នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៥​ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ សារិន ត្រូវបានឪពុកមាបង្កើតឈ្មោះ រឿង យកធ្វើការងារក្នុងក្រសួងឃ្លាំងរដ្ឋ។ សារិន ជានីរសារបស់ រឿង មានតួនាទីនាំយកសំបុត្រចេញពីប្រធានក្រសួងឃ្លាំងរដ្ឋទៅកាន់ក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម ក្រសួងឧស្សាហកម្ម និងនាំសំបុត្រពីក្រសួងឬតាមកងផ្សេងៗត្រឡប់មកឲ្យរឿង ដែលជាប្រធានឃ្លាំងរដ្ឋវិញ។

ឈ្មោះ ម៉ាក់ សារិន[1] ភេទប្រុស អាយុ៦៤ឆ្នាំ។ សារិន មានស្រុកកំណើតនៅក្នុងភូមិទទឹងថ្ងៃ ឃុំវាលពន្ធ ស្រុកថ្ពង ខេត្តកំពង់ស្ពឺ។ បច្ចុប្បន្ន សារិន រស់នៅក្នុងភូមិគគីរ ឃុំអូរដា ស្រុកកំរៀង ខេត្តបាត់ដំបង។ សារិន ជាមេភូមិគគីរ និងមានមុខរបរជាកសិករដាំពោត ដាំដំឡូង។ មានឪពុកឈ្មោះ សែត (ស្លាប់) និងម្ដាយឈ្មោះ មៀក កង (ស្លាប់)។ សារិន មានបងប្អូនបង្កើតចំនួន៥នាក់ (ស្រី២នាក់) ហើយ សារិន ជាកូនច្បងក្នុងគ្រួសារ។ ប្រពន្ធឈ្មោះ ហែម សុខុម អាយុ៦០ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅភូមិស្វាយម្សៅ ឃុំទ្រាល ស្រុកបារាយណ៍ ខេត្តកំពង់ធំ។ សារិន មានកូនចំនួនចំនួន៥នាក់ (ស្រីម្នាក់) សព្វថ្ងៃកូនច្បងរបស់ សារិន មានអាយុ៣៩ឆ្នាំ ហើយកូនពៅមានអាយុ២៩ឆ្នាំ។

កាលនៅវ័យកុមារ សារិន បានចូលរៀនសូត្របានត្រឹមថ្នាក់ទី១០ កាលពីសម័យសង្គមចាស់។ សារិន បានចូលរៀននៅក្នុងវត្តរលាំងនាគ ស្ថិតក្នុងភូមិគគីរ។ លុះដល់ឆ្នាំ១៩៧០ សារិន បានឈប់រៀន។ នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ លោកសេនាប្រមុខលន់ នល់ បានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្ដេចព្រះនរោត្ដមសីហនុ។ មិនយូរប៉ុន្មាននៅក្នុងភូមិដែល សារិន រស់នៅចាប់ផ្ដើមមានក្រុមកងទ័ពខ្មែរក្រហមចូលមក និងមានមេឃុំ(មិនចាំឈ្មោះ) ប្រកាសជ្រើសរើសនារី និងបុរសឲ្យធ្វើជាឈ្លបចាំយាមក្នុងភូមិ ដើម្បីការពារកុំឲ្យទាហានរបស់ លន់ នល់ ចូលមកក្នុងភូមិគគីរ។ ក្រោយមកទើប សារិន បានដឹងថា ឪពុកមាបង្កើតរបស់ខ្លួនឈ្មោះ រឿង បានចូលតស៊ូជាមួយកងកម្លាំងខ្មែរក្រហមតាំងពីឆ្នាំ១៩៦៨ ហើយនៅឆ្នាំ១៩៧០ រឿង បាននៅខាងសេដ្ឋកិច្ចក្នុងភូមិភាគពិសេស ហើយ ឈ្មោះ តា រិទ្ធ ជាភ្នាក់ងារខាងក្នុង ដែលចាំផ្ដល់ព័ត៌មានមកឲ្យខាង រឿង ហើយមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និតជាមួយ រឿង។ ក្រោយពីឈប់រៀន សារិន បាននៅជួយធ្វើស្រែជាមួយឪពុកម្ដាយរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៤។

ក្រោយកងទ័ពខ្មែរក្រហមរំដោះបានទីក្រុងភ្នំពេញ ថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ឪពុកមារបង្កើតឈ្មោះ រឿង បានហៅ សារិន ឲ្យធ្វើដំណើរចេញពីភូមិទទឹងថ្ងៃ ទៅកាន់ទីក្រុងភ្នំពេញជាមួយខ្លួន ដើម្បីចូលបម្រើការងារនៅក្នុងក្រសួងឃ្លាំងរដ្ឋ។ រឿង មានតួនាទីជាប្រធានក្រសួងឃ្លាំងរដ្ឋជាមួយ តា រិទ្ធ។ បន្ទាប់មក សារិន មានតួនាទីជានីរសារ និងបើកឡានឲ្យឪពុកមារឈ្មោះ រឿង។ រឿង មានប្រពន្ធឈ្មោះ សោ ។ សារិន ស្នាក់នៅក្នុងមន្ទីរចាត់ការឃ្លាំងរដ្ឋ នៅខាងជើងវត្តឧណ្ណាឡោម(ទីក្រុងភ្នំពេញ)។ ចំណែក រឿង និង តា រិទ្ធ ស្នាក់នៅជាមួយគ្នានៅក្បែរវត្តភ្នំ (ភ្នំពេញ)។ អំឡុងពាក់កណ្ដាលឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៦ រឿង បានចាត់ចែងកម្មករជាប្រាំវរសេនាតូច ដែលកម្មការិនី មានពីរវរសេនាតូចត្រូវបានហៅថា វរ៧៧។ ចំណែកកម្មករ ត្រូវបានចាត់ចែងជាបីវរសេនាតូចគឺ វរ៧១ វរ៧២ និងវរ៧៣។ សារិន បានរៀបរាប់ថា កម្មការិនីក្នុងក្រសួងឃ្លាំងរដ្ឋមានតួនាទី ដេរប៉ាក់ និងដេរបាវ។ រីឯ កម្មករ មានតួនាទី លីសែង ស៊ីម៉ង អំបិល អង្ករឬកៅស៊ូ ឡើងលើឡានឬរទេះភ្លើងបញ្ជូនទៅកាន់ប្រទេសចិន ប្រទេសកូរ៉េ និងប្រទេសយូហ្គូស្លាវី។ សម្រាប់ការងារជានីរសារ សារិន បានរៀបរាប់ថា ជាប្រចាំត្រូវ«រត់សំបុត្រ បញ្ជូនឯកសារផ្សេងៗដែលបានមកពីតាមកង ឬតាមក្រសួងផ្សេងៗ ឧទាហរណ៍ក្រសួងពាណិជ្ជកម្មត្រូវការអ្វី ក្រសួងឧស្សាហកម្មត្រូវការអ្វី សារិនគ្រាន់តែបញ្ជូនសារលិខិតជូនឲ្យទៅ រឿង ឧទាហរណ៍ថាក្រសួងពាណិជ្ជកម្មត្រូវការក្រណាត់ ក្រម៉ា បារី សារិន ត្រូវជូនអ្នកម្ខាងទៀតទៅតាមកង ឬក៏ទៅប្រមូលសម្ភារដឹកពីកន្លែងក្រសួងឧស្សាហកម្មទៅដាក់នៅក្នុងឃ្លាំង ទៅប្រមូលដូចជាអំបោះ ក្រម៉ា ក្រណាត់ជាដើម និងនាំសារលិខិតពីក្រសួងឃ្លាំងរដ្ឋទៅតាមក្រសួងផ្សេងៗវិញ »។​ នៅក្នុងក្រសួងឃ្លាំងរដ្ឋ មានផ្ទុកសម្ភារទាំងសម្លៀកបំពាក់ និងម្ហូបអាហារ។ សម្រាប់ អំបិល និងអង្ករ កម្មករក្នុងឃ្លាំងត្រូវដឹកជញ្ជូនចែកទៅតាមភូមិភាគនីមួយៗ។ ឆ្នាំ១៩៧៦ តា រិទ្ធ បានបែកទៅគ្រប់គ្រងនៅក្រសួងពាណិជ្ជកម្មវិញ។ ប្រពន្ធ តា រិទ្ធ មានឈ្មោះ ភាព។ នៅអំឡុងពេលធ្វើការ សារិន មានមិត្តជិតស្និតដែលជាកម្មករនៅក្នុងរោងចក្រឈ្មោះ ឆាយ , ឡាយ, សារិន(ឈ្មោះដូច សារិន) , ឌន , និងស៊ីម។

នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៧ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៨ សារិន បានបន្តថា នៅក្នុងក្រសួងឃ្លាំងរដ្ឋមានប្រទេសចំនួនបី រួមមានប្រទេសចិន ប្រទេសកូរ៉េ និងប្រទេសយុហ្គូស្លាវី បាននាំចូលឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ និងសម្ភារគ្រប់បែបយ៉ាងដូចជា ត្រាក់ទ័រ ក្រណាត់ គ្រឿងដែក គ្រឿងសំណង់ ឡាន គ្រឿងម៉ាស៊ីនឡាន រួមទាំងគ្រឿងចក្រជាច្រើនប្រភេទទៀត។ អំឡុងពេលជាមួយគ្នា ក្រសួងឃ្លាំងរដ្ឋ និងក្រសួងពាណិជ្ជកម្មមានទំនាក់ទំនងល្អ និងមានភាពស្និតស្នាលជាមួយគ្នាណាស់ ព្រោះ រឿង និង រិទ្ធ ធ្លាប់រស់នៅជាមួយគ្នា។ ទោះបី រឿង និង រិទ្ធ ធ្វើការងារនៅកន្លែងផ្សេងគ្នាក្ដី ប៉ុន្តែនៅរៀងរាល់ពេលល្ងាចតែងមកហូបបាយជាមួយគ្នា ហើយផ្ទះរបស់ រឿង និង តារិទ្ធ ស្ថិតនៅទល់មុខគ្នានៅទីក្រុងភ្នំពេញ  ។ សារិន បានស្គាល់ជាមួយ វន វ៉េត ដែលជាឧបនាយករដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម យ៉ាងច្បាស់។ វន វ៉េត បានរស់នៅក្នុងផ្ទះមួយនៅក្បែរផ្សារថ្មី(ភ្នំពេញ)។ រីឯ ចេង អន មានផ្ទះនៅចំការមន(ភ្នំពេញ)។ ខណៈពេលជាមួយគ្នា សារិន ធ្លាប់បានបើកឡានឲ្យ រឿង ដើម្បីទៅចូលរួមប្រជុំជាមួយ ប៉ុល ពត, អៀង សារី និង នួន ជា រួមទាំងកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមជាច្រើនរូបទៀត ជាញឹកញាប់នៅស្តាតអូឡាំពិក ផ្សារអូឡាំពិក ផ្សារដើមគរ និងប្រជុំនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង។

ដើមឆ្នាំ១៩៧៩ កងទ័ពវៀតណាមបានចូលមកដល់ទីក្រុងភ្នំពេញ ក្នុងក្រសួងឃ្លាំងរដ្ឋចាប់ផ្ដើមមានភាពច្របូកច្របល់។ បន្ទាប់មក កម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមបានប្រគល់ឡានមួយចំនួនទុកសម្រាប់ប្រើប្រាស់នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ។ ឯឡានមួយចំនួនទៀតត្រូវបញ្ជូនទៅឲ្យខាងកងទ័ព ដែលមានឈ្មោះ លូយ ជាប្រធានកងពល៥០២។ សារិន បានចាំថាឡានត្រូវបានបើកចេញពីក្រសួងជើងគោកប្រហែល៤ទៅ៥គ្រឿង និងឡានមួយចំនួនទៀតបានដឹកអង្ករ ឆ្នាំងចាន អំបិល ប្រហុក រួមទាំងសម្ភារជាច្រើនត្រូវបានប្រមូលដាក់លើឡានទាំងអស់ រួចចាប់ផ្ដើមបើកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញម្ដងមួយគ្រឿងៗជាបន្តបន្ទាប់គ្នា។ សារិន, រឿង រួមជាមួយក្រុមគ្រួសាររបស់កម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមសរុបប្រហែល៣០០នាក់ បានឡើងឡានបើករត់ភៀសខ្លួនចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញភ្លាមៗ។ ក្រោយពេល សារិន ភៀសខ្លួនមកដល់ស្រុកអមលាំង ខេត្តកំពង់ស្ពឺ បានរយៈពេល២ទៅ៣ថ្ងៃ សារិន និងកម្មាភិបាលខ្មែរក្នុងទាំងអស់បានភៀសខ្លួនបន្តទៅដល់ស្រុកបវេល ខេត្តបាត់ដំបង។ សារិន រួមជាមួយក្រុមគ្រួសាររបស់កម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមទាំង៣០០នាក់ បានរស់នៅប្រមូលផលស្រូវនៅស្រុកបវេល បានមួយប្រាំង។ លុះដល់កងទ័ពវៀតណាមបានវាយចូលមកស្រុកបវេល ទើប សារិន និងកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមបានរៀបចំបង្កើតកម្លាំងកងទ័ព ត្រៀមអាវុធវាយ ទប់ទល់ជាមួយនឹងកងទ័ពវៀតណាមវិញ។ សារិន បានវាយជាមួយវៀតណាមនៅក្នុងស្រុកបវេល ស្ថិតក្នុងខេត្តបាត់ដំបង រហូតដល់វៀតណាមបានវាយប្រដេញរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ។ បន្ទាប់មក សារិន និងកងទ័ពខ្មែរក្រហមបានបើកឡានចេញពីស្រុកបវេលរត់ទៅចក្រី ស្ថិតក្នុងស្រុកភ្នំព្រឹក ខេត្តបាត់ដំបង។ សារិន និងកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមទាំងអស់បានចោលអង្ករ ម្ហូបអាហារ រួមទាំងសម្ភារធ្ងន់ៗនៅចក្រីទាំងអស់។ សារិន និងកងទ័ពបានយកសម្ភារ និងសម្ភារស្រាលៗមួយចំនួនទៅតាមខ្លួន រួចរត់មកជួបជុំគ្នានៅនៅភូមិបឹងឆ្នាំងនៅខាងទឹកដីថៃជាប់ព្រំដែនក្បែរភ្នំព្រះពុទ្ធ ស្ថិតនៅស្រុកកំរៀង។ បន្ទាប់មកទៀត សារិន បានសាងសង់ជំរំនៅត្រាង ក្នុងទឹកដីថៃ ហើយរស់នៅក្នុងជំរំអស់រយៈពេលប្រហែល៣ទៅ៤ខែ រួចដកកម្លាំងមករស់នៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃបានមួយរយៈពេល។ ក្រោយមក សារិន បានមករស់នៅក្នុងភូមិដូង ស្ថិតក្នុងស្រុកម៉ាឡៃ ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ។ ក្រោយមកទៀត តា រិទ្ធ បានប្រាប់ថា «យើងរស់នៅនេះលំបាកហើយ ទៅរស់នៅដងរែកទៅ បានធ្វើការទំនាក់ទំនងគ្នា» ទើប សារិន និងកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមទាំងអស់បានភៀសខ្លួនបន្តទៅរស់នៅលើភ្នំដងរែក ស្ថិតក្នុងខេត្តឧត្ដរមានជ័យ។ ក្រោយទៅដល់ភ្នំដងរែក សារិន បានជួបជាមួយ តាម៉ុក និងកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមជាច្រើនរូបទៀត ហើយ តាម៉ុក បានឲ្យឈ្មោះ សឿន នៅចាំគ្រប់គ្រង សារិន និងកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមដែលទើបនឹងភៀសខ្លួនចូលទៅភ្នំដងរែក។

ឆ្នាំ១៩៨០ ឪពុកមាឈ្មោះ រឿង បានស្លាប់បាត់បង់ជីវិតនៅលើភ្នំដងរែក ដោយសារមានជំងឺ។ ចន្លោះឆ្នាំ១៩៨២ ដល់ឆ្នាំ១៩៨៣  សារិន បានស្គាល់ជាមួយ តា អាន និងតា ប៊ូច ដែល តាប៊ូច នៅកងពល៤១៧ ហើយ សារិន នៅក្នុងកងពល៩៨០ នៅខាងវិទ្យុទាក់ទង ដែលមានប្រធានឈ្មោះ មុត។ ឆ្នាំ១៩៨៧ សារិន បានរៀបការជាមួយភិរិយាឈ្មោះ ហែម សុខុម​ នៅភ្នំដងរែក ស្រុកអន្លង់វែង។ នៅពេលរៀបការ សារិន បានហៅចាស់ទុំដែលជាកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមធ្លាប់នៅតស៊ូជាមួយមាន តាប៊ូច តាអាន និងអាចារ្យ មកធ្វើពិធីតាមបែបប្រពៃណីខ្មែរបុរាណមានឧបករណ៍ភ្លេងដូចជា ទ្រ ស្គរ  ប៉ុន្តែស្ថានភាពនៅក្រខ្សត់ទើបមិនមានសម្លៀកបំពាក់ឬសម្ភារគ្រប់គ្រាន់តុបតែងលម្អខ្លួនដូចបច្ចុប្បន្ននេះទេ។

ក្រោយនៅខាងវិទ្យុទាក់ទងបានប្រហែល៦ទៅ៧ខែ សារិន ត្រូវបានប្ដូរមកកាន់ខាងតួរលេខរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩០។ បន្ទាប់មក សារិន បាននាំប្រពន្ធ និងកូន២នាក់  រួមទាំងមានកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមប្រហែលមួយកងពល មានមនុស្សចន្លោះពី៤ទៅ៥រយនាក់បាននាំគ្នាចុះពីភ្នំដងរែកមករស់នៅអន្លង់វែងប្រហែលជា៦ទៅ៧ ខែ។ រហូតឆ្នាំ១៩៩១ តា ខៀវ បានប្រមូលមួយកងពលមានចំនួន៣អង្គភាពមាន អង្គភាពបើកបរ អង្គភាពឃ្លាំង និងអង្គភាពពេទ្យ រួមទាំងគ្រួសាររបស់ សារិន ធ្វើដំណើរចេញពីអន្លង់វែងមករស់នៅស្រុកកំរៀងសរុបប្រហែលជា៥០០គ្រួសារ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា សារិន មានជំងឺហើមសន្លាក់ជើង ទើបត្រូវសម្រាកព្យាបាលនៅអង្គភាពពេទ្យរបស់ តា ខៀវ នៅកំរៀង។ តា ខៀវ គ្រប់គ្រងអង្គភាពពេទ្យ អង្គភាពឃ្លាំងមានអង្កររាប់សិបតោន មាន៩១០ ៧២០ និង៣០២។ ចំណែក ៩៨០ ៧៨៥ និងខាងឧត្ដរមានជ័យមាន តា ម៉ុក ជាអ្នកគ្រប់គ្រង។ ឆ្នាំ១៩៩២ សុន សេន បានបញ្ជាឲ្យរុញដី រុញផ្លូវ រួចចែកដីឲ្យ សារិន និងកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមដទៃទៀតក្នុងមួយគ្រួសារ៣០ម៉ែត្រ និងស័ង្កសីក្នុងមួយគ្រួសារ២ទៅ៣សន្លឹក។ បន្ទាប់មក សារិន បានចាប់ផ្ដើមសាងសង់រោងសម្រាប់រស់នៅ និងធ្វើស្រែចិញ្ចឹមជីវិតដោយខ្លួនឯង មិនមានការផ្គត់ផ្គង់ពីខ្មែរក្រហមទៀតនោះទេ។ ក្រោយសមាហរណកម្ម ឆ្នាំ១៩៩៧ សារិន បានឡើងធ្វើជាមេភូមិគគីរ។ ឆ្នាំ១៩៩៨ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានមកសាងសង់ផ្លូវសម្រាប់ប្រជាជន ដើម្បីងាយស្រួលក្នុងការធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ទៅកាន់ភូមិផ្សេង ដើម្បីផ្សាភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងរវាងអតីតកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហម និងអ្នកភូមិផ្សេងៗ។ ក្រោយមានផ្លូវ សារិន បានត្រឡប់ទៅលេងស្រុកកំណើតនៅស្រុកថ្ពង ខេត្តកំពង់ស្ពឺ ហើយបានជួបជាមួយម្ដាយ និងបងប្អូន ទើបម្ដាយបានរៀបរាប់ប្រាប់ថា ឪពុកបានស្លាប់បាត់បង់ជីវិតដោយសារមានជំងឺតាំងពីឆ្នាំ១៩៨០មកម្លេះ។ សារិន បានស្នាក់ស្រុកកំណើតរយៈពេល៥ថ្ងៃ ទើបត្រឡប់មករស់នៅផ្ទះនៅស្រុកកំរៀង ខេត្តបាត់ដំបង។ រហូតឆ្នាំ១៩៩៩ ម្ដាយបានស្លាប់បាត់បង់ជីវិតដោយសារមានជំងឺចាស់ជរា ។

អត្ថបទដោយ មឿន ស្រីណុច

---

[1] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ឡុង ដានី សម្ភាសន៍ជាមួយឈ្មោះ ម៉ាក់ សារិន នៅថ្ងៃទី១៩ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១១(BBI0076)។