ក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យមិនមានសាលារៀនផ្លូវការទេ។ កុមារត្រូវបានបញ្ជូនឱ្យទៅរៀននៅក្រោមដើមឈើឬ នៅក្រោមផ្ទះប្រជាជន។ ខ្មែរក្រហមនិយាយថា«អង្គការគ្មានទេសញ្ញាបត្រ មានតែសញ្ញាឃើញ បើចង់បានបាក់អង​ បាក់ឌុប ត្រូវទៅយកនៅទំនប់ប្រឡាយ» ហើយថា«ការរៀនអក្សរៀនលេខមិនសំខាន់ទេ ការសំខាន់គឺការងារនិងចលនាបដិវត្តន៍»។[1] ប្រព័ន្ធអប់រំដ៏ខ្សត់ខ្សោយមួយនេះ អនុញ្ញាតឱ្យសិស្សរៀនបានត្រឹមតែសរសេរ អាន និងគណិតវិទ្យាមូលដ្ឋានតែប៉ុណ្ណោះ។[2]

ញាណ សារុំ[3] គឺជាគ្រូបង្រៀនកុមារ។ ញាណ សារុំ រំឭកថា កាលនោះមានសិស្សចំនួន១០០នាក់ប៉ុន្តែមានគ្រូបង្រៀនចំនួន២នាក់។ គ្រានោះខ្ញុំបង្រៀននៅស្រុកជីក្រែង ខេត្តសៀមរាប។ ក្នុងមួយថ្ងៃសិស្ស តូចៗរៀនជារៀងរាល់ថ្ងៃប៉ុន្តែប្រសិនបើសិស្សជំទង់វិញរៀនបានតែមួយម៉ោងទេក្រៅពីនេះទៅរែកដីនិងជីកប្រឡាយ។ ជួនកាលខ្ញុំដែលជាគ្រូបង្រៀនតែងប្ដូរគ្នាទៅចល័តលើកទំនប់ម្ដងម្នាក់។ នៅក្នុងភូមិខ្ញុំគឺជាប្រធានសហករណ៍ដឹកនាំ៧ភូមិដែលមានសិស្សមករៀនចំនួន៧ភូមិដែរ។ ខ្ញុំអ្នកមើលការខុសត្រូវពីលើគ្រូបង្រៀនទាំងអស់នោះ។ ចំណែកការហូបចុកក៏ពិបាកដែរ ខ្ញុំមិនសូវយល់សម័យខ្មែរក្រហម ភូមិគេខ្លះមានហូបចុកគ្រប់គ្រាន់ហើយភូមិខ្ញុំហូបបានតែបបរ។ ទោះបីខ្ញុំជាប្រធានសហករណ៍មើលការខុសត្រូវខាងបង្រៀនរីឯការហូបចុកតាមការរៀបចំរបស់ប្រធានសង្កាត់។

ប្រាជ្ញ យ៉ន អាយុ៧៣ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅ ឃុំព្រៃកណ្ដៀង ស្រុកពាមរក៍ ខេត្តព្រៃវែង។ ប្រាជ្ញយ៉ន ត្រូវបានបងប្រុសឈ្មោះ ប្រាជ្ញ អ៊ួន ចាត់តាំងធ្វើការនៅមន្ទីរវប្បធម៌​ដែលមានការបង្រៀនសិស្ស និង មើលការខុសត្រូវគ្រូបង្រៀនចំនួន៥នាក់។ ប្រាជ្ញា យ៉ន លើកឡើងថា«ខ្ញុំចាប់ផ្ដើមចូលធ្វើការងារគ្រូបង្រៀនកុមារនៅឆ្នាំ១៩៧៥ ដោយរៀងរាល់ថ្ងៃខ្ញុំក្រោកម៉ោង៤ទៀបភ្លឺដើម្បីដឹកនាំកុមារទូលជីដាក់ស្រែ។ បន្ទាប់មកខ្ញុំបង្រៀនសិស្សរយៈពេល១ម៉ោងកន្លះទៅ២ម៉ោង ទើបដឹកនាំសិស្សទៅជម្រះស្មៅ ទៅដាំពោត លាយដីដំបូកធ្វើជី លើកប្រព័ន្ធភ្លឺស្រែ​ និង កាប់ដើមទន្រ្ទានខេត្តនៅឃុំព្រៃកណ្ដៀង។ ក្រោយមកឆ្នាំ១៩៧៦ សិស្សគ្រប់គ្នាមានចំនួន២០០នាក់តម្រូវឱ្យកាប់ព្រៃព្រោះកាលនោះក្នុងភូមិសម្បូរទៅដោយព្រៃនិងតម្រង់ប្រព័ន្ធផ្លូវក្នុងភូមិ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៧ខ្ញុំដឹកនាំកុមារទៅជាន់រហាត់ទឹកស្រែប្រាំង នៅខាងលិចភូមិព្រៃកណ្ដៀង ដែលរហាត់មួយគឺមានកុមារជាន់ចំនួន២នាក់ប៉ុន្តែការជាន់រហាត់ទឹកនេះគឺនឿយហត់ណាស់ព្រោះកុមារត្រូវជាន់ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃធ្វើយ៉ាងណាស្រែមួយហិកតាឱ្យមានទឹកគ្រប់គ្រាន់។ កាលណាមានអ្នកចុះមកត្រួតពិនិត្យហើយឃើញស្រែមានទឹកគ្រប់គ្រាន់នោះយើងមិនត្រូវបានទិតៀនទេ»។[4]

សួស សុខុន[5] ភេទស្រី មានអាយុ៦៣ឆ្នាំ។ សួស សុខុន មានស្រុកកំណើតនៅខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ ឪពុកឈ្មោះ សួស​ ឆាយ និង ម្ដាយឈ្មោះ ឡុង សារិន ហើយមានបងប្អូនបង្កើតចំនួន១០នាក់។ សព្វថ្ងៃបងប្អូន សួស​ សុខុន នៅរស់ចំនួន៣នាក់។ សួស សុខុន រៀនបានត្រឹមថ្នាក់ទី១២ ហើយឆ្នាំ១៩៧០ ឈប់រៀននៅពេលកើតមានរដ្ឋប្រហារឆ្នាំ១៩៧០។ ឆ្នាំ១៩៧៣ សម័យសង្គ្រាមជាមួយ លន់ នល់ ដើម្បីតស៊ូរំដោះវណ្ណៈពីរបបសក្ដិភូមិ។ ឆ្នាំ១៩៧៥ សួស សុខុន ធ្វើជាគ្រូបង្រៀនកុមារ នៅឃុំកំពង់គគី ស្រុកបរិបូណ៌ ដោយកាលនោះ គណៈឃុំឈ្មោះ អឿន និងឈ្មោះ សយ។ សួស សុខុន បង្រៀនកុមារចំនួន៦០នាក់ អំពីអក្សរខ្មែរព្យញ្ជនៈតែប៉ុណ្ណោះ។ រឿងដែល សួស សុខុន ចងចាំជាងគេកាលរស់នៅក្នុងព្រៃផ្នែកដឹកជញ្ជូន មិនមានបាយហូបលំបាកវេទនា ហូបមើលក្ដួច មើមប្រង់ មើមដឹស ត្រពាំង មិននឹងស្មានថាមានជីវិតរស់នៅដល់សព្វថ្ងៃទេ។

អឹម វៀត[6] ភេទប្រុស អាយុ៦៦ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅស្រុកមេមត់ ខេត្តកំពង់ចាម។ អឹម វៀត បាននិយាយថា «នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមចាត់តាំងខ្ញុំឱ្យបង្រៀនក្មេងៗនៅក្នុងភូមិជ្រៃ​នៅពេលព្រឹកហើយពេលរសៀលក្មេងៗទៅឃ្វាលគោ-ក្របី។ ខ្ញុំបង្រៀនក្មេងៗចាប់ពីម៉ោង៧ព្រឹកដល់ម៉ោង៩ព្រឹក ដោយបង្រៀនព្យញ្ជនៈនិងស្រៈ។ ខ្ញុំបង្រៀនបានរយៈពេល២ឆ្នាំខ្មែរក្រហមឈប់ឱ្យខ្ញុំបង្រៀនហើយចាត់តាំងខ្ញុំឱ្យជីកដីធ្វើអាងទឹក ជីកព្រែក និង លើកប្រព័ន្ធភ្លឺស្រែ​ជាមួយកងចល័តផ្សេងទៀត។

តាមការរៀបរាប់ខាងលើរបស់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមដែលធ្លាប់ធ្វើជាគ្រូបង្រៀននៅរបបខ្មែរក្រហម កុមារ មិនបានរៀនសូត្រពេញលេញទេហើយការសិក្សាដែលខ្មែរក្រហមទទួលស្គាល់គឺការអនុវត្តនៅតាមវាលស្រែ ចំណែកការអប់រំនៅក្រោយរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំនិងទៅរស់នៅតស៊ូនៅអន្លង់វែង គោលដៅអប់រំត្រូវបានភ្ជាប់យ៉ាងខ្លាំងទៅនឹងការតស៊ូនយោបាយ និងយោធារបស់ខ្មែរក្រហម។ ក្រៅពីការអប់រំកុមារឱ្យមានជំនាញផ្នែកភាសា និងគណិតវិទ្យាជាមូលដ្ឋានការអប់រំក៏ផ្ដោតជាសម្បងទៅលើការឃោសនានយោបាយ។ កម្មវិធីសិក្សានៅពេលនោះបណ្ដុះគំនិតកុមារស្អប់ខ្ពើម ខឹងសម្បារនិងចង់សងសឹកចំពោះអ្វីដែលខ្មែរក្រហមហៅថា«អាខ្មាំងយួនឈ្លានពាន‍»។[7] នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ កុមារត្រូវបាន បង្រៀនឱ្យមើលឃើញកុមារផ្សេងទៀតតាមនិន្នាការនយោបាយ កូនយួន(សំដៅកុមារដែលរស់នៅក្នុងតំបន់គ្រប់គ្រងដោយ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា) កូនរ៉ា(កុមារដែលរស់នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រណសិរ្សហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិច) និង កូនជាតិ(កុមារដែលនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្មែរក្រហម)៕[8]

សរសេរដោយ៖ ដារ៉ារដ្ឋ មេត្តា អ្នកសរសេរទស្សនាវដ្ដីស្វែងរកការពិត

---

[1] ឌី ខាំបូលី,ដេវីត ឆេនដល័រ,វេនី ខកហ្គៀល ប្រែសម្រួលភាសាខ្មែរដោយ ផេង​​ ពង្សរ៉ាស៊ី ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ(១៩៧៥-១៩៧៩),មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា,២០០៧,ទំព័រ៤២-៤៣។

[2] ឌី ខាំបូលី,គ្រីស្តូហ្វ័រ ឌៀរីង ប្រែសម្រួលដោយ ម៉ែន ពិចិត្រ ប្រវត្តិសាស្រ្តសហគមន៍អន្លង់វែង តំបន់កាន់កាប់ចុងក្រោយរបស់ចលនាខ្មែរក្រហម,មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា សហការជាមួយ ក្រសួងទេសចរណ៍,២០១៤,ទំព័រ៩៨។

[3] ឯកសារSHH19421(DC-Cam) សម្ភាសន៍ដោយ ម៉េង មេច,ឆ្នាំ ២០២១។

[4] ភា រស្មី និង ថុន ស្រីពេជ្រ៖«មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាខេត្តព្រៃវែង ចែករទេះរុញជូនអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមដែលមានពិការភាព នៅឃុំព្រៃកណ្ដៀង និង ស្ដាប់ការរៀបរាប់អំពីរឿងរ៉ាវឆ្លងកាត់របបខ្មែរក្រហម» ទស្សនាវដ្ដីស្វែងរកការពិត,លេខ២៩៧,ខែកញ្ញា,ឆ្នាំ២០២៤ ទំព័រ២៦-២៧។

[5] ឯកសារSHH39290(DC-Cam) សម្ភាសន៍ដោយ កែវ សុភ័ន,ឆ្នាំ ២០២១។

[6] វី ស៊ីថា «អឹម វៀត» ៖ «គ្រូបង្រៀនកុមារនៅសម័យខ្មែរក្រហម » ទស្សនាវដ្ដីស្វែងរកការពិត,លេខ២៩១,ខែមីនា,ឆ្នាំ២០២៤ ទំព័រ៣៩។

[7] ឌី ខាំបូលី,គ្រីស្តូហ្វ័រ ឌៀរីង ប្រែសម្រួលដោយ ម៉ែន ពិចិត្រ ប្រវត្តិសាស្រ្តសហគមន៍អន្លង់វែង តំបន់កាន់កាប់ចុងក្រោយរបស់ចលនាខ្មែរក្រហម,មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា សហការជាមួយ ក្រសួងទេសចរណ៍,២០១៤,ទំព័រ៩៩ ។

[8] ស្ទួន។