ម៉ី រៀន កើតនៅក្នុងឆ្នាំជូត មានអាយុ ៧១ឆ្នាំ (គិតក្នុងឆ្នាំ២០០៦) និងមានស្រុកកំណើតក្នុងភូមិរលួស ឃុំគារ ស្រុកមោងឫស្សី ខេត្តបាត់ដំបង។ រៀន មានឪពុកឈ្មោះ ម៉ី ថោ, ម្ដាយឈ្មោះ វិន និងជាកូនទី២ ក្នុងចំណោមបងប្អូនដប់នាក់ ក្នុងនោះមានស្រីប្រាំនាក់។ ឪពុករបស់រៀនបានស្លាប់តាំងពីមុនរបបខ្មែរក្រហម។[1] នៅរបបខ្មែរក្រហម នៅពេល រៀន ហូបបបរលាយជាមួយអំបិល និងដើមចេក ខ្មែរក្រហមសួរគាត់ថា “ឆ្ងាញ់ទេ មិត្តយើង?” ដូច្នេះ រៀន ត្រូវឆ្លើយថាឆ្ងាញ់។ គាត់បន្តថា បើឆ្លើយថាមិនឆ្ងាញ់នោះ ខ្មែរក្រហមនឹងយកគាត់ទៅវាយសម្លាប់ហើយ។

នៅ​អំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ រៀន បានរៀបការជាមួយប្តីឈ្មោះ កេង ដែលមានស្រុកកំណើតនៅស្រុកមង្គលបូរី និងប្រកបរបរធ្វើស្រែចម្ការនៅភូមិរលួស។ នៅអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ ភូមិរលួស គឺស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងដោយទាហាន លន់ នល់ និងមានវត្តមាននៃឈ្លបខ្មែរក្រហម។

នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមបានឡើងកាន់អំណាចទូទាំងប្រទេស កម្មាភិបាលខ្មែរក្រហម និងប្រធានសហករណ៍ដែលមកពីខេត្តកំពង់ឆ្នាំង បានចាត់ទុកប្រជាជនដែលរស់នៅក្នុងភូមិរលួស, អតីតទាហាន លន់ នល់ និងប្រជាជនដែលខ្មែរក្រហមជម្លៀសមកពីទីក្រុងភ្នំពេញ ជាប្រជាជន១៧មេសា ឬប្រជាជនថ្មី។ រៀន និយាយថា កម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមទាំងនោះ បានតិះដៀលប្រជាជនក្នុងភូមិ ដោយថាមិនស្មើនឹងសត្វផង។ នៅពេលនោះ ស្រូវដែលមាននៅក្នុងភូមិ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមប្រមូលយកទៅដាក់ជារបស់សមូហភាពទាំងអស់។

នៅសហករណ៍ភូមិរលួស ប្រជាជន១៧មេសាត្រូវធ្វើការរួម និងហូបរួម ដោយហួសកម្លាំង និងហូបចុកមិនគ្រប់គ្រាន់។ ប្រជាជនដែលជម្លៀសមកពីទីក្រុងត្រូវទៅរែកទឹក និងស្រោចដំណាំ ចំណែក រៀន ត្រូវលើកទំនប់ និងជីកប្រឡាយជាមួយសមាជិកក្រុមជាង២០នាក់។ ក្នុងមួយថ្ងៃ រៀន ត្រូវជីកប្រឡាយឲ្យបានប្រវែង២ម៉ែត្រ ដោយជីកតាំងពីម៉ោង៧ព្រឹករហូតដល់ម៉ោង៥ល្ងាច។ រៀន និយាយថា ប្រធានក្រុមតែងតែកត់ត្រារាល់កិច្ចការរបស់សមាជិកក្រុម និងរាយការណ៍ទៅប្រាប់ថ្នាក់លើ។ នៅពេលយប់ គឺមានការប្រជុំដាក់ផែនការ និងទិតៀនសមាជិកក្រុមណាម្នាក់ដែលធ្វើការមិនបានតាមការកំណត់របស់អង្គការ។ ខ្មែរក្រហមបានទិតៀន និងចោទប្រកាន់ថាបុគ្គលណាដែលមិនទៅធ្វើការ គឺជាបុគ្គលធ្វើពុតជាឈឺគ្រុនញាក់គ្រុនញ័រ ឬគ្រុនត្រាក់ទ័រស៊ីបាយបាន និងសម្រាន្តលក់ជាដើម។ រៀន បន្តថា ស្អែកឡើងមានសមាជិកខ្លះបានបាត់ខ្លួន។ ដោយសារការភ័យខ្លាច រៀន ត្រូវទៅធ្វើការទាំងហើមជើង ចំណែកសមាជិកឯទៀតត្រូវទៅធ្វើការទាំងយប់រហូតដល់បាត់បង់អាយុជីវិតក៏មាន។

នៅសហករណ៍ ការហូបចុក គឺមានតែពីរពេលប៉ុណ្ណោះក្នុងមួយថ្ងៃ។ ក្នុងមួយពេល ខ្មែរក្រហមបញ្ជាឲ្យក្រុមរោងបាយដែលមានសមាជិកបីនាក់  ដាំបបរលាយជាមួយអំបិលឬដើមចេកមួយខ្ទះត្នោត ដោយដាក់អង្ករតែប្រាំកំប៉ុង និងចែកឲ្យប្រជាជន ដោយក្នុងម្នាក់បានតែមួយត្រឡោក និងជួនកាលបានតែមួយស្លាបព្រាប៉ុណ្ណោះ។

នៅរបបខ្មែរក្រហម រៀន មានកូនចំនួនបីនាក់។ ប្តីរបស់រៀន ជាអ្នកធ្វើនង្គ័ល ហើយកូនពីរនាក់ដែលមានអាយុបីឆ្នាំ និងបួនឆ្នាំ ត្រូវធ្វើការក្នុងកងកុមារ ដោយត្រូវប្រមូលអាចម៍គោ និងកាប់ស្លឹកឈើយកទៅចិញ្រ្ចាំធ្វើជី។ ចំណែកកូនពៅរបស់រៀនត្រូវយកទៅផ្ញើនៅរោងកុមារ។ នៅថ្ងៃមួយ កូនទាំងពីររបស់រៀន ដណ្តើមបបរហូប និងធ្វើឲ្យកំពប់បបរអស់។ រៀន បានទៅសុំបបរបន្តិចបន្តួចពីប្រធានរោងបាយ ក៏ប៉ុន្តែគេមិនឲ្យគាត់នោះទេ ទោះបីជាគាត់យំយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏គ្មានអ្នកណាមានចិត្តអាណិតអាសូរគាត់ដែរ។ រៀន និយាយថា មានតែអ្នកដែលចេះអែបអបប្រធានរោងបាយប៉ុណ្ណោះ ទើបបានហូបឆ្អែត។

បន្ទាប់ពី រៀន រស់នៅក្នុងសហករណ៍ភូមិរលួសអស់រយៈពេលបីខែ មានកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមម្នាក់ឈ្មោះ តាថុន បានជិះរថយន្តមក និងបញ្ជាឲ្យប្រជាជនមួយចំនួន រួមទាំងប្តីរបស់រៀន ទៅកាប់ឈើនៅភូមិលាច។ នៅពេលនោះ រៀន ស្មានតែប្តីរបស់ខ្លួន ត្រូវខ្មែរក្រហមយកទៅសម្លាប់បាត់ទៅហើយ។ ក្រោយមកទើប រៀន ដឹងថា ប្តីរបស់គាត់ត្រូវទៅធ្វើរទេះនៅភូមិកកោះ ដែលប្រជាជនស្គាល់ថាជាកន្លែងរបស់កងទ័ពខ្មែរក្រហម។ តាថុន បានកំណត់ឲ្យប្តីរបស់រៀន និងសមាជិកទាំងអស់ប្រាំនាក់ ត្រូវធ្វើរទេះឲ្យបានចំនួន១០០រទេះក្នុងរយៈពេលមួយខែ នៅរោងម៉ាស៊ីនមួយកន្លែង ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជិតថ្នល់ជាតិ។ រៀន បន្តថា ប្តីរបស់គាត់ត្រូវធ្វើការទាំងយប់ក្រោមពន្លឺអំពូលម៉ែត្រ និងហូបតែកន្ទក់លាយជាមួយទឹក ដោយម្នាក់ទទួលបានកន្ទក់កន្លះកំប៉ុងប៉ុណ្ណោះ។ នៅពេលប្តីរបស់គាត់ ធ្វើការមិនបានតាមការកំណត់នោះ អង្គការខ្មែរក្រហមនឹងហៅទៅណែនាំ។

ក្រោយពី រៀន រស់នៅភូមិរលួសអស់រយៈពេលកន្លះឆ្នាំ គាត់ក៏ត្រូវកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមជម្លៀសទៅធ្វើការនៅភូមិកកោះដែរ។ នៅទីនោះ រៀន ត្រូវលើកគូទឹកជុំវិញអាងទឹកដុបក្រសាំង​។ របបអាហារដែល រៀន ទទួលបាន គឺមានបាយមួយវែក និងសម្លស្ងោរលាយជាមួយត្រកួន, ដើមចេក និងអំបិលសម្រាប់ហូបក្នុងមួយពេល។ រៀន និយាយថា រយៈពេលពីរឬបីថ្ងៃ ទើបគាត់អាចទៅបំបៅដោះកូនម្តង។ នៅពេល រៀន ទៅសួរសុខទុក្ខម្ដាយនៅសហករណ៍ភូមិរលួស ខ្មែរក្រហមបានកសាងឬស្តីបន្ទោសឲ្យគាត់ថា “ដើរសេរី” និងបង្អត់អាហារគាត់។ រៀន បញ្ជាក់ថា គាត់មិនបានដើរសេរីនោះទេ គឺស្នើសុំការអនុញ្ញាតពីប្រធានក្រុម និងធ្វើការជាប្រចាំ។ ក្រោយពីផ្លាស់មករស់នៅភូមិកកោះ រៀន ថាគាត់បានទៅសួរសុខទុក្ខម្ដាយបានតែពីរដងប៉ុណ្ណោះ។ បន្ទាប់ពីមានកងទ័ពខ្មែរក្រហមមកពីភូមិភាគនិរតីចូលមកគ្រប់គ្រង កងទ័ពខ្មែរក្រហមដែលគាត់ធ្លាប់ឃើញពីមុនមកបានបាត់ខ្លួន។ រៀន និយាយថា គាត់បានឃើញខ្មែរក្រហមដឹកមនុស្សទាំងឡានឆ្ពោះទៅទិសខាងកើត​។

ក្រោយពីរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំនៅឆ្នាំ១៩៧៩ រៀន បានចាកចេញពីភូមិកកោះ ដោយធ្វើដំណើរ និងរស់នៅក្នុងព្រៃភ្នំអស់មួយរយៈពេល។ នៅឆ្នាំដដែល រៀន បានមករស់នៅភូមិតាតុក១ ឃុំមោង ស្រុកមោងឫស្សី ខេត្តបាត់ដំបង ដោយសារភូមិរលួសដែលជាភូមិកំណើតរបស់រៀនគ្មានមនុស្សរស់នៅ និងប្រកបរបរធ្វើស្រែចម្ការរហូតមក។ នៅឆ្នាំ២០០៦ រៀន មានបងប្អូនស្រីតែបីនាក់ប៉ុណ្ណោះដែលនៅរស់រានមានជីវិត។ នៅរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ រៀន បានបាត់បង់បងប្អូនចំនួនបួននាក់ និងសាច់ញាតិដទៃទៀតចំនួនដប់នាក់ ក្នុងនោះមានឈ្មោះ ម៉ី ថន[2] និង ម៉ី មុនី[3] ដែលធ្វើការខាងអគ្គីសនីនៅផ្សារតូច ដែលក្រោយមករកឃើញថាបានជាប់ឃុំឃាំងនៅមន្ទីរសន្តិសុខស-២១ (គុកទួលស្លែង)៕

[1] ឯកសារលេខ BBI០០៤៣. (២០០៦). សម្ភាសជាមួយ ម៉ី រៀន ដោយ ឆាយ ណារឿន នៅថ្ងៃទី១២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៦. មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា.

[2] ឯកសារលេខ I០៩១៣២. (១៩៧៥). ប្រវត្តិរូបអ្នកទោសជាប់ឃុំឃាំង ឈ្មោះ ម៉ី ថន. មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា.

[3] ឯកសារលេខ K០៥១៥៣. (១៩៧៥). ប្រវត្តិរូប ឈ្មោះ ម៉ី មុនី. មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា.

អត្ថបទដោយ ស្រ៊ាង លីហ៊ួរ