កុប ហាលីម ជាឈ្មោះចូលបម្រើកងទ័ពនៅឃុំដារ ស្រុកមេមត់ ដែលបានហ្វឹកហាត់យុទ្ធសាស្ត្រសង្គ្រាម និងទ្រឹស្តីនយោបាយ។ ចំណែក ឈ្មោះ ឈឿន ត្រូវបានប្តូរក្នុងឆ្នាំ១៩៧៨ ពេលទ័ពមជ្ឈិមរកសម្លាប់។ មជ្ឈិមបានបញ្ចូលភូមិភាគបូព៌ាទៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម ហើយបានប្រដូចប្រជាជនកម្ពុជា ១លានកន្លះ របស់ភូមិភាគនេះថា ជាសត្រូវវៀតណាមថែមទៀត។ នៅថ្ងៃទី១០ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៨ វិទ្យុក្រុងភ្នំពេញបានអំពាវនាវ “ឲ្យធ្វើការសម្អាតក្នុងជួរកងទ័ពរបស់យើង បក្សរបស់យើង និងក្នុងចំណោមប្រជាជន”[1]។ នៅក្នុងឆ្នាំដដែល បងទីមួយឈ្មោះ កុប អី និង បងទី២ឈ្មោះ កុប ម៉ីយ៉ុម ត្រូវខ្មែរក្រហមចាប់ទៅសម្លាប់។ អំឡុងគ្រានោះ កុប ហាលីម ក៏មានឈ្មោះត្រូវសម្លាប់។ មជ្ឈិមចុះមកសួរនាំរកឈ្មោះលីម ប៉ុន្តែរកមិនឃើញ ដោយសារប្តូរមកឈ្មោះ ឈឿន។

កុប ហាលីម[2] ភេទប្រុស អាយុ ៦៤ឆ្នាំ ជនជាតិចាម មានស្រុកកំណើតនៅភូមិព្រែកពួយ ឃុំគគីរ ស្រុកមេមត់ ខេត្តកំពង់ចាម បានរៀបរាប់ថា៖ បច្ចុប្បន្នខ្ញុំរស់នៅភូមិព្រែកពួយ ឃុំគគីរ ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ ខ្ញុំមានឪពុកឈ្មោះ កុប ចំណែកម្ដាយឈ្មោះ ហ៊ា ជីម (ឪពុកម្ដាយខ្ញុំស្លាប់ក្រោយឆ្នាំ១៩៧៩)។

កាលពីកុមារខ្ញុំអត់បានចូលរៀនទេ ព្រោះអត់មានសាលារៀន។ ប៉ុន្តែរៀននៅតាមផ្ទះ បានចេះបន្តិចបន្តួច។ គ្រួសារខ្ញុំជាគ្រួសារកសិករធ្វើស្រែ​ និងចម្ការ។ នៅក្នុងភូមិព្រែកពួយពីមុនមានប្រជាជនរស់នៅប្រហែល៣០គ្រួសារប៉ុណ្ណោះ។ ក្រៅពីធ្វើស្រែ ចិញ្ចឹមគោ គ្រួសារខ្ញុំបានរកត្រីធ្វើប្រហុកយកទៅលក់នៅស្រុកមេមត់ ដោយបរទេះគោពេញមួយថ្ងៃ ទើបទៅដល់ស្រុកមេមត់។ ប្រហុក១គីឡូក្រាមតម្លៃត្រឹមតែ៥កាក់តែប៉ុណ្ណោះ។ ពេលលក់ប្រហុកអស់ទើបបរទេះគោត្រឡប់មកផ្ទះវិញ។ កាលនៅជុំគ្នាបងៗខ្ញុំ​ គាត់ជាអ្នករកត្រី ចំណែកខ្ញុំនៅក្មេងជាកូនពៅអត់ទាន់ចេះធ្វើអ្វីទេ។ ពេលឪពុកខ្ញុំទៅលក់ប្រហុកខ្ញុំក៏ឡើងជិះរទេះទៅជាមួយគាត់។ ម្ដាយខ្ញុំជាអ្នកធ្វើត្រីប្រហុកសម្រាប់ដោះដូរជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ កាលនោះសប្បាយហូបចុកណាស់មិនសូវខ្វះខាតទេ ម្ហូបអាហារយើងរកខ្លួនឯង។ គ្រួសារខ្ញុំទិញតែសម្លៀកបំពាក់ និងគ្រឿងប្រើប្រាស់ចាំបាច់។

នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ ឧត្តមសេនីយ៍ លន់ នល់ និងសហការីរបស់ខ្លួនដែលនិយមអាមេរិក បានធ្វើរដ្ឋប្រហារ ទម្លាក់សម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ពីប្រមុខរដ្ឋ ដោយជោគជ័យ[3]។ ប្រជាជនចាប់ផ្ដើមធ្វើបាតុកម្ម។ គ្រួសារខ្ញុំអត់បានចូលរួមធ្វើបាតុកម្មជាមួយប្រជាជនដទៃក្នុងភូមិ។ ពេលនោះគ្រាន់តែឮការផ្សាយតាមវិទ្យុ និងនៅតាមផ្លូវស្រែកថា “ជយោ! សម្ដេចឪ អ្នកណាមិនទៅកាប់ចោល”។ ចប់បាតុកម្មភ្លាមសង្រ្គាមវៀតណាមក៏ផ្ទុះឡើងខ្លាំងនៅលើទឹកដីខ្មែរ។ ការទម្លាក់គ្រាប់បែកធ្វើឲ្យប្រជាជនមានការពិបាកក្នុងការធ្វើស្រែ និងចម្ការ ព្រោះឲ្យតែឮសំឡេងយន្តហោះមកប្រជាជននាំគ្នារត់ទៅលាក់ខ្លួននៅក្នុងរណ្ដៅត្រង់សេ ដើម្បីកុំឲ្យត្រូវគ្រាប់ ឬអំបែង។ ការទម្លាក់គ្រាប់ពីលើយន្តហោះអាមេរិកាំង។ ខ្ញុំឃើញយន្តហោះឆ្វែលទៅវិញទៅមកបីបួនដងទើបមកទម្លាក់គ្រាប់បែក។ យន្តហោះអត់មានទម្លាក់គ្រាប់នៅក្នុងភូមិព្រែកពួយទេ តែទម្លាក់នៅតាមព្រៃដែលយៀកកុងស្នាក់នៅ សូម្បីតែសព្វថ្ងៃក៏នៅសល់រណ្ដៅគ្រាប់ និងរណ្តៅត្រង់សេដែលសល់ពីសម័យសង្រ្គាម។ ភូមិព្រែកពួយអត់មានយៀកកុងរស់នៅ។ គ្រាន់តែពួកយៀកកុងចូលក្នុងភូមិដើរឆ្លងកាត់តាមផ្លូវ ឬចូលក្នុងព្រៃសម្រាប់លាក់ខ្លួនពីអាមេរិកតែប៉ុណ្ណោះ។ ចំណែកទាហានអាមេរិក ខ្ញុំមិនដែលឃើញទេ គ្រាន់តែឃើញយន្តហោះរបស់ទាហានអាមេរិក។

នៅឆ្នាំ១៩៧៣ ខ្ញុំត្រូវខ្មែរក្រហមចាត់ឲ្យទៅធ្វើការងារនៅការដ្ឋានឃុំដារ ស្រុកមេមត់ ខេត្តកំពង់ចាម(បច្ចុប្បន្នខេត្តត្បូងឃ្មុំ)។ នៅក្នុងឃុំដារខ្មែរក្រហមចាត់ឲ្យខ្ញុំហ្វឹកហ្វឺនរយៈពេល២ឆ្នាំ។ កាលនោះមានទាំងបង្រៀនខាងក្បួនយុទ្ធសាស្ត្រសង្គ្រាម ហាត់លូន ក្រាប បាញ់កាំភ្លើង ដោះកាំភ្លើង និងរៀនសូត្រទ្រឹស្តីនយោបាយ។ នៅកន្លែងខ្ញុំហាត់មានកងទ័ពចំនួន៥០នាក់សុទ្ធតែប្រុស។ ពេលនោះមិនសូវមានការប្រជុំច្រើនជាមួយថ្នាក់ស្រុកទេ គឺមានប្រជុំម្ដងម្កាលប៉ុណ្ណោះ។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៣អាមេរិក និងយៀកកុងបានដកទ័ពចេញអស់ពីភូមិ។ អំឡុងពេលដកទ័ពចេញពីភូមិមានរថក្រោះបួនទៅប្រាំគ្រឿងបើកកាត់ភូមិព្រែកពួយពីខាងលិចទៅខាងកើតពេលយប់។ ឪពុកខ្ញុំប្រាប់ថា កូនកុំងើបខ្លាចទាហានចូលមកសួរនាំ។ គ្រួសារខ្ញុំនៅក្នុងផ្ទះពន្លត់ចង្កៀងចូលដេក។

ចុងឆ្នាំ១៩៧៤ ខ្មែរក្រហមចាប់ផ្តើមមានវត្តមានក្នុងភូមិហើយ គ្រាន់តែមិនសូវច្រើន។ នៅក្នុងឆ្នាំដដែល ខ្មែរក្រហមចាប់ផ្ដើមចាត់ឱ្យប្រជាជនធ្វើការងារប្រវាស់ដៃ ដោយស្រូវអង្ករចែកផលគ្នា ហូបបាយតាមផ្ទះរៀងៗខ្លួន។

នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមបង្កើតជាសហករណ៍។ ពីដំបូងបង្កើតជាសហករណ៍កម្រិតទាបនៅក្នុងភូមិ។ ខ្មែរក្រហមឲ្យប្រជាជនធ្វើការរួមគ្នាជាក្រុម។ បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមជម្លៀសប្រជាជនមកពីភ្នំពេញ ទើបបង្កើតជាសហករណ៍កម្រិតខ្ពស់ដោយចាត់ឲ្យប្រជាជនធ្វើការនៅតាមក្រុម។ ក្រុមនីមួយៗមានចំនួនប្រហែល១០នាក់។ ចំពោះប្រធានក្រុមខ្ញុំភ្លេចឈ្មោះបាត់ហើយ។ ខ្មែរក្រហមចាត់ឱ្យប្រជាជនធ្វើការងារជាក្រុមខ្ញុំអត់បាននៅក្នុងភូមិព្រែកពួយទៀតទេ។ ខ្ញុំធ្លាប់ធ្វើប្រធានការដ្ឋាន នៅក្នុងឃុំដារ ស្រុកមេមត់ ខេត្តកំពង់ចាម។ នៅក្នុងការដ្ឋានការហូបចុកមិនពិបាកនោះទេ ព្រោះយើងមានស្រូវគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់អ្នកធ្វើការងារក្នុងការដ្ឋានទាំងអស់គ្នា។ នៅក្នុងការដ្ឋានមានទាំងកងចល័ត និងកងទ័ព។ ចំណែកខ្ញុំធ្វើការងារខាងការដ្ឋានច្រើនជាងធ្វើកងចល័ត។

នៅឆ្នាំ១៩៧៨ មជ្ឈិមចូលមក ខ្ញុំបានឈប់ធ្វើប្រធានក្រុមមកធ្វើជាកូនក្រុមវិញ។ ខ្ញុំត្រូវខ្មែរក្រហមឲ្យប្រចាំការនៅកន្លែងធ្វើចម្ការសុទ្ធតែប្រុសៗចំនួន២៥នាក់ ព្រោះមជ្ឈិមចោទថា សោ ភឹម ជាមនុស្សក្បត់ ក្បាលយួនខ្លួនខ្មែរ។ ពេលនោះ មជ្ឈិមចូលមកសួរនាំយើងថាតើធ្លាប់ធ្វើការងារអ្វីកាលពីមុន? ខ្ញុំឆ្លើយថាជាប្រជាជនធ្វើស្រែចម្ការទើបមជ្ឈិមឈប់សួរនាំ។ ខ្ញុំចេញពីការដ្ឋានចូលទៅក្នុងកងចល័តដំបូង ខ្ញុំទៅធ្វើស្រែនៅខាងស្រុកតំបែរ។ ធ្វើស្រែបានតែមួយខែក៏ឈប់។ រត់ទៅរកបងប្អូន តែមិនបានជួបបងប្អូនទេ ដោយសារមជ្ឈិមចាប់ទៅសម្លាប់ចោលទាំងអស់។ បងទីមួយឈ្មោះ កុប អី និង បងទី២ឈ្មោះ កុប ម៉ីយ៉ុម។ អំឡុងគ្រានោះខ្ញុំក៏មានឈ្មោះត្រូវសម្លាប់។ មជ្ឈិមចុះមកសួរនាំរកឈ្មោះលីម ខ្ញុំបានដូរឈ្មោះមកឈឿនវិញ  ទើបកងទ័ពមជ្ឈិមរកខ្ញុំមិនឃើញ។ ខ្មែរក្រហមជម្លៀសខ្ញុំចេញទៅភូមិដើមចង្ក្រាន ឃុំចក។ ខ្ញុំត្រូវបានខ្មែរក្រហមឲ្យជ្រើសរើសគូស្រករ។ ពេលខ្ញុំរៀបការមានចំនួន៣៥គូ ខ្មែរក្រហមធ្វើពិធីតែមួយម៉ោងទេ ដោយឲ្យយើងប្ដេជ្ញាជាមួយអង្គការរួមរស់ជាមួយគ្នារហូត។ ទោះជាប្ដីទៅធ្វើកងទ័ពក៏យើងមិនចោលគ្នា ត្រូវចេះស្មោះត្រង់ជាមួយគ្នា ស្មោះត្រង់ជាមួយអង្គការ។ ក្រោយពេលចប់កម្មវិធីរៀបការ ខ្មែរក្រហមឲ្យយើងមករួមរស់ជាមួយគ្នានៅក្នុងផ្ទះ។ បន្ទាប់ពីខ្ញុំរៀបការរួចរយៈពេល២ខែ ក៏ចាប់ផ្ដើមជម្លៀសទៅស្រុកព្រៃឈរ ខេត្តកំពង់ចាម។ ខ្ញុំនៅកំពង់ចាមរយៈពេល៣ថ្ងៃ។ កងកម្លាំងរំដោះ និងកងទ័ពវៀតណាមចូលមកដល់។ ខ្ញុំបានឮប្រជាជនរស់នៅស្រុកព្រៃឈរប្រាប់ថាយើងអាចត្រឡប់ទៅភូមិស្រុករៀងខ្លួនបាន។ ពេលដឹងដំណឹងនេះភ្លាមខ្ញុំធ្វើដំណើរថ្មើរជើងសំដៅមកផ្ទះវិញ។ ខ្ញុំដើរប្រហែលជាង ១០ថ្ងៃ ទើបមកដល់ភូមិចង្រ្កាន ដែលជាស្រុកកំណើតប្រពន្ធខ្ញុំ។ ពេលមកដល់ភូមិខ្ញុំ និងប្រពន្ធចាប់ផ្ដើមធ្វើស្រែដាំស្រូវទុកសម្រាប់ហូបចុក។ ខ្ញុំនៅភូមិដើមចង្រ្កាន រយៈពេលបីឆ្នាំ ទើបត្រឡប់មករស់នៅភូមិព្រែកពួយ ឃុំគគីរ ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ ខ្ញុំបានជួបជាមួយម្ដាយឪពុកខ្ញុំវិញ និងចាប់ផ្ដើមកាប់ឆ្ការព្រៃយកដី ដាំស្រូវ និងដំណាំផ្សេងៗ រកត្រី សាច់សម្រាប់ដោះដូរជីវភាពភាពគ្រួសាររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ៕

អត្ថបទដោយ៖ ឈុំ រ៉ា

[1] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, របបប៉ុលពត ពូជសាសន៍ អំណាច អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ដោយប្រវត្តិវិទូ ប៊ែន ឃៀនិន ប្រែសម្រួលដោយ ទេព ម៉េងឃាង ហៅទីឃាយុ ឆ្នាំ២០២៤។ របបប៉ុល ពត ជំពូកទី១០, ផ្គរគ្មានភ្លៀង៖ ពូជសាសន៍និងអំណាចនៅកម្ពុជា(១៩៧៨) ត្រង់ចំណុច ការជម្លៀសប្រជាជនភូមិភាគបូព៌ា នៅទំព័រទី៦២៤។

[2]  មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, ក្រុមការងារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកោះថ្ម សម្ភាសន៍ជាមួយ កុប ហាលីម អ្នករស់រានមានជីវិតរបបខ្មែរក្រហម លើគម្រោងការលើកកម្ពស់សិទ្ធិ និងធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវស្ថានភាពសុខភាពអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម។ សម្ភាសន៍នៅថ្ងៃទី១៤ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២២ ភូមិព្រែកពួយ ឃុំគគីរ ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។

[3] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩) បោះពុម្ភលើកទី២ ឆ្នាំ២០២០ ដោយ ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី, ដេវីដ ឆេនដល័រ, គ្រីស្តូហ្វ័រ ឌៀរីង និង សុភ័ក្ត្រ ភាណា។ ជំពូកទី២ តើខ្មែរក្រហមជានរណា? តើខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាចដោយរបៀបណា? ចំណុចទី៤ របបកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា ទំព័រទី១១។