(រតនគិរី)៖ នៅសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម ខាំ មួន ដែលមានដើមកំណើតខ្មែរ-ឡាវ បានសិក្សារៀនសូត្រនៅ ភូមិហាត់ប៉ក់ ឃុំហាត់ប៉ក់ ស្រុកវើនសៃ ខេត្តរតនគិរី។ នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៧០ គាត់បានចាកចេញពីស្រុកកំណើតមករស់នៅខេត្តស្ទឹងត្រែង។

នៅពេលរបបខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាចនៅឆ្នាំ១៩៧៥ ប្រជាជនទូទៅរួមទាំងរូបគាត់ ត្រូវធ្វើការរួម ដូចជា លើកទំនប់, ជីកប្រឡាយ, ស្ទូងស្រូវ និងជីកគល់ឈើ ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ។ ខ្មែរក្រហមចាត់តាំងឲ្យ មួន ធ្វើជាប្រធានកងកុមារ។ នៅពេលដែលគាត់សម្រាកព្យាបាលនៅក្រចេះ ពូឆេង គឺជាអ្នកជួយមើលថែគាត់។

ក្រោយមកតាយ៉ា (ប្រធានភូមិភាគឦសាន), តាវង្ស រួមទាំងពូឆេង ដែលជានីរសាររបស់តាយ៉ា, តាលៀង អ្នកបើកឡានឲ្យតាយ៉ា និងបងយ៉ីវ ត្រូវបានថ្នាក់លើចោទជាខ្សែយួននិងសម្លាប់នៅឆ្នាំ១៩៧៦។ នៅអំឡុងពេលនោះមួន បានឃើញមនុស្សដទៃទៀត ត្រូវបានចងស្លាបសេក និងបណ្ដើរយកទៅសម្លាប់។ មនុស្សមួយចំនួនបានរត់ចូលព្រៃ ឬទៅប្រទេសវៀតណាម។

ក្រោយមក មួន ត្រូវបានខ្មែរក្រហមបញ្ជូនមកខេត្តក្រចេះធ្វើជាប្រធានកងសិល្បៈ និងធ្វើទស្សនកិច្ចនៅស្រុកអូរជុំ  ខេត្តរតនគិរី មុនចាត់តាំងឲ្យក្លាយជាអនុប្រធានកងកាត់ដេរ ដើម្បីដឹកនាំក្រុមភូមិភាគឦសានមកកាត់ដេរនៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ នៅពេលនោះ មួន មានអាយុប្រហែល១៧ឆ្នាំ។ មកដល់ទីក្រុងភ្នំពេញ ក្រៅពីការងារកាត់ដេរ និងជួសជុលម៉ាស៊ីនកាត់ដេរ គាត់ក៏ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាត់តាំងឲ្យធ្វើជាគ្រូបង្រៀនអក្សរ ដោយសារគាត់ធ្លាប់បានរៀនសូត្រពីមុនមក។ កាលនោះ នៅពេលកាត់ដេរ គាត់ចងចាំថា ក្នុងមួយដុំមានអាវឬខោចំនួន១០សម្រាប់។

ចំណែករបបអាហារនៅទីក្រុងភ្នំពេញ មានដូចជាបាយមួយចានចង្កឹះលាយជាមួយបបរ ពោត និងគល់ចេក ព្រមទាំងមានបង្អែម ឬផ្លែឈើសម្រាប់ហូបនៅថ្ងៃចុងសប្តាហ៍។ គាត់ត្រូវធ្វើការចាប់ពីម៉ោង៧ព្រឹករហូតដល់ថ្ងៃត្រង់ទើបបានសម្រាក។ នៅថ្ងៃមួយ គាត់ក៏ត្រូវបានចាត់តាំងឲ្យទៅទទួលភ្ញៀវកិត្តិយសនៅសាលចតុមុខ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៨ មួន ត្រូវបានត្រលប់មកខេត្តស្ទឹងត្រែងវិញ។ នៅពេលនោះ គាត់ត្រូវបានបង្ខំឲ្យរៀបការចំនួន៣លើកជាមួយប្រធានកងរបស់គាត់។ កាលនោះគាត់មានអាយុប្រហែល២០ឆ្នាំ។ បើគាត់មិនព្រម មួន នឹងត្រូវដូរចេញពីកន្លែងដែលគាត់កំពុងធ្វើការ ឬបញ្ជូនទៅកន្លែងផ្សេង។ នៅពេលរៀបការ ខ្មែរក្រហមបានឡើងថា៖ «មិត្តនារីសូមអញ្ជើញចូល» និងឲ្យគូរបស់គាត់ឡើងប្តេជ្ញាចិត្តនៅចំពោះមុខអង្គការ។ នៅពេលនោះខ្មែរក្រហមបានរៀបការឲ្យប្រហែលជា១០គូដោយឲ្យអង្គុយទល់មុខគ្នា។ ពេលនោះគូខ្លះមានការច្រឡំគូ។ នៅពេលរៀបការរួច ខ្មែរក្រហមឲ្យផ្ទះគាត់មួយខ្នង នៅជិតវត្តកណ្ដាលសម្រាប់រស់នៅ។

នៅពេលរបបខ្មែរដួលរលំនៅឆ្នាំ១៩៧៩ ក្រុមគ្រួសាររបស់មួន បានជិះឡានរត់ចេញមកស្រុកថាឡាបរិវ៉ាត់ និងយករបស់សម្គាល់អំពីអត្តសញ្ញាណជាកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមទៅកប់ចោលនៅភូមិផ្សេង។ នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៨០ ប្តីរបស់គាត់ត្រូវបញ្ជូនឲ្យធ្វើជាកងជីវពល-ក៥ អស់រយៈពេលជាង៩ខែ។

សព្វថ្ងៃ ខាំ មួន មានអាយុ ៦៧ឆ្នាំ ជាកសិករ រស់នៅភូមិពីរ ឃុំស្រែអង្គ្រង ស្រុកកូនមុំ ខេត្តរតនគិរី។ មួនគឺជាព្រះពុទ្ធសាសនិកមួយរូប និងសុំសីលរៀនធម៌នៅត្រពាំងក្រហម។ សុខភាពរបស់មួន មានការចុះខ្សោយដោយសារវ័យកាន់តែចាស់ ក៏ប៉ុន្តែនៅតែចងចាំមិនភ្លេច​អំពីអតីតកាលនៅសម័យខ្មែរក្រហម៕

សម្ភាសដោយ ឡាយ កូរ ថ្ងៃទី២៩ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៤

អត្ថបទដោយ ស្រ៊ាង លីហ៊ួរ ថ្ងៃទី៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៤