(រតនគិរី)៖  ឃឹម សារិន មានអាយុ ៧១ឆ្នាំ ជាកសិករ រស់នៅភូមិមួយ ឃុំស្រែអង្គ្រង ស្រុកកូនមុំ ខេត្តរតនគិរី។ គាត់តែងនឹកឃើញអំពីការលំបាកនៅសម័យខ្មែរក្រហម ដោយសារការបែកបាក់ក្រុមគ្រួសារ និងការហូបចុកមិនគ្រប់គ្រាន់។

នៅមុនឆ្នាំ១៩៧៥ សារិន ត្រូវបានខ្មែរក្រហមជម្លៀសចេញពីភូមិឲ្យទៅធ្វើជាកងយុវជនជាមួយជនជាតិដើមភាគតិចនៅអូរកន្ទឹង ដោយសារគាត់ជាកូនកសិករវណ្ណៈកណ្ដាល។ នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ពេលដែលខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាច ខ្មែរក្រហមបានរៀបចំផែនការឲ្យប្រជាជន ធ្វើស្រែប្រាំងឬហៅថាស្រែហិចតា។ សារិន ត្រូវដកសំណាប ស្ទូងស្រូវ និងធ្វើជីដោយប្រមូលលាមកមនុស្សលាយជាមួយទន្ទ្រានខេត្តទាំងគ្មានពេលសម្រាក។ បន្ទាប់មក ខ្មែរក្រហមបង្ខំឲ្យគាត់ជាស្ត្រីទៅលើកទំនប់នៅត្រពាំងច្រេស, ទំនប់ស, ទំនប់ត្រពាំងអង្គ្រង និងការងារមួយចំនួនទៀតដូចជា ជីកប្រឡាយ និងលើកភ្លឺស្រែ។

ឃើញដូច្នេះ ជនជាតិដើមភាគតិចដែលមានការអាណិតស្រលាញ់ចំពោះរូបគាត់ បានចែកសាច់សត្វព្រៃឲ្យគាត់ហូប ប៉ុន្តែគាត់មិនហូបនោះទេ ដោយសារគាត់មិនចេះហូបសាច់ទាំងនោះ ម៉្យាងខ្លាចខ្មែរក្រហមដឹង ដូច្នេះគាត់ហូបបាយតែជាមួយអំបិលប៉ុណ្ណោះ។ នៅពេលគាត់ឈឺគ្រុន សំណាងល្អមានពូម្នាក់ដែលជាប្រធានក្រុម តែងតែមើលថែគាត់ ដូចជាឲ្យដំឡូង ឬឪឡឹកយកមកឲ្យគាត់ហូបនៅពេលយប់។ នៅសម័យនោះ របបអាហារមានតែ បាយលាយជាមួយស្លឹកដំឡូងមី និងគល់ចេកប៉ុណ្ណោះ ដោយមួយថ្ងៃសារិន ទទួលបានត្រឹមពីរពេលគឺពេលថ្ងៃត្រង់ និងពេលល្ងាច។

ក្រោយមកខ្មែរក្រហម បានចាត់តាំងឲ្យគាត់ធ្វើជាប្រធានក្រុមកងកុមារ ដោយដឹកនាំក្រុមកុមារទៅដកស្ទូង និងដកសំណាប បានប្រហែលជាប៉ុន្មានខែ ទើបត្រលប់មកការដ្ឋានទំនប់ទឹកវិញ។  គាត់ត្រូវក្រោកពីម៉ោង៤ព្រឹក ដើម្បីធ្វើដំណើរទៅធ្វើពលកម្មនៅការដ្ឋាន។ អ្នកដែលទៅមិនទាន់ពេល នឹងត្រូវយកទៅកសាង ឬដាក់ទោសដោយមិនឲ្យបាយហូប។ នៅពេលមានអ្នកណាម្នាក់នៅក្នុងក្រុមរបស់គាត់លួចហូប ឬធ្វើខុសសីលធម៌ គាត់និងអ្នកទាំងនោះនឹងត្រូវបង្អត់អាហារអស់រយៈពេលប៉ុន្មានថ្ងៃដូចគ្នា។ ការងារនៅការដ្ឋានទំនប់ទឹក គឺហួសពីកម្លាំង ប៉ុន្តែគាត់និងអ្នកឯទៀតត្រូវតែអត់ទ្រាំធ្វើការ ដោយត្រូវបង្ហើយការងារចាក់ស៊ីម៉ងត៍ធ្វើទ្វារទឹករហូតដល់យប់អធ្រាត្រ ទើបបានសម្រាន្ត។ ចំណែកឪពុករបស់គាត់ ដែលចេះភាសាវៀតណាមត្រូវខ្មែរក្រហមបញ្ជាឲ្យធ្វើការដកស្ទូង និងរែកសំណាបនៅត្រពាំងឫស្សី។ ម្ដាយរបស់គាត់ត្រូវមើលថែកុមារនៅតាមផ្ទះ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៩ ដើម្បីរួចផុតការស្នើសុំរៀបការដោយជនជាតិដើមភាគតិចម្នាក់ដែលពិការ សារិន បានសម្រេចចិត្តជ្រើសរើសអ្នកភូមិជាមួយដើម្បីរៀបការជំនួស ដោយសារខ្លាចគេយកទៅសម្លាប់។ នៅពេលគាត់រៀបការ មានបុរស-ស្ត្រីចំនួន៥គូ រៀបការរួមគ្នា​។ នៅពេល​កម្មវិធី គាត់​មានសាច់មាន់សម្រាប់ហូប។

នៅសម័យខ្មែរក្រហម អ្នកដែលមិនចេះអក្សរត្រូវចាត់តាំងធ្វើជាប្រធានក្រុម និងតែងតែធ្វើបាបសមាជិកក្រុមរបស់ខ្លួន។ ចំណែកប្រធានយោធាឈ្មោះ ខាំ វៀង បានប្រមូលបងប្អូនមកពីស្រុកលំផាត់ ដែលរត់គេចខ្លួនដោយសារធ្លាប់ធ្វើការជាមន្ត្រីពីមុនមកសម្លាប់។ បងប្រុសបង្កើតរបស់ សារិន ក៏ត្រូវបាន សម្លាប់ចោលដែរ ដោយសារបងប្រុសរបស់គាត់ធ្លាប់ចូលធ្វើជាចលនាខ្មែរស៕

សម្ភាសដោយ ឡាយ កូរ ថ្ងៃទី៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៤

អត្ថបទដោយ ស្រ៊ាង លីហ៊ួរ ថ្ងៃទី២១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៤