សំណេរដោយដៃ ៧ទំព័រដំបូងនៃចម្លើយសារភាព របស់ តឹក តូ[1] មានស្លាកសញ្ញា អាកាសចរណ៍កម្ពុជា (AIR CAMBODGE) ជាភាសាខ្មែរ និងបារាំង និងមានចំណងជើងថា «MANIFESTE PAX ET CARGO (សេចក្តីរាយការណ៍អំពីចំនួនអ្នកធ្វើដំណើរ និងទំនិញ) បានរៀបរាប់ពីភិនភាគ និងជីវប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ មៅ សំបូរ។ តឹក តូ និង ម៉ៅ សំបូរ បានរៀបរាប់បញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ពីទ្រឹស្តីរបស់សមាជិក សេ.អ៊ី.អា. ដែលមានខ្លឹមសារដូចនេះថា «ក្នុងករណីត្រូវចាប់ខ្លួន ត្រូវរកមធ្យោបាយផ្ទាល់ខ្លួនដោះស្រាយ ហាមមិនឲ្យប្រាប់ បើរាយការណ៍ ឬបែកការណ៍ នឹងត្រូវគេសម្លាប់ចោល។ មិនឲ្យស្គាល់គ្នាលើសពី ២ឬ៣នាក់ មិនឲ្យលាលែងពីតំណែង គេសម្លាប់។ ពេលរាយការណ៍មិនត្រូវរាយការណ៍ឲ្យជនដទៃក្រៅពីមេបញ្ជា។ មិនត្រូវទុកចិត្តនរណា ហាមមិនឲ្យគេដឹងពីកិច្ចការ។»។

តាមការរៀបររាប់របស់ តឹក តូ, ម៉ៅ សំបូរ មានកម្ពស់ ១,៦០ម៉ែត្រ សម្បុរខ្មៅ មាឌល្មម សក់ស្លូត ថ្ងាស់ទូលាយ មុខតូច ភ្នែកល្មម ច្រមុះល្មម ចង្កាខ្លី ចិញ្ចើមស្តើង សំឡេងតូច ដំណើរមួយៗ គ្មានស្លាកស្នាមដែគួរឲ្យកត់សម្គាល់ឡើយ។ បន្ថែមពីនេះ តឹក តូ បានរៀបរាប់ពីជីវប្រវត្តិសង្ខេបខ្លះៗរបស់ ម៉ៅ សំបូរ ដែលភាគច្រើនមិនស្របនឹងអីដែលបានកត់ត្រាក្នុងចម្លើយសារភាពរបស់ ម៉ៅ សំបូរ ទេ មានដូចជា៖ ទីកន្លែងកំណើត អ្នកឧទ្ទេសនាមនិងអ្នកនាំចូល សេ.អ៊ី.អា. ប្រាក់បៀវត្សន៍ពេលចូល សេ.អ៊ី.អា. ឈ្មោះប្រែ អាយុ កម្រិតសិក្សា និងមុខរបរក្នុងរបប លន់ នល់។ ខាងក្រោមនេះជាការដកស្រង់ពីចម្លើយសារភាពរបស់ ម៉ៅ សំបូរ ពីឯកសារគុកទួលស្លែង[2]៖

ឈ្មោះ ម៉ៅ សំបូរ ហៅ ស មានអាយុ ២៤ឆ្នាំ ភេទប្រុស សញ្ជាតិខ្មែរ កើតនៅភូមិអណ្តើកហែប ឃុំត្រែង ស្រុកវឌ្ឍនសង្គម ខេត្តបាត់ដំបង។ រៀ នបានត្រឹមសញ្ញាប័ត្រមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិ ចេះអាន ចេះមើល ចេះនិយាយភាសាបារាំងខ្លះ និងអង់គ្លេសខ្លះ និងធ្វើការនៅកន្លែងលក់សាំងយីហោ កាល់តិច (CALTEX)។ មានឪពុកឈ្មោះ ម៉ៅ វុឌ្ឍី អាយុ ៥០ឆ្នាំ និងម្តាយឈ្មោះ យិន ព្រិ អាយុ ៤៥ឆ្នាំ មានទីលំនៅនៅស្រុកកំណើត ដាំក្រូចលក់ចិញ្ចឹមជីវិត។ រៀបការថ្ងៃទី៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧៥ ជាមួយ លី មួយ ដែលនៅរៀននៅឡើយ ប៉ុន្តែត្រូវបែកគ្នាពេលជម្លៀស ១៧ មេសា ១៩៧៥។ មុនពេលចាប់ខ្លួនរស់នៅភូមិពាម សង្កាត់រកាកោងទី១ ស្រុកមុខកំពូល ខេត្តកណ្តាល តំបន់២២[3] (ស្ថិតក្នុងភូមិភាគបូព៌ា ឬភូមិភាគ២០៣) នៃរបបខ្មែរក្រហម។ សំបូរ បញ្ជូនមកដល់មន្ទីរសន្តិសុខទួលស្លែងថ្ងៃទី៥ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៦។

ខ្ញុំអាយុ ១០ឆ្នាំ រៀននៅថ្នាក់ទី៨ នៅសាលាបឋមសិក្សាអណ្តើកហែប ក្នុងឆ្នាំ១៩៦៣ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៦៥ រៀននៅវិទ្យាល័យ អ៊ៀប ឃុត។ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៦៨ដល់ឆ្នាំ១៩៧២ ខ្ញុំបានប្តូរមករៀននៅវិទ្យាល័យយុគន្ធរ និងរស់នៅទីក្រុងភ្នំពេញជាមួយឪពុកមារខ្ញុំឈ្មោះ ងិន សុខ ជាងកាត់សក់ យីហោ កោះសន្តិភាព ស្ថិតនៅទល់មុខហាងលក់សាំងយីហោ កាល់តិច។ ខ្ញុំឈប់រៀនត្រឹមថ្នាក់ទី៩ មានត្រឹមសញ្ញាប័ត្រមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិតែប៉ុណ្ណោះ ទើបក្នុងឆ្នាំ១៩៧២ ពេលដែលខ្ញុំមានអាយុ១៨ឆ្នាំ ខ្ញុំចូលធ្វើការនៅកន្លែងលក់សាំងទល់មុខផ្ទះ បានរយៈពេលប្រហែល ២ឆ្នាំ រួចប្តូរការងារថ្មីមួយទៀត។ ខ្ញុំបានរៀនភាសាអង់គ្លេសបន្ថែមខ្លះអំឡុងពេលធ្វើការកន្លែងលក់សាំង។

ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៤ ខ្ញុំចូលធ្វើការនៅអង្គការ សេ.អ៊ែ.អេស. និងចូលជាសមាជិក សេ.អ៊ី.អា. ទទួលបានប្រាក់ខែ ១៤០.០០០រៀល និងទទួលបានប្រាក់រង្វាន់បន្ថែមតាមនៃព័ត៌មានដែលស៊ើបការណ៍មកបានមានតម្លៃចាប់ពី ៥០០០រៀល ទៅ១០.០០០រៀល។ ខ្ញុំចូល សេ.អ៊ី.អា. តាមរយៈ រ៉ូបែរ ហ្វេដឺរិក មានសញ្ជាតិអាមេរិកាំង នៅការិយាល័យអង្គការ សេ.អ៊ែ.អេស.  ដែលមានអាសយដ្ឋាននៅក្រោយព្រះបរមរាជវាំងនៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ ខ្ញុំធ្វើការបណ្តើរ រៀនភាសាអង់គ្លេសបន្ថែមបណ្តើរ តាមរយៈផ្នែកផ្សព្វផ្សាយសាសនាយេស៊ូគ្រឹស្តិ។ ភារកិច្ចខ្ញុំទទួលពីថ្នាក់លើ គឺយកព័ត៌មាននៅក្នុងទីក្រុង។ មុនពេលទទួលភារកិច្ច ខ្ញុំ និងខ្សែបណ្តាញ សេ.អ៊ី.អា. ទើបតែចូលថ្មី ត្រូវទទួលវគ្គអប់រំយ៉ាងតិច១ខែ ជាមួយ ហ្យូរ សញ្ជាតិអាមេរិកាំង។

ផែនការណ៍មុនខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាច ១៧ មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្សែរយៈរបស់ សេ.អ៊ី.អា. ធ្វើការផ្សព្វផ្សាយអារ្យធម៌បរទេស ផ្សាយពីសាសនាយេស៊ូគ្រឹស្ត និងធ្វើការពង្វក់យុវជន-យុវនារី នៅទីក្រុងឲ្យលះបង់ព្រះពុទ្ធសាសនា ឲ្យភ្លេចប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់ និយាយរួម គឺធ្វើយ៉ាងណាឲ្យប្រជាជនខ្មែរភ្លេចអស់នូវអត្តសញ្ញាណជាខ្មែរ តាមរយៈការសម្ភារ និងទឹកលុយ។ ខំប្រឹងបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយវរជនសំខាន់ៗនៅទីក្រុងភ្នំពេញ ឲ្យរួមសហការណ៍ក្នុងផែនការរបស់ សេ.អ៊ី.អា. រួចអង្គការមនុស្សធម៌នៅគ្រប់ខេត្តក្រុង ត្រូវបន្តការចែកអំណោយ និងឆ្លៀតពេលផ្សព្វផ្សាយឃោសនានូវឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន។ ធ្វើយ៉ាងណាបណ្តុះគំនិតប្រជាជនឲ្យស្អប់ និងប្រឆាំងជាមួយអង្គការបដិវិត្តន៍ ថែមទាំងព្យាយាមទប់ស្កាត់ការបញ្ជ្រាបនូវលិទ្ធិសង្គមនិយមដល់ជនជាតិខ្មែរគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈ។ ខ្សែបណ្តាញរបស់ សេ.អ៊ី.អា. ដឹងយ៉ាងច្បាស់ថា ប្រទេសកម្ពុជា សម្បូរនូវធនធានធម្មជាតិសំខាន់ៗ ជាពិសេស ធនធានរ៉ែ ដែលអាចផ្តល់នូវកម្រៃយ៉ាងច្រើនដែលអាចបំពេញនូវភាពខ្វះខាតដល់ប្រទេសជាតិ និងប្រជាជនអាមេរិកវិញ ពេលដែលប្រទេសអាមេរិកក្តោបក្តាប់ប្រទេសកម្ពុជាបានជោគជ័យ។ យើងបានបង្កើតសាលាភាសាអង់គ្លេស ដែលផ្តល់ប្រាក់បៀវត្សន៍ជាច្រើនដល់គ្រូបង្រៀន និងសិស្សខ្លះ ដើម្បីផ្លាស់ប្តូររបត់សិក្សា ពីការរៀនភាសាបារាំង មករៀនភាសាអង់គ្លេសវិញ ជាពិសេសបញ្ជូនសិស្សានុសិស្សឲ្យទៅបន្តការសិក្សានៅសហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីរៀនមុខវិជ្ជាផ្នែកសេ.អ៊ី.អា.។ ពេលរៀនចប់ និងយល់ដឹងច្បាស់ពីផែនការ និងគោលការណ៍របស់ សេ.អ៊ី.អា. ទើបបញ្ជូនឲ្យត្រលប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ ដើម្បីធ្វើការនៅក្រោមបញ្ជា ស្ថានទូតអាមេរិក។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ បញ្ជូនទៅប្រទេសទាំងឡាយណាដែលសហរដ្ឋអាមេរិកចង់ធ្វើវិទ្ធស្សនា។ ចំណែកឯក្មេងកំព្រាដោយសារសង្គ្រាម ខ្សែរយៈរបស់ សេ.អ៊ី.អា. បានយកទៅបង្ហាត់បង្រៀនផ្ទាល់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ពីមុខវិជ្ជាយោធា ដើម្បីប្រើជាយោធាការពារប្រទេសទាំងឡាយណាដែលជាបក្សសម្ព័ន្ធ។ ជាផែនការបន្ទាប់នៅពេលឈ្នះសង្គ្រាម ក្រុម សេ.អ៊ី.អា. មានគម្រោងតាំងមូលដ្ឋានអាកាស និងរៀបចំកំពង់ផែនៅ ក្រុងកំពង់សោម ដែលជាទីតាំងសំខាន់សម្រាប់ដឹកជញ្ជូនសម្ភារសំខាន់ៗច្រើនយ៉ាងទៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ តាមពិត ខ្សែបណ្តាញរបស់ សេ.អ៊ី.អា. បានត្រៀមជាស្រេចដើម្បីសាងសង់មូលដ្ឋានអាកាសនៅស្រុកឃ្មួញ ខាងលិចភ្នំពេញ ជិតភ្នំបាសិទ្ធ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៨ ដើម្បីជួយសម្រួលបន្ធូរបន្ថយពន្ធ ឬកាត់ចោលពន្ធដល់ការដឹកជញ្ជូនតាមផ្លូវអាកាសនូវទំនិញផ្សេងៗទៅមកសហរដ្ឋអាមេរិក និងកម្ពុជា។

ក្រោយពេលខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាច ក្រុម សេ.អ៊ី.អា. ត្រូវបរាជ័យគ្រប់ផែនការដែលគ្រោងទុក ទើបរៀបចំជម្លៀសបុគ្គលិកស្ថានទូត បុគ្គលិកអង្គការមនុស្សធម៌ និងជនជាតិអាមេរិកាំងដែលរស់នៅប្រទេសកម្ពុជាចេញពីភ្នំពេញ។ បុគ្គលិកខ្មែរសំខាន់ៗដែលធ្វើការកក្នុងស្ថានទូត បានទទួលដំណឹងពីការជម្លៀសខ្លួននេះមុនពេលកងទ័ពខ្មែរក្រហមចូលមកដល់ទីក្រុងភ្នំពេញ ដើម្បីរៀបចំខ្លួនជាមុន។ បុគ្គលិកស្ថានទូតអាមេរិក បានដុតចោលនូវឯកសារសំខាន់ៗទាំងឡាយដែលមាននៅស្ថានទូត និងបំផ្លាញចោលនូវអចលនវត្ថុសំខាន់ៗជាច្រើនទៀត។ ការជម្លៀសនេះ គឺធ្វើដំណើរតាមយន្តហោះទៅប្រទេសថៃជាមុនសិន ជាពិសេសគឺជនជាតិអាមេរិកតែម្តង។ ចំណែកអ្នកនៅសេសសល់ត្រូវលាក់ខ្លួន និងផ្អាកសកម្មភាពមួយរយៈរង់ចាំស្តាប់មើលសភាពការណ៍សិន។ ក្នុងការប្រឆាំងនឹងបដិវត្តន៍កម្ពុជា ក្រុម សេ.អ៊ី.អា. បានរៀបចំផែនការពីខាងក្រៅប្រទេសមកវិញ គឺបំបះបំបោរប្រជាជនខ្មែរដែលជម្លៀសទៅនៅប្រទេសថៃ និងនៅតាមព្រំដែនខ្មែរ-ថៃ តាមរយៈការចាត់តាំងខ្សែរយៈដែលនៅស្រុកខ្មែរឲ្យភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងឡើងវិញ។ មុខសញ្ញាសំខាន់ៗដែលត្រូវភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងមាន មេទាហាន ជនជាតិខ្មែរដែលនៅស្មោះត្រង់និងជឿជាក់របបចាស់។ ក្រៅពីនោះក្រុម សេ.អ៊ី.អា. ដែលនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ទទួលបន្ទុកឃោសនាប្រឆាំងនឹងអង្គការបដិវត្តន៍ ដូចគ្នានឹងអ្នកនៅតាមព្រំដែនដែរ គឺប្រមូលព័ត៌មាន ស្ទាបស្ទង់សភាពការណ៍ឲ្យបានច្បាស់លាស់ ដើម្បីក្តាប់ឱកាសវាយបកវិញ។ បន្ថែមលើនេះ ត្រូវភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងជាមួយប្រជាជនមូលដ្ឋាន ប្រធានភូមិ ឬអ្នកដឹកនាំណាម្នាក់ក្នុងអង្គការបដិវត្តន៍ តាមរយៈការឃោសនា ឬការគំរាមកំហែង និងបោះសំបុត្រត្រាក់ ខ្លះទៀតឈានដល់ការសម្លាប់ប្រសិនបើបដិសេធមិនព្រមសហការណ៍។

សកម្មភាពរបស់ខ្សែរយៈ សេ.អ៊ី.អា. មានការបែងចែកដាច់ពីគ្នាតាមឋានៈនីមួយៗ ទាំងខ្សែរយៈមានឋានៈលើខ្ញុំ ឋានៈស្មើខ្ញុំ និងឋានៈក្រោមខ្ញុំ។ ក្រុម សេ.អ៊ី.អា. មានសកម្មភាពជារួម គឺ ទាក់ទងបំផុសបំផុលប្រជាជននៅភូមិនីមួយៗឲ្យធ្វើការបះបោរប្រឆាំងនឹងអង្គការបដិវត្តន៍ ដោយលើកយកមូលហេតុនៃការខ្វះខាត ទាមទារសិទ្ធិសេរីភាពដែលបាត់បង់ទាំងស្រុង ទាមទារឲ្យមានការគោរពសាសនា នៅក្នុងរបបថ្មីនេះ។ ធ្វើបែបនេះដើម្បីយកស្បៀង និងសព្វាវុធផ្សេងៗ គ្រាប់រំសេវសម្រាប់ទប់ទល់នឹងទ័ពបដិវត្តន៍របស់អង្គការ។ នៅថ្ងៃទី២២ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៧៥ មានបាតុកម្មកើតឡើងនៅភូមិពាម ខេត្តកណ្តាល ដែលមានឈ្មោះ កុល សាវឿន, កែ ឈៀង, ហ៊ឹម, ជា ឌិន, ម៉ុន, ភី, ឆយ, ផូ និងខ្ញុំ។ សាវឿន បានបញ្ជាឲ្យបិទចរាចរណ៍ ឃាត់ខ្លួនប្រជាជនខាងអង្គការបដិវត្តន៍ដែលធ្វើដំណើរតាមផ្លូវ និងយោធា ថែមទាំងបានដកហូតយកអាវុធប្រសិនបើមាន។ លុះយប់ថ្ងៃដដែល ក្រុមខ្ញុំបានដើរដាស់ប្រជាជនឲ្យក្រោកឡើងជួយយាមទាំងអស់គ្នានៅក្នុងភូមិពាមទាំងមូល រហូតដល់ស្អែកឡើងទៀបភ្លឺ ថ្ងៃទី២៣ ខែឆ្នាំដដែល ទើបមានការបះទង្គិចជាមួយយោធាក្នុងការវាយដណ្តើមយកឃ្លាំងសម្ភារ ស្បៀងអាហារ អង្ករ និងថ្នាំពេទ្យ មានការបះទង្គិចជាមួយយោធាការពារដែលធ្វើការបោសសម្អាតពីភូមិរកាកោងក្រៅឆ្ពោះមកភូមិពាមជាខ្លាំង បណ្តាលឲ្យមានរបួសទាំងសងខាង។ ដោយការខ្វះខាតសម្ភារសឹក ដូចជាសព្វាវុធ និងគ្រាប់រំសេវ ក្រុមបាតុករត្រូវបានបោសសម្អាតរត់បែកខ្ញែកគ្នាអស់ ហើយកងទ័ពខ្មែរក្រហមបានឃាត់ខ្លួនមេបំបះបំបោរខាងលើរួមទាំងខ្ញុំ នៅវេលាម៉ោង៣រសៀល ថ្ងៃខែឆ្នាំដដែល។

ក្រោយពេលចាប់ខ្លួន ខ្ញុំពុំបានទទួលដំណឹងពីខ្សែរយៈរបស់ សេ.អ៊ី.អា. បន្តទៀតទេ ដូចជា ឈ្មោះ ទូច​ ហ៊ាង, ហេង គឹមជន និង បុគ្គលិកធ្វើការនៅ សេ.អ៊ែរ.អេស ពីរនាក់ទៀត មិនដឹងនៅទីណា។ ខ្ញុំគ្រាន់តែដឹងថា មានខ្សែបណ្តាយមួយចំនួនត្រូវបានឃាត់ខ្លួនមានដូចជា៖

• កុល សារឿន វេជ្ជបណ្ឌិតនៅមន្ទីរពេទ្យព្រះកេតុមាលា
• កែ ឈាង ប៉េអឹមសក្តិ៤
• ជា ឌិន ប្រធានក្រុមភូមិពាម
• ផូ ប្រធានឈ្លបភូមិពាម
• ឆយ អតីតយុវជនភូមិពាម
• អន មិនដឹងតួនាទី
• លន់ គ្រូបង្រៀន

ក្រៅពីនោះមានមួយចំនួនរត់នៅរស់នៅខេត្តសៀមរាបមានដូចជា៖

• គឹម អានស្រ៊ឺ បុគ្គលិកធ្វើការនៅ សេ.អ៊ែរ.អេស
• សំ សុផុន បុគ្គលិកធ្វើការនៅ សេ.អ៊ែរ.អេស
• ទូច សឿន បុគ្គលិកធ្វើការនៅ សេ.អ៊ែរ.អេស
• ពុំ វណ្ណា បុគ្គលិកធ្វើការនៅ សេ.អ៊ែរ.អេស

កំណត់ចំណាំ៖ នៅដើមទំព័រនៃចម្លើយសារភាពដែលមានតែ២៥ទំព័រ បានបញ្ជាក់ថា ការសួរចម្លើយមិនទាន់ចប់ទេ។ ចម្លើយសារភាពទាំងអស់ក្នុងរបបខ្មែរក្រហមមិនអាចបញ្ជាក់ថាត្រឹមត្រូវទាំងស្រុងទាំងទេព្រោះអ្នកផ្តល់ចម្លើយត្រូវរងទារុណកម្មបង្ខំយកចម្លើយ។

អត្ថបទដោយ គឹម សុវណ្ណដានី

[1] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។ «ចម្លើយសារភាព៖ តិក តូ អតីតវេជ្ជបណ្ឌិត» ថ្ងៃទី២០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៦, ឯកសារលេខ D៧៥៩១២។

[2] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។ «ចម្លើយសារភាព៖ ម៉ៅ សំបូរ ធ្វើការនៅ CSR» ថ្ងៃទី៥ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៦, ឯកសារលេខ D៤១៨៥៦។

[3] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកពន្ធដទៃទៀត, «ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» សៀវភៅបោះពុម្ពលើកទី២ របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, បោះពុម្ពនៅភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០២០, ទំព័រទី៣៣។