ទំនប់ត្រួយចេក
ទំនប់ត្រួយចេក គឺជាទំនប់មួយស្ថិតនៅស្រុកកំពង់សៀម និងត្រូវបានសាងសង់នៅរបបកម្ពុជាប្រ ជាធិបតេយ្យ(១៩៧៥-១៩៧៩)។[1] ទំនប់ត្រួយចេកត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាទីកន្លែងរក្សាទុកទឹក ដើម្បីស្រោចស្រពស្រូវស្រែដំណាំទាំងរដូវប្រាំងនិងរដូវវស្សា។ ស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ១៥គីឡូម៉ែត្រពីទីរួមខេត្តកំពង់ចាម ទំបន់ត្រួយចេកទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរណ៍នៅខេត្តកំពុងចាមមកទស្សនាកំសាន្តនាពេលសម្រាកចុងសប្ដាហ៍ ឬថ្ងៃឈប់សម្រាក។ ទំនប់ត្រួយចេកត្រូវបានសាងសង់ នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៧ចុងឆ្នាំដល់ឆ្នាំ១៩៧៨ ដែលខ្មែរក្រហមបង្ខំប្រជាជនធ្វើការកាប់ដី លើកទំនប់ គ្មានពេលសម្រាក និងអាហារហូបចុកគ្រប់គ្រាន់ក្នុងគោលបំណងធ្វើជាទំនប់ស្ដុកទុកទឹកសម្រាប់គ្រប់រដូវ។[2] អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមដែលធ្លាប់ត្រូវបានបង្ខំឲ្យលើកទំនប់នេះ ចែករំលែកអំពីទុក្ខលំបាក និងបទពិសោធន៍ដូចខាងក្រោម៖
មៀច បៀន អតីតកងចល័តនារីលើកទំនប់ត្រួយចេក និងជាអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម ចែករំលែកថា៖ «នៅរបបខ្មែរក្រហម, ខ្ញុំត្រូវបានបញ្ចូនទៅធ្វើការងារ ដូចជាលើកទំនប់ ធ្វើស្រែ និងកាប់ដី នៅទីតាំងជាច្រើន រួមមានការដ្ឋានល្ពាក អង្គួញដី ទំនប់ព្រែកសង្កែ និងទំនប់ត្រួយចេក។ ខ្ញុំនៅចងចាំថា ការដ្ឋានទំនប់ត្រួយចេកគឺជាកន្លែងដែលខ្ញុំទទួលរងការលំបាកជាខ្លាំង និងឆ្ងាយពីគ្រួសារ។ ខ្ញុំត្រូវងើបពីម៉ោង៤ទៀបភ្លឺ និងទៅប្រជុំជួរ រយៈពេលកន្លះម៉ោង តាមការចាត់ចែងឲ្យទៅធ្វើការតាមគោលដៅប្រធានកងដាក់ឲ្យ។ ខ្ញុំធ្វើការពីម៉ោង៦ដល់ម៉ោង១១ថ្ងៃត្រង់ទើបឈប់សម្រាកហូបបបរ។ ខ្ញុំបន្តធ្វើការទៀតពីម៉ោង១ដល់ម៉ោង៥ល្ងាច។ នៅឆ្នាំ១៩៧៧ ខ្ញុំត្រូវបានដាក់ធ្វើការនៅកងចល័តរែកដីនិងលើកទំនប់ពីកន្លែងមួយរួចទៅកន្លែងមួយទៀត។ នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៨ អង្គការរៀបចំកងចល័តធ្វើការបន្ថែមទៀតទៅការលើកទំនប់គ្មានពេលឈប់សម្រាក រហូតដល់កងទ័ពរណសិរ្សសាមគ្គីសង្រ្គោះជាតិបានចូលមកដល់រំដោះប្រជាជនចេញពីខ្មែរក្រហម ទើបខ្ញុំរួចផុតពីទុក្ខវេទនា និងសេចក្ដីស្លាប់ ដោយវិលត្រឡប់មកភូមិកំណើតវិញ។»[3]
តៅ វត្ថា អតីតកងចល័តនារីលើកទំនប់ត្រួយចេកម្នាក់ទៀត និងជាអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម រៀបរាប់ពីបទពិសោធន៍ការលើកទំនប់ថា៖ «ខ្ញុំរៀបការ ប្ដីឈ្មោះ កែវ ស៊ីន និងមានកូនប្រុសស្រីចំនួន៥នាក់។ ខ្ញុំប្រកបរបរធ្វើស្រែចំការ។ ឪពុកខ្ញុំឈ្មោះ តៅ ជឺ និងម្ដាយឈ្មោះ អៀត ឡាយ។ ខ្ញុំជាកូនទី៣ ក្នុងចំណោមបងប្អូនប្រុសស្រីចំនួន៣នាក់។ ខ្ញុំកើតនៅភូមិចំការសាមសិប ឃុំគគរ ស្រុកកំពង់សៀមនេះតែម្ដង។ នៅពីក្មេង ខ្ញុំរៀនសូត្រនៅសាលាបឋមសិក្សាកំពង់ក្របី ខ្ញុំរៀនបានថ្នាក់ទី៩សង្គមចាស់។ បន្ទាប់ពីរដ្ឋប្រហារលន់ នល់នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ ខ្ញុំឃើញបាតុកម្មបានផ្ទុះឡើងនិងមានក្បួនបាតុករដង្ហែទៅទីរួមខេត្តកំពង់ចាម។ នៅឆ្នាំ១៩៧១ មានការប្រយុទ្ធគ្នាទាហានលន់ នល់និងកងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហម ក្រុមគ្រួសារខ្ញុំបានភៀសខ្លួនទៅរស់នៅភូមិរកាគយមួយយប់។ បន្ទាប់មកខ្ញុំឆ្លងទៅត្រើយម្ខាងរស់នៅភូមិមហាខ្ញូងបានមួយរយៈពេល១០ថ្ងែ។ ក្រុមគ្រួសារខ្ញុំបានធ្វើដំណើរទៀតទៅរស់នៅភូមិកោះអណ្ដែតបានរយៈពេលកន្លះឆ្នាំ។ នៅឆ្នាំ១៩៧២ ខ្ញុំបានវិលត្រឡប់មកស្រុកកំណើតដែលគ្រប់គ្រងដោយកងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហម។
នៅឆ្នាំ១៩៧៣ ទីរួមខេត្តកំពង់ចាមត្រូវបានឡោមព័ទ្ធទៅដោយកងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហម គឺមានតែផ្លូវទឹកប៉ុណ្ណោះដែលជាផ្លូវអាចចូលមកដល់ទីរួមខេត្ត។ នៅពេលទាហានអាម៉ារីលន់ នល់ បើកនាវាដឹកស្បៀងនិងសំភារសឹកផ្សេងៗពីទីក្រុងភ្នំពេញទៅទីរួមខេត្តកំពង់ចាមម្ដង និងជាញឹកញាប់ទទួលរងការវាយប្រហារដោយកងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហមពីត្រើយម្ខាងៗនៃទន្លេមេគង្គ។ នៅពេលលឺសំឡេងអាម៉ារីនមក ខ្ញុំត្រូវរត់ចូលរណ្ដៅត្រង់សេ ពីព្រោះមានការប្រយុទ្ធគ្នាទាហានអាម៉ារីននិងកងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហមយ៉ាងខ្លាំង។ នៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំ១៩៧៣ កងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហមវាយរំដោះពាក់កណ្ដាលនៃទីរួមខេត្តកំពង់ចាម និងនៅបន្តប្រយុទ្ធជាមួយទាហានលន់ នល់ ដែលនៅសេសសល់។ នៅឆ្នាំ១៩៧៤ ខ្ញុំត្រូវបានដាក់ធ្វើការនៅក្នុងកងប្រវាស់ដៃ បន្ទាប់មកទៀតនៅឆ្នាំ១៩៧៥ កងប្រវាស់ដៃដើម្បីជួយច្រូតស្រូវនិងប្រមូលផលដំណាំផ្សេងៗចែកគ្នាហូប។
នៅឆ្នាំ១៩៧៦ គឺជាចាប់ផ្ដើមបង្កើតជាសហករណ៍និងការធ្វើការនៅកងចល័តនៅតាមការដ្ឋាន។ ខ្ញុំត្រូវបានបញ្ជួនទៅធ្វើការនៅកងចល័តដែលមានទិសដៅទៅលើកទំនប់ត្រួយចេកដែលស្ថិតនៅឃុំទ្រាន ស្រុកកំពង់សៀម ខេត្តកំពង់ចាម។ ខ្ញុំត្រូវងើបពីម៉ោង៤ទៀបភ្លឺទៅប្រជុំជួរស្ដាប់ពីផែនការរបស់អង្គការត្រូវធ្វើអ្វីក្នុងថ្ងៃនោះ។ ខ្ញុំចាប់ផ្ដើមធ្វើការពីម៉ោង៦ព្រឹកដល់ម៉ោង១១ ទើបឈប់សម្រាកហូបបបរនៅរោងបាយរួមរួចហើយ ខ្ញុំត្រូវបន្តធ្វើការចាប់ពីម៉ោង១ដល់ម៉ោង៥ល្ងាច។ ខ្ញុំទៅលើកទំនប់ត្រួយចេកបានរយៈពេល៦ខែ ខ្ញុំត្រូវបានបញ្ជួនទៅជីកប្រឡាយនៅក្នុងស្រុកព្រៃឈរវិញ រយៈពេល៦ខែ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៧ ខ្ញុំត្រូវបានមកធ្វើការនៅកងវ័យកណ្ដាលនៅមូលដ្ឋានដកស្ទូង នៅភូមិទួលស្រែ។ នៅពេលច្រូតកាត់ ខ្ញុំត្រូវងើបពីម៉ោង៣ទៀបភ្លឺឲ្យទៅដល់កន្លែងច្រូតដោយមានគ្នាចំនួន១៥នាក់ក្នុង១ហិចតា រួច ចាប់ ផ្ដើមធ្វើការដល់ម៉ោង១១ព្រឹកទើបឈប់សម្រាកហូបបបរ។ ខ្ញុំបន្ដធ្វើការទៀតនៅម៉ោង១២រហូតដល់ម៉ោង៥ល្ងាច បើច្រូតស្រូវមិនរួចធ្វើការដល់ម៉ោង៩យប់ទល់តែរួចបានឈប់។ នៅពេលច្រូតរួចខ្ញុំត្រូវបានឲ្យចង់កណ្ដាប់ស្រូវជាមួយកងចល័ត។ នៅពេលនោះមិត្តនារី ទូច បានចង់កណ្ដាប់ស្រូវរួចហើយចំពេលគណៈសង្កាត់ឈ្មោះ សូត្រ មកឃើញស្ដីឲ្យថា មិត្តឯងចង់ងាប់បានជាយកកណ្ដាប់បោះឲ្យជ្រុះគ្រាប់ស្រូវតិចយកទៅវាយចោលទាំងថ្ងៃ។ ខ្ញុំឮ ភ័យញ័រដូចកូនសត្វ នៅចងស្រូវជាមួយគ្នា បើយកទៅវាយចោលមែនត្រូវយកទាំងអស់គ្នា។ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ ខ្ញុំឮសំឡេងកាំភ្លើងវាយប្រហារគ្នា ដោយកងទ័ពរណសិរ្សចូលមករំដោះប្រជាជនចេញពីការកាប់សម្លាប់របស់ខ្មែរក្រហម។ ខ្ញុំរួចផុតពីសេចក្ដីស្លាប់នៅពេលនោះមករស់នៅភូមិជាមួយគ្រួសារវិញ។»[4]
អត្ថបទដោយ ទូច វណ្ណេត
[1] សាំង ចាន់ធូ, «GENOCIDE RESEARCH AND EDUCATION. In Pictures: Khmer Rouge Dams. Kampong Cham Documentation Center», នៅថ្ងៃទី១៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៣, បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា (ចូលអាននៅថ្ងៃទី២០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៤ នៅតំណភ្ជាប់ https://photos.app.goo.gl/92QTVGJnnW54yBPN9)
[2] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី, ដេវីដ ឆេនដល័រ, គ្រីស្ដូហ្វ័រ ឌៀរីង & សុភ័ក្រ្ត ភាណា, «ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ» (បោះពុម្ពលើកទី២ នៅប្រទេសកម្ពុជា ឆ្នាំ២០២០), ទំព័រ៣៦-៤៨
[3] មៀច បៀន, «ប្រវត្តិសាស្រ្តផ្ទាល់មាត់៖ បទពិសោធន៍អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម», សម្ភាសន៍ដោយ ទូច វណ្ណេត បុគ្គលិកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារខេត្តកំពង់ចាម ឆ្នាំ២០២២, បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា
[4] តៅ វត្ថា, «ប្រវត្តិសាស្រ្តផ្ទាល់មាត់៖ បទពិសោធន៍អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម», សម្ភាសន៍ដោយ ទូច វណ្ណេត បុគ្គលិកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារខេត្តកំពង់ចាម ឆ្នាំ២០២២, បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា