ខ្ញុំឈ្មោះ អ៊ន ហុងសាយ[1] ភេទប្រុស អាយុ៧៦ឆ្នាំ កើតនៅភូមិព្រែកដំបូកក្រោម ឃុំព្រែកដំបូក ស្រុកស្រីសន្ធរ ខេត្តកំពង់ចាម។ ខ្ញុំរៀបការប្រពន្ធឈ្មោះ ឌី សាវឿន និងមានកូនទាំងអស់ចំនួន៦នាក់ ប្រុស២ ស្រី៤។ ខ្ញុំមានឪពុកឈ្មោះ អ៊ន និងម្ដាយឈ្មោះ ណៃ។ ខ្ញុំមានបងប្អូនសរុបចំនួន៦នាក់ (ប្រុស២ ស្រី ៤)។ នៅវ័យកុមារ ខ្ញុំរៀននៅសាលាបឋមសិក្សាព្រែកដំបូកត្រឹមថ្នាក់ទី៩ចាស់។ ដោយសារភាពយុវវ័យ និងភ្លើតភ្លើន ខ្ញុំគេចសាលា និងឈប់រៀន។ នៅអាយុ១៥ឆ្នាំ ខ្ញុំបួសជាសង្ឃដើម្បីរៀននៅសាលាបាលីដល់ថ្នាក់ទី៣នៅវត្តកោះប៉ែន។ ខ្ញុំបួសជាព្រះសង្ឃបានរយៈពេល៣វស្សា ក៏លាចាកសក្ខាបទ។ នៅពេលនោះ ខ្ញុំមានអាយុ១៩ឆ្នាំ បានជួយឪពុកម្ដាយធ្វើស្រែ និងដាំដំណាំកសិកម្មនៅភូមិដើម្បីលក់ដូរសម្រួលជីវភាពលំបាកគ្រួសារ។

នៅឆ្នាំ១៩៧០ មានចលនាធ្វើបាតុកម្មប្រឆាំងការធ្វើរដ្ឋប្រហាររបស់សេនាប្រមុខ លន់ នល់។ ដោយសេចក្ដីស្រលាញ់ និងជាអ្នកគ្រាំទ្រសម្ដេច សីហនុ ខ្ញុំសម្រេចចិត្តទៅចូលរួមធ្វើបាតុកម្ម ដោយ ធ្វើដំណើរចេញពីភូមិព្រែកដំបូកក្រោមដង្ហែតាមផ្លូវរហូតដល់ស្ពានជ្រោយចង្វារ។ នៅពេលទៅដល់ស្ពានជ្រោយចង្វារ បាតុករមិនអាចបន្តទៅមុខទៀតបាន ពីព្រោះស្ពានត្រូវបានកាត់ផ្ដាច់កុំឲ្យមានការឆ្លងកាត់ទាំងស្រុងនៅឆ្នាំ១៩៧០នេះតែម្ដង ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យបង្អាក់ដំណើរក្បួនបាតុកម្មក្នុងពេលនោះ។ អ្នកភូមិ និងខ្ញុំវិលត្រឡប់មកផ្ទះរៀងៗខ្លួនវិញ។ នៅចុងឆ្នាំ១៩៧០ ខ្ញុំរៀបការ និងធ្វើស្រែចម្ការ។ នៅពេលនោះ ខ្ញុំឃើញកងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហមដឹកនាំដោយយុទ្ធមិត្ត អ៊ី ហៅថា តាអ៊ី ចូលមកដល់ភូមិ។ ពេលនោះគឺជាការចាប់ផ្ដើមនៃសមរភូមិប្រទាញប្រទង់ក្នុងភូមិសាស្រ្តភូមិព្រែកដំបូកក្រោម។ បើទោះបីជាមានការប្រយុទ្ធគ្នារវាងទាហានលន់ នល់ និងកងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហមក៏ដោយ ខ្ញុំនៅតែឆ្លៀតបន្តធ្វើស្រែ និងដាំដំណាំដើម្បីហូបប្រចាំថ្ងៃ។ ចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៣ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៤ ភូមិព្រែកដំបូកក្រោមត្រូវបានរៀបចំចូលជាសហករណ៍ ហៅថា «ក្រុមផ្ដាច់អាជីព»។

ថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ គឺជាពេលវេលាទីក្រុងភ្នំពេញត្រូវបានកាន់កាប់ដោយកងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហម និងក៏ជាវេលាដែលខ្មែរក្រហមជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុងទៅកាន់ទីជនបទផ្សេងៗ។ ប៉ុន្តែនៅពេលនោះ ខ្ញុំមិនឃើញមានប្រជាជនជម្លៀសមកពីភ្នំពេញមកភូមិព្រែកដំបូកក្រោមនោះឡើយ។ នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៧ គ្រួសារខ្ញុំ និងគ្រួសារអ្នកភូមិចំនួន២០គ្រួសារត្រូវបានបញ្ជូនទៅខេត្តបាត់ដំបង។ គ្រួសារខ្ញុំត្រូវបានដឹកជម្លៀសទៅកំពង់ចម្លងស្វាយ និងបន្ទាប់មកបន្តដឹកតាមសាឡាងទៅកំពង់ចម្លងព្រែកក្ដាម និងបន្តដឹកតាមឡានទៅស្ថាននីយរថភ្លើងកំពង់ឆ្នាំង។ ចុងក្រោយ គ្រួសារជម្លៀសទាំងអស់ត្រូវបានដឹកតាមរថភ្លើងទៅខេត្តបាត់ដំបង។ នៅពេលនោះ មិនមែនតែគ្រួសារចំនួន២០នោះទេ គឺមានគ្រួសារជាច្រើននៅស្រុកស្រីសន្ធរត្រូវបានជម្លៀសទៅខេត្តបាត់ដំបង។ នៅពេលទៅដល់ខេត្តបាត់ដំបង ខ្ញុំត្រូវបានបំបែកចេញពីគ្រួសារ និងដាក់ឲ្យធ្វើការនៅកងច្រូតកាត់ និងដកស្ទូង។ ស្នាក់នៅមិនដល់៥ថ្ងៃផង ខ្ញុំត្រូវបានបញ្ជូនទៅធ្វើស្រែនៅភូមិសាស្រ្តវាលទ្រា។ ពេលកំពុងធ្វើស្រែនៅទីនោះ ខ្ញុំរត់មករកប្រពន្ធ និងកូនវិញ។ បន្ទាប់ពីបានមកដល់ជួបជុំប្រពន្ធកូនវិញ ខ្ញុំត្រូវបានខ្មែរក្រហមហៅទៅប្រជុំ។ នៅពេលនោះ ខ្ញុំគិតក្នុងចិត្តថា ខ្មែរក្រហមយកខ្ញុំទៅសម្លាប់។ នៅពេលទៅដល់ អង្គការហៅខ្ញុំឲ្យមកប្រជុំដើម្បីណែនាំខ្ញុំកុំឲ្យប្រព្រឹត្តខុសឆ្គងម្ដងទៀត។ បន្ទាប់មក ខ្ញុំត្រូវបានបញ្ចូនទៅធ្វើស្រែនៅវាលទ្រាវិញ។ នៅកងធ្វើស្រែដកស្ទូង មានសមមិត្តប្រហែល២០០នាក់ ដោយបានធ្វើការពង្រោះស្រូវ និងដកស្ទូង។ រយៈពេល៣ខែក្រោយមក ខ្ញុំត្រូវបានផ្លាស់ទៅកាន់កងដឹកជញ្ជូន ដោយបានមើលថែគោ និងដឹកជញ្ជូនសម្ភារផ្សេងៗ។ នៅកងដឹកជញ្ជូន ខ្ញុំត្រូវបានចាត់តាំងឲ្យទៅដឹកស្បៀងអាហារ និងអុស តាមការចង្អុលបង្ហាញរបស់ប្រធានកងមិត្ត ពត។ នៅកងដឹកជញ្ជូន មានគោចំនួន១០នឹម។ ការដឹកជញ្ជូនលើកដំបូងរបស់ខ្ញុំ គឺចេញពីភូមិទៅកាន់ភ្នំវាយចាប ដោយបានដឹកស្រូវ អង្ករ និងអុសដុត។ លើកទី២ គឺដឹកជញ្ជូនដូចលើកទី១ដែរ ប៉ុន្តែខ្ញុំត្រូវបានដកហូតយករទេះគោទាំងអស់តែម្ដង។ គ្មានរទេះគោបរមកវិញ ខ្ញុំវិលត្រលប់មកភូមិដោយថ្មើរជើងអស់រយៈពេល១យប់ ទើបបានមកដល់វិញ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៨ ខ្ញុំបន្តធ្វើស្រែនៅវាលទ្រាដដែល។

នៅឆ្នាំ១៩៧៩ ខ្ញុំវិលមករកប្រពន្ធកូននៅទីតាំងឧម៉ាល់។ នៅឆ្នាំ១៩៨០ មានការនិយាយប្រាប់តៗគ្នាថានឹងការផ្ទុះអាវុធនៅម៉ោង១១យប់នេះ។ មិនបានរយៈពេលប៉ុន្មានផង ខ្ញុំឮសូរសំឡេងផ្ទុះអាវុធដូចការនិយាយមែន។ ខ្ញុំរត់ភៀសខ្លួនទាំងគ្រួសារមកផ្សារបាត់ដំបង ជួបកងទ័ពវៀតណាម។ ខ្ញុំ និងគ្រួសារឡើងជិះឡានរបស់ទាហានវៀតណាមចេញពីខេត្តបាត់ដំបងមកខេត្ត​សៀមរាប។ បន្ទាប់មក ខ្ញុំ និងគ្រួសារបន្តដំណើរមកដល់ខេត្តកំពង់ចាមវិញ៕

ដោយ សាំង ចាន់ធូ បុគ្គលិកមជ្ឈមណ្ឌល​ឯកសារខេត្តកំពង់ចាម

---

[1] អ៊ន ហុងសាយ, «ប្រវត្តិសាស្រ្តផ្ទាល់មាត់៖ បទពិសោធន៍អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម», សម្ភាសន៍ដោយ ស៊ាង ចិន្ដា នៅឆ្នាំ២០២៤, បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា