«បានស្គាល់អត្ដចរិតរបស់ខ្លួន គឺមានចិត្តស្រាល ឆេវឆាវ ឆាប់ខឹង ចំពោះបង»[1] នេះគឺជាសំដីរបស់ ឡុញ សោ ហៅ ភា[2] ដែលបានសរសេរឆ្លើយតបនូវសំណួរក្នុងប្រវត្តិរូបបដិវត្តន៍របស់ខ្លួនជូនអង្គការ។ តែបន្ទាប់ពីចូលបដិវត្តន៍ ភា បានកែប្រែអត្ដចរិតរបស់ខ្លួន ព្រោះខ្លួនបានយល់ពីមាគ៌ាគោលនយោបាយរបស់បក្ស ដែលបក្សបានពន្យល់ណែនាំ។ ភា បានសរសេរបន្ថែមថា «បងស្រីខ្ញុំឈ្មោះ សំ គាត់ចេះសុភាពរាបសារ រាក់ទាក់ចំពោះអ្នកបដិវត្តន៍ គាត់មិនដែលធ្វើអ្វីច្រងេងច្រងាងនោះឡើយ។ បងស្រីខ្ញុំ ចេះណែនាំចំពោះរូបខ្ញុំឱ្យខិតខំធ្វើការងារជូនអង្គការបដិវត្តន៍ និង មួយទៀតឱ្យខ្ញុំចេះថែរក្សានូវប្រពៃណីជាតិយើង»។  ប៉ុន្ដែអ្វីដែលគួរឱ្យសោកស្ដាយគឺ ភា បានបាត់ខ្លួននឹងគ្មានដំណឹងរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។ បងស្រីរបស់ ភា ឈ្មោះ ម៉ក់ សំ បានត្រឹមតែរងចាំប្អូនស្រីទាំងអស់សង្ឃឹម និងគិតថាបើប្អូននៅរស់ពិតណាស់ គឺត្រឡប់មកផ្ទះវិញ ព្រោះប្អូនស្រី និងម្តាយពិតជាស្រឡាញ់គ្នាខ្លាំងណាស់។ សំ បានត្រឹមតែសំណួរសួរមកកាន់ខ្លួនឯងថា ហេតុអ្វីបានជាប្អូនបាត់សូន្យ គ្មានដឹងដំណឹងអ្វីទល់តែសោះ។

ខាងក្រោមនេះគឺជាបទសម្ភាសន៍របស់ ម៉ក់ សំ ជាមួយបុគ្គលិកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាពីករណីបាត់ខ្លួនប្អូនស្រី ឡុញ សោ ហៅ ភា៖

ម៉ក់ សំ[3] ភេទស្រី អាយុ៥២ឆ្នាំ (២០០៥) កើត និងរស់នៅសព្វថ្ងៃក្នុងភូមិព្រៃស្នៀត ឃុំព្រៃស្នៀត ស្រុកពារាំង ខេត្តព្រៃវែង។ សំ មានឪពុកឈ្មោះ ឡុញ ម៉ក់ (ស្លាប់តាំងពី ឡុញ សោ ហៅ ភា នៅក្នុងពោះម្តាយ) និង ម្តាយឈ្មោះ ម៉ម ម៉ៅ (ស្លាប់ឆ្នាំ១៩៩៦ ដោយសារជំងឺចាស់ជរា)។  សំ ត្រូវជាបងស្រីបង្កើតឈ្មោះ ឡុញ សោ ហៅ ភា ភេទស្រី ដែលបានបាត់ខ្លួនពេលចូលស្ម័គ្រចិត្តបម្រើបដិវត្តន៍។ សំ រៀបការក្នុងឆ្នាំ១៩៧០ ជាមួយប្ដីឈ្មោះ សៀ ឡុង និង ក្រោយរៀបការប្ដីប្រពន្ធ សំ មានកូនចំនួនប្រាំនាក់ ក្នុងនោះមានកូនប្រុសម្នាក់។ តាមបទសម្ភាសន៍របស់ សំ បានឱ្យដឹងថា ប្អូនស្រីរបស់ខ្លួនធ្លាប់រៀនសូត្របានត្រឹមថ្នាក់ទី១០ចាស់ក្នុងសម័យសង្គមរាស្រ្តនិយម ក៏ឈប់រៀនដោយ សារប្រទេសជាតិមានភាពចលាចល ព្រោះកើតមានរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្ដេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ពីលោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ ក្នុងថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០។ ពេលនោះ សាលារៀនត្រូវបិទទ្វារ គ្មានគ្រូមកបង្រៀន ព្រោះខ្លាចមានគ្រោះថ្នាក់ដល់កូនសិស្សចំណែកកងកម្លាំងចលនាខ្មែរក្រហមកំពុងចាប់ផ្ដើមចូលមកគ្រប់គ្រង់ក្នុងភូមិជារៀងរាល់ថ្ងៃ ព្រមទាំងប៉ះទង្គិចជាមួយខាងទាហានសាធារណរដ្ឋខ្មែរ(លន់ នល់)។ ចំណែកយន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បែកក៏ចាប់ផ្ដើមមានការទម្លាក់នៅក្នុងស្រុកភូមិ។ សំ ចាំបានថា យន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បែកមកកាន់ភូមិព្រៃស្នៀតមានចំនួនពីរដង។ ទីមួយគឺគ្រាប់បែកទម្លាក់ចំផ្ទះ តាអាង និង យាយប៉ាង បង្កឱ្យបាត់បង់ជីវិតភ្លាមៗ។ ទីពីរគឺមានទាំងទម្លាក់គ្រាប់បែក និង បាញ់រះពីលើអាកាសបណ្ដាលឱ្យមានអ្នកស្លាប់  របួសជាច្រើន បណ្តាលឱ្យខូចខាតផ្ទះសម្បែង និង ស្លាប់សត្វចិញ្ចឹម។ ប្រជាជនក្នុងភូមិលែងបានទៅធ្វើស្រែចម្ការ និងចេញទៅប្រកបមុខរបរលក់ដូរអ្វីទាំងអស់ ដែលបង្កឱ្យមានជីវភាពខ្សត់ខ្សោយ និង គ្រួសារខ្លះត្រូវអត់ឃ្លាន។ មូលហេតុនេះហើយ​ ដែលនាំឱ្យប្អូនស្រីរបស់ សំ និងយុវជនជាច្រើនទៀត មានការឈឺចាប់ និង ចងកំហឹងជាមួយរបបសាធារណរដ្ឋ លន់ នល់ រួចនាំគ្នាស្ម័គ្រចិត្តរត់ចូលព្រៃដើម្បីបម្រើឱ្យចលនាបដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហម។

នៅឆ្នាំ១៩៧២ ភា និងមិត្តភក្តិស្រីៗចំនួន៤នាក់ បានស្ម័គ្រចិត្ដចូលបម្រើចលនាបដិវត្តន៍ខែ្មរក្រហមតាម     រយៈឈ្មោះ សំនៀង។ ប៉ុន្ដែមួយរយៈក្រោយមក មិត្តភក្តិរបស់ ភា នាំគ្នាត្រឡប់មកភូមិវិញលើកលែងតែ ភា ដែលនៅបន្តចលនាបដិវត្តន៍របស់ខ្លួន។  អ្នកផ្ទះមិនបានដឹងថា ភា ទៅធ្វើការនៅផ្នែកណា ឬ តំបន់ណានោះឡើយ។ លុះមុនឆ្នាំ១៩៧៥ ភា ត្រឡប់មកលេងផ្ទះបានម្ដង ទើបបានដឹងថាដំបូងអង្គការចាត់តាំងឱ្យ ភា ធ្វើការនៅផ្នែកសិល្បៈសម្ដែងល្ខោន ក្រោយមកទៀត ឱ្យចូលធ្វើជាយោធានៅស្រុកពារាំង ភូមិភាគបូព៌ា។ ការមកលេងផ្ទះរបស់ ភា គឺមានគោលបំណងជូនដំណឹងដល់ម្តាយនឹងបងស្រី ថាខ្លួនត្រូវអង្គការផ្លាស់ប្តូរទៅកាន់ទីតាំងថ្មី តែមិនដឹងថាអង្គការបញ្ជូនទៅអង្គភាពណា ឬ សមរភូមិណាខ្លះទេ ព្រោះកាលៈទេសនោះ អង្គការត្រូវធ្វើការដោយសម្ងាត់ ការចាត់តាំងត្រូវលាក់ការណ៍ឱ្យបានខ្ពស់ ចាំបានទៅដល់ទីតាំងផ្ទាល់ ភា និងជូនដំណឹងមកបងស្រី និងម្តាយ។ សំ បានបន្តថា ការមកលេងផ្ទះរបស់ប្អូនស្រីនៅគ្រានោះគឺសុទ្ធតែលាក់ការណ៍ ព្រោះភ័យខ្លាចមានគ្រោះថ្នាក់ដល់ខ្លួន និង ក្រុមគ្រួសារ។

នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ របបខែ្មរក្រហមទទួលជ័យជម្នះលើរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ និងបានឡើងកាន់កាប់អំណាចទាំងស្រុង។ សង្រ្គាមបានបញ្ចប់ ប៉ុន្ដែប្អូនស្រីរបស់ សំ នៅតែមិនឃើញត្រឡប់មកលេងស្រុកកំណើតវិញ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ក្រុមគ្រួសារមិនបានទទួលដំណឹងអ្វីសោះពី ភា គឺបាត់សូន្យឈឹង សូម្បីតែមិត្ដភក្ដិដែលចូលធ្វើក្នុងកងទ័ពយោធាជាមួយគ្នាក៏មិនឃើញត្រឡប់មកផ្ទះវិញដែរ។ អ្វីដែល សំ រំពឹងថាក្រោយការទទួលបានជ័យជម្នះរបស់ខ្មែរក្រហម ប្រទេសបានសុខសន្តិភាព គ្រួសារដល់តូចរបស់ សំ នឹងបានជួបជុំម្តាយ បងប្អូន តែបានត្រឹមតែនឹករឭក។ ចំណែកស្ថានភាពក្នុងភូមិក៏មានការប្រែប្រួល ប្រជាជននៅទីក្រុងភ្នំពេញ ក្រុងព្រៃវែង ក៏ត្រូវខ្មែរក្រហមជម្លៀសដោយបង្ខំមកដល់ទីជនបទ និងត្រូវបង្ខំឱ្យចូលធ្វើការងារស្រែចម្ការ លើកទំនប់ ជីកប្រឡាយ នៅភូមិព្រៃស្នៀតដូចប្រជាជនមូលដ្ឋាន។ អង្គការឃើញផ្ទះរបស់ សំ មានរាងទូលាយ ក៏យកប្រជាជនថ្មីចំនួនបួនគ្រួសារឱ្យ​មករស់នៅជាមួយគ្នា ដោយគ្មានការស្នើសុំពីម្ចាស់ផ្ទះ។ អង្គការចាត់តាំងឱ្យប្រជាជនមូលដ្ឋាន និងប្រជាជនថ្មី ត្រូវហូបបាយរួមនៅរោងបាយសហករណ៍។ ការរស់នៅកាន់តែពិបាក ប្រជាជនធ្វើអ្វីខុសតែបន្តិចបន្តួច ត្រូវអង្គការហៅទៅប្រជុំអប់រំ កសាង និង ឈានដល់ការចាប់ខ្លួនយកទៅឃុំឃាំងនៅមន្ទីរស្រុកពារាំង[4]។ អង្គការចោទប្រកាន់អ្នកភូមិថាប្រព្រឹត្តករណីខុសសីលធម៌ជាបន្តបន្ទាប់។ អ្នកដែលត្រូវអង្គការចោទប្រកាន់គឺត្រូវបាត់ខ្លួន ឬ ត្រូវទទួលទារុណកម្ម ដោយអង្គការឱ្យធ្វើការដោយគ្មានពេលសម្រាក និងបង្អត់បាយទឹក។  មិនបានប៉ុន្មានប្រជាជនថ្មី ឬ ហៅ១៧មេសា ដែលចូលមករស់នៅក្នុងភូមិព្រៃស្នៀត ក៏ត្រូវអង្គការចាប់យកទៅសម្លាប់ទាំងគ្រួសារ មិនថាកូនក្មេងតូចៗ។

អំឡុងឆ្នាំ១៩៧៨ ក្រោយពីការកើតឡើងនូវព្រឹត្តការណ៍ សោ ភឹម[5] ត្រូវអង្គការចោទប្រកាន់ថាក្បត់នឹងបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា និងថ្នាក់ដឹកនាំមជ្ឃិមបក្ស នៅតាមភូមិឃុំក្នុងភូមិភាគបូព៌ាក៏មានការផ្លាស់ប្តូរមេដឹកនាំ ជំនួសមកវិញនូវកងកម្លាំងភូមិភាគនិរតីចូលមកគ្រប់គ្រង។  សាច់ញាតិរបស់ សំ ដែលមានតួនាទីជាគណៈ«ក» គណៈ«គ»  ក៏ត្រូវកងទ័ពភូមិនិរតីចាប់យកទៅសម្លាប់ទាំងគ្រួសារ។ បងប្អូនជីដូនមួយរបស់​​ សំ ចំនួនបួននាក់ ក៏ត្រូវចាប់យកទៅសម្លាប់ ដោយបន្សល់ទុកតែប្រពន្ធនិងកូនមកដល់សព្វថ្ងៃ។  ថ្វីត្បិតតែ សំ និង គ្រួសារ អង្គការមិនបានជម្លៀសទៅតំបន់ផ្សេង តែ សំ ក៏ត្រូវងើបពីព្រឹកទៅធ្វើការនៅការដ្ឋានឆ្ងាយពីផ្ទះ និងវិលត្រឡប់មកវិញនៅពេលយប់។ ពេលនោះ កូន សំ មានអាយុ៥ឆ្នាំ បានឈឺ នឹងត្រូវបញ្ជូនទៅពេទ្យតំបន់ព្រែកតាម៉ាក់។ ជាអកុសល ដោយសារកូនរបស់ សំ ឈឺធ្ងន់ធ្ងរ ក៏បណ្ដាលឱ្យបាត់បង់ជីវិត។ តែតាមការសង្កេតរបស់​ សំ បានឱ្យដឹងថា មន្ទីរពេទ្យរបស់ខ្មែរក្រហមគឺមិនបាន ព្យាបាលត្រូវត្រឹម អ្នកជំងឺដែលចូលទៅព្យាបាលភាគច្រើនត្រូវបាត់បង់ជីវិត លើកលែងតែអ្នកជំងឺដែលត្រូវទទួលបានការវះកាត់ គ្រូពេទ្យដល់ថ្នាំល្អៗជូនទើបអាចនៅរស់បាន។

ចុងបញ្ចប់ សំ នៅតែមិនភ្លេចរឿងរ៉ាវក្នុងរបបខ្មែរក្រហម និង ប្អូនស្រីដែលបានបាត់ខ្លួនដោយគ្មានដំណឹង។ ជាពិសេសនៅពេលយប់ស្ងាត់ សំ នឹកឃើញពេលវេលា កាលពីតូចៗ ដែលរស់នៅជុំប្អូននិងម្តាយ។ សំ មិនមានសង្ឃឹមថាប្អូននៅរស់រានមានជីវិតនោះឡើយ។ អ្វីដែលឈឺចាប់បំផុត គឺម្តាយរបស់ សំ ដែលបានលាក់ការឈឺចាប់របស់ខ្លួន ដោយមិនសួរនាំ ឬ រំឭកពីប្អូនរហូតដល់គាត់បាត់បង់ជីវិត។

អត្ថបទដោយ មីន សាណាស់

[1] ស្រង់ចេញពីឯកសារប្រវត្តិរូបបដិវត្តន៍ឈ្មោះ ភា លេខI03042 តម្កល់នៅបណ្ណាសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា (ទំព័រទី៤)។

[2] ឯកសារប្រវត្តិរូបបដិវត្តន៍ I03042 តម្កល់នៅបណ្ណាសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា មានចំនួនទំព័រទី៨

[3] ឯកសារ PVI0063 តម្កល់នៅបណ្ណាសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, ជាបទសម្ភាសន៍របស់ ម៉ក់ សំ និងបុគ្គលិកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាឈ្មោះ ឡុង ដានី អំពីករណី ឡុញ សោ ហៅ ភា (I03042), ស្ថិតនៅទីតាំង ភូមិ/ឃុំព្រៃស្នៀត ស្រុកពារាំង ខេត្តព្រៃវែង, ថ្ងៃទី២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០០៥ (ចំនួនទំព័រ២៨)។

[4] មន្ទីរឃុំឃាំងស្រុកពារាំង បច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅក្នុងនៅវិទ្យាល័យញឹម វណ្ណដា ពារាំង, ស្រង់ចេញពីទស្សនាវដ្ដីស្វែងរកការពិតលេខ៩១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៧

[5] នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៥ សោ ភឹម ត្រូវបានជាប់ឈ្មោះក្នុងគណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមបក្សកុម្មុសនីស្តកម្ពុជា។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៦ បក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា បានបែងចែកកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យទៅជា៦ភូមិភាគ ដែលរួមមាន៣២តំបន់ ចំណែក សោ ភឹម ក៏តួនាទីដឹកនាំភូមិភាគបូព៌ា(ភូមិភាគ២០៣)។ សោ ភឹម បានធ្វើអត្ដឃាតនៅខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៨។​ ស្រង់ចេញពីសៀវភៅកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩) បោះពុម្ភលើកទី២ ដោយមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។