោះទៅកាន់ព្រំដែនកម្ពុជា តាមក្រុងប៉ោយប៉ែត។ ឱរាភ័យព្រួយខ្មួរខ្មាញ់របស់ខ្ញុំ បានធូរស្បើយបន្តិច។ យើងបានឆ្លងផុតសិរីសោភ័ណមុនពេលទាហានវៀតណាមចូលមកដល់។ នៅតាមផ្លូវ [យើង]បានប្រទះជាមួយក្បួនរថយន្តរបស់ស្ថានទូតកូរ៉េខាងជើង ពួកគាត់ឈប់នៅក្បែរខាងផ្លូវ ដើម្បីដុតកម្ទេចឯកសារ។ ខ្ញុំបានឃើញមិត្ត របស់ខ្ញុំដែលបំពេញការងារនៅស្ថានទូតកូរ៉េខាងជើង ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៦៥ ដល់១៩៦៩ ខ្ញុំបានមកបន្តការសិក្សានៅវិទ្យាស្ថានគរុកោសល្យនៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទ ហើយមិត្តនោះគឺជានិស្សិតរួមសាលាជំនាន់ជាមួយគ្នា។ ខ្ញុំចាំបានថា ពេលនោះ ក្រុមនិស្សិតចិនដែលមកបន្តការសិក្សា ត្រូវបានអញ្ជើញជាភ្ញៀវកិត្តិយសនៅ ស្ថានទូតរបស់ពួកគាត់ (ស្ថានទូតកូរ៉េខាងជើង) ដើម្បីភ្លក់ស្រាយិនសិន។ ដោយសារតែស្បែករបស់គាត់សខ្លាំង យើងតែងបង្អាប់ដោយហៅគាត់ថា “ក្មេងមុខស”។ នៅពេលឃើញខ្ញុំ គាត់បានញញឹមនិងនិយាយថា នេះគឺជាលើកទីពីរហើយដែលយើងរត់ភៀសខ្លួន។ គិតថាលើកទីមួយគឺក្នុងអំឡុងរដ្ឋប្រហាររបស់ លន់ នល់ នៅឆ្នាំ១៩៧០ ដែលពេលនោះស្ថានទូតកូរ៉េខាងជើងបានដកចេញ។ ដោយមិនបង្អង់យូរ យើងប្រញាប់លាគ្នា។
នៅប្រហែលម៉ោង៨ [ព្រឹក] យើងបានមកដល់ភូមិតូចមួយក្នុងក្រុងប៉ោយប៉ែតក្បែរព្រំដែន។ អ្នកជំនាញការចិន ដែលជិះរថភ្លើងមកដល់នាពេលក្រោយ។ នៅព្រំដែនខ្មែរថៃ មានទន្លេតូចមួយ ដោយមានស្ពានដែកតភ្ជាប់ប្រទេសទាំងពីរ។ មើលទៅមុខពីខាងកម្ពុជា ឃើញមានទង់ជាតិពណ៌ខៀវ ស ក្រហម របស់ថៃ បក់រវិចលើផ្ទៃមេឃពណ៌ខៀវ។ នៅក្បែរដងទង់ជាតិ មានទាហានប្រដាប់អាវុធថៃ នៅយាមកាម។ បុគ្គលិកស្ថានទូតរបស់យើងខ្ញុំ ប្រញាប់ទាក់ទងទៅកាន់ភាគីថៃ។ រហូតដល់ម៉ោង១១:៣០នាទី យើងក៏ទទួលបានការអនុញ្ញាតពីភាគីថៃ រួចក៏ឆ្លងកាត់ស្ពានតូចនោះ។ យើងខ្ញុំដៃម្ខាងកាន់សម្ពាយឈានដើរឆ្ពោះទៅគល់ស្ពានម្ខាងទៀត ងាកមើលមកក្រោយ គឺឃើញតែប្រធានផ្នែកបដិសណ្ឋារកិច្ចនៃក្រសួងការបរទេសគឺ នី កាង និងសមមិត្តកម្ពុជាមួយចំនួនប៉ុណ្ណោះ ឈរនៅទីនោះគ្រវីដៃជូនដំណើរយើងខ្ញុំ ខ្ញុំក៏បានគ្រវីដៃលាពួកគាត់វិញ។ តាមខ្ញុំយល់ ប្រហែលនៅពេលដែលយើងខ្ញុំទាំងអស់គ្នាចូលទៅកាន់ប្រទេសថៃមិនយូរប៉ុន្មាន អ្នកទាំងនេះអាចនឹងស្ថិតនៅក្នុងសមរភូមិប្រយុទ្ធប្តូរជីវិតជាមួយកងទ័ពវៀតណាមទៅហើយ! ក្នុងប្រទេសថៃ នៅម្ខាងទៀតនៃស្ពាន អ្នកកាសែតយ៉ាងច្រើនសន្ធឹក បានមករង់ចាំនៅទីនេះរួចជាស្រេច ដោយក្នុងដៃកាន់ម៉ាស៊ីនថតតម្រង់មកពួកយើង នឹងចុចឮសូរតែផាច់ៗឥតឈប់។ ពេលចូលមកដល់ទឹកដីថៃ យើងត្រូវរង់ចាំឲ្យឈរចាំនៅក្បែរដងផ្លូវ មានរថយន្តដឹកអ្នកដំណើរធុនធំចំនួនពីរគ្រឿង បរទៅបរមកជាច្រើនលើកច្រើនសា ទើបអាចដឹកជញ្ជូនក្រុមយើងខ្ញុំរាប់រយរូបអស់ ទៅជួបប្រមូលផ្តុំគ្នានៅក្រុងប្រាជីនបុរី ទីរួមខេត្តប្រាជីនបុរី (Prachin Buri)។ នៅពេលនោះ យើងមានអារម្មណ៍បីដូចជាឈានជើងមកកាន់ទីក្រុងស្រស់ឆើតឆាយដ៏មមាញឹក ដោយឃ្លាតផុតពីភពកាត់ផ្តាច់មួយដែលស្ងាត់ជ្រងំដែលស្ទើរតែមិនឃើញស្រមោលមនុស្ស ថ្វីត្បិតតែខេត្តប្រាជីនបុរីមិនមែនជាទីក្រុងធំមួយក្តី ហើយគ្រាន់តែជាភូមិដាច់សង្វែងមួយតែប៉ុណ្ណោះ! នៅតាមផ្លូវ មានអនិកជនចិន និងជនជាតិថៃមិនតិចទេ មើលមកយ៉ាងងឿងឆ្ងល់ មកកាន់យើងខ្ញុំ ដែលជាក្រុមជនជាតិចិនទើបចាកចេញពីប្រទេសកម្ពុជាដ៏អាថ៌កំបាំង។
ទទួលរងភាពមាក់ងាយក្នុងប្រទេសថៃ
ថ្ងៃអង្គារ ទី៩ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩
រថយន្តបានចេញដំណើរ ហើយគ្រប់គ្នាក៏បានលង់លក់ក្នុងដំណេក។ យើងពុំបានបិទភ្នែកគេងអស់រយៈពេលពីរថ្ងៃមួយយប់មកហើយ ដូច្នេះត្រូវតែរួតរះសម្រាកមួយស្រឡេត។ នៅលើរថយន្តនីមួយៗ មានកងកម្លាំងម្នាក់អមដំណើរ។ លិខិតឆ្លងដែនរបស់យើងទាំងអស់គ្នា ត្រូវបានកងកម្លាំងដកហូតទុក នៅតាមផ្លូវ ភាគច្រើន យើងពុំត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យចុះពីលើរថយន្តឡើយ។ ប្រសិនបើចង់ចុះពីលើរថយន្តដើម្បីសម្រួលឥរិយាបថ គឺត្រូវមានកងកម្លាំងដើរទៅតាម។ ផ្លូវនៅតាមបណ្តោយព្រំដែនថៃ ស្ថាបនាបានល្អ រថយន្តអាចបរទៅមុខបានយ៉ាងលឿន។ នៅកណ្តាលអាធ្រាត្រ យើងអាចមើលឃើញចង្កៀងពណ៌លឿងតាមដងផ្លូវ និងអគារនៅសងខាងផ្លូវ តាមរយៈបង្អួចរថយន្ត។ ខ្ញុំចាំបានថា ក្បួនរថយន្តបានឆ្លងកាត់ក្រុងចំនួនពីរ។ ផ្លូវមានសភាពវែងឆ្ងាយ រហូតដល់ម៉ោង៧ព្រឹកថ្ងៃបន្ទាប់ ក្បួនរថយន្តបានបើកចូលទៅក្នុងមូលដ្ឋានទ័ពអាកាសអ៊ូតៈផោ (Utapao Naval Base) ដែលស្ថិតនៅឈូងសមុទ្រថៃភាគខាងត្បូង។ មេបញ្ជាការមូលដ្ឋានទ័ព បានរៀបចំពិធីយ៉ាងសមញ្ញមួយសម្រាប់យើងខ្ញុំ តែមិនមែនជាពិធីទទួលស្វាគមន៍ទេ។ យើងបាននាំគ្នារៀបជាជួរយ៉ាងមានសណ្ដាប់ធ្នាប់នៅលើទីធ្លាមួយ មេបញ្ជាការនិងអគ្គរដ្ឋទូតប្រទេសយើងខ្ញុំប្រចាំនៅប្រទេសថៃ បានថ្លែងសុន្ទរកថា។ ខ្ញុំពុំមានអារម្មណ៍ស្តាប់ថាពួកគាត់ថ្លែងពីអ្វីទេ ការរៀបចំឲ្យយើងខ្ញុំឈរនេះ គឺមិនស្រណុកសុខស្រួលឡើយ។ យើងមានអារម្មណ៍ដូចជាចូលមកកាន់ពន្ធនាគារ ឬជាអ្នកទោសសង្គ្រាមថ្មីថ្មោងម្នាក់ ដែលទើបត្រូវបញ្ជូនមកពន្ធនាគារ! នេះគឺជាសេចក្តីដ៏អាម៉ាស់បំផុតក្នុងជីវិតរបស់ខ្ញុំ! គឺគ្មានកិត្តិយសជាមនុស្សសោះឡើយ!
ភាគីថៃ បានចែកខ្នើយ ភួយ និងកម្រាល ឲ្យយើងខ្ញុំម្នាក់មួយសម្រាប់។ គ្មានគ្រែទេ យើងគ្រប់គ្នាត្រូវគេងផ្ទាល់ដី។ ថ្ងៃនោះ យើងហូបបាយបានតែពីរពេលប៉ុណ្ណោះ។ កងកម្លាំងថៃខ្លះពិតជាខូចណាស់ ដោយរុញអ្នកជំនាញការចិនដោយហិង្សា។ អ្នកជំនាញការជាច្រើនបាននិយាយថា មិននឹកស្មានថាអ្នកជំនាញការពីប្រទេសដ៏ធំមួយ បែរជាត្រូវមើលទឹកមុខប្រជាជនថៃទៅវិញ!
មកដល់មូលដ្ឋានទ័ព មានអ្នកជំនាញការចិនសរុប ៦២៥រូប ក្នុងនោះមានសមមិត្តនារីចំនួន១៣រូប។ នៅតាមអគារក្នុងបន្ទាយទាំងពីរខ្នង ដែលយើងខ្ញុំស្នាក់នៅ មានកងកម្លាំងជើងទឹកនៅយាមកាម។
មន្ត្រីស្ថានទូតកូរ៉េខាងជើង ទើបតែមកដល់នៅពេលរសៀល។
[យើង] សម្រាន្តយ៉ាងលង់លក់អស់មួយយប់នៅផ្ទាល់នឹងដីយ៉ាងរឹង។
ថ្ងៃពុធ ទី១០ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ មេឃស្រលះ
តាមសេចក្តីរាយការណ៍របស់កាសែតក្នុងស្រុក នៅព្រឹកថ្ងៃទី៨ ខែមករា (ថ្ងៃដែលយើងបានភៀសខ្លួន) យន្តហោះវៀតណាម បានទម្លាក់គ្រាប់បែកលើក្រុងបាត់ដំបង។ នៅរសៀលម៉ោង៤ កងទ័ពវៀតណាម បានកាន់កាប់លើក្រុងនេះ។ ពិតជាគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងណាស់! ប្រសិនបើចាកចេញប៉ុន្មានម៉ោងយឺតបន្តិច យើងប្រហែលជាត្រូវវៀតណាមចាប់ធ្វើជាស្នូលគាវហើយ។
ម្តងនេះ អ្នកជំនាញការចិនដែលមកដល់ប្រទេសថៃ ត្រូវបាននាយកដ្ឋានជនភៀសខ្លួនរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលថៃ ចេញមុខទទួល។ នៅពីខាងក្រៅ ក្រុមយើងខ្ញុំគឺជាជនភៀសខ្លួន នៅផ្ទៃក្នុង យើងត្រូវបានទទួលស្វាគមន៍ដូចជាភ្ញៀវ។
នៅពេលទៀបភ្លឺ អ្នកជំនាញការចិន៤រូប បានមកដល់ទីនេះ។ កាលពីយប់ម្សិលមិញ នៅតាមផ្លូវពីទីរួមខេត្តប្រាជីនបុរីមកកាន់មូលដ្ឋាអ៊ូតៈផោ រថយន្តទី១០ក្នុងក្បួននេះ បានខូច។ កងកម្លាំងថៃបានយករថយន្តតូចមួយគ្រឿងមក ហើយអ្នកជំនាញការ៤រូបនេះឡើងមកមុន ហើយអ្នកដទៃទៀត ត្រូវរង់ចាំអស់ជាងពីរម៉ោង ទើបចេញដំណើរមកតាមក្បួន។ តៃកុងរថយន្តតូចនេះបង្ករឿង ដោយយកលេសថារថយន្តមានបញ្ហា ហើយក៏ប្រមែប្រមូលអីវ៉ាន់របស់អ្នកជំនាញការ៤រូបនេះចុះពីរថយន្ត។ ពួកគាត់បានចរចារជាមួយនឹងកងកម្លាំង ក៏ប៉ុន្តែត្រូវបានបញ្ជូនទៅកាន់ប៉ុស្តិ៍នគរបាល។ នគរបាល លើកឡើងថា លិខិតឆ្លងដែន, ទិដ្ឋការ និងក្រដាសលឿងរបស់ពួកគាត់ផុតសុពលភាព។ នៅចុងបញ្ចប់ ពួកគាត់បានទាក់ទងទៅកាន់ក្រសួងការបរទេសថៃ ដើម្បីបញ្ជាក់អត្តសញ្ញាណរបស់ខ្លួន ទើបត្រូវដោះលែងវិញ។ ពួកគាត់ឡើងជិះរថយន្តមួយផ្សេងទៀតមកកាន់មូលដ្ឋានទ័ពនេះ។
មន្ត្រីស្ថានទូតកូរ៉េខាងជើងប្រចាំប្រទេសថៃ បានមកសួរសុខទុកមន្ត្រីស្ថានទូតកូរ៉េខាងជើង។
កប៉ាលដែលដើមឡើយត្រូវមកទទួលយើងនៅថ្ងៃស្អែក ត្រូវបានពន្យារពេលទៅថ្ងៃខានស្អែកវិញ។
មាតុភូមិនិវត្តន៍
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី១៣ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩
ក្រោយពីស្រស់ស្រូបអាហារពេលព្រឹក ស្ថានទូតបានជូនដំណឹងមកថា តាមដំណឹងផ្តល់ឲ្យពីក្នុងប្រទេស[ចិន] អ្នកជំនាញការចំនួន៣០រូប អាចឡើងយន្តហោះវិលទៅប្រទេសវិញ។ ស្ថានទូតបានសម្រេចឲ្យអ្នកជំនាញការផ្នែកពាណិជ្ជកម្មឡើងយន្តហោះ។ ខ្ញុំរីករាយជាពន់ពេកព្រោះអាចត្រលប់ទៅដល់ផ្ទះឆាប់ៗ។ ក៏ប៉ុន្តែរហូតដល់ក្រោយអាហារថ្ងៃត្រង់ ស្ថានទូតស្រាប់តែជូនដំណឹងថាចំនួនអ្នកជិះយន្តហោះត្រូវថយមកនៅត្រឹម១៥រូប។ ក្រុមជំនាញការផ្លូវដែករបស់យើងខ្ញុំត្រូវជិះនាវាវិលទៅប្រទេសវិញ។
នៅរសៀលម៉ោង១ យើងចាកចេញពីមូលដ្ឋានអ៊ូតៈផោ។ យើងឡើងនាវាដឹកអ្នកដំណើរឈ្មោះ “ហួមីង”។ នេះគឺជានាវាធំជាងគេបង្អស់នៅក្នុងប្រទេស[ចិន] មានទម្ងន់១៤០០០តោន ប្រវែង១៧០ម៉ែត្រ ផ្ទុកអ្នកដំណើរបាន៨០០រូប។ នៅម៉ោង៥:៣០ នាវាបានចេញដំណើរ ចរលើផ្លូវទឹកអន្តរជាតិ។
នេះគឺជាលើកដំបូងបំផុតក្នុងជីវិតរបស់ខ្ញុំ ក្នុងការជិះនាវាឆ្លងមហាសមុទ្រ។ ចំណាយរយៈពេលអស់៤ថ្ងៃ៤យប់ ទើបយើងខ្ញុំបានមកដល់កំពង់ផែចានជាំង។ ឈរនៅលើក្បាលនាវា ខ្ញុំបានគយគន់ព្រះសុរិយាក្រហមឆ្អៅលេចចូលបាត់ទៅក្នុងផ្ទៃសមុទ្រ។ រាត្រីងងឹតហៀបនឹងមកដល់ ខ្យល់សមុទ្របក់មករំភើយ គឺពិតជាស្រស់ស្រាយខ្លាំងណាស់។
ទីបំផុត ខ្ញុំបានឈានជើងវិលត្រលប់មកកាន់មាតុភូមិវិញហើយ!
ប្រែសម្រួលចេញពី ទស្សនាវដ្តី «មើលទៅប្រវត្តិសាស្ត្រ» ចុះផ្សាញឆ្នាំ២០១១ លេខ២ នៅខែ២ ឆ្នាំ២០១១។
[1] នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៦៥ដល់ឆ្នាំ១៩៦៩ ស៊ីង ហឺភីង ត្រូវបានចាត់តាំងឲ្យមកបន្តការសិក្សានៅប្រទេសកម្ពុជា។ បន្ទាប់ពីមាតុភូមិនិវត្តវិញ គាត់បានបម្រើការងារនៅស្ថានីយផ្សព្វផ្សាយអន្តរជាតិរបស់ចិន និងក្រោយមកនៅកាសែតស៊ីងហួរ ដោយផ្តោតលើប្រធានបទស្តីពីអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ជាពិសេសពាក់ព័ន្ធនឹងព័ត៌មាននិងការរាយការណ៍ស្តីពីប្រទេសកម្ពុជា។ គាត់បាននិពន្ធសៀវភៅដូចជា “洪森时代” (សម័យកាល ហ៊ុន សែន), “柬埔寨政坛内幕” (រឿងរ៉ាវផ្ទៃក្នុងនៃនយោបាយកម្ពុជា), “柬埔寨三朝总理洪森” (ហ៊ុន សែន នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជាបីជំនាន់), “东南亚明珠柬埔寨” (កម្ពុជា ត្បូងគុជអាស៊ីអាគ្នេយ៍)ជាដើម និងបានបកប្រែ “柬埔寨十年” (កម្ពុជារយៈពេលដប់ឆ្នាំ) និង “柬埔寨130年”(កម្ពុជារយៈពេល១៣០ឆ្នាំ) ជាភាសាចិន។