មន្ទីរឃុំឃាំងព្រៃតាតែ សិ្ថតនៅក្នុងភូមិជ្រុងពពេល ឃុំសង្កែ ស្រុករំដួល ខេត្តស្វាយរៀង ដែលគ្រប់គ្រងដោយចលនាកម្លាំងខ្មែរក្រហមពីឆ្នាំ១៩៧១ និងអំឡុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យពីថ្ងៃទី១៧មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ រហូតដល់ថ្ងៃទី៦មករា ឆ្នាំ១៩៧៩។ នាង សាលឹម ជាអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមម្នាក់ធ្លាប់ជាប់នៅមន្ទីរឃុំឃាំងនេះរយៈពេលបីខែ ដោយការចោទប្រកាន់ថាបានលួចគោ ក្របីរបស់ប្រជាជនយកទៅលក់ឲ្យឈ្មួញជនជាតិវៀតណាម។

នាង សាលឹម ភេទប្រុស កើតនៅឆ្នាំ១៩៤២[1]។ សាលឹម មានស្រុកកំណើត និងសព្វថ្ងៃរស់នៅភូមិត្រពាំងរុន ឃុំសង្កែ ស្រុករំដួល ខេត្តស្វាយរៀង។ គាត់បានរៀបការប្រពន្ធនៅអាយុ១៩ឆ្នាំ ជាមួយនារីក្នុងភូមិឈ្មោះ អ៊ុង យឿង បច្ចុប្បន្នគាត់មានកូនចំនួន៥នាក់ (ស្រី៣នាក់)។ ឪពុកឈ្មោះ នាង ង៉ូយ (ស្លាប់ដោយសារការអត់អាហារក្នុងរបបខ្មែរ​ក្រហម) និងម្តាយ​ឈ្មោះ ឡោ ថូង (ស្លាប់នៅឆ្នាំ១៩៨១)។ សាលឹម ជាកូនទី២ក្នុងគ្រួសារដែលមានបងប្អូនចំនួន៦នាក់ (ស្រី២នាក់)។ គាត់ឈប់រៀនត្រឹមថ្នាក់ទី៧ (សង្គមចាស់) ដោយសារតែប្រទេសជាតិមានសង្រ្គាម​។

នៅឆ្នាំ១៩៦៥ សាលឹម និងគ្រួសារ បានផ្លាស់ទីលំនៅពីភូមិត្រពាំងរុន ទៅរស់នៅ និងប្រកបរបរកិនស្រូវនៅផ្សារជីភូ ស្រុកស្វាយទាប។ នៅថ្ងៃទី១៨មីនា ឆ្នាំ១៩៧០​ មានព្រឹត្តិការណ៍រដ្ឋប្រហាររបស់ឧត្តមសេនីយ៍ លន់ នល់ ទម្លាក់សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ នាំឲ្យប្រទេសជាតិធ្លាក់ក្នុងសភាពការណ៍ច្របូកច្របល់កើតមានបាតុកម្មតវ៉ាស្ទើរពេញផ្ទៃប្រទេស។ ដូច្នេះ សាលឹម និងគ្រួសារបានត្រលប់មកភូមិកំណើតវិញ និងរស់នៅជាមួយឪពុកម្តាយ។ នៅឆ្នាំ១៩៧១ ក្នុងភូមិត្រពាំងរុន ឃុំសង្កែ គ្រប់គ្រងដោយចលនាយោធាខ្មែរក្រហម ហើយចលនានេះបានប្រយុទ្ធគា្នជាមួយទាហាន លន់ នល់ ជារឿយៗ។ ក្រៅពីនេះក៏មានយន្តហោះអាមេរិកាំងប្រភេទ B-52 បានហោះមកទម្លាក់គ្រាប់បែកដើម្បី​សម្លាប់កងទ័ពយៀកកុងដែលបានលាក់ខ្លួនតាមព្រំដែនកម្ពុជា-វៀតណាម។ សាលឹម និយាយថា “រថក្រោះកងទ័ពយៀកកុងបរទៅដល់ភូមិណាតែងធ្វើឲ្យស្លាប់ជីវិតមនុស្ស សត្វនិងបំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្តិ​អស់យ៉ាងច្រើន។ ទាំងថ្ងៃទាំងយប់ប្រជាជនត្រូវរស់នៅដោយក្តីភ័យខ្លាច”។

នៅគ្រានោះប្រជាជនដែលរស់នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងដោយយោធាចលនាខ្មែរក្រហម អាចប្រកបរបរ និងធ្វើស្រែចម្ការតាមលទ្ធភាពគ្រួសាររៀងៗខ្លួន ហើយតម្រូវ​ផ្គត់ផ្គង់ស្រូវអង្ករទៅយោធាខ្មែរក្រហមដោយយោធាទាំងនោះយកហេតុផលថាបានបូជាអាយុជីវិតដើម្បីការពារសុខសុវត្ថិភាព​ប្រជាជន​។ ទាហាន លន់ នល់ និងយោធាចលនាខ្មែរក្រហម តែងតែប្រយុទ្ធគ្នាដើម្បីដណ្តើមកាន់កាប់ទីតាំងរៀងៗខ្លួន។ កងទ័ពវៀតកុង(វៀតណាមខាងជើង) គាំទ្រយោធាចលនាខ្មែរក្រហម និង កងទ័ពធាវគី(វៀតណាមខាងត្បូង) គាំទ្រទាហាន លន់ នល់។ ឪពុកម្តាយរបស់ សាលឹម ធ្វើស្រែចម្ការដើ​ម្បីចិញ្ចឹមជីវិត ចំណែក សាលឹម ប្រកបរបរទិញគោក្របីប្រជាជនយកទៅលក់ឲ្យឈ្មួយនៅព្រំដែនប្រទេសវៀត​ណាម។

នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៥ កងឈ្លបចលនាខ្មែរក្រហមក្មេងៗប្រដាប់ដោយអាវុធចំនួន៣នាក់ ចុះមកចាប់ខ្លួន សាលឹម ដោយចោទប្រកាន់ថាបានលួចគោក្របីប្រជាជន។ កងឈ្លប បានយកខ្សែចងក្រពាត់ដៃគាត់ទៅក្រោយ, យកក្រមារុំមុខ និងដឹកតាមកងពីភូមិត្រពាំងរុនយកទៅឃុំ នៅមន្ទីរឃុំឃាំង​«តាតែ»[2]។ ពេលទៅដល់មន្ទីរឃុំឃាំងតាតែ សាលឹម ត្រូវបានឆ្មាំសួរចម្លើយ “តើឯងលួចគោក្របីហ្នឹងមានគ្នាទាំងអស់ប៉ុន្មាននាក់? ឯងលួចបានប៉ុន្មានដង? ឯងលួចនៅកន្លែងណាខ្លះ?” សាលឹម បានផ្តល់​ចម្លើយថា “ខ្ញុំបានដើរទិញគោក្របីប្រជាជនហើយប្រជាជនស្ម័គ្រចិត្តលក់ឲ្យខ្ញុំដោយដូរជាមួយមាស បន្ទាប់មកខ្ញុំដឹកគោក្របីទៅលក់ឲ្យឈ្មួញវៀតណាមនៅព្រំដែន ”។ គាត់បានផ្តល់ចម្លើយនេះដដែល​ៗជាច្រើនថ្ងៃប៉ុន្តែឆ្មាំមិនជឿ និងបានធ្វើទារុណកម្មលើ សាលឹម ដោយទាត់ធាក់, វាយនឹងគល់ឫស្សី៥ដងក្នុង១ថ្ងៃ និងបង្អត់ទឹក បង្អត់អាហារ។ ដោយមិនអាចទ្រំានឹងសេចក្តីស្រេកឃ្លាន និងការធ្វើទារុណកម្មបាន សាលឹម បានផ្តល់ចម្លើយ ចម្លើយដែលឆ្មាំចង់បាន “ខ្ញុំបានលួចគោក្របីមែន។ ខ្ញុំលួចនៅភូមិតាប៉ោង, នៅវត្តសង្កែ និងនៅភូមិគោកក្រម៉។ អ្នកលួចគោក្របីមានគ្នា៣នាក់ ឈ្មោះថេង​, អ៊ាំង និងអ៊ុំ ”។ បន្ទាប់ពីផ្តល់ចម្លើយឆ្មាំបានទៅចាប់អ្នកទាំង៣មកឃុំនៅមន្ទីរឃុំឃាំងជាមួយ សាលឹម។ សាលឹម និងអ្នកទោសទាំង៣នាក់ត្រូវរស់នៅដោយរុំមុខ, គ្មានទឹក និងអាហារបរិភោគគ្រប់គ្រាន់។ រយៈពេលប្រហែល១ខែ ទើបឆ្មាំអនុញ្ញាតឲ្យចេញមកក្រៅធ្វើការជាមួយអ្នកទោសផ្សេងទៀតប្រមាណ១០នាក់ ប៉ុន្តែដាក់ខ្នោះជើង។ ការងាររបស់ សាលឹម និងអ្នកទោស គឺត្រូវខួងអណ្តូងជម្រៅប្រហែល ១០០ម៉ែត្រដើម្បីយកទឹកប្រើប្រាស់ក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំង។ សាលឹម និយាយបន្តថា៖  “ខ្ញុំ និងអ្នកទោសទាំងអស់គ្មានកម្លាំងក្នុងខ្លួនទេ ប៉ុន្តែមានសំណាងអាចខួងអណ្តូងចេញទឹកឲ្យឆ្មាំប្រើទើបមានជីវិតរស់ដល់សព្វថ្ងៃ ”​​។

សាលឹម បានរៀបរាប់ពីស្ថានភាពក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំងថា មួយថ្ងៃឆ្មាំយាមអនុញ្ញាតឲ្យទៅបន្ទប់ទឹកតែម្តងគត់។ ក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំងមានសភាពកខ្វក់, ខ្វះខាតទឹក, អាហារជាខ្លាំង និងអ្នកទោសត្រូវដេកដោយជាប់ខ្នោះជើង និងដៃជារៀងរាល់យប់។ សម្លៀកបំពាក់ និងស្បែករបស់អ្នកទោសកើតមានចៃ និងសង្កើច ហើយបរិវេណមន្ទីរឃុំឃាំងសម្បូរទៅដោយមូស និងសត្វល្អិត។ នៅមន្ទីរឃុំឃាំងតាតែ សាលឹម បានដឹងថាមានប្រធានគ្រប់គ្រងឈ្មោះ សារ៉េត, និងឆ្មាំ​យាមពីរនាក់ឈ្មោះយក្ស(ស្លាប់) និង ឈ្មោះឈុំ[3]។ ក្រោយជាប់មន្ទីរឃុំឃាំងប្រហែលបីខែ សាលឹម និងអ្នកទាំង៣ ដែលចោទប្រកាន់ថាបានលួចគោក្របីត្រូវបានដោះលែងឲ្យមានសិទ្ធិសេរីភាពឡើងវិញ និងធ្វើកិច្ចសន្យាជាមួយប្រធានមន្ទីរឃុំឃាំងថា “​​ឈប់ប្រព្រឹត្តិកំហុសម្តងទៀត និងយល់ព្រមកែខ្លួន ”​។​

នៅថ្ងៃទី១៧មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ របបខ្មែរក្រហមបានចូលកាន់កាប់អំណាចនៅទូទាំងប្រទេស​។ នៅភូមិត្រពាំងរុន គ្រួសាររបស់សាលឹម និងប្រជាជនទាំងអស់ខ្មែរក្រហមតម្រូវឲ្យរស់នៅរួម, ធ្វើការរួម និងហូបអាហាររួមនៅក្នុងសហករណ៍។ ខ្មែរក្រហមបានបែងចែកជាកងជាក្រុមផ្សេងៗដូចជា៖ កងចល័តបុរស, កងចល័តនារី, កងចល័តវ័យកណ្តាល, កងវ័យចាស់ និងកងកុមារ ជាដើម។ សាលឹម ស្ថិតនៅក្នុងកងចល័តបុរសដែលជាក្រុមស្នូលរបស់សហករណ៍ត្រូវទៅធ្វើស្រែ, ភ្ជួររាស់, លើកទំនប់ និងជីកប្រឡាយឆ្ងាយពីភូមិ។ ម៉ោងធ្វើការឈ្លបខ្មែរក្រហមកំណត់ ពី​ម៉ោង៧ព្រឹក ដល់ម៉ោង១២ថ្ងៃត្រង់ និងម៉ោង១រសៀល ដល់ម៉ោង​៥ល្ងាច។ អាហារត្រូវហូបនៅផ្ទះបាយរួមគ្នាពេលថ្ងៃត្រង់ និងពេលល្ងាច ហើយម្នាក់ៗទទួលបានបបរមួយកូនចានកណ្តឹង[4]។ ការងាររបស់សាលឹម និងយុវជន៥នាក់ ត្រូវកំណត់ភ្ជួរដីស្រែទំហំ១ហិកតា ហើយដើម្បីសម្រេច​ផែនការនេះគាត់ និងយុវជនត្រូវងើបទៅភ្ជួរនៅម៉ោង៥ទៀបភ្លឺ និងឈប់សម្រាកនៅម៉ោង៧ល្ងាច។ នៅសហករណ៍ត្រពាំងរុន សាលឹម ធ្លាប់ឃើញកងឈ្លបខ្មែរក្រហមចងបណ្តើរប្រជាជនយកទៅសម្លាប់នៅតំបន់តាតែ ជិតមន្ទីរឃុំឃាំងគាត់ធ្លាប់ជាប់ឃុំ។ សាលឹម ក៏ឃើញខ្មែរក្រហមសម្លាប់ប្រជាជនជម្លៀសមកពីភ្នំពេញចំនួន៣គ្រួសារ បន្ទាប់ពីធ្វើប្រវត្តិសាវតារ​ពីរបបមុនរួច។

នៅឆ្នាំ១៩៧៨ ខ្មែរក្រហមជម្លៀសគ្រួសាររបស់សាលឹម និងប្រជាជនមួយចំនួន ទៅខេត្តនៅភូមិភាគពាយ័ព្យ។ ពេលនោះ សាលឹម ឃើញកម្មាភិបាលភូមិភាគនិរតីចូលមកគ្រប់គ្រងសហករណ៍​ត្រពាំងរុន និងចាប់ឃុំខ្លួនប្រធានសហករណ៍, គណៈឃុំ, គណៈស្រុក និងប្រធានមន្ទីរសន្តិសុខ[5]។ គ្រួសាររបស់សាលឹម និងប្រជាជន បានធ្វើដំណើរដោយថ្មើរជើងរយៈពេល១សប្តាហ៍ទើបដល់ ឃុំដូនស ស្រុកស្វាយជ្រំ ហើយខ្មែរក្រហមឲ្យសម្រាកមួយរយៈ។ បន្ទាប់មកធ្វើដំណើរតាមផ្លូវជាតិលេខ១ ដល់កំពង់ចម្លងអ្នកលឿងជិះស្រឡាងទៅភ្នំពេញ។ អំឡុងពេលធ្វើដំណើរពីអ្នកលឿង សាលឹម ឃើញស្រឡាងមួយលិចប្រជាជនដែលជម្លៀសមកជាមួយគាត់មួយចំនួនបានស្លាប់​។ នៅភ្នំពេញគ្រួសារបស់សាលឹម និងប្រជាជន ស្នាក់នៅម្តុំផ្សារថ្មី ហើយខ្មែរក្រហមចែកខោអាវ និងក្រមាពណ៌សខ្មៅ ព្រមទាំងស្បៀងអាហារមួយចំនួនឲ្យធ្វើដំណើរបន្តតាមរថភ្លើង​ទៅខេត្តបាត់ដំបង។

នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៨ គ្រួសាររបស់សាលឹម និងប្រជាជនមួយចំនួនបានធ្វើដំណើរតាមរថភ្លើង​​ដល់ស្ថានីយមោង​ឫស្សី។ គ្រួសាររបស់សាលឹម និងប្រជាជនជម្លៀសប្រហែល៣០នាក់ ខ្មែរក្រហមដឹកជញ្ជូនឲ្យទៅរស់នៅ និងធ្វើការនៅក្នុងវត្តមោងឫស្សី។ នៅវត្តមោងឫស្សីប្រធានសហករណ៍ឈ្មោះ តាប៉ក និងអនុប្រធានឈ្មោះ តាប៉េង បានបែងចែកការងារឲ្យប្រជាជនធ្វើ ការងារមានដូចជា៖ ច្រូតស្រូវ, បុកស្រូវ, លើកទំនប់, ជីកប្រឡាយ និងទៅបេះផ្លែក្រូចជាដើម។ តាប៉ក និងតាប៉េង ជាអ្នកគ្រប់គ្រងសហករណ៍មានចិត្តសាហាវឃោរឃៅបានសម្លាប់ប្រជាជនយ៉ាងច្រើនដោយចោទប្រកាន់ពីមូលហេតុផ្សេងៗ​សូម្បីតែគ្រួសាររបស់សាលឹម ក៏មានឈ្មោះត្រូវយកទៅសម្លាប់ដែរ ប៉ុន្តែទុកឲ្យធ្វើការសិន។ នៅកន្លែង សាលឹម រស់នៅរបបអាហារខ្វះខាតខ្លាំងជាងនៅខេត្តស្វាយរៀង។ គ្រួសាររបស់សាលឹម ទទួលរងទុក្ខលំបាកប្រហែលបីខែ របបខ្មែរក្រហមក៏ដួលរលំ។ គ្រួសាររបស់សាលឹម បានធ្វើដំណើរមករស់នៅស្រុកកំណើតវិញហើយផ្ទះរបស់សាលឹម ត្រូវបានបំផ្លាញអស់។ នៅឆ្នាំ១៩៨០ រហូតដល់ថ្ងៃទី១៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៨ ពេលផ្តល់បទសម្ភាស សាលឹម គឺជាមេភូមិត្រពាំងរុន៕

អត្ថបទដោយ អេង សុខម៉េង

---

[1] ឯកសារលេខSVI00៨៨ (២០១៨). សម្ភាសន៍ជាមួយឈ្មោះ នាង សាលឹម រស់នៅភូមិត្រពាំងរុន ឃុំសង្កែ ស្រុករំដួល ខេត្តស្វាយរៀង, ចំនួន៦៦ទំព័រ, នៅថ្ងៃទី១៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៨, មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។

[2] មន្ទីរឃុំឃាំងព្រៃតាតែ សិ្ថតនៅក្នុងភូមិជ្រុងពពេល ឃុំសង្កែ ស្រុករំដួល ខេត្តស្វាយរៀង ហើយបានបង្កើតឡើងតាំងពីឆ្នាំ១៩៧១ ដោយយោធាចលនាខ្មែរក្រហម ដើម្បីឃុំឃាំងប្រជាជនដែលខ្មែរក្រហមចោទប្រកាន់ថាមានទោស។ មន្ទីរឃុំឃាំងនេះបន្តដំណើរការក្នុង របបខ្មែរក្រហមពីថ្ងៃទី១៧ មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ រហូតដល់ថ្ងៃទី៧ មករា ឆ្នាំ១៩៧៩។

[3] ឈុំ គឺជាមិត្តជិតស្និទ្ធរបស់ សាលឹម។ ឈុំ តែងតែមកទិញអង្ករពេល សាលឹម កិនស្រូវនៅជិតជីភូ។ ឈុំ បានជំពាក់ប្រាក់ថ្លៃអង្ករ សាលឹម យ៉ាងច្រើន ប៉ុន្តែនៅក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំងតាតែ ឈុំ ធ្វើមិនស្គាល់ សាលឹម។

[4] ប្រភេទចានដែលប្រើនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមនៅខេត្តស្វាយរៀងបញ្ជាក់ថា ចាននេះជាប្រភេទចានទំហំប៉ុនចានចង្កឹះនាសម័យបច្ចុប្បន្ន។

[5] ឯកសារលេខSVI00៨៨ (២០១៨). សម្ភាសន៍ជាមួយឈ្មោះ នាង សាលឹម រស់នៅភូមិត្រពាំងរុន ឃុំសង្កែ ស្រុករំដួល ខេត្តស្វាយរៀង, ចំនួន៦៦ទំព័រ, នៅថ្ងៃទី១៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៨, មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, ទំព័រទី៥១។