នាង គេន[1] ភេទប្រុស អាយុ៤៧ឆ្នាំ (គិតត្រឹមឆ្នាំ២០០៣) កើត និងរស់នៅភូមិជ្រោយក្របៅទី២ ឃុំរកាអារ ស្រុកកងមាស ខេត្តកំពង់ចាម។ គេន មានឪពុកឈ្មោះ នាង នី និងម្ដាយឈ្មោះ នី អោ។ គេន មានបងប្អូនប្រុសស្រីសរុបចំនួន៨នាក់។ គេន និយាយរៀបរាប់អំពីដំណើរជីវិត និងពិសោធន៍របស់ខ្លួនដូចតទៅ៖ «ខ្ញុំរស់នៅជាមួយឪពុកម្ដាយ។ នៅវ័យកុមារ ខ្ញុំរៀនសូត្រនៅសាលាបឋមសិក្សាវត្តខ្ចៅ រហូតដល់ថ្នាក់ទី៩ ទើបបានឈប់រៀន ពីព្រោះតែមានរដ្ឋប្រហារលន់ នល់​ នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០។ បន្ទាប់ពីឈប់រៀន ខ្ញុំមកជួយធ្វើស្រែចម្ការជាមួយឪពុកម្ដាយ។ ប៉ុន្មានខែបន្ទាប់ពីរដ្ឋប្រហារលន់ នល់ កងទ័ពខ្មែរក្រហមបានចូលមកគ្រប់គ្រងភូមិ។ ទោះបីជាស្ម័គ្រចិត្ត ឬមិនស្ម័គ្រចិត្ត ខ្ញុំត្រូវចូលរួមបម្រើបដិវត្តន៍ធ្វើជាកងឈ្លបដើម្បីដើរយាមតាមភូមិឃុំស្រុក។ នៅពេលនោះ ខ្ញុំមានអាយុប្រហែល១៧ឆ្នាំ។ ខ្ញុំធ្វើជាកងឈ្លបខ្មែរក្រហម រហូតដល់ពេលដែលខ្ញុំចេញទៅធ្វើជាកងទ័ពខ្មែរក្រហមនៅឆ្នាំ១៩៧៣។ ខ្ញុំ ត្រូវបានបញ្ជូនទៅសមរភូមិវាយជាមួយទាហានលន់ នល់ អស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ។ មុនពេលត្រូវបានបញ្ជូនទៅសមរភូមិ, ខ្ញុំ និងអ្នកផ្សេងទៀតនៅកងពល ត្រូវបានបញ្ជូនទៅរៀនក្បួនប្រយុទ្ធ មានដូចជា ការបាញ់ម៉ារីនទាហានលន់ នល់, ការលូន, ការហក់លោត និងហាត់វៃ។ បន្ទាប់ពីរៀនក្បួនប្រយុទ្ធរួចរាល់មក ខ្ញុំគ្មានកាំភ្លើងល្អទេ គឺគ្រាន់តែត្រូវបានបញ្ជូនទៅឈរជើងត្រៀមជាស្រេច​ នៅពេលដែលមានការវាយប្រហារមក។ បន្ទាប់ពីឈរជើងត្រៀមវាយម៉ារីនទានហាន លន់ នល់ បានតែមួយរយៈពេលមក ខ្ញុំត្រូវបានបញ្ជូនទៅឈរជើងក្នុងសមរភូមិ នៅពាមជីកង ព្រៃឈរ និងព្រែកក្ដាម។ ខ្ញុំទៅឈរជើងនៅសមរភូមិ ព្រែកក្ដាម នៅឆ្នាំ១៩៧៤។ ខ្ញុំនៅកងពលធំលេខ១ ដែលមានប្រធានឈ្មោះមិត្ត ស៊ុម។ ជីវិតជាកងទ័ពខ្មែរក្រហមនៅសមរភូមិ គឺវេទនាណាស់។ ពេលខ្លះ មានស្បៀង … ពេលខ្លះ ខ្សែត្រៀមដាច់ ហើយប្រធានកងពលដឹកនាំវាយប្រយុទ្ធ រហូតដល់អត់បានហូបបាយទឹក។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៤ដដែរ ខ្ញុំត្រូវបានផ្លាស់ទៅកងពិសេស និងបញ្ជូនទៅហាត់រៀនក្បួនប្រយុទ្ធ​រហូតដល់ធ្លាក់ខ្លួនឈឺ។ ខ្ញុំត្រូវបានយកទៅសម្រាកព្យាបាលនៅពេទ្យមួយកន្លែង ស្ថិតនៅបាធាយ។ បន្ទាប់​ពីជាសះស្បើយ និងចេញពីពេទ្យ ខ្ញុំត្រូវបានបញ្ជូនទៅឈរជើង ត្រៀមវាយប្រយុទ្ធសមរភូមិព្រែក្ដាម, សមរភូមិលង្វែង និងសមរភូមិវត្តច្រេះនៅពោធិ៍ចិនតុង ដើម្បីត្រៀមវាយផ្ដាច់ចូលទីក្រុងភ្នំពេញ។  នៅវេលាម៉ោង៩ព្រឹក នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្ញុំត្រូវបានដឹកនាំចូលកងទ័ពទៅដល់ទីក្រុងភ្នំពេញ។ នៅពេលចូលដល់ទីក្រុងភ្នំពេញ ខ្ញុំឃើញប្រជាជនចេញពីផ្ទះ និងប្រមូលផ្ដុំនៅពេញផ្លូវគ្រប់ច្រកគ្រប់ល្ហក។ យើងជាកងទ័ពមិនអាចប៉ះពាល់ប្រជាជននោះទេ ហើយត្រូវបានបញ្ជាទៅរកទីកន្លែងអង្គភាពរៀងខ្លួន។ ផ្លូវជាតិលេខ៤ គឺពោរពេញទៅដោយប្រជាជនជម្លៀស។ ខ្ញុំឃើញប្រជាជនខ្លះសប្បាយ​ ខ្លះព្រួយបារម្ភ ខ្លះគិតច្រើន។ អ្វីដែលខ្ញុំសង្កេតផ្ទាល់គឺម្នាក់ៗគ្មានបានយកស្បៀងអីតាមខ្លួននោះទេ។ ប៉ុន្តែនៅតែមានប្រជាជនមិនចេញពីផ្ទះ។ កងទ័ពខ្មែក្រហម ចេញវិធានការ គឺការបិទទឹក បិទភ្លើង ដើម្បីស្រាវជ្រាវស្វែងរកប្រជាជនដែលនៅសេសសល់សង្ងំនៅផ្ទះ។ ដល់ពេលបិទទឹកបិទភ្លើងរយៈពេលយូរទៅ ប្រជាជនដែលនៅពួនសង្ងំនៅក្នុងផ្ទះនោះចេញមកក្រៅ។ កងទ័ពខ្មែរក្រហម មិនធ្វើអ្វីទៅលើប្រជាជនដែលលាក់ខ្លួននៅផ្ទះនោះទេ ដោយគ្រាន់តែឲ្យទាំងអស់គ្នាចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញឲ្យផុតទៅ។ ទាក់ទងហ្នឹងទាហានលន់ នល់ និងមន្រ្តីរដ្ឋការលន់ នល់ ខ្ញុំមិនដឹងថាយ៉ាងម៉េចដែរ។ រហូតដល់ចុងឆ្នាំ១៩៧៥ មានការរៀបចំប្រកាសបែងចែកអង្គភាព និងតែងតាំ ដូចជា ប្រធានវរៈ ប្រធានកងពលធំ រួចរាល់ហើយ ទើបខ្ញុំត្រូវបានផ្លាស់ទៅកំពង់សោម។ នៅពេលដែលទៅដល់កំពង់សោម ខ្ញុំមានកាំភ្លើងនៅជាប់ខ្លួន ប៉ុន្តែមិនត្រូវបានឲ្យត្រៀមប្រយុទ្ធអ្វីទេ ពីព្រោះប្រទេសលែងមានសង្រ្គាមតទៅទៀត។  ខ្ញុំធ្វើជាកម្មករលីសែងទំនិញពីកប៉ាល់ដឹកមកពីចិន មានដូចជា អង្ករ, ប៉ែល,​ និងចបកាប ដើម្បីយកទៅរក្សាទុកនៅក្នុងឃ្លាំង ហើយក្រោយមក មានឡានឡើងមកដឹកយកទៅភ្នំពេញ។ ប្រធានកងវរៈនៅកំពង់សោម មានឈ្មោះ វុធ។ ខ្ញុំធ្លាប់មើលការចាក់បញ្ចាំងកុនចិន ដែលបង្ហាញអំពីកសិកម្ម, ការរំលាយភ្នំ និងការធ្វើស្រែ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៦ ខ្ញុំត្រូវបានផ្លាស់ពីកំពង់សោមមកភ្នំពេញវិញ ដើម្បីមកធ្វើស្រែនៅម្ដុំពោធិ៍ចិនតុង។  នៅពេលនោះ ខ្ញុំត្រូវបានជ្រើសរើសទៅរៀនបើកយន្តហោះនៅប្រទេសិន ពីព្រោះតែកំពស់របស់ខ្ញុំខ្ពស់។ នៅពេលដែលខ្ញុំកំពុងតែធ្វើស្រែ, មិត្ត អុន តែងតែយកម៉ែត្រមកវាស់កម្ពស់របស់ខ្ញុំ ជារៀងរាល់ថ្ងៃ និងចាប់ផ្ដើមធ្វើជីវៈប្រវត្តិខ្ញុំ ដើម្បីដឹងថាតើខ្ញុំមានជាប់ពាក់ព័ន្ធអ្វីខ្លះ។ ដោយមានប្រវត្តិរូបស្អាតស្អំ មិត្ត អុន បានបញ្ជូនឈ្មោះ២ទៅថ្នាក់លើ គឺមានឈ្មោះខ្ញុំ និងម្នាក់ទៀតឈ្មោះ វុធ។ ខ្ញុំបានឡើងទៅពិនិត្យសុខភាព ហើយបានរកឃើញថាមានរោគថ្លើម ទើបខ្ញុំមិនអាចបន្តទៅរៀនបើកយន្តហោះបាន ប៉ុន្តែមិត្ត វុធ មានសុខភាពល្អមិនមានជំងឺអ្វី ហើយបានចេញទៅរៀនបើកយន្តហោះនៅឆ្នាំ១៩៧៦នោះតែម្ដង។

ចន្លោះពីឆ្នាំ១៩៧៧ដល់ឆ្នាំ១៩៧៨ ខ្ញុំត្រូវបានបញ្ជូនទៅលត់ដំ នៅជាច្រើនកន្លែង ដូចជាព្រ​លាន​យន្តហោះកំពង់ឆ្នាំង និងបឹងបាយ៉ាបដើម្បីលើកទំនប់។ នៅពេលដែលកងទ័ពវៀតណាមវាយប្រយុទ្ធ​ខ្លាំងនៅតាមព្រំដែន ខ្មែរក្រហមបានដកកងទ័ពប្រលានយន្តហោះកំពង់ឆ្នាំទៅវាយប្រយុទ្ធទប់​ទល់ ហើយបាន​បញ្ជូនកងរបស់ខ្ញុំទៅបំពេញការងារនៅព្រលានយន្តកំពង់ឆ្នាំងវិញ។ តា ល្វៃ គឺជាប្រធានគ្រប់គ្រងធំនៅព្រលានយន្តហោះកំពង់ឆ្នាំង និងមកពីភូមិភាគនិរតី។ បន្ទាប់ពីធ្វើការងារនៅព្រលានយន្តហោះកំពង់ឆ្នាំងបានរយៈពេល៣-៤ខែ ខ្ញុំត្រូវបានបញ្ជូនទៅលត់ដំនៅបឹងបាយ៉ាបដើម្បីលើកទំនប់ ប៉ុន្តែនៅពេលនោះ ប្រធានៗកងពល និងវរៈត្រូវបានចាប់ខ្លួន និងសម្លាប់ចោលហើយ។ បឹងបាយ៉ាប គឺជាកន្លែងលត់ដំ។ ប្រសិន​បើធ្វើបាន គឺរស់ ហើយប្រសិនបើធ្វើមិនបាន គឺមានតែស្លាប់។

នៅឆ្នាំ១៩៧៩ កងពលធំរបស់ខ្ញុំត្រូវបានត្រៀមបញ្ជូនទៅឈរជើងនៅព្រំដែនថៃវិញ ប៉ុន្តែគាប់ជួន កងទ័ពរណសិរ្សបានវាយឆ្មក់ និងធ្វើឲ្យកងពលធំរបស់ខ្ញុំបានបែកខ្ញែកគ្នាអស់ទៅ។ ខ្ញុំរត់ទៅដល់សៀមរាប និងបានប្រមូលគ្នាបានមកវិញ៦នាក់ (៣នាក់ពីកំពង់ចាម និង៣នាក់ពីកំពង់ស្ពឺ)។ យើងបានវិលត្រឡប់មកបកក្រោយវិញ។ យើងមិនស្គាល់ភូមិសាស្រ្តច្បាស់នោះទេ ដោយធ្វើដំណើររយៈពេលយូរ ដែលពេលជាថ្ងៃដើរថ្មើរជើង និងពេលយប់សម្រាក។ នៅពេលដែលកំពុងតែដើរបកមកភូមិវិញ យើងបានជួបកងទ័ពរណសិរ្សដែលបានជួយដឹកយើងមកភូមិវិញ។ ខ្ញុំចាំថាបានមកដល់វិញគឺនៅខែ៨ ថ្ងៃបុណ្យភ្ជុំ ឆ្នាំ១៩៧៩។

អ្វីដែលខ្ញុំនៅចងចាំផងដែរនោះគឺ នៅក្នុងរបបខ្មែក្រហម ទម្រាំតែមានគ្រួសារ ឬការឲ្យការងារធ្វើមួយៗ អង្គភាពពិនិត្យមើលប្រវត្តិរូបណាស់ ហើយអ្វីដែលខ្លាចខ្លាំងជាងគេ គឺរឿងសីលធម៌ដែលមាន១២ប្រការ និងការជាប់ប្រវត្តិមិនល្អ។»

អត្ថបទដោយ ស៊ាង ចិន្តា

---

[1] ឯកសារបទសម្ភាសន៍លេខKCI0279, សម្ភាសន៍ជាមួយ នាង គេន នៅភូមិជ្រោយក្របៅទី២ ឃុំរកាអារ ស្រុកកងមាស ខេត្តកំពង់​ចាម នៅឆ្នាំ២០០៣។ ឯកសារបទសម្ភាសន៍នេះ មានតម្កល់រក្សាទុកនៅមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារខេត្តកំពង់ចាម នៃមជ្ឈ​មណ្ឌល​ឯកសារកម្ពុជា។