ឡាញ់ ដល់[1]៖ បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមបានរដោះទីក្រុងភ្នំពេញ នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមចាប់ផ្ដើមចូលមកកាន់កាប់ភូមិទួលគ្រួសបង្ខំគ្រួសារខ្ញុំនិងប្រជាជនរស់នៅក្នុងភូមិទាំងអស់ឲ្យទៅធ្វើការងារពលកម្មតាមក្រុម ដូចជាក្រុមធ្វើស្រែ ក្រុមកាប់ចម្ការដើម្បីបង្កបង្កើនផលស្រូវ ឯយុវជន យុវនារីមួយចំនួនត្រូវទៅរែកថ្ម រែកគ្រួស រែកដីនៅតាមកងចល័តឬតាមទីកន្លែងផ្សេងៗក្នុងស្រុកភ្នំក្រវាញ។ ថែមទាំងបង្អត់អាហារនិងធ្វើការលើសកំណត់យ៉ាងលំបាកគ្មានពេលសម្រាក។

ឡាញ់ ដល់ អាយុ៦២ឆ្នាំ មុខរបបជាកសិករ មានស្រុកកំណើតនៅភូមិទួលគ្រួស ឃុំស្រែតាំងយ៉ ស្រុកភ្នំក្រវាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់។ បច្ចុប្បន្នរស់នៅភូមិទួលគ្រួស ឃុំប្រម៉ោយ ស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់។ ឪពុកឈ្មោះ ឡាញ់ (ស្លាប់) ម្តាយ(ស្លាប់) និងមានបងប្អូនចំនួន៨នាក់(ស្រី២នាក់)(ប្រុស៦នាក់) ដល់ ជាកូនទី៥ក្នុងគ្រួសារ។ ដល់ មានប្រពន្ធ ឈ្មោះឈិត ឈឿន អាយុ៥៦ឆ្នាំ និងមានកូនចំនួន(៦នាក់)(ស្រី២)នាក់(ប្រុស៤នាក់)។

នៅវ័យកុមារ ដល់ មិនបានចូលរៀនខ្ពង់ខ្ពស់នោះទេ គឺរៀនតាមវត្តជាមួយព្រះសង្ឃក្នុងភូមិកំណើត។ ដល់ រៀនបាន៤ខែ ប្រទេសជាតិចាប់ផ្តើមមានសង្គ្រាម ដោយសារតែលោកសេនាប្រមុខ ​លន់ នល់ ធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្តេចព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ ឡើងកាន់អំណាច។  ពេលដែល លោក លន់​ នល់ ឡើងកាន់អំណាច ដល់ សម្រេចចិត្តឈប់រៀននិងជួយធ្វើការងារស្រែចម្ការជាមួយឪពុកម្តាយជំនួសវិញ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៣-១៩៧៤ ក្នុងភូមិទួលគ្រួសលោកលន់ នល់ បានបញ្ជូនទាហានឲ្យមកប្រមូលប្រជាជនក្នុងភូមិដើម្បីយកទៅធ្វើទាហាន។ ពេលប្រមូលបានត្រូវបញ្ជូនទៅខាងឃុំរលាប ស្រុកភ្នំក្រវាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់។ ដល់ មិនត្រូវទាហានរបស់ លន់ នល់ ចាប់ទៅទេព្រោះ ពេលនោះ ដល់ នៅក្មេងពេក។ ចំណែកនៅក្នុងភូមិទួលគ្រួសវិញ ដល់ មិនបានឃើញការទម្លាក់គ្រាប់បែកក្នុងភូមិនោះទេ គ្រាន់តែមានយន្តហោះរបស់ទាហានអាមេរិកហោះកាត់ទៅកាត់មកប៉ុណ្ណោះ។ ទោះបីជាទាហានអាមេរិកមិនបានម្លាក់គ្រាប់បែកក្នុងភូមិក៏ម្តាយ ដល់ និងអ្នកភូមិបានជីកត្រង់សេសម្រាប់ការពារព្រោះខ្លាចទាហាន លន់ នល់ និងទាហានអាមេរិកទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅក្នុងភូមិ។

ចូលឆ្នាំ១៩៧៥ពេលដែលខ្មែរក្រហមរំដោះទីក្រុងភ្នំពេញបានហើយ ក្នុងភូមិទួលគ្រួសត្រូវកងទ័ពខ្មែរក្រហមចូលមកកាន់កាប់ម្តង។ ចំណែកទាហាន លន់ នល់ បានចេញបាត់អស់មិនដឹងថាទៅខាងណាទេ។ ពេលដែលខ្មែរក្រហមចូលមកក្នុងភូមិដំបូង ប្រជាជនប្រកបមុខរបរធ្វើស្រែចម្ការធម្មតា ប៉ុន្តែរំលងបានប្រមាណជា៣ទៅ៤ខែស្រាប់តែខ្មែរក្រហមបានបញ្ជូនប្រជាជនក្នុងភូមិទួសគ្រួសទាំងអស់ឲ្យទៅខាងស្រុកភ្នំក្រវាញដើម្បីកាប់ដីជីកប្រឡាយតាមតែសហករណ៍ប្រាប់។ ពេលទៅដល់ស្រុកភ្នំក្រវាញជាមួយឪពុកម្តាយខ្មែរក្រហមបានប្រើ ដល់ និងកុមារទាំងអស់ឲ្យទៅកាប់ទន្រ្ទានខេត្ត រើសអាចម៍គោដើម្បីយកមកធ្វើជីដាក់ក្នុងស្រែ។ សម្រាប់ការហូបចុះពេលនោះគឺពិបាកខ្លាំងព្រោះថាត្រូវហូបតែបបរជាមួយនិងអំបិលពេលខ្លះបានលាយបាយនិងមានទឹកសម្លម្ដងម្កាល។

ចូលដល់ឆ្នាំ១៩៧៦ ខ្មែរក្រហមបានបញ្ជូន ដល់ ទៅខាងឃុំលាចវិញ ពេលទៅដល់ខ្មែរក្រហមបានបែងចែកប្រជាជនជាក្រុមដូចជា៖ ក្រុមក្មេងមួយក្រុម ក្រុមចាស់មួយក្រុម។ ក្រុមក្មេងៗខ្មែរក្រហមបានប្រើឲ្យលើកទំនប់ ជីកប្រឡាយ កាប់ដី រែកដី តាំងពីព្រលឹមម៉ោង៥ព្រឹកដល់ម៉ោង១១ថ្ងៃត្រង់ ពេលរសៀលម៉ោង១ដល់ម៉ោង៥ល្ងាច។ ចំណែកបាយទឹកមិនសូវលំបានទេ។ ដល់ ធ្វើការងារពលកម្មបានប្រហែល៩ខែ ខ្មែរក្រហមបានផ្លាស់ ដល់ ឲ្យទៅខាងភ្ជួរស្រែនិងមើលក្របីវិញម្តង។

ចូលឆ្នាំ១៩៧៧ខ្មែរក្រហមបានផ្លាស់ ដល់ ទៅខាងដំណាក់ឈើក្រំ ដើម្បីលើកទំនប់។ ពេលទៅដល់ ដល់ កាប់ដីផងរែកដីផងលំបាកខ្លាំងណាស់ ដល់ពេលព្រឹកត្រូវងើបតាំងពីម៉ោង៥ដល់ម៉ោង១១ពេលរសៀលចូលម៉ោង១ដល់ម៉ោង១០យប់។ បើចំណែកបាយទឹកកាន់តែពិកបាកថែមទៀតបាយលាយដំឡូង និងពេលខ្លះបានតែបបរ។

ដល់ឆ្នាំ១៩៧៨ ដល់ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមដកពីកងចល័តយកទៅធ្វើជាទ័ពវិញម្តង។ ពេលនោះខ្មែរក្រហមបានកុហក ដល់ ថាប្តូរសហករណ៍ទៅភូមិរកាត ប៉ុន្តែខ្មែរក្រហមបានយកទៅខាងឃុំរលាបទៅធ្វើជាទ័ព។  ពេលទៅដល់ឃុំរលាបខ្មែរក្រហមបានឲ្យ ដល់ រៀនបាញ់ រៀនដោះកាំភ្លើង៥-៦ថ្ងៃទើបបានឲ្យ ដល់ ទៅយាមនៅកំពង់ឆ្នាំង។ ពេលទៅដល់កំពង់ឆ្នាំង ប្រហែល៥ថ្ងៃស្រាប់តែមានការផ្ទុះអាវុធដាក់គ្នារវាងខាងវៀតណាមនិងខ្មែរក្រហម។ ពេលនោះ ដល់ នៅក្មេងខ្លាចផងភ័យផងមិនដឹងរត់ទៅណាទេក៏រត់មកនៅខាងស្រុកក្រគរ។ ពេលមកដល់ស្រុកក្រគរស្រាប់តែខ្មែរក្រហមនិងវៀតណាមបាញ់គ្នាទៀត។ ដល់ បានបាញ់នៅទីនោះ២ថ្ងៃហើយក៏ដកមកខាងឃុំរលាបវិញ។ ពេលមកដល់រលាបកងទ័ពរបស់ ដល់ បានបាញ់ជាមួយវៀតណាមប្រហែលជាង១ខែរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៩។

ចូលឆ្នាំ១៩៧៩ខ្មែរក្រហមបានដក ដល់ ចេញពីទ័ព ព្រោះពេលនោះខ្មែរក្រហមបានដឹងថាម្តាយឪពុក ដល់ បានរត់ចុះចូលជាមួយវៀតណាម។  ក្រោយមក ដល់ ត្រូវខ្មែរក្រហមបញ្ជូនទៅខាងបឹងកំពែង ដើម្បីទៅគាស់កាប់ដីស្រែ។  ពេលធ្វើដំណើរទៅដល់ខ្មែរក្រហមបានឲ្យ ដល់ សម្រាក៣ថ្ងៃព្រោះ ដល់ ជាអ្នកមកថ្មី្ម ខ្មែរក្រមបានឲ្យ ដល់ ដេកនៅក្នុងឃ្លាំងស្រូវ និងបានប្រាប់ការងារទៅ ដល់ ថាត្រូវកាប់គល់ឈើក្នុងស្រែឲ្យបាន១០គល់នៅក្នុងមួយថ្ងៃ ប៉ុន្តែ ដល់ មិនបានធ្វើនោះទេ បើសិន ដល់ ធ្វើប្រហែលនិងត្រូវស្លាប់ដោយសារតែខ្មែរក្រហមបានដឹងថាឪពុកម្តាយខ្លួនបានរត់ចូលជាមួយវៀតណាម។ ដល់ បានរត់ចេញពីកំពែងមកខាងរវៀងចេញពីរវៀងទៅខាងភ្នំកែវទៀតទៅរហូតដល់ច្រកព្រៀល ចេញពីច្រកព្រៀលមកខាងចិនយំរហូតទៅដល់ខាងក្រពើពីរសម្រាកតាមព្រៃ៣យប់៤យប់ក៏បានបន្តទៅខាងភ្នំធិបតី (ភ្នំតាផ្តេ) នៅខេត្តបាត់ដំបងបន្តទៀត។

ចូលឆ្នាំ១៩៨០ ដល់ បានជួបមិត្តភក្តិដែលធ្លាប់រៀនជាមួយ ក៏បានបបួល ដល់ ទៅធ្វើទាហាននៅស្រុកមោងឫស្សីបន្តទៀត ប៉ុន្តែពេលនោះ ដល់ មិនបានទៅជាមួយនោះទេ ដោយសារតែ ដល់មានជម្ងឺប្រចាំខ្លួន ក្រោយមកក៏ត្រលប់មកស្រុកភ្នំក្រវាញវិញ។ ដល់ នៅភូមិព្រែក១ស្រុកភ្នំក្រវាញរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៨៥ ដល់ ក៏បានជួបជាមួយនិងម្តាយរបស់ខ្លួន ពេលនោះ ដល់ នៅជាមួយម្តាយបានមួយរយៈក៏បានទៅ ធ្វើជាទាហានខាងរដ្ឋកម្ពុជានៅខាងកំពង់ស្ពឺភ្នំឧត្តុង្គបានរយៈពេល២ឆ្នាំ។

ចូលឆ្នាំ១៩៨៧ ដល់ បានទៅនៅខាងពោធិ៍ចិនតុងហាត់ផ្នែកយោធាវិញ ហាត់បាន៣ខែក៏ត្រូវផ្លាស់ទៅខាងឃុំអន្លង់រាប ស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់វិញ។ ពេលទៅដល់ឃុំអន្លង់រាប ដល់ បានទៅធ្វើផ្លូវនៅខាងឃុំថ្មដាបាន២ឆ្នាំ ដល់ បានឈប់ធ្វើជាទាហានក៏មកនៅផ្ទះធ្វើស្រែចំការរហូតដល់ឆ្នាំ២០០០ ដល់ ក៏បានមករស់នៅស្រុកវាលវែងដែលជាភូមិកំណើតប្រកបមុខរបរធ្វើស្រែចម្ការរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន៕

អត្ថបទដោយ ធី គឹមហុង

---

[1] មជ្ឈមណ្ឌលផ្សះផ្សាវាលវែង សម្ភាសន៍ដោយ ធី គឹមហុង ទី១២ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៤