ប្រសិនជាចង់សប្បាយទាល់តែធ្វើដូចជាប្រទេសចក្រពត្តិ
តាមរយៈចម្លើយសារភាពរបស់ មុត សារុន ឯកសារលេខ J00651។ នៅពេលដែល ឡាយ សារឹម បានអូសទាញឲ្យ សារុន ចូលរួមសកម្មភាពក្បត់នឹងបដិវត្តន៍សង្គមនិយមរបស់អង្គការខ្មែរក្រហម សារឹម បានបង្ហាញឲ្យគាត់ឃើញពីភាពលំបាកនៅពេលដែលចូលរួមបដិវត្តន៍សង្គមនិយម។ សារឹម បានលើកឡើងពីបញ្ហាកង្វះអាហារ, ការធ្វើការដោយគ្មានប្រាក់ខែ, គ្មានកម្មសិទ្ធិសេរីភាព, គ្មានកម្មសិទ្ធិឯកជន និងមិនមានភាពសប្បាយរីករាយ។ សារុន បានឆ្លើយតបវិញថា៖ “ប្រសិនជាចង់សប្បាយទាល់តែធ្វើដូចជាប្រទេសចក្រពត្តិ[1]” ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាប្រវត្តិសកម្មភាពក្បត់នឹងអង្គការរបស់ មុត សារុន[2] ឈ្មោះបដិវត្តន៍ហៅ មុត ចិន មានអាយុ២៩ឆ្នាំ(១៩៧៧) និងរស់នៅភូមិថ្មី ឃុំពាមរាំង ស្រុកលើកដែក ខេត្តកណ្ដាល។ នៅឆ្នាំ១៩៦៧ ពេលនោះ សារុន មានអាយុ១០ឆ្នាំ ម្ដាយឪពុករបស់គាត់បានបញ្ជូនឲ្យគាត់ទៅបួសរៀននៅវត្តពាមរាំង។ គាត់បួសរៀន និងស្នាក់នៅក្នុងវត្តពាមរាំងតាំងពីឆ្នាំ១៩៦៧-១៩៦៩។
នៅឆ្នាំ១៩៧០ មុនកើតមានរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្ដេចព្រះ នរោត្ដម សីហនុ សារុន បានសឹកហើយត្រលប់ទៅនៅផ្ទះជួយធ្វើការងារឪពុកម្ដាយរបស់គាត់តាមធម្មតា។ បន្ទាប់ពីព្រឹត្តិការណ៍រដ្ឋប្រហារមក គាត់ចេញទៅស៊ីឈ្នួលចាប់ត្រីនៅកោះមាន់រយៈពេលមួយខែ ហើយត្រលប់ទៅផ្ទះវិញ ព្រមទាំងស៊ីឈ្នួលជម្រះស្មៅពោត និងកាច់ផ្លែពោត។ រហូតដល់ពាក់កណ្ដាលឆ្នាំ១៩៧១ កងទ័ពធីវគីចូលអុកឡុកនៅភូមិថ្មី ប្រជាជនទាំងអស់ដែលរស់នៅក្នុងភូមិនោះត្រូវភៀសខ្លួនចេញទៅនៅទីតាំងថ្មី ចំពោះគ្រួសាររបស់ សារុន ត្រូវភៀសខ្លួនទៅនៅភូមិព្រៃទន្លាប់។ នៅពេលដែលទៅដល់ភូមិនោះថ្មីៗ គ្រួសាររបស់គាត់ទាំងអស់មិនមានកន្លែងប្រកបរបររកស៊ីចិញ្ចឹមជីវិតនោះទេ ព្រោះមិនទាន់ស្គាល់ពីតំបន់នោះច្បាស់លាស់។ ក្រោយមក សារុន បានទទួលការងារជាអ្នកលីបាវដាក់លើកាណូត[3] បានរយៈពេល៦ខែ។ បន្ទាប់ពីស្ថានភាពនៅភូមិកំណើតរបស់ សារុន មានភាពស្ងប់ស្ងាត់ គ្រួសាររបស់គាត់បានវិលត្រលប់ទៅរស់នៅភូមិកំណើត និងប្រកបរបរនេសាទត្រីសម្រាប់ការផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ។
សកម្មភាពចូលធ្វើបដិវត្តន៍របស់ សារុន
មុត សារុន ចូលបដិវត្តន៍ដំបូងនៅថ្ងៃ១៣ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧២ តាមរយៈឈ្មោះ ចាន់ ស៊ុន ហៅ ម៉េង មានតួនាទីជាគណៈឃុំពាមរាំង។ ឡាយ សារឹម មានតួនាទីជាប្រធាននយោបាយវរសេនាតូច១៣១ កងពល១១ ក្រោយមកមានតួនាទីជាប្រធានពេទ្យវរសេនាតូច៨០៥ កងពល៨០១ ជាអ្នកដែលអូសទាញឲ្យ សារុន ធ្វើសកម្មភាពប្រឆាំងជាមួយបដិវត្តន៍។ នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៥ សារឹម បានទៅជួបគាត់នៅអង្គភាព ពេលនោះ សារុន កំពុងតែធ្វើដងពូថៅ ពេលទៅដល់ដំបូង សារឹម បានសួរថា៖ “សារុនឯងអត់មាននាឡិកាពាក់ទេឬ? ខ្ញុំឃើញមិត្តសារុនឯងអត់មាននាឡិកាពាក់ ខ្ញុំអាណិតមិត្តណាស់។ ធ្វើម៉េចបើនាឡិកាទាំងប៉ុន្មាននោះខ្ញុំរាយការណ៍ជូនអង្គការអស់ហើយ។ ខ្ញុំស្មានថាមិត្តសារុនឯងយកមួយទុកប្រើដែរ។” ក្រោយមកទៀត សារឹម បានបន្តនិយាយពីការធ្វើបដិវត្តន៍សង្គមនិយម រស់នៅជាសមូហភាព, បញ្ហាម្ហូបអាហារហូបមិនបរិបូរ, ការរស់នៅមានភាពស្មុគស្មាញ, គ្មានប្រាក់ខែ, គ្មានបុណ្យសក្តិ និងគ្មានសិទ្ធិឯកជន ហើយបានប្រៀបធៀបពីបដិវត្តន៍សង្គមនិយម ជាមួយនឹងបដិវត្តន៍នៅប្រទេសចិន។ ក្រោយពីស្ដាប់ការលើកឡើងពីបញ្ហាបដិវត្តន៍សង្គមនិយមរបស់ សារឹម រួចមក សារុន ក៏មិនមានអ្វីនិយាយច្រើនដោយគ្រាន់តែឆ្លើយតបទៅវិញថា ប្រសិនជាចង់សប្បាយទាល់តែធ្វើដូចជាប្រទេសចក្រពត្តិ។ សារឹម មិនបានឆ្លើយតបអ្វីបន្តទៀតនោះទេក៏វិលត្រលប់ទៅអង្គភាពវិញ។
នៅចុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៥ អង្គភាពរបស់សារុន ត្រូវបានចាត់តាំងឲ្យទៅធ្វើស្រែនៅតំបន់សាក់សំពៅ។ គាត់ធ្វើការងារនៅទីនោះបានរយៈពេល១០ថ្ងៃ ក៏ធ្លាក់ខ្លួនឈឺហើយសម្រាកព្យាបាលជំងឺនៅផ្ទះនៅសហករណ៍សាក់សំពៅ។ សារឹម បានទៅសហករណ៍ ហើយឆ្លៀតទៅជួបជាមួយនឹង សារុន ដែលកំពុងសម្រាកនៅផ្ទះ។ ដំបូងឡើយ សារឹម បានសួរនាំពីបញ្ហាដក-ស្ទូង និងការធ្វើការងាររបស់យុវជននៅសហករណ៍ថា តើការងារទាំងអស់នោះមានបញ្ហាអ្វីរាំងស្ទះដែរឬទេ? ហើយបន្តនិយាយទៀតថា៖ “មិត្តរស់នៅជាមួយខ្ញុំយូរហើយ ខ្ញុំទុកចិត្តមិត្តណាស់ តើថ្ងៃមុខមិត្តអាចធ្វើការជាមួយខ្ញុំបានឬទេ?” សារុន មិនបានប្រកែកអ្វីឡើយ និងឆ្លើយតបទៅវិញ ការងារអ្វីក៏គាត់អាចធ្វើបានដែរឲ្យតែដាក់ឲ្យគាត់ធ្វើ។ បន្ទាប់ពីការព្រមព្រៀងរវាងអ្នកទាំងពីរបានបញ្ចប់ សារឹម បានត្រលប់ទៅអង្គភាពវិញ។ រយៈពេល១០ថ្ងៃក្រោយ សារឹម បានហៅគាត់ឲ្យឡើងទៅភ្នំពេញដើម្បីអប់រំឲ្យធ្វើសកម្មភាពប្រឆាំងនឹងបដិវត្តន៍។ ខ្លឹមសារនៃការអប់រំគឺដំបូង សារឹម បានបង្ហាញពីផលលំបាកនៃការធ្វើបដិវត្តន៍សង្គមនិយម កង្វះអាហារហូបចុក, ធ្វើការងារគ្មានពេលសម្រាក, មិនមានសិទ្ធិឯកជន និងរស់នៅជាសមូហភាព។ ដោយការនិយាយទាញហេតុផល និងការប្រៀបធៀបពីបដិវត្តន៍សង្គមនិយម ជាមួយបដិវត្តន៍នៅប្រទេសចក្រពត្តិ បានធ្វើឲ្យចិត្តរបស់ សារុន យល់ស្របជាមួយនឹងអ្វីដែល សារឹម និយាយ។ សារឹម បានណែនាំឲ្យគាត់បំផុសយុវជននៅក្នុងអង្គភាព ប្រឆាំងជាមួយនឹងអង្គការពីបញ្ហារបបអាហារមិនគ្រប់គ្រាន់ និងការរស់នៅជាសមូហភាព, ត្រូវតែដើរចាក់រុកបង្កជាទំនាស់ពីអង្គភាពមួយទៅអង្គភាពមួយទៀត ធ្វើយ៉ាងណាឲ្យមានភាពស្មុគស្មាញនៅក្នុងអង្គភាព, ត្រូវបំផុសអំពីការរស់នៅសេរី និងដើរលេងតាមទំនើងចិត្តទៅកាន់យុវជន។
សកម្មភាពក្រោយពេលទទួលការអប់រំ
សារុន បានចាប់ផ្ដើមធ្វើសកម្មភាពបំផុសយុទ្ធជននៅក្នុងអង្គភាពឲ្យមានទំនាស់ជាមួយអង្គការពីបញ្ហាធ្វើការងារមិនមានពេលសម្រាក, អាហារហូបមិនគ្រប់គ្រាន់ និងធ្វើឲ្យខូចខាតសម្ភាររបស់អង្គការ។ នៅថ្ងៃទី១០ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧៥ សារឹម បានសរសេរសំបុត្រហៅ សារុន, ឌឿន និង វង់ ទៅផ្ទះរបស់ខ្លួននៅក្បែរសាលាសង្កាត់លេខប្រាំ ក្រុងភ្នំពេញ។ នៅពេលនោះដែរគឺជាពេលវេលាដែល អ្នកទាំង៣នោះទទួលតួនាទីជា សេ-អ៊ី-អា[4]។ កម្មវិធីបញ្ចូលអ្នកទាំង៣ជា សេ-អ៊ី-អា គឺមានវត្តមានរបស់ ឡាយ សារឹម មានតួនាទីជានយោបាយវរសេនាតូច១៣១ ក្រោយមកជានយោបាយវរសេនាតូច៥០៥ អង្គភាពពេទ្យប្រចាំកងពល៨០១ ត្រូវបានអង្គការចាប់ខ្លួននៅឆ្នាំ១៩៧៧ និងម្នាក់ទៀតឈ្មោះ នុត និន មានតួនាទីជាប្រធានមន្ទីរកងវរសេនាតូច១៣១ ក្រោយមកជានយោបាយកងអនុសេនាធំក្នុងកងវរ៨០៥ អង្គភាពពេទ្យប្រចាំកងពល៨០១ (ស្លាប់)[5]។ ការរៀបចំកម្មវិធីបញ្ចូលជា សេ-អ៊ី-អា ដោយដំបូងឡើយ វត្តមានរបស់គណអធិបតី (ឡាយ សារឹម) បានឡើងបើកកម្មវិធី និងប្រកាសឧប្បដិហេតុ ព្រមទាំងមានអ្នកឧទ្ទេសនាម (នុត និន) បញ្ចូលជា សេ-អ៊ី-អា ហើយបន្ទាប់មកឲ្យសាម៉ីខ្លួនឡើងធ្វើសច្ចាប្រណិធានចំពោះអង្គការសេ-អ៊ី-អា និងចុងក្រោយគណអធិបតីធ្វើការណែនាំផ្ដាំផ្ញើ ដាក់ផែនការអនុវត្តទៅថ្ងៃខាងមុខ។
ផែនការដែលត្រូវអនុវត្តនៅថ្ងៃខាងមុខមានប្រាំមួយចំណុចគឺ៖ ទីមួយ ត្រូវដើរបំផុសយុទ្ធជននៅក្នុងអង្គភាពឲ្យមានទំនាស់ជាមួយបដិវត្តន៍។ ទីពីរ ត្រូវខិតខំកសាងកម្លាំង សេ-អ៊ី-អា ក្នុងអង្គភាពយុទ្ធជន និងកម្មាភិបាល យ៉ាងហោចណាស់ក្នុងមួយខែឲ្យបានម្នាក់។ ទីបី ត្រូវបំផុសយុទ្ធជនឲ្យមានទំនាស់ជាមួយអង្គការពីបញ្ហារបបអាហារ។ ទីបួន ត្រូវបង្កប់ស៊ីរូងផ្ទៃក្នុងជួរបដិវត្តន៍សង្គមនិយមឲ្យជ្រៅ។ ទីប្រាំ ត្រូវដើរបំផ្លើសមាគ៌ាបដិវត្តន៍និយមថាមានការខ្វះខាត មិនសម្បូរសប្បាយ និងទីប្រាំមួយ ត្រូវតែរក្សាការសម្ងាត់កុំឲ្យបែកការ។ នៅអំឡុងពេលនោះអ្នកដែលចូលសមាជិកអង្គការសេ-អ៊ី-អា ជាមួយគាត់មានចំនួនពីរនាក់ គឺ៖ ទេព ភឿន ឈ្មោះបដិវត្តន៍ ទេព ស៊ីឌឿន មានអាយុ២៧ឆ្នាំ ជាយោធាអនុសេនាធំ១៣ វរសេនាតូច១៣១ កងពល១១ ក្រោយមកមានតួនាទីជាអនុនយោបាយអនុសេនាធំ វរសេនាតូច៨២២ វរសេនាធំ៨២ កងពល៨០១។ ម្នាក់ទៀតឈ្មោះ ចេង វង់ មានអាយុ២៦ឆ្នាំ ជាអនុយោធាអនុសេនាធំ១១ វរសេនាតូច១៣១ កងពល១១ ក្រោយមកមានតួនាទីជាអនុយោធាអនុសេនាធំ វរសេនាតូច៨២៣ វរសេនាធំ៨២ កងពល៨០២។ ក្រោយពីដាក់ផែនការឲ្យអនុវត្តរួចហើយ សារឹម បានណែនាំឲ្យអ្នកទាំងបីស្គាល់ជាមួយនឹងខ្សែសេ-អ៊ី-អា ចំនួនបីនាក់បន្ថែមទៀតមានឈ្មោះដូចជា៖ ម៉ម ភាព ឈ្មោះបដិវត្តន៍ ម៉ម សាវឿន មានអាយុ២៨ឆ្នាំ ជាយោធាអនុសេនាធំ១៣ វរសេនាតូច១៣១ កងពល១១, ចយ មានអាយុ២៥ឆ្នាំ ជាអនុយោធាអនុសេនាធំ៣១០ កងពិសេសវរសេនាតូច១៣១ កងពល១១ និង ហែម ចយ ឈ្មោះបដិវត្តន៍ ហែម ឆើត អាយុ២៦ឆ្នាំ ជាអនុយោធាអនុសេនាធំ៣១០ កងពិសេសវរសេនាតូច១៣១ កងពល១១។
សារុន និងសមាជិកសេ-អ៊ី-អា ទាំងអស់បានបន្តសកម្មភាពជារៀងរាល់ថ្ងៃ តាំងតែពីថ្ងៃដែលគាត់ទទួលបានការចាត់តាំងមក។ សមាជិកទាំងអស់បានកសាងកម្លាំងជាបន្តបន្ទាប់ មានការរីកដុះដាលកម្លាំងកាន់តែច្រើនឡើងៗ។ គាត់កសាងកម្លាំងបានម្នាក់ មានឈ្មោះថា សែង គ្រី ឈ្មោះបដិវត្តន៍ សេង ឆិល មានតួនាទីជានយោបាយអនុសេនាតូច ក្នុងអនុសេនាធំ១៣ វរសេនាតូច១៣១ កងពល១១ ភិនភាគសម្គាល់មានកម្ពស់១.៥៥ម៉ែត្រ សម្បុរខ្មៅ មាឌស្ដើង សក់រួញខ្លី មុខតូច ចង្កាទាល សំឡេងធម្មតា សម្ដីនិយាយម៉ាត់ៗ។ សារុន បានអប់រំយុវជននោះឲ្យធ្វើសកម្មភាពក្បត់ដូចជា៖ ដឹកនាំអង្គភាពឲ្យពុតត្បុតខ្ជិលធ្វើការងារ, ធ្វើខ្លួនឲ្យគ្មានវិន័យដើរលេងសេរី, របស់របរដែលអង្គការបើកឲ្យ គឺលាក់ទុកសម្រាប់ប្រើប្រាស់តែម្នាក់ឯងមិនចែកឲ្យសមូហភាព និងមិនចូលរួមហូបបាយជាមួយសមូហភាព។
នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៧៥ អង្គការបានរំលាយកងពល១១ ដោយបញ្ចូលសមាជិកនៃកងពល១១ចាស់ទៅអង្គភាពវរសេនាធំ៨២ ក្នុងកងពល៨០១។ ក្រោយមកអង្គភាពកងពល៨០១ មានភារកិច្ចការពារព្រំដែននៅភូមិភាគឦសាន[6] ដោយឡែកអង្គភាពវរសេនាធំ៨២ទាំងមូល មានភារកិច្ចទៅការពារព្រំដែននៅផ្នែកខាងជើង បោះទីតាំងនៅស្រុកសៀមប៉ាង ខេត្តស្ទឹងត្រែង។ នៅពេលទៅដល់ស្រុកសៀមប៉ាងភ្លាមៗ សារុន មិនទាន់មានសកម្មភាពកសាងកម្លាំងទេ ដោយសារតែអង្គការចាត់តាំងឲ្យគាត់ចល័តចុះឡើង ម្ដងទៅនេះម្ដងទៅនោះមិនទៀងទាត់។ នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៦ អង្គការបានចាត់តាំងឲ្យ សារុន ទៅរៀនយោធានៅស្រុកវើនសៃ ហើយបានជួបជាមួយនឹង ឡាយ សារឹម នៅទីនោះ។ អ្នកទាំងពីរសំណេះសំណាលពីសកម្មភាពការងារ ក្នុងការព្យាយាមកសាងកម្លាំង និងមានការប្រុងប្រយ័ត្នបន្ថែម។ បន្ទាប់ពីបែកគ្នាត្រលប់ទៅអង្គភាពវិញ រហូតដល់ខែតុលា គាត់កសាងកម្លាំងបានចំនួនពីរនាក់ មានឈ្មោះដូចជា៖ ចាន់ ហេង មានអាយុ២៤ឆ្នាំ ជាអនុយោធាអនុសេនាតូច នៅអនុសេនាធំ២៣២ វរសេនាតូច៨២៣ វរសេនាធំ៨២។ ម្នាក់ទៀតឈ្មោះ យក្ស អាយុ២៣ឆ្នាំ ជាយុទ្ធជននៅក្នុងអនុសេនាធំ២៣២ វរសេនាតូច៨២៣ វរសេនាធំ៨២។ រយៈពេលក្រោយពីការកសាង អ្នកទាំងពីរនោះបានធ្វើសកម្មភាពជាបន្តបន្ទាប់ ចំណែកសារុន ឆ្លៀតឱកាសស្វែងរកខ្សែក្បត់ទាំងនៅក្នុងអង្គភាព និងក្រៅអង្គភាព ជាពិសេសនោះគឺឈ្មោះ ផាន ដែលសារឹម បានប្រាប់ឲ្យគាត់ទាក់ទងដើម្បីធ្វើសកម្មភាពក្បត់។
ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧៧ សារុន បានភ្ជាប់ខ្សែរយៈជាមួយ ផាន។ ដោយដំបូងឡើយអង្គការចាត់តាំងឲ្យអង្គភាពរបស់គាត់ទៅគាស់គល់ឈើនៅអូរផា (សៀមប៉ាង) ហើយពេលនោះដែរជាពេលដែលគាត់បានជួបជាមួយនឹង ផាន។ សារុន និង ផាន បានសួរនាំគ្នាពីបញ្ហានៅក្នុងអង្គភាពរបស់ខ្លួនទៅវិញទៅមក។ ផាន បានចែករំលែកទៅកាន់សារុន ថា នៅក្នុងអង្គភាពរបស់គាត់គឺមានភាពស្មុគស្មាញ និងមានភាពតឹងតែងខ្លាំង។ ទាំងពីរនាក់បានពិភាក្សាគ្នាបន្ថែមពីផែនការសម្រាប់អនុវត្តនៅថ្ងៃខាងមុខដូចជា៖ ត្រូវខិតខំកសាងកម្លាំងបន្ថែម, ត្រូវបំផុសយុទ្ធជន និងកម្មាភិបាលឲ្យមានទំនាស់ជាមួយមាគ៌ាសង្គមនិយម, ត្រូវដឹកនាំយុទ្ធជន និងកម្មាភិបាលឲ្យប្រឆាំងជាមួយអង្គការពីបញ្ហាអាហារហូបមិនគ្រប់គ្រាន់, ត្រូវដឹកនាំយុទ្ធជន និងកម្មាភិបាលក្រោមបង្គាប់ឲ្យបំផ្លាញសម្ភាររបស់អង្គការ, ត្រូវបំផុសឲ្យយុទ្ធជនបង្កភាពស្មុគស្មាញឲ្យអង្គការ និងត្រូវតែរក្សាការសម្ងាត់ ធ្វើសកម្មភាពដោយប្រុងប្រយ័ត្នជៀសវាងបែកការ។ ក្រោយពីការជួបគ្នាជាលើកទីមួយនោះមក សារុន និង ផាន មិនបានជួបគ្នាទៀតនោះទេ រហូតដល់ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៧ អង្គការខ្មែរក្រហមបានចាប់ខ្លួន សារុន នៅវរសេនាធំ៨២៕
អត្ថបទដោយ នេន ស្រីមុំ
[1] យោងតាមវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត. (២០០៨). រក្សាសិទ្ធិដោយវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាស្រ្តបណ្ឌិត្យ. ពាក្យ “ចក្រពត្តិ” ច័ក-ក្រៈ-ព័ត ឬ ច័ក-ក្រ-ព័ត សំ.; បា. (ន.) (ចក្រវរ្តិន៑; ចក្កវត្តិ “ស្ដេចដែលញ៉ាំងចក្រឲ្យប្រព្រឹត្តទៅបាន”) បរមក្សត្រដែលមានបុណ្យអំណាចដ៏ពន្លឹក មានចក្រកើតសម្រាប់បុណ្យ, អាចត្រាស់ប្រើចក្រនោះឲ្យប្រព្រឹត្តទៅគ្រប់ទីតំបន់បានតាមត្រូវការ ឥតមានទើសទាក់, ទ្រង់មានឥទ្ធានុភាពច្រើនជាអនេក, ជាម្ចាស់លើទ្វីបក្នុងពិភពលោក, ទ្រង់ប្រព្រឹត្តសុចរិតធម៌ និងទសពិធរាជធម៌ ខ្ជាប់ខ្ជួនមិនមានល្អៀង ហើយអាចប្រដៅពួកមនុស្សឲ្យប្រព្រឹត្តល្អផង ស្ដេចចក្រពត្តិ។
[2] ឯកសារលេខ J00651. ស្ដីពីចម្លើយសារភាពរបស់ មុត សារុន ជាអតីតយោធាអនុសេនាធំ វរសេនាតូច៨២៣ វរសេនាធំ៨២ ភូមិភាគឦសាន។ សារុន ត្រូវបានចោទប្រកាន់ថាបានចូលរួមជាមួយ សេ-អ៊ី-អា ហើយបានក្បត់បដិវត្តន៍។ នៅស្រុកលើកដែក ខេត្តកណ្តាល សារុន បានលើកទឹកចិត្តយុវជនក្នុងអង្គភាពឲ្យត្អូញត្អែរអំពីការងារលំបាក និងអាហារហូបមិនគ្រប់គ្រាន់។ ដោយប្រើអំណាចផ្ទាល់ខ្លួន សារុន បានធ្វើបាប ប្រមាថ និងបង្អត់អាហារយុវជន។ កំណត់ចំណាំ៖ “រាល់ចម្លើយសារភាពរបស់អ្នកទោសទាំងអស់នៅមន្ទីរសន្តិសុខស-២១ សុទ្ធតែឆ្លងកាត់ការបង្ខិតបង្ខំ និងធ្វើទារុណកម្មធ្ងន់ធ្ងរពីកងសួរចម្លើយរបស់ខ្មែរក្រហម ដូច្នេះមិនអាចសន្និដ្ឋានបានថាចម្លើយរបស់ មុត សារុន ពិត ឬយ៉ាងណានោះទេ”។
[3] យោងតាមគេហទំព័រថ្មីៗ. (២០១៩.១១.១៣) «កាណូត» ដែលជាគ្រឿងផ្ទុកមនុស្ស ឬដឹកទំនិញផ្សេងៗ នោះគឺជាកម្ចីពីបារាំង ដែលសរសេរជាភាសាបារាំង Canot។ អាចហៅម្យ៉ាងទៀតថា«ឡុងបុត» តែខ្មែរពីបុរាណនិយមហៅថា «សំប៉ាន»។ ថ្ងៃចូលអាន (ថ្ងៃទី២៦ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥). តំណភ្ជាប់៖ https://thmeythmey.com/detail/84941
[4] យោងតាមគេហទំព័រ Fresh news. (២០២២.១០.៣) ពាក្យសេ-អ៊ី-អា មកពីពាក្យពេញជាភាសាអង់គ្លេស Central Intelligence Agency គឺជាឈ្មោះពេញនៃទីភ្នាក់ងារចារកម្មរបស់រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលគេហៅថា “CIA”។ បង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ១៩៤៧ CIA មានប្រភពចេញពីទីភ្នាក់ងារចារកម្មអាមេរិក សម្រាប់សង្រ្គាមលោកលើកទីពីរហៅថា Office Strategic Servives (OSS)។ ថ្ងៃចូលអាន (ថ្ងៃទី២៧ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥). តំណភ្ជាប់៖ https://freshnewsasia.com/index.php/en/knowledge/259477-2022-10-03-10-55-38.html
[5] យោងតាមពាក្យសម្ដីរបស់ មុត សារុន បានបញ្ជាក់នៅពេលដែលគាត់កំពុងស្ថិតក្នុងពេលសួរចម្លើយថា ឈ្មោះ នុត និន បានបាត់បង់ជីវិត។
[6] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី et al. (២០២០). ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ(១៩៧៥-១៩៧៩). បោះពុម្ពលើកទី២. មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា. ទំព័រទី៣៥. “ភូមិភាគឦសាន (ភូមិភាគ១០៨) ដឹកនាំដោយ ណៃ សារ៉ាន់ ហៅ យ៉ា (សម្លាប់នៅឆ្នាំ១៩៧៦) ។ ភូមិភាគនេះរួមមានខេត្តរតនគិរី និងខេត្តមណ្ឌលគិរីទាំងមូល, ផ្នែកខ្លះនៃខេត្តក្រចេះ និងផ្នែកខ្លះនៃខេត្តស្ទឹងត្រែងដែលស្ថិតនៅត្រើយខាងលិចទន្លេមេគង្គ។ ភូមិភាគនេះចែកចេញជាប្រាំមួយតំបន់គឺ តំបន់១០១ តំបន់១០២ តំបន់១០៤ តំបន់១០៥ តំបន់១០៧ និងតំបន់៥០៥។”