ឯកសារលេខ J00609[1] ជាកំណត់ហេតុសួរចម្លើយរបស់ អ៊ុច សាន ជាប្រធាននយោបាយឃ៥៥ ក្រសួងសន្តិសុខតំបន់២១ នៃភូមិភាគបូព៌ា។ សាន ជាកម្មាភិបាលថ្នាក់តំបន់ម្នាក់ត្រូវបានរបបខ្មែរក្រហមចោទប្រកាន់ថាចង់ផ្តួលរំលំរបប​ខ្មែរក្រហមតាមរូបភាពធ្វើបដិវត្តន៍បំផ្លាញបដិវត្តន៍។ ក្នុងកំណត់ហេតុសួរចម្លើយដែលមានស្នាមមេដៃ របស់សាន គាត់បានឆ្លើយដាក់មនុស្សចំនួន២២នាក់ បានចូលរួមធ្វើ​សកម្មភាពបំផ្លាញបដិវត្តន៍។ ខាងក្រោមនេះជាកំណត់ហេតុសួរចម្លើយរបស់ សាន ដែលចុះថ្ងៃទី១០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៧ វេលាម៉ោង១២​ថ្ងៃត្រង់៖

អ៊ុច សាន ឈ្មោះបដិវត្តន៍ហៅសាន មានអាយុ៣២ឆ្នាំ[2] និងមានទីកន្លែងកំណើតនៅភូមិពង្រ ឃុំពង្រ ស្រុកឆ្លូង តំបន់២១។ សាន មានឪពុកឈ្មោះ អ៊ុច ជា (ស្លាប់), ម្តាយឈ្មោះ អ៊ុំ ហង់ (ស្លាប់) និងមានបងប្អូនចំនួន៦នាក់ក្នុងនោះស្រី៣នាក់។

កាលពីកុមារភាព សាន បួសរៀននៅវត្តពង្រ ជាមួយព្រះចៅអធិការព្រះនាម លន់ វ៉ា​។ នៅឆ្នាំ១៩៥៧ សាន បានប្រឡងជាប់សញ្ញាបត្របឋមភូមិ នៅសាលាបំពេញវិជ្ជាខេត្តក្រចេះ។ នៅឆ្នាំ១៩៥៨ សាន ត្រូវបានគ្រូបង្រៀនថ្នាក់ទី៧ ឈ្មោះ ឈុំ អប់រំអំពីមាគ៌ានយោបាយបដិវត្តន៍ ហើយក្រោយមក សាន បានធ្វើជានីរសាររបស់ឈុំ ដើម្បីនាំសំបុត្រពីមូលដ្ឋានទៅស្រុកឆ្លូង ខេត្តក្រចេះ។

នៅថ្ងៃទី១២ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៦៥ សាន ចូលបដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហមតាមរយៈឈ្មោះ ថោង សំអាត និងជួន សារ៉ន។ នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៦៥ សាន ត្រូវបានរបបសង្គមរាស្រ្តនិយមចាប់ដាក់គុក ពាក់ព័ន្ធនឹងសកម្មភាពឃោសនាឲ្យប្រជាជននៅមូលដ្ឋានចូលរួមជាមួយបដិវត្តន៍។ សាន ត្រូវបានឃុំខ្លួន​នៅគុកភូមិពង្រ ស្ថិតក្នុងស្រុកឆ្លូង ខេត្តក្រចេះ ហើយត្រូវបានបញ្ជូនបន្តទៅឃុំនៅគុកព្រៃសរ នៅក្រុងភ្នំពេញ​។ នៅក្នុងគុក សាន ក៏បានធ្វើសកម្មភាពបដិវត្តន៍ជាមួយឈ្មោះ ឡុង និងសេក ដោយធ្វើស​កម្មភាព​​អប់រំ នយោបាយ និងសតិអារម្មណ៍អ្នកទោស។

នៅឆ្នាំ១៩៦៧ សាន ត្រូវបានដោះលែងពីពន្ធនាគារ ហើយគាត់បានត្រលប់ទៅបួសជាព្រះ​សង្ឃ​ម្តងទៀតនៅវត្តពង្រ ស្ថិតនៅស្រុកកំណើត។ នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ សាន លាចាកសិក្ខាបទ និងទៅចូលរួមក្នុងចលនាបដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហមសាឡើងវិញដោយមានឈ្មោះ ចាន់ ជាអ្នកឧទ្ទេសនាម។ សាន  បានធ្វើជាកងការពារឲ្យ ចាន់ និងក្រោយមក សាន ត្រូវបាន ចាន់ តែងតាំងជាជំនួយការមន្ទីរស្រុកឆ្លូង ខេត្តក្រចេះ។ នៅចុងឆ្នាំ១៩៧០ សាន ត្រូវបានតែងតាំងជាប្រធានមន្ទីរស្រុកឆ្លូង ហើយនៅឆ្នាំ១៩៧១ សាន ត្រូវបានតែងតាំងជាប្រធានគណៈកម្មាធិការអប់រំប្រជាជនមូលដ្ឋាន, សង្គមកិច្ច, និងវប្បធម៌ ស្រុកឆ្លូង និងនៅឆ្នាំ១៩៧២ តែងតាំងជាប្រធានពេទ្យស្រុកឆ្លូង និងជាសមាជិក គណៈយុវជនតំបន់២១[3] ភូមិភាគបូព៌ា។

នៅឆ្នាំ១៩៧៣ សាន ត្រូវបានឈ្មោះបូរ អប់រំឲ្យធ្វើសកម្មភាពក្បត់បដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហម។ សាន ត្រូវបានបូរ អប់រំថាធ្វើបដិវត្តន៍មិនរីកចម្រើន ដូច្នេះត្រូវបំផ្លាញបដិវត្តន៍។ សាន ត្រូវបាន បូរ ប្រាប់ឲ្យធ្វើសកម្មភាពបង្កឲ្យមានជម្លោះផ្ទៃក្នុងអង្គភាព ជាងនេះទៅទៀត សាន ត្រូវបានឈ្មោះ បូរ អប់រំថាការដឹកនាំបច្ចុប្បន្នរបស់របប លន់ នល់ ល្អ និងសកម្ម ចំណែកការដឹកនាំរបស់បដិវត្តន៍តាមតំបន់ផ្សេងៗសុទ្ធតែជាកសិករដឹកនាំមិនល្អ និងមិនជឿនលឿន ព្រោះកសិករស្ពឹកស្រពន់។ សាន ត្រូវបាន បូរ អប់រំឲ្យក្បត់បដិវត្តន៍ដោយបំផុសឲ្យធ្វើសកម្មភាពខុសសីលធម៌ និងបំផ្លាញសម្ភារផ្សេងៗរបស់បដិវត្តន៍។

ក្នុងចម្លើយសារភាព សាន ឲ្យដឹងថាខ្លួនបានជួបជាមួយ បូរ ចំនួន៤ដងដើម្បីធ្វើសកម្មភាពក្បត់បដិវត្តន៍ លើកទី១ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ ពេលទៅរៀន​វគ្គនយោបាយនៅសាលា៨៧០, លើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៦ ពេលប្រជុំគណៈចាត់តាំងបើកទូលាយ នៅភូមិភាគបូព៌ា, លើកទី៣ និងលើកទី៤ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៧ ពេលកិច្ចប្រជុំគណៈចាត់តាំង នៅតំបន់២១ ភូមិភាគបូព៌ា។ ខ្លឹមសារ នៃជំនួបរវាង សាន និងបូរ គឺត្រូវខិតខំពង្រឹងកម្លាំងឲ្យបានរឹងមាំគ្រប់ផ្នែក, ក្តាប់កម្លាំងយុទ្ធជន និងកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមឲ្យជាប់ និងខិតខំកសាងកម្លាំងក្នុងជួរបដិវត្តន៍ដើម្បីបំផ្លាញបដិវត្តន៍។

សាន បានសារភាពថា ខ្លួនបានបង្កឲ្យមានជម្លោះទំនាស់ផ្ទៃក្នុងអង្គភាព និងបានរាយការណ៍ពីកម្លាំងក្បត់ដែលកសាងបានក្នុងជួរបដិវត្តន៍ប្រាប់ទៅ បូរ ជាប្រចាំ។ ដោយគាត់បានបំផុសថា បដិវត្តន៍មិនអាចដឹកនាំប្រទេសឲ្យជឿនលឿនបានទេ ប៉ុន្តែបើចលនារបស់គាត់អាចឲ្យជាតិរីកចម្រើនទៅមុខបាន​។ សាន បានអូសទាញកម្លាំងបដិវត្តន៍ដោយប្រើប្រាស់មនោសញ្ចេតនាខ្ពស់ និងការឧបត្ថម្ភជាសម្ភារតាមសភាពជាក់ស្តែងដល់កម្មាភិបាលបដិវត្តន៍ណាដែលមានតម្រូវការ។ សាន បានអប់រំអ្នកដែលអូសទាញបានថា “វណ្ណៈកសិករមិនអាចធ្វើឲ្យប្រទេសជាតិជឿនលឿនទេ ផ្ទុយទៅវិញមានតែ​វណ្ណៈអនុធន[4]ទេ ដែលដឹកនាំមានភាពជឿនលឿនព្រោះមានគោលជំហ និងទស្សនៈច្បាស់លាស់”។

ក្នុងចម្លើយសារភាពរបស់ សាន បានរៀបរាប់ឈ្មោះកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមចំនួន២២នាក់ដែលបានចូលបំផ្លាញបដិវត្តន៍រួមមាន៖ ជា សែងជឿន និងភក្តី ជាអនុយោធានយោបាយ ឃ៥៥, ឆាយ ឈឿន ជាប្រធានយោធា ឃ៥៩, សំអុល ជាប្រធាននយោបាយ គ៦១, វង់ឈឿន ជាប្រធានយោធាភូមិភាគពិសេសសេនាធិការ, សីហា និងបាន ប៊ុម ជាអនុនយោបាយ គ៦១, ស៊ុន សាន ជាប្រធាននយោបាយ គ៦២, សោម សារឿន និង សាវ៉ន ជាអនុនយោបាយ គ៦២, វ៉ាន់ នឿង ជាប្រធាននយោបាយ គ៦៣, បូរិន ជាប្រធានយោធា គ៦៣, សាផន ជាអនុយោធា គ៦៣, អ៊ុក យ៉ុន ជាអនុនយោបាយ គ៦៣, សេង មឿន ជាប្រធាននយោបាយ គ៨២, សុខុម ជាប្រធានយោធា គ៨២, សឿន ជាអនុយោធាគ ៨២, ដារា ជាប្រធាននយោបាយ ខ ពិសេស ឃ, អ៊ុក ហាន ជាប្រធានយោធា ខ ពិសេសឃ, សារ៉ន ជាអនុនយោបាយ ខ ពិសេស ឃ, ឆូយ ជាអនុយោធា ខ ពិសេស ឃ និងចុងក្រោយឈ្មោះ ខឿន ជាយុទ្ធជននៅក្នុងយោធា គ៦២។ សាន ជាប្រធាននយោបាយឃ៥៥ ក្រសួងសន្តិសុខតំបន់២១ នៃភូមិភាគបូព៌ា ត្រូវបានអង្គការចាប់ខ្លួននៅថ្ងៃទី១០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៧៕

អត្ថបទដោយ អេង សុខម៉េង

---

[1] ខ្លឹមសារ​នៃ​ចម្លើយសារភាពមិន​ត្រូវ​បាន​ចាត់ទុកថាត្រឹម​ត្រូវទាំងស្រុងដូចអ្វីដែលបាន​ឆ្លើយ និង​សរសេរទេ ដោយសារ​តែ​ចម្លើយសារ​ភាព​ភាគច្រើន​បានមកពីអំពើទារុណកម្ម​យ៉ាងអមនុស្សធម៌ទៅលើ​ម្ចាស់ចម្លើយ​។

[2] កំណត់ហេតុសួរចម្លើយរបស់ អ៊ុច សាន ចុះនៅថ្ងៃទី១០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៧។

[3] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធឯទៀត, សៀវភៅកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ(១៩៧៥-១៩៧៩) មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា [ភ្នំពេញ] បោះពុម្ពលើកទី២, ឆ្នាំ២០២០, ទំព័រទី៣៣, ជំពូកទី៦ ភូមិសាស្រ្តរដ្ឋបាលកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ, «តំបន់២១ ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកឆ្លូង ដែលត្រូវបានកាត់ចេញពីខេត្តក្រចេះ បញ្ជូលមកជាតំបន់២១ នៃភូមិភាគបូព៌ា»។

[4] យោងទស្សនាវដ្តីស្វែងរកការពិត, លេខ៣៤ ខែតុលា ឆ្នាំ២០០២, មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា, សរសេរថា “វណ្ណៈអធន គឺជាវណ្ណៈកណ្តាល ត្រឹមរួចខ្លួន មិនជិះជាន់គេ ខ្លួនក៏មិនត្រូវបានគេជិះជាន់ដែរ។ ផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយយករួចខ្លួនសម្ងំសុខ។ វណ្ណៈអនុធន ជាអ្នករកស៊ីលក់ដូរបន្តិចបន្តួចដោយខ្លួនឯង។ បើអនុធន, បញ្ញាជន, សិស្ស, អ្នករដ្ឋការ, ចិញ្ចឹមជីវិតខាងកម្លាំងប្រាជ្ញាល្មមរួចខ្លួន។ វណ្ណៈអនុធន នេះត្រូវបានបែងចែកជាបីប្រភេទ, ទី១) អនុធនលើ ជាអ្នកជិះជាន់ពលកម្មបន្តិចបន្តួច ដើម្បីយកផលនេះមកថែមឲ្យលើសពីការគ្រប់គ្រាន់បន្តិច ។ អនុធនបញ្ហាផ្ទាន់លើ ជិះជាន់ពលកម្មខ្លះ៖ ដូចជាជួលគេឲ្យមើលកូន​។ ទី២)អនុធនកណ្តាល គ្មាន ជិះជាន់ពលកម្មគេទេ។ ទី៣) អនុធនក្រោម ហូបមិនបានគ្រប់គ្រាន់ ហើយយកកម្លាំងខ្លះទៅលក់ឲ្យគេទៀត។ ចំណុចល្អរបស់ពួកអនុធនមានធាតុទាំងប្រជាជាតិ ទាំងប្រជាធិបតេយ្យ ប៉ុន្តែចំណុចខ្សោយមិនមោះមុតដូចកម្មករ, កសិករទេ ច្រើនយករួចខ្លួនសម្ងំសុខ និងឃ្លេងឃ្លាងជាសម្ព័ន្ធមិត្តនៃកម្មករនិងកសិករ ។