ក្រោយពីសម័យខ្មែរក្រហមបានបញ្ចប់ទៅរឿងរ៉ាវដែលធ្វើឲ្យ លីម ហិច ចងចាំដិតជាប់ក្នុងអារម្មណ៍រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃគឺ ការរស់នៅឃ្លាតឆ្ងាយពីម្ដាយ ដែលកំពុងដេកឈឺនៅក្នុងកុដិ វត្តសសរ១០០ ដើម្បីរង់ចាំការព្យបាល។ អំឡុងឆ្នាំនោះ ដោយសារមានអ្នកជំងឺដេកចាំពេទ្យព្យាបាលច្រើនពេកទើបធ្វើឲ្យម្ដាយរបស់ហិចត្រូវដេកស្លាប់។ ហិចទទួលបានដំណឹងអំពីការស្លាប់របស់ម្តាយពីបងប្អូន  រួចបានវិលត្រលប់មកមើលម្ដាយ។ ហិចមកដល់បានដេកយំឱបសពម្ដាយរហូតដល់ពេទ្យមកដាស់ឲ្យភ្ញាក់រួចនិយាយប្រាប់ថា៖ “បន្តិចទៀតត្រូវ “ប្រមូលសពដាក់លើរទេះ ដើម្បីយកទៅបោះចូលក្នុងទឹកទន្លេ”។” ហិចឮហើយក៏យំសោកស្ដាយខ្លាំងណាស់ រួចនឹកនិយាយក្នុងចិត្តថា “ឲ្យកូនសុំទោសអ្នកម្ដាយអើយ” ។ ខាងក្រោមនេះជាសាច់រឿងរបស់ លីម ហិច ៖

នាងខ្ញុំឈ្មោះ លីម ហិច ភេទស្រី អាយុ៦៣ឆ្នាំ មានទីកន្លែងកំណើតនៅភូមិក្បាលស្លែង ឃុំជាំក្រវៀន ស្រុកមេមត់ ខេត្តកំពង់ចាម។[1] បច្ចុប្បន្នមានទីលំនៅស្ថិតក្នុងភូមិពងទឹក ឃុំទន្លូង ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ ឪពុកខ្ញុំឈ្មោះ លីម (ស្លាប់) និងម្ដាយឈ្មោះ ប៉ោង ណឹង   ស្លាប់ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម។ ខ្ញុំមានបងប្អូនចំនួន២នាក់(ស្រីទាំងពីរ)។ ខ្ញុំមានស្វាមីឈ្មោះ ឡុ យ៉ា ជា អតីតប្រធានភូមិពងទឹក។ សព្វថ្ងៃខ្ញុំមានកូនចំនួន៨នាក់ ក្នុងនោះមានកូនស្រី២នាក់ និងកូនប្រុស៦នាក់។

កាលពីខ្ញុំ​ស្ថិតក្នុង​វ័យកុមារភាព គ្រួសារខ្ញុំបានមកនៅខ្ជាយ ដើម្បីធ្វើស្រែចម្ការ។ ខ្ញុំបានចូលរៀននៅសាលា ក្នុងភូមិខ្ជាយ។ គ្រូបង្រៀនឈ្មោះ ឃន ជាគ្រូបង្រៀនខាងវប្បធម៌មកពីជប់ ស្រុកត្បូងឃ្មុំ។ នៅពេលខ្ញុំរៀនជាមួយ លោកគ្រូ ឃន ខ្ញុំអាចអាននិងសរសេរបាន។ ខ្ញុំរៀនបានត្រឹមថ្នាក់ទី៣។ ខ្ញុំឈប់រៀន ហើយត្រលប់មករស់នៅភូមិក្បាលស្លែងវិញ។ ឪពុកខ្ញុំឡើងតំណែងជាជំទប់ទី១ឃុំជាំក្រវៀន ហើយមេឃុំមាន ឈ្មោះ លឹម។

ពេលធ្វើបាតុកម្មប្រឆាំង លន់ នល់ ខ្ញុំឃើញមានប្រជាជននៅក្នុងភូមិទៅចូលរួមមួយចំនួន។ ប្រជាជនទៅដោយស្ម័គ្រចិត្ត គ្មានការបង្ខិតបង្ខំទេ។ ស្ថានភាពការរស់នៅរបស់ប្រជាជនក្នុងភូមិប្រព្រឹត្តទៅជាធម្មតា។ ម្ដាយខ្ញុំធ្វើស្រែ និងចម្ការ។ នៅចម្ការខ្ញុំ ដាំពោតនិង សណ្ដែក។ ខ្ញុំនៅផ្ទះជួយមើលគោ និងក្របី។ ឪពុកខ្ញុំទៅធ្វើបាតុកម្មប្រហែលជា២ថ្ងៃទើបត្រលប់មកវិញ។ ប្រជាជននៅក្នុងភូមិក្បាលស្លែងរស់នៅ បានសុខសាន្តរហូតដល់ពេលដែលវៀតកុងបានចូលមកក្នុងភូមិ ទើបប្រជាជនរស់នៅក្នុងភាពភ័យខ្លាច។ ពួក វៀតកុងមានមាឌតូចៗដូចជាប្រជាជនខ្មែរ។ ពេលយប់ឡើងមានសំឡេងឆ្កែព្រូសពេញភូមិ ព្រោះ ពួកវៀតកុងចូលមកក្នុងភូមិ ដើម្បីយកដំឡូងជ្វាមកដូរយកអង្ករទៅដាំបាយ។ អំឡុងឆ្នាំនោះ  អាមេរិកបានចូលមករកពួកវៀតកុងនៅក្នុងភូមិក្បាលស្លែង ដោយបើករថក្រោះកាត់ភូមិ ជា២០គ្រឿង។ សំឡេងរថក្រោះឮសូរទ្រហឹងពេញភូមិក្បាលស្លែង។ អាមេរិកបានធ្វើបន្ទាយមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិថ្មដារ ឃុំជាំក្រវៀន។ នៅក្នុងភូមិឲ្យតែមានសំឡេងឆ្កែព្រួស មួយសន្ទុះក្រោយមក គឺដឹងតែ មានយន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បែក។ ថ្ងៃមួយពេលលោកយាយដែលរស់នៅទល់មុខផ្ទះខ្ញុំ បានចុះពីលើផ្ទះ មក ស្រាប់មានយន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បេណាំហាយ (B52) នៅជិតនោះ។ អម្បែងគ្រាប់បេណាំហាយ(B52)ខ្ទាតមកត្រូវលោកយាយ បណ្ដាលឲ្យគាត់ធ្លាយក្រពះ។ ប្រភេទគ្រាប់អាមេរិកប្រើប្រាស់មានច្រើន ប្រភេទណាស់មាន ទាំងបេណាំហាយ(B52)និងគ្រាប់ផ្លោង។ នៅភូមិក្បាលស្លែងមានទាហានអាមេរិកដើររកពួកវៀតកុង នៅតាម ផ្ទះប្រជាជន ព្រោះពួកវៀតកុងច្រើនតែបន្លំចូលលាក់ខ្លួនជាមួយប្រជាជនខ្មែរ។ អំឡុងពេលនោះ គ្រួសារខ្ញុំ ជីករណ្ដៅត្រង់សេរសម្រាប់លាក់ខ្លួន។ ដោយរណ្ដៅត្រង់សេរមួយត្រូវប្រើរយៈពេល ជីកចំនួន១០ថ្ងៃទើបរួច។ រណ្ដៅត្រង់សេរត្រូវយកដីចេញរួចយកកូនឈើ និងឫស្សីមកក្រាលពីលើ ហើយយកដីមកដាក់ពីលើវិញ។ រណ្ដៅត្រង់សេរមានទំហំធំអាចដាក់គ្រែមួយទៅពីរបាន និងមានកាំជណ្ដើរសម្រាប់ចុះឡើង។ ពេលដែលឮសំឡេងយន្តហោះ គ្រួសារខ្ញុំនាំគ្នាចូលលាក់ខ្លួនក្នុងរណ្ដៅត្រង់សេ។ ការរស់នៅអំឡុងពេលនោះពិតជាពិបាកខ្លាំង។ លុះដល់ពេលស្ងាត់យន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់ នៅក្នុងភូមិចាប់ផ្ដើម រៀបចំភូមិឡើងវិញ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៤ ​ក្នុងភូមិបានរៀបចំជាសហករណ៍កម្រិតទាប ប្រជាជនក្នុងភូមិធ្វើការប្រវាស់ ដៃគ្នា។  ពេលទទួលផលដាក់ក្នុងជង្រុករៀងៗខ្លួន ប្រជាជនហូបបាយនៅតាមផ្ទះ។ ខ្មែរក្រហមធ្វើ សហករណ៍កម្រិតទាបបាន១ឆ្នាំ។

នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ​ឆ្នាំ១៩៧៥ ប្រជាជនក្នុងភូមិក្បាលស្លែងត្រូវប្រមូលទ្រព្យសម្បត្តិដាក់ជារួម។ ប្រជាជនត្រូវ​ធ្វើការងាររួមនិង ហូបបាយរួមគ្នា។ ទ្រព្យសម្បត្តិទាំងអស់ជារបស់អង្គការ។ ប្រជាជនក្នុងភូមិត្រូវបំពេញ ការងារតាមអង្គការចាត់តាំងរៀងៗខ្លួន។ អំឡុងពេលនោះ ខ្ញុំត្រូវអង្គការចាត់តាំងឲ្យធ្វើជាកងចល័ត។ ខ្ញុំត្រូវឃ្លាតឆ្ងាយពីគ្រួសារមកធ្វើលជាកងចល័តនៅភូមិរំដេង(បច្ចុប្បន្នភូមិចង្គុំកណ្ដាល)។ ខ្ញុំត្រូវជីក ប្រឡាយទឹកនៅភូមិក្ដុលក្រោម ដើម្បីយកទឹកធ្វើស្រែប្រាំង។ ការជីកប្រឡាយទឹកនោះ ត្រូវចំណាយរយៈពេលប្រហែលជា២ខែ។ ខ្ញុំនៅរំដេងស្នាក់នៅផ្ទះតាង៉ុក ជាមួយក្រុមចល័ត។ នៅរំដេង បងយ៉ា(ត្រូវជាប្ដី)បានស្នើទៅអង្គការសុំរៀបការជាមួយខ្ញុំ។ អង្គការបានជូនដំណឹងមកខ្ញុំឲ្យបាន ដឹង។ នៅថ្ងៃរៀបការ អង្គការមកហៅខ្ញុំទៅចូលរួម។ ខ្ញុំទៅដល់ឃើញមានកៅអីពីរជួរ ម្ខាង សម្រាប់សមមិត្តនារី និងម្ខាងទៀតសម្រាប់សមមិត្តបុរស។ សមមិត្តទាំងសងខាង អង្គុយទល់មុខគ្នា។ អង្គការជ្រើសរើសមួយគូឡើងនិយាយប្ដេជ្ញារួចបញ្ចប់កម្មវិធី។ ពេលខ្ញុំរៀបការ ឪពុកម្ដាយខ្ញុំមិនបានទៅ ចូលរួមទេ។ ថ្ងៃរៀបការក្នុងភូមិ អង្គការឲ្យកាប់ជ្រូកស្លនិងមានបាយហូប។ ពេលខ្ញុំរៀបការមាន ប្រហែលជា២០គូ។ រៀនការរួច ខ្ញុំនៅជាមួយគ្រួសារបាន៣ថ្ងៃ។ ប្ដីខ្ញុំទៅបំពេញការងារនៅកងចល័តវិញ។ ខណៈ ពេលខ្ញុំធ្វើជាកងចល័តនៅភូមិរំដេង យាយសេងបានស្នើសុំទៅថ្នាក់លើ ដើម្បីឲ្យក្រុមកងចល័តរបស់ខ្ញុំទៅ សែងអ្នករបួសនៅភូមិដូង។ ពេលទៅដល់ភូមិដូង ខ្ញុំឃើញសុទ្ធតែសាកសពនិងអ្នករបួស។ ខ្ញុំធ្វើការងារសែងអ្នក របួសនៅភូមិដូងបាន២ខែ អង្គការចាត់តាំងឲ្យទៅលើកទំនប់បឹងក្រចាប់។ ខ្ញុំទៅដល់បឹងក្រចាប់ ឃើញអ៊ំស្រីម្នាក់ផឹកទឹកនៅទីនោះ នោមមកចេញឈាមរួចខ្មែរក្រហមដឹកគាត់មកព្យាបាលនៅ អូររាំងឪ។

នៅបឹងក្រចាប់ ជារៀងរាល់ព្រឹកមុនពេលចុះទៅធ្វើការ ខ្មែរក្រហមតែងតែចំណាយពេល៣នាទី ដើម្បីឲ្យ សមមិត្តទាំងអស់គ្នាច្រៀងចម្រៀង “ឈាមខ្មែរក្រហមឆ្អៅលើប្រឹថពី លន់ នល់ សិរីមតៈជាអ្នកបង្កសង្រ្គាម កូនខ្មែរត្រូវតែតស៊ូឈាមយកឲ្យបាន”។ បន្ទាប់ពីច្រៀងរួច ប្រជាជនបំបែកគ្នាទៅធ្វើការងាររៀងៗខ្លួន លុះដល់ម៉ោងបាយ យើងឡើងមកហូបបាយ។ ក្នុងមួយថ្ងៃ យើងទទួលបានបាយ២ពេល មានពេលថ្ងៃនិង ពេលរសៀល។ ខ្ញុំបានរស់នៅកន្លែងបឹងក្រចាប់បានរយៈពេល១ខែកន្លះ។ ខ្ញុំបានសុំច្បាប់អង្គការមកលេងផ្ទះ។ ខ្ញុំធ្វើដំណើរមកផ្ទះ និងស្នាក់នៅបានមួយថ្ងៃ។ អង្គការចាប់ផ្ដើមជម្លៀសប្រជាជនពីក្បាលស្លែងទៅភូមិ បុស្សតាអឹម។ គ្រួសារខ្ញុំសម្រាកនៅបុស្សតាអឹមបាន៣ថ្ងៃ។ អង្គការប្រជុំប្រាប់ថាសមមិត្តទាំងអស់ ត្រូវត្រៀមខ្លួនធ្វើដំណើរទៅ ដំរីផុង។ ពេលព្រឹកឡើងគ្រួសារខ្ញុំបានរៀបចំដាក់អីវ៉ាន់ដាក់លើរទេះគោរួចជា ស្រេច ដើម្បីធ្វើដំណើរ។ ព្រឹកឡើងគ្រួសារខ្ញុំធ្វើដំណើរពីជំនុំពល។ ខ្មែរក្រហមឲ្យយើងសម្រាកចំនួន២យប់ រួចព្រឹកឡើងធ្វើដំណើរបន្តទៅស្រែរនាម។ ទៅដល់ស្រែរនាម អង្គការប្រើខ្ញុំឲ្យគាស់ដើមថ្លុង, ដើមត្រាច ដើមត្បែង។ ក្រុមខ្ញុំមាន១២នាក់ ដើម្បីរួមកម្លាំងពលកម្មគ្នាគាស់កូនឈើតាមការកំណត់របស់អង្គការ។

ប្រជាជនជាច្រើនបានស្លាប់ ដោយសារគ្មានអាហារបរិភោគគ្រប់គ្រាន់។ សមាជិកក្រុមខ្ញុំឈ្មោះ ណើក ខិត ខំគាស់កូនឈើរហូតដួលស្លាប់នៅនឹងកន្លែង។ ខ្ញុំពិតជាអាណិតគាត់ណាស់។ ទោះបីពូណើកដេកស្លាប់យ៉ាងណា ដៃគាត់នៅតែកាន់ដងចបជាប់។ ខ្ញុំនៅតែបំពេញការងារគាស់កូនឈើ មិនហ៊ានទៅជិតទេខ្លាចអង្គការដាក់ ទោស។ ពេលយប់ ខ្ញុំឃ្លានពេក ក៏លួចទៅកាត់កន្ទុយគោ និងស្លឹកត្រចៀកគោមកដុតហូប។ លុះពេលព្រឹកឡើងបាត់ស្លឹក ត្រចៀកគោកន្ទុយគោអស់ អង្គការបានដាក់ឈ្លបឲ្យស៊ើបការណ៍។ ខ្ញុំទៅធ្វើការងារធម្មតា ព្រោះខ្លាចអង្គការសង្ស័យ។ ខ្ញុំនៅធ្វើការបាន៣ថ្ងៃ អង្គការជម្លៀសខ្ញុំទៅស្រុកសំបូរ។ ខ្ញុំបានឡើងជិះឡានរហូត ដល់ស្រុកសំបូរ។ ខ្ញុំបានចោលម្តាយ ដើម្បីទៅធ្វើជាកងចល័ត។ នៅពេលខ្ញុំទទួលដំណឹងពីបងម៉ូត ថាម្ដាយខ្ញុំធ្លាក់ខ្លួនឈឺ ទើបខ្ញុំបានសុំច្បាប់អង្គការត្រលប់មកមើលម្ដាយ។ មុនពេលផ្ដល់ដំណឹងឲ្យខ្ញុំ បងម៉ូតបានយកម្ដាយខ្ញុំទៅដាក់នៅក្នុងកុដិវត្តសសរ១០០ ដើម្បីឲ្យពេទ្យព្យាបាល។ នៅវត្តសសរ ១០០មានពេទ្យ តិចហើយអ្នកជំងឺច្រើន ធ្វើឲ្យមានអ្នកជំងឺស្លាប់ច្រើន។ ម្ដាយខ្ញុំមានជំងឺហើយដេក ចាំការព្យាបាលយូរ ទើបធ្វើឲ្យម្ដាយខ្ញុំទទួលមរណភាពនៅពេលនោះទៅ។

ស្របពេលជាមួយគ្នានោះ ខ្ញុំបានមកដល់ឱបម្ដាយ តែគួរឲ្យស្ដាយម្ដាយខ្ញុំបានស្លាប់បាត់ទៅហើយ។ ខ្ញុំយំដេកឱបសពម្ដាយ រហូតដល់ព្រឹកឡើង ទើបមានពេទ្យម្នាក់មកដាស់ខ្ញុំឲ្យភ្ញាក់រួចយកសពម្តាយខ្ញុំទៅដាក់លើ រទេះ ដើម្បីយកសពទៅបោះចោលក្នុងទឹកទន្លេ។ ខ្ញុំឮពេទ្យនិយាយហើយ ខ្ញុំយំខ្លាំងណាស់ព្រោះអាណិត ម្ដាយស្លាប់ហើយ បែរជាត្រូវយកសពទៅបោះចោលក្នុងទឹកទន្លេទៀត។ ពេលនោះខ្ញុំនិយាយក្នុងចិត្តខ្សឹបបៗថា “ឲ្យកូនសុំទោសអ្នកម្ដាយអើយ”។ ខ្ញុំឈប់យំ រួចជូតទឹកភ្នែកនៅរង់ចាំអ្នកដើរប្រមូលសព។ លុះពេល មួយសន្ទុះក្រោយមក មានរទេះគោមួយបានបរចូលក្នុងកុដិ។ ខ្ញុំបានសួរថា៖ “ពូមកប្រមូលសពមែនទេ?” ពូបររទេះឆ្លើយថា៖ “បាទ!” ខ្ញុំបានជួយលើកសពម្ដាយដាក់លើរទេះ។ ខ្ញុំបានសួរពូបររទេះទៀតថា៖ “តើសពនេះត្រូវយកទៅណាពូ?” ពូបរទេះឆ្លើយថា៖ “យកទៅបោះចូលក្នុងទឹកទន្លេ។” លុះពេលចប់សព្វគ្រប់ហើយ ខ្មែរក្រហមជម្លៀសខ្ញុំទៅស្រុកស្ទឹងត្រង់តាមការណូត។

ពេលទៅដល់ស្ទឹងត្រង់ ខ្ញុំសម្រាកនៅទីនេះមួយយប់។ លុះពេលព្រឹកឡើង ខ្ញុំត្រូវអង្គការជម្លៀស ទៅដល់ឃុំបុសខ្នុរ ស្រុកចំការលើ។ នៅក្នុងមួយ ផ្ទះ ខ្មែរក្រហមឲ្យនៅជុំគ្នាពី៣ទៅ៤គ្រួសារ។  នៅខាងក្រោយផ្ទះ ខ្ញុំឃើញមានអណ្ដូងទឹកមួយ។ ប្រជាជនក្នុង ភូមិបាននាំខ្ញុំទៅមើលអណ្តូងនោះ ស្រាប់តែឃើញសុទ្ធតែឆ្អឹងមនុស្ស។ ខ្ញុំឃើញហើយពិតជាភ័យខ្លាំង ណាស់ តែមិនហ៊ាននិយាយទេ។ ខ្ញុំរស់នៅធ្វើការងារជាមួយប្រជាជនក្នុងភូមិទៅតាមបទបញ្ជារបស់ អង្គការ រហូតដល់ទទួលបានដំណឹងថា ប្រទេសត្រូវបានរំដោះ ទើបខ្ញុំធ្វើដំណើរត្រលប់មកផ្ទះវិញ។ ខ្ញុំបានធ្វើដំណើរចេញពីបុសខ្នុរនិងឆ្លងសាឡាងនៅទន្លេបិទ។ នៅតាមផ្លូវ ខ្ញុំឃើញទិដ្ឋភាពគួរឲ្យសង្វេគ ដោយមានមនុស្សដេកស្លាប់ពេញផ្លូវ។ ខ្ញុំបានធ្វើដំណើរដោយថ្មើរជើងរហូតមកដល់ស្រុកមេមត់និងឈប់សម្រាក១យប់។ លុះព្រឹកឡើង ខ្ញុំបានធ្វើដំណើរបន្តមកភូមិក្បាលស្លែង។ ផ្ទះសម្បែងមិនសូវជារងការខូចខាតទេ គឺខូចខាតបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះ។ ខ្ញុំបានចូលមក រស់នៅផ្ទះខ្ញុំ និងប្របកមុខរបរធ្វើស្រែចំការរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ។

អត្ថបទដោយ វី ស៊ីថា

[1] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា , បទសម្ភាសន៍ជាមួយ លីម ហិច ,ថ្ងៃទី១៣ ខែ៩ ឆ្នាំ២០២២, ភូមិពងទឹក ឃុំទន្លូង ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ , មាន៤៨ទំព័រ។