បន្ទាប់ពីកងទ័ពមជ្ឈិមចូលចាប់ខ្លួនអ្នកធ្លាប់បម្រើការងាររបបមុន ដូចជាអតីតទាហាន លន់ នល់ ប្រធានកងតូច ប្រធានកងធំ គ្រូបង្រៀន និងអ្នកមានចំណេះដឹង ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចោទថា ក្បត់អង្គការ មនុស្សក្បាលយួនខ្លួនខ្មែរ។ អ្នកទាំងនោះចាប់ទៅសម្លាប់នៅផ្ទះសង្គមនិយម ភូមិព្នៅ ឃុំរំចេក ស្រុកមេមត់។ ចុងឆ្នាំ១៩៧៨ កងកម្លាំងវៀតណាមឱ្យប្រជាជនឡើងឡានចេញពីខេត្តកំពង់ធំទៅខេត្តកំពង់ចាម។ កែវ ខេត ទៅដល់កំពង់ចាម មានក្មេងៗមួយក្រុមចំនួន១០នាក់ ស្រែកច្រៀង ថា “អ្នកស្រុកមេមត់ជាជនក្បត់ មនុស្សក្បាលយួនខ្លួនខ្មែរ” កែវ ខេត នឹកឃើញរឿងនេះឈឺចិត្តដល់សព្វថ្ងៃ។

ឈ្មោះ កែវ ខេត[1] ភេទស្រី អាយុ ៦០ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅភូមិព្នៅ ឃុំរំចេក ស្រុកមេមត់ ខេត្តកំពង់ចាម។ បច្ចុប្បន្ននៅភូមិព្នៅ ឃុំរំចេក ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ ម្តាយឈ្មោះ សៀង មិ ស្លាប់ដោយសារជំងឺបន្ទាប់ពីរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំ ចំណែកឪពុកឈ្មោះ ហេង បានស្លាប់នៅ សម័យខ្មែរក្រហម យោធាខ្មែរក្រហមបានចាប់ទៅសម្លាប់ ព្រោះឪពុកធ្លាប់ធ្វើការក្នុងឃុំរំចេកសម័យនោះ។ ខ្ញុំមានបងប្អូនបង្កើតចំនួន៧នាក់(ស្រី៣)។ បងប្អូនខ្ញុំស្លាប់២នាក់។ ប្ដីខ្ញុំឈ្មោះ ហែន គ្រឿន មានអាយុ៦១ឆ្នាំ និងមានកូនចំនួន៧នាក់ (ស្រី៥)។

កាលពីកុមារភាពខ្ញុំមិនបានចូលរៀនទៀងទាត់នោះទេ ដោយសារមិនសូវមានគ្រូបង្រៀនហើយសាលានៅឆ្ងាយពីផ្ទះ។ គ្រួសារខ្ញុំប្រកបរបរធ្វើស្រែ ចម្ការ ភាគច្រើនធ្វើស្រែបង្កបង្កើនផលស្រូវ ចិញ្ចឹមសត្វក្របី និងគោ។ អាយុ៧ឆ្នាំ ខ្ញុំមិនបានចូលរៀន ព្រោះសាលារៀនឆ្ងាយ។ ម្យ៉ាងទៀតក្មេងស្រីជំនាន់នោះមិនបានរៀនចេះជ្រៅជ្រះ។ ក្មេងប្រុសអាចរៀនសូត្រមានចំណេះដឹងច្រើនជាងក្មេងស្រី។ ក្មេងប្រុសភាគច្រើនបានរៀនសូត្រចេះដឹងដោយសារបានទៅរៀននៅតាមវត្តជាមួយព្រះសង្ឃ។ ក្មេងប្រុសអាចបួសជាព្រះសង្ឃ ហើយចាប់ផ្ដើមរៀនសូត្រ ធម៌ បាលី នៅក្នុងទីវត្តអារាម។

សង្គ្រាមស៊ីវិលបានកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាឆ្នាំ១៩៧០ ដល់ ១៩៧៥។ នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៧០ ដល់ ១៩៧៣ ខ្ញុំដឹងថាមានអាមេរិ កាំងចូលមកទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅក្នុងភូមិព្នៅ ឃុំរំចេក។ ដំបូងមានយន្តហោះចូលមកក្នុងភូមិពីរទៅបីដង។ ថ្ងៃបន្ទាប់យន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅតាមព្រៃជាយជើងភូមិព្នៅ។ ប្រជាជននៅក្នុងភូមិនាំគ្នាភ័យខ្លាចក៏ចេញពីផ្ទះទៅរស់នៅក្នុងព្រៃ។ ចំណែកគ្រួសារខ្ញុំបានជីករណ្ដៅត្រង់សេសម្រាប់លាក់ខ្លួន ។ ខ្ញុំធ្លាប់ឃើញកង ទ័ពវៀតណាម ចូលមករស់នៅភូមិព្នៅ ឃុំរំចេក តែកងកម្លាំងវៀតណាមទាំងនោះមិនបានធ្វើបាបប្រជាជននោះឡើយ។ កងកម្លាំងយៀកកុង ដើរឆ្លងកាត់ភូមិ រួចលាក់ខ្លួននៅក្នុងព្រៃ ដើម្បីគេចពីទាហានអាមេរិក។

នៅភូមិព្នៅអាមេរិ កាំងទម្លាក់គ្រាប់ចំនួនពីរលើក ធ្វើឲ្យប្រជាជននៅក្នុងភូមិព្នៅខូចខាតទ្រព្យសម្បត្តិ មនុស្សរបួស និងស្លាប់។ គ្រួសារមួយស្លាប់ទាំងអស់ អំឡុងពេលយន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់ចំរណ្តៅត្រង់សេដោយដីធ្លាក់ចូលក្នុងរណ្តៅលុបសាកសព។ គ្រួសារខ្ញុំនៅក្នុងភូមិដូចគ្នា ប៉ុន្តែគ្រាប់ដែលទម្លាក់ឆ្ងាយពីផ្ទះ។ ចំហាយគ្រាប់ខ្ទរញ័ររញ្ជួយដី និងរង្គើផ្ទះខ្ញុំ។ ពេលសំឡេងយន្តហោះស្ងាត់ គ្រួសារខ្ញុំ និងអ្នកភូមិ នាំគ្នារត់ចេញពីភូមិទៅរស់នៅក្នុងព្រៃដើម្បីលាក់ខ្លួន។ ឪពុកខ្ញុំបានចេញទៅស៊ើបការណ៍នៅក្នុងភូមិ ទុកខ្ញុំ បងប្អូន និងម្ដាយនៅក្នុងព្រៃ។ ឪពុកខ្ញុំចូលក្នុងភូមិ ដើម្បីយកឆ្នាំង ចាន អង្ករ សម្រាប់ដាំហូបក្នុងព្រៃ។ គ្រួសារខ្ញុំលាក់ខ្លួនក្នុងព្រៃមួយសប្តាហ៍ សូម្បីបាយមិនហ៊ានដាំពេលថ្ងៃ ខ្លាចមានភ្លើងផ្សែងចេញខាងក្រៅទាល់យប់ទើបដាំបាយហូប។

អាមេរិ កាំងដកទ័ពចេញពីភូមិព្នៅប្រហែលមួយឆ្នាំ ទើបកងទ័ពយៀកកុងដកចេញពីឃុំរំចេក។ ក្រោយមកវៀតណាមដកកងទ័ពចេញជាបណ្ដើរៗ គ្រាន់តែកន្ទុយវៀតណាមដើរតាមផ្លូវ ក្រឡេកមើលដាច់កន្ទុយភ្នែក។ បន្ទាប់ពីអាមេរិក និងវៀតណាមចេញពីភូមិអស់ ប្រជាជននាំគ្នាប្រកបមុខរបរធ្វើស្រែចម្ការដូចមុនវិញ។ ឪពុកខ្ញុំចាប់ផ្ដើមភ្ជួរ រាស់ស្រែ និងបង្កបង្កើនផលស្រូវ។ ស្រូវទទួលបានមួយផ្នែកធំសម្រាប់ទុកហូប និងយកទៅដោះដូររបស់ប្រើប្រាស់ជំនួយវិញ ជាសម្លៀកបំពាក់ អំបិល ប្រហុក ស្ករជាដើម។

ដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមជម្លៀសប្រជាជនពីទីក្រុងភ្នំពេញ មកធ្វើស្រែចម្ការនៅតាមភូមិឃុំ តាមជនបទ។ ប្រជាជនភ្នំពេញជាច្រើនគ្រួសារត្រូវខ្មែរក្រហមជម្លៀសមកឃុំរំចេក ដើម្បីបង្កបង្កើតផលកសិកម្ម។ ប្រជាជនដែលខ្មែរក្រហមជម្លៀសមកពីភ្នំពេញ ជាប្រជាជនថ្មី ចំណែកអ្នកភូមិព្នៅ ឃុំរំចេក ជាប្រជាជនមូលដ្ឋាន។

ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមដាក់ប្រជាជនមកពីភ្នំពេញតាមភូមិ ដូចជាភូមិព្នៅ ភូមិកំពៃ ភូមិឈើខ្លឹម ភូមិរំចេក និងភូមិខ្ពប នៃឃុំរំចេក។ ខ្មែរក្រហមរៀបចំបង្កើតជាសហករណ៍ឲ្យប្រជាជនធ្វើការរួម ដេករួម និងហូបចុករួម។ ខ្មែរក្រហមចាត់ប្រជាជនជម្លៀសមកពីភ្នំពេញឲ្យធ្វើការងារពេញម៉ោងដូចប្រជាជននៅក្នុងមូលដ្ឋាន។ ខ្ញុំបានជួបជាមួយប្រជាជនភ្នំពេញ ពេលខ្មែរក្រហមចាត់មកធ្វើស្រែនៅភូមិព្នៅ។ មិត្តនារីឈ្មោះ តី បាននិយាយប្រាប់ខ្ញុំថា ចាប់តាំងពីខ្មែរក្រហមជម្លៀសមកទីនេះ ខ្ញុំមិនដែលបានហូបចុកគ្រប់គ្រាន់ទេ ភាគច្រើនបបរលាយជាមួយស្លឹកឈើ។ ខ្ញុំគ្មានកម្លាំងធ្វើការងារទេ ប្រហែលជាមិនយូរទេ ច្បាស់ជាស្លាប់ដោយសារអត់បាយ។ ខ្ញុំបានជួបជាមួយមិត្តនារី តី តែម្តង ក្រោយមកលែងឃើញមកធ្វើការ។ ថ្នាក់លើចាត់តាំងប្រធានសហករណ៍ភូមិព្នៅ ចែកស្រូវ អង្ករ ទៅឲ្យប្រជាជនដែលជម្លៀសមកពីភ្នំពេញដែលអង្ករទាំងនេះត្រូវចែកគ្រប់ភូមិដែលមានប្រជាជនភ្នំពេញរស់នៅ។

ចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៦-១៩៧៧ ភូមិព្នៅប្រជាជនទាំងប្រុស ស្រី ត្រូវខ្មែរក្រហមជ្រើសធ្វើជាកងចល័ត។ ដំបូងខ្មែរក្រហមជ្រើសរើសអ្នកដែលបានរៀនសូត្រចេះដឹង។ មនុស្សស្រីចេះអានអក្សរអាចធ្វើជាគ្រូពេទ្យ បុរសធ្វើជាកងកម្លាំងយោធា និងអ្នកមិនចេះអក្សរឱ្យធ្វើកងចល័ត រែកដី ធ្វើទំនប់ ជីកប្រឡាយជាដើម។ ខ្ញុំអត់ចេះអក្សរ ខ្មែរក្រហមចាត់តាំងឲ្យធ្វើកងចល័តធ្វើស្រែ គាស់រានដីថ្មីសម្រាប់បង្កបង្កើនផលស្រូវនៅភូមិព្នៅ។ ខ្ញុំកាប់គាស់ដីស្រែបានចំនួនពីខែ ស្រែទាំងនោះធ្វើរួចរាល់។ បន្ទាប់ពីខ្ញុំកាប់គាស់ដីស្រែនៅភូមិព្នៅរួចរាល់ ខ្មែរក្រហមបញ្ជូនក្រុមកងចល័តទៅភូមិកន្ទួត ឃុំរំចេក ធ្វើស្រែដូចគ្នា។ ធ្វើការនៅភូមិកន្ទួត ខាងសហករណ៍គ្រប់គ្រងបាយពេលថ្ងៃសម្រាប់កងចល័ត ពេលល្ងាចត្រឡប់មកភូមិព្នៅវិញ។ ខ្ញុំធ្វើការបានមួយអាទិត្យ ខ្មែរក្រហមដកទៅគាស់រានស្រែនៅភូមិខ្ពប ឃុំរំចេកបន្ត។ ខ្ញុំគាស់រានដីថ្មីភូមិខ្ពបមួយខែបានមកលេងផ្ទះម្តង។ ឪពុកខ្ញុំជាអ្នកមានអំណាចមួយរូបក្នុងឃុំរំចេក។ ប្រជាជនគោរពស្រឡាញ់ ព្រោះឪពុកខ្ញុំជាមនុស្សល្អ។  សុវណ្ណ ជាជាងកាត់សម្លៀកបំពាក់នៅស្រុកមេមត់ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមជម្លៀសមកនៅភូមិព្នៅ ឃុំរំចេក។ សុវណ្ណ ចង់ត្រឡប់ទៅស្រុកមេមត់វិញ ដោយសារមិនចេះរស់នៅទីនេះ។ ឪពុកខ្ញុំនិយាយជាមួយសុវណ្ណថា បើចង់ត្រឡប់ទៅស្រុកកំណើតវិញ កុំរត់ប្រយ័ត្នខ្មែរក្រហមចាប់បានអាចសម្លាប់ចោល បើសុវណ្ណចង់ទៅផ្ទះប្រាប់ខ្ញុំ ចាំខ្ញុំជូនទៅ…!

ដល់ឆ្នាំ១៩៧៨ មានខាងកងទ័ពមជ្ឈិមចូលមករកអ្នកចេះដឹងជាអតីតទាហានលន់ នល់ អ្នកមានស័ក្តិពាក់ អ្នកធ្លាប់ធ្វើប្រធានកងតូច និងប្រធានកងធំ។ ឈ្មោះ ឌុល ជាអតីតទាហាន លន់ នល់ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាប់ទៅសម្លាប់ចោល។ នៅក្នុងភូមិព្នៅ ខ្មែរក្រហមចាប់អ្នកដែលធ្លាប់ធ្វើការទៅដាក់នៅក្នុងផ្ទះសង្គមនិយម។ មនុស្សដែលខ្មែរក្រហមចាប់គឺចងដៃ វាយជាមួយខ្សែភ្លើងនិងធ្វើទារុណកម្ម។ អំឡុងពេលខ្មែរក្រហមធ្វើទារុណកម្ម មានមនុស្សចំនួនពីរនាក់រត់ចេញពីកន្លែងធ្វើទារុណកម្ម។ ម្នាក់ត្រូវបានខ្មែរក្រហមបាញ់សម្លាប់ និងម្នាក់ទៀតរត់រួចខ្លួន។ ឈ្មោះឈីន រស់នៅក្នុងភូមិឈើខ្លឹម ឃុំរំចេក បានរត់លាក់ខ្លួននៅគល់ឈើធំមួយដែលខ្មែរក្រហមរកមិនឃើញ។ ចំណែកប្រជាជនក្នុងភូមិមិនទាន់ដឹងថា ខ្មែរក្រហមចាប់មនុស្សសម្លាប់ចោលនោះទេ។ ព្រឹកឡើងមានយាយៗប្រមាណពីរទៅបីនាក់ទៅជម្រះស្មៅចម្ការ ហើយដើរឆ្លងកាត់ផ្ទះសង្គមនិយមក៏ក្រឡេកឃើញមានស្បែកជើងជាច្រើននៅក្រោមផ្ទះ និងមានខ្សែភ្លើង រួមទាំងស្នាមឈាមនៅទីនោះ។ ពេលឃើញបែបនេះក៏ត្រឡប់ទៅផ្ទះ ខ្សឹបប្រាប់អ្នកភូមិព្នៅតគ្នាថា អ្នកដែលខ្មែរក្រហមចាប់ទៅរៀនសូត្រ ការពិតយកទៅសម្លាប់ចោលទាំងអស់។ ក្រោយមកពេលដឹងដំណឹងប្រជាជនបាននាំគ្នារត់ចេញពីភូមិចូលទៅក្នុងព្រៃដើម្បីលាក់ខ្លួន។ ខ្មែរក្រហមចាប់មនុស្សប្រមាណ៤០ទៅ៥០នាក់ ជាអ្នកមានចំណេះដឹង ធ្លាប់បម្រើការងារសម័យ លន់ នល់ ប្រធានកង យកទៅសម្លាប់នៅផ្ទះសង្គមនិយម។

បន្ទាប់ពីមានការសម្លាប់នៅផ្ទះសង្គមនិយម ខ្ញុំត្រូវខ្មែរក្រហមជម្លៀសចេញពីភូមិព្នៅ ឲ្យទៅនៅឃុំកំពាន់ ស្រុកមេមត់។ ខ្ញុំស្នាក់នៅពីរថ្ងៃក៏ជម្លៀសចេញទៅមុខទៀត។ ខ្ញុំដើរដល់ឃុំកំពង់ថ្ម ស្រុកសន្ទុក ខេត្តកំពង់ធំ ទើបបានជួបជាមួយកងកម្លាំងវៀតណាមដែលចូលមករំដោះ។ កងកម្លាំងវៀតណាមឲ្យប្រជាជនឡើងឡានចេញពីខេត្តកំពង់ធំទៅខេត្តកំពង់ចាម។ ខ្ញុំទៅដល់កំពង់ចាមមានក្មេងៗមួយក្រុមចំនួន១០នាក់ ស្រែកច្រៀងស្តីថា “អ្នកស្រុកមេមត់ជាជនក្បត់ មនុស្សក្បាលយួនខ្លួនខ្មែរ” ខ្ញុំនឹកឃើញរឿងនេះ ឈឺចិត្តដល់សព្វថ្ងៃ។ នៅខេត្តកំពង់ចាមបានប្រមាណពីរខែ ទើបមានខាងកងទ័ព០៩ និងខាងកងកម្លាំងវៀតណាមចូលមករំដោះ។ ប្រកាសថាអ្នកដែលនៅខាងស្រុកមេមត់ត្រឡប់ទៅភូមិកំណើតវិញទាំងអស់គ្នា។

ខ្ញុំបានដឹងដំណឹងក៏ត្រឡប់មកផ្ទះ ខ្ញុំសប្បាយចិត្តលែងគិតពីរឿងលំបាក។ ខ្ញុំដើរពីខេត្តកំពង់ចាម ដល់ស្រុកមេមត់ជិត១០ថ្ងៃ ព្រោះឈប់គ្រប់កន្លែង។ ខ្ញុំឈប់រកស្រូវដែលសល់ពីភ្លើងឆេះនាំគ្នាប្រមូលទុកសម្រាប់ហូប និងធ្វើពូជ។ មកដល់ភូមិភ្លាម ខ្ញុំនិងស្រីៗដទៃទៀតមិនហ៊ានចូលភូមិទេ ទុកឲ្យមនុស្សប្រុសចូលមុន ខ្លាចមាននៅសេសសល់គ្រឿងផ្ទុះក្នុងភូមិ។ គ្រួសារខ្ញុំត្រឡប់មកភូមិកំណើតមុន ចំណែកអ្នកភូមិមួយចំនួនរត់ទៅប្រទេសវៀតណាមរហូតដល់របបខ្មែរក្រហមស្ងប់ស្ងាត់បានត្រឡប់ចូលភូមិកំណើតវិញ។

អត្ថបទដោយ ឈុំ រ៉ា

[1] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកោះថ្ម នៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, បទសម្ភាសន៍ដោយ វី ស៊ីថា នៅថ្ងៃទី១៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២២ ភូមិព្នៅ ឃុំរំចេក ស្រុកមេមត់។ លើគម្រោងការលើកកម្ពស់សិទ្ធិ និងធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវស្ថានភាពសុខភាពអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម។