«ជួបគ្នាមួយពេល បែកគ្នាជារៀងរហូត» ជាសម្តីរបស់អ្នករស់រានមានជីវិតជាអតីតកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមថ្នាក់មូលដ្ឋានម្នាក់ឈ្មោះ ខឹម មន[1] និយាយប្រាប់បុគ្គលិកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា កាលពីឆ្នាំ២០០៥ ក្នុងជំនួបនៅផ្ទះរបស់គាត់ឯភូមិរំដួល ឃុំចាម ស្រុកកំពង់ត្របែក ខេត្តព្រៃវែង អំពីប្អូនប្រុសរបស់គាត់ឈ្មោះ ខឹម ជុំ ដែលបានបាត់ខ្លួនអស់រយៈពេលជាង២០ឆ្នាំក្រោយរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំនៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩។ មន និយាយថា គាត់នៅតែរង់ចាំដំណឹង និងចាំផ្លូវប្អូនប្រុសគាត់ជានិច្ច។ គាត់តែងតែអុជធូបនៅចំពោះមុខព្រះពុទ្ធប្បដិមា នៅពេលដែលគាត់នឹករឭកប្អូនប្រុសគាត់។

ប្រហែលជាងកន្លះឆ្នាំក្រោយរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំនៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ មន បានឮដំណឹងថា ប្អូនប្រុសបង្កើតរបស់គាត់នៅរស់នៅឡើយ ហើយកំពុងតែមានភារកិច្ចសំខាន់ក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ។ ដំណឹងនេះ បានធ្វើឱ្យ មន តាមស្វែងរកប្អូននៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ គាត់បានធ្វើដំណើរពីស្រុកកំណើតមកកាន់ទីក្រុងភ្នំពេញ និងបានស្នាក់នៅផ្ទះប្អូនស្រីបង្កើតគាត់ឈ្មោះ ខឹម សួ ស្ថិតនៅម្តុំផ្សារឌុយម៉ិច។ ប្អូនប្រុសរបស់ មន ឈ្មោះ ខឹម ជុំ។ មន មកភ្នំពេញគឺមិនមែនមានគោលបំណងតែមួយនោះទេ។ គាត់ក៏កំពុងស្វែងរកកូនប្រុសបង្កើតរបស់គាត់ម្នាក់ដែរ ដែលធ្លាប់ធ្វើជាយោធាខ្មែរក្រហម។ មន បានបែកប្អូនប្រុសបង្កើតគាត់តាំងពីថ្ងៃដែល ជុំ ចូលបម្រើបដិវត្តន៍ដំបូង។ រយៈពេលជាង១០ឆ្នាំនៃការបែកគ្នា មន បានជួបប្អូនប្រុសគាត់។ អ្នកទាំងពីរឱបគ្នា និងសារសងគ្នានៅលើផ្ទះប្អូនស្រីពៅ ខឹម សួ។ មន បានរំឭកប្រាប់ថា គាត់មើលប្អូនប្រុសគាត់មិនស្គាល់ឡើយ ហើយនៅពេលដែលប្អូនប្រុសគាត់ស្ទុះមកឱបគាត់ ហើយខ្សឹបដាក់ត្រចៀកគាត់ ទើបគាត់ដឹងថា ជាប្អូនប្រុសរបស់គាត់ឈ្មោះ ជុំ។

បងប្អូនទាំងបីនាក់ បានជួបគ្នាមិនបានយូរឡើយ ព្រោះ ជុំ ត្រូវមានភារកិច្ចជាច្រើនទៀតដែលត្រូវធ្វើ។ ជុំ បានលាបងស្រី និងប្អូនស្រីចាកចេញទៅវិញ។ មុននឹងចាកចេញ ជុំ បានផ្តាំផ្ញើប្អូនស្រី ខឹម សួ ឱ្យជួយមើលថែបងស្រី ដោយសន្យាថាគាត់នឹងជួយទំនុកបម្រុងបងស្រីពីចម្ងាយ។ ខឹម សួ បានសន្យាចំពោះបងប្រុសនៅចំពោះមុខបងស្រីថា នឹងមើលថែបងឱ្យបានល្អ។ ជុំ បានខ្សឹបប្រាប់ មន ថា គាត់ធ្វើការជាមួយព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ចក្រពង្ស។ ដូច្នេះ គាត់ពុំមានពេលវេលាច្រើនដើម្បីជួបជុំជាមួយបងប្អូនឡើយ។ ជុំ បានចាកចេញជាមួយអង្គរក្សរបស់គាត់ ដោយបន្សល់ទុកនូវអនុស្សាវរីយ៍ល្អៗ និងក្តីសង្ឃឹមចំពោះបងស្រី ខឹម មន។ មន បានរំឭកពីការជួបជុំប្អូនថា ប្អូនប្រុសគាត់មានឋានៈខ្ពស់ មានរថយន្តជិះ មានកាំភ្លើងខ្លីថ្មីសន្លាងស៊កជាប់នៅចង្កេះ និងមានអង្គរក្សការពារនៅជុំវិញខ្លួន។

បន្ទាប់ពីការចាកចេញរបស់ ជុំ អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងបានផ្លាស់ប្តូរ។ ខឹម មន បានជួបជុំជាមួយកូនប្រុសគាត់ដែលជាអតីតយោធាខ្មែរក្រហម ហើយបានត្រឡប់ទៅរស់នៅឯស្រុកកំណើតរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ ក្រោយមកទៀត កូនប្រុសម្នាក់នោះបានស្លាប់ដោយសារជំងឺនៅក្នុងឆ្នាំ២០០០។ ខឹម សួ បានចាកចេញពីផ្ទះនៅម្តុំផ្សារឌុយម៉ិច ទៅរស់នៅឯស្រុកកំណើតវិញ និងបង្កបង្កើតបានជាគ្រួសារធំមួយ។ បច្ចុប្បន្ន ខឹម សួ មានជីវភាពធូរធារគ្រាន់បើ និងកូនប្រុសស្រីធ្វើការងារនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ។ គាត់ឧស្សាហ៍ធ្វើដំណើរចុះឡើងពីព្រៃវែងទៅភ្នំពេញ ដើម្បីទៅលេងចៅៗរបស់គាត់។ នៅឯស្រុកកំណើត សួ នៅផ្ទះ និងមើលថែចម្ការដំណាំរបស់គាត់។ ខឹម ជុំ បានបាត់ដំណឹងសូន្យឈឹងតាំងតែពីពេលបែកគ្នានៅភ្នំពេញ។ សួ មិនដែលបានឮដំណឹងអ្វីសោះពីបងប្រុស ហើយ មន ក៏មិនដែលបានទទួលជំនួយឧបត្ថម្ភអ្វីទាំងអស់ពី ជុំ ដែរ។ ទោះបីជាយ៉ាងដូច្នេះក៏ដោយ ក៏ មន នៅតែមានក្តីសង្ឃឹមជានិច្ចថា ប្អូនប្រុសរបស់គាត់នៅរស់ និងគិតពីគាត់ដូចគាត់គិតពីប្អូនអ៊ីចឹងដែរ។ ជារឿយៗ មន តែងស្កាត់រកគ្រូទស្សន៍ទាយពីដំណឹងរបស់ប្អូនប្រុស។ គ្រូទាយទាំងអស់ បានផ្តល់ដំណឹងដែលធ្វើឱ្យ មន សប្បាយក្នុងចិត្ត។ គ្រូទាយខ្លះថា ជុំ នៅរស់ឯប្រទេសថៃ។ គ្រូទាយខ្លះទៀត បានប្រាប់ថា ជុំ រស់នៅសែនឆ្ងាយពីប្រទេសកម្ពុជា ហើយមិនអាចធ្វើដំណើរមកកាន់ប្រទេសកម្ពុជាបានឡើយ។

សាវតារគ្រួសារក្នុងសម័យសង្គ្រាម

បងប្អូនបង្កើតប្រុសស្រីបីនាក់ ដែលមានឪពុកឈ្មោះ ខឹម យូរ និងម្តាយឈ្មោះ សុក ទូច បានបែកខ្ញែកគ្នានៅពេលដែលចលនាបដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហម កំពុងមានឥទ្ធិពលសាយភាយចូលដល់ភូមិកំណើត គឺភូមិចាម​ ឃុំចាម ស្រុកកំពង់ត្របែក ខេត្តព្រៃវែង។ ការបែកខ្ញែកគ្នានេះ បានធ្វើឱ្យខ្សែជីវិតរបស់ មន, ជុំ និង សួ ស្ថិតនៅទីទៃពីគ្នាដោយគ្មានដំណឹង។ ម្នាក់ៗ ខិតខំបម្រើការងារបដិវត្តន៍រៀងៗខ្លួន។ មន បាននិយាយថា គាត់ពុំដែលនឹកនាដល់ប្អូនឡើយ ក្នុងពេលដែលគាត់កំពុងបម្រើការងារជាកម្មាភិបាលគំរូក្នុងភូមិ ហើយគាត់ក៏ពុំដែលទទួលបានសំបុត្រ ឬបណ្តំាផ្ញើអ្វីពីប្អូនប្រុសស្រីរបស់គាត់ដែរ។

អំពី ខឹម មន ជាកូនស្រីច្បង និងការងារបម្រើអង្គការ

មានស្រុកកំណើតនៅស្រុកកំពង់ត្របែក ខេត្តព្រៃវែង មន ធ្លាប់មករស់នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញតាំងពីជំនាន់សង្គមរាស្ត្រនិយមមក។ នៅភ្នំពេញ មន មិនបានប្រកបរបរអ្វីទេ ក្រៅតែពីមើលថែផ្ទះសម្បែង និងកូនចៅក្នុងបន្ទុក ខណៈប្តីរបស់គាត់ឈ្មោះ ញឹក ហ៊ូ ធ្វើការជាកម្មករលីសែងដើម្បីចិញ្ចឹមគ្រួសារ។ នៅឆ្នាំ១៩៧០ មន និងគ្រួសារបានធ្វើដំណើរទៅកាន់ស្រុកកំណើត បន្ទាប់ពីសង្កេតឃើញសភាពការណ៍ក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញមានភាពច្របូកច្របល់។ លន់ នល់ បានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០។ មន មិនបានវិលត្រឡប់មកកាន់ទីក្រុងភ្នំពេញវិញឡើយ។ គាត់ បានស្ម័គ្រចិត្តចូលបម្រើក្នុងជួរបដិវត្តន៍ និងក្លាយជាកម្មាភិបាលនារីគំរូនៅក្នុងមូលដ្ឋានឃុំចាម។ មន ទទួលបានតួនាទីដំបូងជាប្រធាន «ខ» គ្រប់គ្រងមនុស្ស១០នាក់ និងក្រោយមកត្រូវបានដំឡើងជាប្រធាន «គ» គ្រប់គ្រងមនុស្ស៣០នាក់។ មន មិនដែលទទួលរងការធ្វើទារុណកម្ម ឬបង្អត់អាហារឡើយ ព្រោះគាត់ជាកម្មាភិបាលដែលធ្វើកិច្ចការបម្រើបដិវត្តន៍បានល្អ។ មន និយាយដូច្នេះថា «ខ្ញុំធ្វើការងារធំណាស់ ជាប្រធាន«ខ»ផង ជាប្រធាន«គ» ផង។ ខ្ញុំមិនដែលមាននរណាជេរខ្ញុំឡើយ ព្រោះខ្ញុំធ្វើការងារល្អ»។ ក្រោយមកទៀត មន ទទួលបានការទុកចិត្តពីអង្គការ។ អង្គការបានដំឡើងឋានៈជាប្រធានក្រុមនារីក្នុងសហករណ៍ដល់គាត់។ «នៅក្នុងសហករណ៍ ស្រីៗគឺស្រេចលើខ្ញុំជាអ្នកសម្រេច។ ខ្ញុំជាអ្នកចាត់ចែងបងស្រីៗទាំងអស់ក្នុងសហករណ៍»។ មន មានមោទកភាពចំពោះតួនាទីរបស់ខ្លួនខ្លាំងណាស់ និងបានបង្ហាញពីអារម្មណ៍រំភើបរីករាយពេលដែលគាត់និយាយដល់តួនាទីរបស់គាត់ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ «កាលពីជំនាន់នោះ ខ្ញុំមិនដែលនៅក្រោមនរណាម្នាក់ទេ តាំងពីក្រុមប្រវាស់ដៃ រហូតដល់ចប់របបអាពត ហើយខ្ញុំក៏មិនដែលទ្រនរណាម្នាក់ដែរ»។

អំពី ខឹម ជុំ[2] ជាកូនប្រុសទីពីរក្នុងគ្រួសារ និងប្រវត្តិចូលបម្រើក្នុងរណសិរ្ស ហ៊្វុលរ៉ូ

ខឹម ជុំ កើតនៅឆ្នាំ១៩៣៧ នៅភូមិចាម ឃុំចាម ស្រុកកំពង់ត្របែក ខេត្តព្រៃវែង។ នៅអាយុ១៤ឆ្នាំ ជុំ បានបួសរៀននៅវត្តថ្នាខាន់ ស្ថិតនៅក្នុងឃុំចាម ហើយនៅឆ្នាំ១៩៥៨ គាត់បានលាចាកសិក្ខាបទ ដើម្បីជួយធ្វើស្រែចម្ការឪពុកម្តាយនៅក្នុងភូមិ។ នៅឆ្នាំ១៩៥៩ ឪពុកម្តាយរបស់ ជុំ បានបញ្ចូនគាត់ឱ្យទៅរស់នៅជាមួយបងប្រុសជីដូនមួយឈ្មោះ នង សេង ដែលជាទាហានកាប៉ូរ៉ាល់បម្រើការនៅក្នុងកងវរសេនាតូចលេខ ២៦ នៅខេត្តមណ្ឌលគិរី។ នៅទីនោះ ជុំ ប្រកបរបររកស៊ីបោកខោអាវ និងរែកទឹកលក់ឱ្យទាហាននៅក្នុងកងវរសេនាតូច។ នៅឆ្នាំ១៩៦០ ជុំ បានចូលធ្វើជានគរបាលនៅប៊ូស្រា ខេត្តមណ្ឌលគិរី ហើយក្រោយមក គាត់បានរៀបការជាមួយប្រពន្ធឈ្មោះ គីម ផន ជាជនជាតិព្នង មានស្រុកកំណើតនៅភូមិដឹកលាវ ឃុំដឹកមិន ស្រុកឌឹកឡាប់ ខេត្តក្វាងឌឹក។

បួនឆ្នាំក្រោយមក គឺនៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៦៤ ជុំ ទទួលបញ្ជាពីមេបញ្ជាការរបស់ខ្លួន ឱ្យទៅធ្វើការនៅក្នុងក្រុមជនជាតិភាគតិចនៃក្រុម ហ៊្វុលរ៉ូ ដែលបានរត់ភៀសខ្លួនមកកាន់ខេត្តមណ្ឌលគិរី  ដើម្បីពិនិត្យតាមដានពីភាពស្មោះត្រង់នៃក្រុមនេះ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ជុំ កាន់តែចូលចិត្តក្រុម ហ្វ៊ុលរ៉ូ និងបានចំណាយពេលវេលាច្រើនជាមួយក្រុមនេះ។

នៅឆ្នាំ១៩៦៦ ជុំ​ ទទួលបានការលើកទឹកចិត្តពីប្រធាន ហ៊្វុលរ៉ូ ថា គាត់នឹងត្រូវដំឡើងឱ្យសក្តិ៥ នៅពេលដែលទឹកដីខ្ពង់រាបត្រូវបានរំដោះ និងជនជាតិភាគតិចទាំងអស់នៅ ឌឹកឡឹប ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយក្រុម ហ៊្វុលរ៉ូ។ មួយឆ្នាំក្រោយមក ជុំ បានធ្វើដំណើរទៅកាន់ភូមិជនយុះ ស្រុកឌឹកឡឹប ដើម្បីពិនិត្យមើលពីស្ថានភាពប្រជាជននៅទីនោះ ស្រាវជ្រាវពីសមាជិកជនជាតិភាគតិចដែលបានចូលក្នុងចលនា ហ៊្វុលរ៉ូ និងបញ្ចុះបញ្ចូលជនជាតិភាគតិចណាដែលមិនទាន់បានចូលរួមក្នុងចលនា ហ៊្វុលរ៉ូ ឱ្យចូលរួមក្នុងចលនានេះ។ នៅទីនោះ ជុំ ​បានស្គាល់រាប់អានគ្នាជាមួយនឹងអនុប្រធានឃុំ ឌឹកមីល ឈ្មោះ  ឥ តាយ។ នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៦៧ ឥ តាយ បានរាយការណ៍ពីសកម្មភាពរបស់ ជុំ ទៅកាន់នគរបាលស្រុក ឌឹកឡឹប ហើយគាត់ក៏ត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅក្នុងផ្សារ ឌឹកឡឹប យកទៅដាក់ក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំង ក្វាងឌុក និងបញ្ជូនបន្តមកកាន់មន្ទីរឃុំឃាំង បានមេធួត។ ពីរខែក្រោយមក ជុំ ត្រូវបានដោះលែងមកវិញ។ គាត់បានមកធ្វើការនៅក្នុងចម្ការកាហ្វេនៅស្រុក ឌឹកឡឹប និងបានចាប់ផ្តើមបន្តទំនាក់ទំនងជាមួយក្រុម ហ៊្វុលរ៉ូ ឡើងវិញ។​

នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៣ ជុំ បានចាប់ផ្តើមចេញអនុវត្តសកម្មភាពឃោសនាជនជាតិភាគតិច ឱ្យចូលបម្រើក្នុងចលនា ហ៊្វុលរ៉ូ បន្តទៀត ប៉ុន្តែជាសកម្មភាពលួចលាក់តិចតួច​ប៉ុណ្ណោះ។ ក្រោយមក ជុំ ត្រូវបានចាប់ខ្លួនម្តងទៀត ហើយគាត់ត្រូវកងកម្លាំងវៀតកុងបញ្ចូនទៅដាក់គុកនៅក្វាងឌឹក និងបន្តទៅ ក្វាងញីវមេវ៉ាន់ អស់រយៈពេលជិត៥ឆ្នាំទៀត។

នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៨ ជុំ, ឥ ភ្លាត់ និងបក្ខពួក៨នាក់ទៀត បានលួចរត់ចេញពីគុកក្វាងញីវមេវ៉ាន់ នៅពេលដែលអ្នកទាំងនោះកំពុងធ្វើពលកម្មនៅក្នុងចម្ការពោតមួយកន្លែងក្បែរមន្ទីរឃុំឃាំង តម្រង់មកកាន់ភូមិបនថាក់-បានមេធូត ជាភូមិកំណើតរបស់ ឥ ភ្លាត់ ដើម្បីលាក់ខ្លួន និងបន្តធ្វើសកម្មភាពបម្រើឱ្យចលនា ហ៊្វុលរ៉ូ។ ក្នុងរយៈពេល៥ខែបន្ទាប់ពីលួចរត់ចេញពីមន្ទីរឃុំឃាំង ជុំ និងបក្ខពួកទាំង៩នាក់ ឧស្សាហ៍ជួបប្រជុំគ្នាជាញឹកញាប់នៅជើងភ្នំណាមនុង ដើម្បីរៀបចំផែនការរំដោះជនជាតិភាគតិច និងស្វះស្វែងរកជំនួយពីខាងក្រៅ។ នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៨ សមាជិកសំខាន់ៗបួនរូបរបស់ក្រុម ហ៊្វុលរ៉ូ គឺ ខឹម ជុំ, ឥ ពើង, ប៊ិញ អេពាន់ និង ឥ ផ្លេង បានទទួលបញ្ជាពី ឥ យ៉ាវញ៉េ ដែលជាមេដឹកនាំចលនា ហ៊្វុលរ៉ូ ឱ្យធ្វើដំណើរមកកាន់ខេត្តមណ្ឌលគិរី ដើម្បីទាក់ទងជាមួយសមាជិកឯទៀតនៅប៊ូស្រា និងក្នុងគោលបំណងស្នើសុំការសហការពីបក្ស​ កុម្មុយនីស្តកម្ពុជា​។[3] អ្នកទាំង៤នាក់ បានចំណាយពេលវេលាធ្វើដំណើរអស់រយៈពេលមួយសប្តាហ៍[4]។ នៅថ្ងៃទី២៤ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧៨ ខឹម ជុំ ត្រូវបានឃាត់ខ្លួន និងបញ្ចូនមកកាន់មន្ទីរ ស-២១។ គាត់ជាប់ឃុំឃាំងនៅក្នុងផ្ទះ ៣២ បន្ទប់ធំ ២ បន្ទប់តូច ១៥។[5]

មូលហេតុនៃការសុំចុះចូលជាមួយអង្គការបដិវត្តន៍[6]

ការចាប់ខ្លួនមនុស្សដែលជាសមាជិកចលនា ហ្វ៊ុលរ៉ូ បានឈានដល់ការសួរចម្លើយរកមូលហេតុពិតប្រាកដដែលចូលមកកាន់ទឹកដីកម្ពុជា។ កម្មាភិបាលសួរចម្លើយនៃមន្ទីរ ស-២១ បានកត់ត្រាចម្លើយសារភាពទាំងអស់របស់ ខឹម ជុំ ទាក់ទងនឹងប្រវត្តិរូប សកម្មភាពរួមទាំងប្រវត្តិនៃការចូលបម្រើក្នុងចលនា ហ្វ៊ុលរ៉ូ និងសកម្មភាពតស៊ូដើម្បីរំដោះជនជាតិភាគតិច។ ខឹម ជុំ បានប្រាប់ថា វត្តមានរបស់គាត់ និងបក្ខពួកបីនាក់ទៀតនៅកម្ពុជា គឺតំណាងឱ្យមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ក្នុងចលនា ហ្វ៊ុលរ៉ូ, ថ្នាក់ដឹកនាំខេត្តទាំង៤គឺ ខេត្តកន្ទុំ ខេត្តផ្លៃគូ ខេត្តដារឡាក និងខេត្តក្វាងឌឹក, និងជនជាតិភាគតិចជាងបីលាននាក់រស់នៅខេត្តទាំងបួន ដើម្បីស្នើសុំការសហការពីអង្គការបក្ស ឱ្យជួយដោះស្រាយនិងរកវិធានការរំដោះទឹកដីខ្ពង់រាប និងជនជាតិភាគតិចទាំងអស់ចេញពីការត្រួតត្រារបស់វៀតណាម។ ក្នុងចម្លើយសារភាពដដែល ខឹម ជុំ បានប្រាប់ពីគោលបំណងផ្សេងទៀតដល់អ្នកសួរចម្លើយថា គាត់បាននាំយកសំណូមពរពីមេដឹកនាំ ហ្វ៊ុលរ៉ូ ចំនួន៤ចំណុចដើម្បីប្រាប់ដល់បក្សគឺ៖ ១) ស្នើសុំការរួមរស់ជាមួយនឹងបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា, ២) ស្នើសុំការសហការវាយរំដោះប្រជាជនឱ្យចេញផុតពីកណ្តាប់ដៃវៀតណាម, ៣) ស្នើសុំការផ្គត់ផ្គង់សម្ភារផ្សេងៗដល់ចលនា ហ៊្វុលរ៉ូ, និង ៤) ស្នើសុំរស់នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់បក្សតរៀងទៅ។ ខឹម ជុំ បានបន្ថែមថា ប្រសិនបើបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជាផ្តល់សញ្ញាវិជ្ជមានចំពោះសំណើទាំងបួនចំណុចខាងលើនេះ តំណាងចលនា ហ៊្វុលរ៉ូ ទាំងបួននាក់ នឹងវិលត្រឡប់ទៅកាន់មូលដ្ឋានរបស់ខ្លួនវិញ ដើម្បីផ្តល់ដំណឹង រៀបចំផែនការ បន្តទំនាក់ទំនង និងបង្កបរិយាកាសស្និទស្នាលឱ្យកាន់តែខ្លាំងថែមទៀត រវាងមេដឹកនាំចលនា ហ៊្វុលរ៉ូ និងមេដឹកនាំបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា ក្នុងគោលបំណងរួមគ្នាកម្ចាត់សត្រូវរួម។

ហ្វ៊ុលរ៉ូ (FULRO)

ពាក្យ ហ្វ៊ុលរ៉ូ (FULRO) មកពីពាក្យជាភាសាបារាំង “Front Unifié de Lutte des Races Opprimées” ឬជាភាសាអង់គ្លេស “United Front for the Liberation of Oppressed Races”។[7]

«ហ្វ៊ុលរ៉ូ» គឺជាពាក្យដែលត្រូវបានហៅសំដៅលើចលនាប្រមូលផ្តុំជនជាតិភាគតិចតំបន់ខ្ពង់រាប រស់នៅក្នុងប្រទេសវៀតណាមមួយក្រុម ដែលប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងវៀតណាមខាងជើង និងខាងត្បូង នៅក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាមវៀតណាម។ ទោះបីជាយ៉ាងដូច្នេះក៏ដោយ ពាក្យ «ហ្វ៊ុលរ៉ូ» ត្រូវបាននិយាយ និងបកប្រែជាភាសាខ្មែរដោយប្រើប្រាស់ពាក្យពេចន៍ខុសៗគ្នា។ ឧទាហរណ៍៖ អង្គសវនាការសាលាដំបូង នៃអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការ កម្ពុជា កាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១០ បានបកប្រែពាក្យ ហ្វ៊ុលរ៉ូ ថា «រណសិរ្សសាមគ្គីរំដោះជនជាតិភាគតិចដែលត្រូវគេជិះជាន់»។[8] វៀតណាម បានបកប្រែពាក្យ ហ្វ៊ុលរ៉ូ ជាភាសាវៀតណាមថា «Mặt trận Thống nhất Đấu tranh của các Sắc tộc bị Áp bức» ដែលមានន័យជាភាសាខ្មែរថា «រណសិរ្ស​រួបរួម​​ការ​តស៊ូ​របស់​ជនជាតិ​ភាគតិច​ដែល​រង​ការ​គាប​សង្កត់»។[9] គេហទំព័រ Fresh News កាលពីខែមីនា ឆ្នាំ២០១៨ កន្លងទៅ បានចុះផ្សាយអត្ថបទមួយ ទាក់ទងនឹងពិធីចុះហត្ថលេខាព្រមព្រៀងគ្នា រវាងមេដឹកនាំជនជាតិភាគតិចដាហ្គា (Degar) និង សម រង្ស៊ី កាលពីឆ្នាំ ២០១៣ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ក្នុងការកាត់ទឹកដីកម្ពុជាចំនួនបួនខេត្តទៅឱ្យក្រុមជនជាតិភាគតិចដាហ្គា នៅពេលដែល សម រង្ស៊ី ឈ្នះការបោះឆ្នោតជាតិនានាពេលខាងមុខ បានឱ្យអត្ថន័យចំពោះពាក្យ ហ្វ៊ុលរ៉ូ ថា «ចលនាបំបែករដ្ឋ»។[10]

ហ្វ៊ុលរ៉ូ ឬ រណសិរ្សរួបរួមការតស៊ូរបស់ជនជាតិភាគតិចដែលរងការគាបសង្កត់ ឬរណសិរ្សសាមគ្គីរំដោះជនជាតិភាគតិចដែលត្រូវគេជិះជាន់ ឬ ចលនាបំបែករដ្ឋ គឺជាអង្គការដែលតំណាងឱ្យផលប្រយោជន៍របស់ក្រុមជនជាតិដើមភាគតិចផ្សេងៗក្នុងប្រទេសវៀតណាម រួមទាំងជនជាតិម៉ុងតាញ៉ារស់នៅតំបន់ខ្ពង់ រាបកណ្តាល ជនជាតិចាមរស់នៅវៀតណាមកណ្តាល និងខ្មែរក្រោមរស់នៅវៀតណាមខាងត្បូង។ ហ្វ៊ុលរ៉ូ ត្រូវបានបង្កើតឡើង សម្រាប់ប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលវៀតណាម ដើម្បីទាមទារស្វ័យភាព និងសិទ្ធិសម្រាប់ជនជាតិភាគតិច។[11]  មុនដំបូង ក្រុមនេះគ្រាន់តែជាចលនានយោបាយមួយប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីឆ្នាំ ១៩៦៩ មក  ចលនានេះបានវិវត្តទៅជាចលនាទ័ពព្រៃ ឬ រណសិរ្សសាមគ្គីរំដោះជនជាតិភាគតិចដែលត្រូវបានជិះជាន់ ដែលមានសមាជិកចូលរួមច្រើនពីកម្លាំងទ័ពព្រៃ ដែលបានបែកបាក់នៅក្នុងពេលកើតមានសង្គ្រាមនៅវៀតណាម។     រណសិរ្សនេះ បានធ្វើសកម្មភាពបះបោរប្រឆាំងនឹងគ្រប់ទម្រង់នៃការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋាភិបាលវៀតណាមខាងត្បូងក្រោមការដឹកនាំរបស់ប្រធានាធិបតី ង្វៀន វ៉ាន់ធៀវ និងវៀតណាមខាងជើង ក្រោមការដឹកនាំរបស់ ហូ ជីមិញ។[12] ក្នុងពេលតែមួយនៃសង្គ្រាមនៅវៀតណាម ហ្វ៊ុលរ៉ូ បានធ្វើសកម្មភាពប្រយុទ្ធប្រឆាំងជាមួយនឹងវៀតណាមខាងជើងដែលមានប្រទេសសូវៀតជាសម្ព័ន្ធមិត្ត និងជា​មួយវៀតណាមខាងត្បូងដែលមានអាមេរិកជាសម្ព័ន្ធមិត្ត។ រណសិរ្សនេះ បានប្រឈមនឹងការគាបសង្កត់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរពីរដ្ឋាភិបាលវៀតណាមខាងត្បូង ដែលនាំដល់ការសម្លាប់មេដឹកនាំ និងដាក់គុកសមាជិកជាច្រើននាក់នៃរណសិរ្សនេះជាសាធារណៈ។

បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃទីក្រុងព្រៃនគរនៅឆ្នាំ១៩៧៥ ហ្វ៊ុលរ៉ូ បានបន្តការតស៊ូរបស់ខ្លួនប្រឆាំងនឹងរបបសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមវៀតណាមដែលទើបបង្កើតថ្មី ដែលជារឿយៗមេដឹកនាំក្រុមនេះបានសហការជាមួយខ្មែរក្រហមនៅកម្ពុជា។ ទោះបីជាការបែកបាក់ផ្ទៃក្នុងជារឿយៗ និងបានរារាំងដល់ប្រសិទ្ធភាពដឹកនាំក៏ដោយ ក៏អង្គការនេះនៅតែស្វែងរកការបង្រួបបង្រួមក្រុមជនជាតិផ្សេងៗគ្នា ក្រោមបុព្វហេតុរួមគឺប្រឆាំងនឹងការគ្រប់គ្រងរបស់វៀតណាម។

នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ កម្លាំងនិងសកម្មភាពរបស់ ហ្វ៊ុលរ៉ូ បានថមថយយ៉ាងខ្លាំងដោយសារតែជម្លោះផ្ទៃក្នុង និងការបញ្ឈប់ការគាំទ្រពីខាងក្រៅ។ នៅឆ្នាំ ១៩៩២ ចលនានេះបានបញ្ចប់ទាំងស្រុង បន្ទាប់ពីសមាជិកទាំងឡាយរបស់អង្គការ ហ្វ៊ុលរ៉ូ បានប្រគល់អាវុធរបស់ខ្លួន ទៅឱ្យកងរក្សាសន្តិភាពអង្គការសហប្រជាជាតិនៅកម្ពុជា ដែលជាការកត់សម្គាល់ការបញ្ចប់នៃការតស៊ូប្រដាប់អាវុធជិតបីទសវត្សរ៍។

ហេតុអ្វីបានជា ខឹម ជុំ នៅរស់រានមានជីវិត បន្ទាប់ពីត្រូវបានចាប់ខ្លួន និងឃុំខ្លួននៅមន្ទីរ ស-២១?

នៅក្នុងអង្គសវនាការឆ្នាំ២០១៦ ក្នុងសំណុំរឿង ០០២ វគ្គ០២ សាក្សី ប៊ុន ឡឹងចូយ ជាអនុប្រធានមន្ទីរស្រុកកែវសីមា ខេត្តមណ្ឌលគិរី ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម បានឆ្លើយបំភ្លឺពីរឿងរ៉ាវពាក់ព័ន្ធនឹងសមាជិក     រណ​សិរ្ស ហ្វ៊ុលរ៉ូ ដែលបាន «ចូល និង ចេញជាញឹកញាប់» នៅក្នុងទីតាំងដែលគាត់គ្រប់គ្រងក្នុងខេត្តមណ្ឌលគិរី។ ឡឹងចូយ បានប្រាប់ថា វត្តមានរបស់សមាជិករណសិរ្ស ហ្វ៊ុលរ៉ូ នៅក្នុងខេត្តមណ្ឌលគិរី គឺមានយូរមកហើយ ហើយគាត់ក៏ធ្លាប់បានជួយចម្លងក្រុមនេះមកពីត្រើយម្ខាង មកកាន់ទឹកដីដែលគាត់គ្រប់គ្រងទៀតផង។[13] គាត់បាននិយាយថា មុនដំបូង សមាជិករណសិរ្ស ហ៊្វុលរ៉ូ មួយចំនួនត្រូវបានសម្លាប់ចោល ប៉ុន្តែក្រោយមកពុំមានការសម្លាប់នរណាម្នាក់ឡើយ ឱ្យតែអ្នកទាំងនោះជាសមាជិកក្រុម ហ្វ៊ុលរ៉ូ។ ឡឹងចូយ បានរៀបរាប់ថា ថ្ងៃមួយ គាត់បានឃើញសមាជិកក្រុម ហ្វ៊ុលរ៉ូ ចំនួន១០នាក់ ដែលមានសម្លៀកបំពាក់     ស្អាតៗ និងមាននាឡិកាដ៏ល្អៗនៅលើកដៃផង ត្រូវអង្គការដឹកតាមយន្តហោះឆ្ពោះទៅកាន់ក្រុងភ្នំពេញ។ ឡឹងចូយ បានប្រាប់ថា «ពួកគេគឺ​ជា​កម្លាំង​តស៊ូ​របស់​វៀតណាម! មិនមែន​កម្ពុជា​ទេ»។[14]

រឿងរ៉ាវដែល ប៊ុន ឡឹងចូយ បានរៀបរាប់នៅក្នុងអង្គសវនាការ ទំនងជាបានកើតឡើងនៅត្រឹមដើមឆ្នាំ១៩៧៧ ប៉ុណ្ណោះ ព្រោះថាក្រោយមក ឡឹងចូយ ត្រូវអង្គការចាប់ខ្លួននៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៧៧។[15]

នៅក្នុងអង្គសវនាការនៃអង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូង នាខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១០ កាំង ហ្គេចអ៊ាវ ហៅឌុច បានទទួលស្គាល់ថា អ្នកទោសទាំងអស់ដែលបានបញ្ចូនមកកាន់មន្ទីរ ស-២១ គឺសុទ្ធតែជាអ្នកដែលបានប្រឆាំងនឹងគោលនយោបាយរបស់បក្ស ហើយអ្នកទាំងនោះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាខ្មាំងដែលរង់ចាំតែសេចក្តីស្លាប់ប៉ុណ្ណោះ។[16] ឌុច បានរៀបរាប់នៅក្នុងអង្គសវនាការថា គោលនយោបាយកម្ទេចខ្មាំង មានលក្ខណៈជាសកល មិនសម្រាប់តែនៅក្នុងមន្ទីរ ស-២១ ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែនៅក្នុងជួរបក្សទាំងមូល ជួរកងទ័ព អាជ្ញា​  ធរមូលដ្ឋាន និងផ្នែកសន្តិបាលទូទាំងប្រទេស។[17] នៅក្នុងកិច្ចសម្ភាសជាច្រើនវគ្គជាមួយ កាំង ហ្គេចអ៊ាវ ហៅ ឌុច ប្រធានមន្ទីរ ស-២១ កាលពីខែមិថុនា ឆ្នាំ២០០៩ ឌុច បាននិយាយដូចៗគ្នាថា គោលនយោបាយកម្ទេចខ្មាំងរបស់បក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជានៅមន្ទីរ ស-២១ គឺបានអនុវត្តយ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់ ហើយពុំមានអ្នកទោសណាម្នាក់ត្រូវបានដោះលែងឡើយ។[18] អ្នកទោសដែលបានបញ្ជូនមកកាន់មន្ទីរ ស-២១​ដំបូងបង្អស់ គឺជាអតីតមន្ត្រីរដ្ឋការ និងទាហាននៃរបប លន់ នល់ ដែលត្រូវបានចាប់ខ្លួនភ្លាមៗបន្ទាប់ពីថ្ងៃ១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ហើយអ្នកទោសទាំងនោះត្រូវបានសម្លាប់ចោល ដោយមូលហេតុជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងរបបមុនៗ។[19]​ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៧៦មក អ្នកទោសជាបន្តបន្ទាប់មកទៀតគឺជាយុទ្ធជន និងកម្មាភិបាលនៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិប តេយ្យ និងបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា ដែលត្រូវបានសង្ស័យថាមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងខ្មាំង។ អ្នកទោសស្ទើរតែទាំងអស់ ត្រូវបានកម្ទេចចោលបន្ទាប់ពីមានបញ្ជាផ្ទាល់ពីគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍បក្ស។[20] ចំណែកអ្នកទោសដែលជាជនជាតិវៀតណាម និងជនជាតិភាគតិច ឬ ក្រុមសាសនាផ្សេងៗទៀតដែលជាប់នៅក្នុងមន្ទីរ ស-២១ សុទ្ធតែត្រូវបានចោទប្រកាន់ពីបទ «គិញ» ដែលប្រឆាំងនឹងបក្ស ខណៈដែលអ្នកទោសប្រភេទដទៃទៀត ត្រូវអង្គការបក្សចោទប្រកាន់ថាមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងភ្នាក់ងារស៊ើបការណ៍ សេអ៊ីអា កាហ្សេបេ និងជាមួយវៀតណាម។[21]

ទោះបីជាបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា ដាច់ខាតចំពោះការបោសសម្អាតខ្មាំងរបស់អង្គការយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ ឌុច ទទួលស្គាល់ថា ការកម្ទេចខ្មាំងគឺមានលក្ខណៈប្រែប្រួលទៅតាមសភាពការណ៍ក្នុងស្រុក និងជម្លោះជាអន្តរជាតិរវាងកម្ពុជានិងវៀតណាម។[22] ជាការពិត ឌុច បានទទួលស្គាល់ថា មន្ទីរ ស-២១ បានដោះលែងអ្នកទោសមួយចំនួនដែលមានប្រវត្តិជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងប្រទេសវៀតណាម បន្ទាប់ពីមានបញ្ជាពីមជ្ឈិមបក្សឱ្យដោះលែង។ តាមចំណាររបស់គណៈមជ្ឈិមបក្ស អ្នកទាំងនោះ គឺជាសមាជិកគណៈប្រតិភូនៃរណសិរ្សសាមគ្គីរំដោះជនជាតិដែលត្រូវគេជិះជាន់ ហ្វ៊ុលរ៉ូ ដែលត្រូវបានបញ្ជូនមកដើម្បីចូលរួមគាំទ្រគោលនយោបាយបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា។[23]

ខឹម ជុំ និងសមាជិករណសិរ្ស ហ៊្វុលរ៉ូ ឯទៀត ទំនងជាត្រូវបានដោះលែងតាមបញ្ជាមជ្ឈិមបក្ស ព្រោះថា អ្នកទាំងនោះត្រូវបានចាប់ខ្លួន និងបញ្ជូនខ្លួនមកកាន់មន្ទីរ ស-២១ នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៨ ដែលជាពេលវេលាច្របូកច្របល់ផ្ទៃក្នុងបក្ស និងកំពុងទទួលរងនូវការធ្វើសង្គ្រាមប្រឆាំងនឹងវៀតណាមផង។ បងស្រីរបស់ ជុំ បានបញ្ជាក់នៅក្នុងកិច្ចសម្ភាសជាមួយបុគ្គលិកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាថា គាត់ពិតជាបានជួប ខឹម ជុំ ពិតប្រាកដមែន ហើយថែមទាំងបានជជែកគ្នា និងផ្តល់ក្តីសង្ឃឹមឱ្យគ្នាទៅវិញទៅមកទៀតផង។

អត្ថបទដោយ ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី

---

[1] ឯកសារ PVI0001 តម្កល់នៅបណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា មានចំណងជើង «ខឹម ជុំ ភេទប្រុស ចាប់ខ្លួន មុខងារ ទ័ពហ្វ៊ុលរ៉ូ៖ ជួបសម្ភាសជាមួយ ខឹម មន អាយុ៧៤ឆ្នាំ ជាបងស្រីបង្កើត រស់នៅភូមិរលួស ឃុំចាម ស្រុកកំពង់ត្របែក ខេត្តព្រៃវេង នៅថ្ងៃទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៥»។ សម្ភាសដោយ សារិន វីរៈ បុគ្គលិកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ក្នុងគម្រោងលើកកម្ពស់ឱ្យមានការទទួលខុសត្រូវ នៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។

[2] ឯកសារ D41715 តម្កល់នៅបណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា មានចំណងជើង «សេចក្តីសារភាពរបស់ឈ្មោះ ខឹម ជុំ»។ ទំព័រ ៩-១០។

[3] ឯកសារ D41715 តម្កល់នៅបណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា មានចំណងជើង «សេចក្តីសារភាពរបស់ឈ្មោះ ខឹម ជុំ»។ ទំព័រ ២។

[4] ដូចខាងលើ។ ទំព័រ ៥២។

[5] ឯកសារ K02898 តម្កល់នៅបណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា មានចំណងជើង «ប្រវត្តិរូបអ្នកទោសជាប់ឃុំឃាំង»។

[6] ឯកសារ D41715 តម្កល់នៅបណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា មានចំណងជើង «សេចក្តីសារភាពរបស់ឈ្មោះ ខឹម ជុំ»។ ទំព័រ ៩-១០។

[7] Wikipedia Contributors. 2024. “United Front for the Liberation of Oppressed Races.” Wikipedia. Wikimedia Foundation. December 24, 2024.‌

[8] សាលក្រមរបស់អង្គជំនុំជម្រះនៃ អ.វ.ត.ក. ករណី កាំង ហ្គេចអ៊ាវ ហៅ ឌុច ថ្ងៃទី២៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១០។​ E188, កថាខណ្ឌ ៣៨៦, ទំព័រ ២៣០, បន្ទាត់ទី៧ និង ៨ រាប់ពីលើទំព័រ។ ឯកសារដែលរៀបរៀងដោយអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជានេះ សរសេរថា «រណសិរ្សសាមគ្គីរំដោះជនជាតិដែលត្រូវគេជិះជាន់» អមដោយការបញ្ជាក់ជាអក្សរឡាតាំងថា៖ “FULRO”.

[9] Wikipedia Contributors. 2024. “United Front for the Liberation of Oppressed Races.” Wikipedia. Wikimedia Foundation. December 24, 2024.‌

^[10] “TOP NEWS: នៅទីបំផុត! ប្រវត្តិរបស់លោក កុក សរ ត្រូវបានទម្លាយយ៉ាងច្បាស់ថា ‘ជាជនជាតិវៀតណាមសុទ្ធ កើតនៅភូមិភាគកណ្តាល’ (Video Inside).” FRESH NEWS. March 14, 2018. https://www.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/81157-2018-03-14-12-02-30.html.

[11] Wikipedia Contributors. 2024. “United Front for the Liberation of Oppressed Races.” Wikipedia. Wikimedia Foundation. December 24, 2024.‌

[12] ដូចខាងលើ។

[13] “Witness Describes Khmer Rouge as Aggressors against Vietnam | Cambodia Tribunal Monitor.” 2016. Cambodiatribunal.org. 2016. https://cambodiatribunal.org/2016/03/28/witness-describes-khmer-rouge-as-aggressors-against-vietnam/.‌

[14] ដូចខាងលើ។

[15] សាលក្រមសំណុំរឿង ០០២/០២ ឯកសារ E465 កថាខណ្ឌ​ ៣០៥៣។ ប្រតិចារឹកថ្ងៃទី២៨ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៦ ឯកសារE1/409.1 ទំព័រ៧-១០។ ប្រតិចារឹកថ្ងៃទី២៩ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៦ ឯកសារ E1/410.1 ទំព័រ ៣-៤។

[16] ដូចខាងលើ។ កថាខណ្ឌ ៣៨២, ទំព័រ ២២៧។

[17] ដូចខាងលើ។ កថាខណ្ឌ ១០០, ទំព័រ ៦៩។

[18] ដូចខាងលើ។ កថាខណ្ឌ ២០៦, ទំព័រ ១២៧ ដែលដកស្រង់ចេញពីប្រតិចារឹកចុះថ្ងៃទី១៥, ១៧, ២៣, ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០០៩ (កិច្ចសម្ភាសជាមួយ កាំង ហ្គេចអ៊ាវ ហៅ ឌុច) ​និងប្រតិចារឹកចុះថ្ងៃទី១៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៩ (កិច្ចសម្ភាសជាមួយ ហ៊ឹម ហ៊ុយ) ព្រមទាំងប្រតិចារឹកចុះថ្ងៃទី២១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៩ (កិច្ចសម្ភាសជាមួយ ប្រាក់ ខន)…។

[19] សាលក្រមរបស់អង្គជំនុំជម្រះនៃ អ.វ.ត.ក. ករណី កាំង ហ្គេចអ៊ាវ ហៅ ឌុច ថ្ងៃទី២៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១០។​ E188, កថាខណ្ឌ ៣៨៣, ទំព័រ ២២៨។

[20] សាលក្រមរបស់អង្គជំនុំជម្រះនៃ អ.វ.ត.ក. ករណី កាំង ហ្គេចអ៊ាវ ហៅ ឌុច ថ្ងៃទី២៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១០។​ E188, កថាខណ្ឌ ៣៨៥, ទំព័រ ២២៩។

[21] ដូចខាងលើ។ កថាខណ្ឌ ៣៨៦-៣៨៧, ទំព័រ ២៣០។

[22] ដូចខាងលើ។ កថាខណ្ឌ ១០០, ទំព័រ ៦៩។

[23] ដូចខាងលើ។ កថាខណ្ឌ ៣៨៦, ទំព័រ ២៣០។