(រតនគិរី)៖ កែវ ឡែវ មានអាយុ ៦៩ឆ្នាំ ជាកសិករ រស់នៅភូមិបី ឃុំស្រែអង្គ្រង ស្រុកកូនមុំ ខេត្តរតនគិរី។ គាត់គឺជាអតីតប្រធានក្រុមក្នុង​កងចល័តយុវជន នៅក្រោមរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ និងជាទាហានម្នាក់ពីឆ្នាំ១៩៧៩រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩១។

នៅឆ្នាំ១៩៧៣ កែវ ឡែវ ដែលកំពុងសាងផ្នួស ព្រមទាំងព្រះសង្ឃឯទៀត ដែលគង់នៅក្នុងវត្ត ត្រូវបានខ្មែរក្រហមផ្សឹកនិងបណ្ដេញចេញពីភូមិឲ្យទៅធ្វើពលកម្ម ដូចជាកាប់គាស់ និងលីសែងដី។ ខ្មែរក្រហមបានគំរាមគាត់ដោយប្រើកាំភ្លើង និងធ្វើទារុណកម្មទៅលើរូបគាត់។ ចាប់ពីពេលនោះមក គាត់ត្រូវស្លៀកពាក់ខោអាវពណ៌ខ្មៅ។ ដោយសារឪពុករបស់គាត់ធ្លាប់ធ្វើជាមេឃុំ គាត់ត្រូវបានចោទថាជាកូនអ្នកមានវណ្ណៈ ឬកូននាយទុន ដូច្នេះគាត់ទទួលបានខោអាវតែមួយសម្រាប់ប៉ុណ្ណោះ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៥ គាត់បានចូលធ្វើការក្នុងកងចល័ត ដោយហូបបាយរបប និងធ្វើពលកម្មហួសកម្លាំង។ ប៉ុន្មានខែក្រោយមក ទើបគាត់ត្រូវបានជម្លៀសទៅត្រពាំងក្រហម។ នៅឆ្នាំ១៩៧៦ ខ្មែរក្រហមបានរៀបចំឲ្យមានសហករណ៍ ដែលកំណត់ឲ្យប្រជាជនធ្វើការរួម និងហូបរួម។ គាត់ត្រូវធ្វើការងារដូចជាលើកទំនប់ ជីកប្រឡាយ និងដាំដំឡូង ឬចេក នៅពេលយប់។ ខ្មែរក្រហម ហៅការងារទាំងនេះថាជា ការងារសង្គមនិយម។ នៅពេលខ្មែរក្រហមសួរគាត់ថាចេះធ្វើម្ហូប ឬក៏ធ្វើអ្វីផ្សេងទេ គាត់តែងតែឆ្លើយថាចេះ ទោះបីជាគាត់មិនចេះក៏ដោយ ដើម្បីបានរស់។ គាត់តែងតែរៀនពីមេជាងនិងអ្នកដទៃ នៅពេលធ្វើការ ដូចជាធ្វើនង្គ័ល ឬធ្វើម្ហូបជាដើម។ បន្ទាប់មកគាត់ធ្វើជាចុងភៅនៅក្នុងសហករណ៍។ គាត់ចងចាំថាបបរមួយខ្ទះមានអង្ករប្រាំកំប៉ុង, ដើមចេក, រមៀត, ត្រកួន និងដំឡូងមីសម្រាប់មនុស្សជាង១០០នាក់ហូប ក្នុងមួយពេល។

ក្រោយមក គាត់ធ្វើជាប្រធានក្រុម​ក្នុង​កងចល័តយុវជន។ គាត់ត្រូវដឹកនាំក្រុមទៅកាប់ឆ្ការ និងគាស់ថ្មបាយក្រៀម ដើម្បីធ្វើប្រឡាយ ដោយគ្មានពេលសម្រាក និងហូបចុកមិនបានគ្រប់គ្រាន់នោះទេ។ គាត់និងសមាជិកក៏សម្រេចចិត្តលួចហូបខ្យង ដំឡូងនៅក្នុងព្រៃ ដើម្បីបានរស់ទាំងអស់គ្នា។​ ប្រសិនបើខ្មែរក្រហមដឹងថា ឡេវ លួចហូបនោះ ឡេវ នឹងត្រូវខ្មែរក្រហមយកទៅសម្លាប់។

នៅសម័យខ្មែរក្រហម មនុស្សទាំងចាស់ទាំងក្មេងត្រូវធ្វើការទាំងអស់។ ស្ត្រីត្រូវមើលថែកុមារតូចៗតាមផ្ទះ ចំណែកបុរសត្រូវវេញខ្សែចងគោក្របី។ អ្នកដែលមានជំងឺត្រូវកាប់ទន្ទ្រានខេត្ត។ កុមារ​រៀនបាន​ មួយម៉ោងក្រោមម្លប់ដើមឈើ។ ក្រោយពីរៀនចប់និងហូបបាយរួច កុមារទាំងនោះត្រូវទៅជញ្ជូនកណ្ដាប់ស្រូវ។

នៅសម័យខ្មែរក្រហម ក្រៅពីរៀបការដោយបង្ខំ ឡែវលើកឡើង​ថាមានការរៀបការដោយស្ម័គ្រចិត្តដែរ។ ថ្ងៃមួយ ឡែវ បានជិះកង់ចិនទៅរកជួបប្រធានតំបន់ ដើម្បីជូនសំបុត្រស្នើសុំរៀបការ។ នៅពេលធ្វើដំណើរ គាត់បានជួបនិរសា។ និរសាបាននាំគាត់ទៅដល់មន្ទីរតំបន់។ ពេលទៅដល់ គាត់ឃើញមនុស្សជាង៣០គូកំពុងរៀបការ ដោយបុរសឈរនៅមួយជួរ និងស្រ្តីឈរនៅមួយជួរទៀត រួចឡើង​ប្ដេជ្ញាចិត្ត និងចាប់ដៃម្តងមួយគូៗ។ តាយឿង ដែលជាអនុប្រធានតំបន់ បានហៅគាត់ឲ្យស្ដាប់ភ្លេងការសិន។ នៅពេលនោះ គាត់បានឃើញសុទ្ធតែបងប្អូននិងអ្នកដែលគាត់ស្គាល់ កំពុងរៀបការ។ ឡែវ ស្នើសុំរៀបការព្រោះគ្មាននរណាហ៊ានរៀបការជាមួយគាត់។ នេះដោយសារតែ ពីមុនមក ខ្មែរក្រហមចោទគ្រួសារគាត់ថាជា​ វណ្ណៈនាយទុន។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក្តី ដោយសារតែ​ ឡែវ ធ្វើការងារបានល្អ ព្រមទាំងទទួលបានការ​យល់ព្រមពីដៃគូ ទើបគាត់ហ៊ានទៅស្នើសុំអង្គការរៀបការ​។ គាត់បញ្ជាក់ថាបើមានការប្រកែកក៏ខ្មែរក្រហមមិនបង្ខំដែរ។

បច្ចុប្បន្ន ឡែវមានជំងឺប្រចាំកាយ និងមានជីវភាពខ្វះខាតក្នុងការស្វែងរកថ្នាំព្យាបាល។ ជាចុងក្រោយគាត់សង្ឃឹមថា អ្នកជំនាន់ក្រោយនិងខិតខំរៀនសូត្រ ស្រាវជ្រាវអំពីសម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ៕

សម្ភាសដោយ ឡាយ កូរ ថ្ងៃទី២៦ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៤

អត្ថបទដោយ ស្រ៊ាង លីហ៊ួរ ថ្ងៃទី២៨ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២៤