សង្គមកិច្ចស្រុកមោងឫស្សី
ភូ អែល[1] ជាកសិករ មានអាយុ ៨១ឆ្នាំ[2] មានទីកំណើតនៅភូមិទួលអំពិល ឃុំតាលាស់ ស្រុកមោងឫស្សី ខេត្តបាត់ដំបង និងរស់នៅភូមិទួលព្រុំពីរ ឃុំកកោះ ស្រុកមោងឫស្សី ខេត្តបាត់ដំបង។ អែល មានប្រពន្ធឈ្មោះ សឿង ពន មានអាយុ ៦៣ឆ្នាំ[3] និងមានកូនបួននាក់ ក្នុងនោះស្រីបីនាក់។ អែល ជាកូនកំព្រាឪពុក។ កាលពីកុមារភាព អែល បានបួសនៅវត្តស្ដី (ភូមិស្តី) អស់រយៈពេលបីវស្សា និងសឹកមកបម្រើម្ដាយ និងធ្វើស្រែ ដោយសារឃើញម្ដាយធ្វើការលំបាក។
នៅមុនឆ្នាំ១៩៥៣ អែល បានចូលធ្វើជាកងជីវពល នៃកងយុវជនសង្គមនិយមខ្មែរ នៅភូមិទួលអំពិល។ អែល និយាយថា កងជីវពល គឺបង្កើតឡើងសម្រាប់ការទាមទារឯករាជ្យពីអាណានិគមបារាំង។ នៅពេលធ្វើជាកងជីវពល អែល ធ្លាប់បានប្រយុទ្ធជាមួយខ្មែរឥស្សៈ។[4] អែល បន្តថា ក្រោយមកខ្មែរឥស្សៈមួយចំនួន បានចុះចូលជាមួយសម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ដើម្បីប្រឆាំងនឹងអាណានិគមបារាំង។
នៅឆ្នាំ១៩៥៣ បន្ទាប់ពីប្រទេសកម្ពុជាបានទទួលឯករាជ្យពីអាណានិគមបារាំង កងជីវពល គឺរក្សានៅដដែល។ នៅរបបសង្គមរាស្ត្រនិយម[5]លន់ នល់ ដែលជាចៅហ្វាយខេត្តបាត់ដំបង បានចុះហត្ថលេខាក្នុងបណ្ណសម្គាល់កងជីវពលរបស់ អែល ដោយឲ្យ អែល ធ្វើជាមេកងជីវពល នៃកងយុវជនសង្គមនិយមខ្មែរ។ អែល ត្រូវគ្រប់គ្រងសមាជិកក្រុមកងជីវពលប្រហែល ៦០នាក់ ដែលមានភារកិច្ចដើរល្បាតតាមភូមិចំនួនប្រាំ រួមមានភូមិទួលអំពិល, ភូមិទួលស្នូល, ភូមិស្តី, ភូមិទួលគរ និងភូមិចារ។ ក្នុងមួយភូមិ គឺមានមួយ[ពួក]មានសមាជិក១២នាក់។
នៅឆ្នាំ១៩៧០ លន់ នល់ បានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ នៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ នៅពេលនោះ អែល បានឮការអំពាវនាវរបស់ សម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ តាមវិទ្យុឲ្យប្រជាជនចូលព្រៃម៉ាគី ដើម្បីប្រឆាំងនឹងរបប លន់ នល់។[6] នៅក្នុងភូមិ អែល ឃើញមេកងទ័ពរំដោះជាតិ ឈ្មោះ តាស៊ុយ និងតាស៊ូ បានកៀរប្រជាជនតាំងពីភូមិតាលាស់ ដល់ភូមិស្តី ឲ្យចូលព្រៃតាមដងទន្លេសាប។ នៅសម័យនោះ អែល ឮថា ប្រជាជនហៅខ្មែរក្រហមថាជា កងទ័ពរំដោះជាតិ។ មេកងទ័ពរំដោះជាតិឈ្មោះ តាស៊ុយ និងតាស៊ូ បានពន្យល់ប្រជាជនថា៖ «លន់ នល់ ជាជនក្បត់ អញ្ចឹងយើងចូលព្រៃទៅដើម្បីប្រឆាំងនឹង លន់ នល់ ហ្នឹង»។ នៅស្រុកមោងឫស្សី ប្រជាជនចាប់ផ្តើមហៅថាជាតំបន់៤ និងហៅ តាស៊ុយ និងតាស៊ូ ជាគណៈតំបន់៤។ តាស៊ុយ កាន់ខាងយោធា ចំណែក តាស៊ូ កាន់ខាងនយោបាយ។ អែល ជួប អ្នកទាំងពីរដំបូងនៅពេលមានកម្មវិធីសម្តែងសិល្បៈនៅតាមភូមិ។
នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៧០ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ នៅតាមភូមិមានការទម្លាក់គ្រាប់បែក ធ្វើឲ្យឆេះផ្ទះសម្បែងប្រជាជននៅភូមិទួលស្តុកក្រោម។ នៅពេលចូលទៅដល់ព្រៃម៉ាគី (ព្រៃនៅតាមដងទន្លេសាប) មេកងទ័ពរំដោះទាំងនោះ បានចាត់តាំងឲ្យប្រជាជនធ្វើស្រែចម្ការ និងមួយចំនួនទៀតកាន់កាំភ្លើងទៅប្រយុទ្ធជាមួយទាហាន លន់ នល់។ ចំណែក អែល ធ្វើជាអ្នកឃ្វាលក្របី។ នៅក្រោមការដឹកនាំដោយខ្មែរក្រហម អែល ថា អ្នកចេះអក្សរយកទៅឃ្វាលក្របី ចំណែក អ្នកដែលមិនចេះអក្សរ និងជាប្រជាជនចាស់ឲ្យធ្វើការងារធំ ឬជាអ្នកដឹកនាំតាមសហករណ៍។ អែល និយាយថា កងទ័ពរំដោះទាំងនោះ បានដើរទៅវាយឆ្មក់ទាហាន លន់ នល់ នៅតាមទួល, វាលស្រែ និងស្រុកមោងឫស្សី បណ្ដាលឲ្យកងទ័ពរំដោះ និងទាហាន លន់ នល់ ស្លាប់អស់យ៉ាងច្រើន។
នៅឆ្នាំ១៩៧៥ បន្ទាប់ពីកងទ័ពរំដោះដណ្តើមបានខេត្តបាត់ដំបង អែល និងគ្រួសារ រួមទាំងអ្នកមកពីភ្នំពេញ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមជម្លៀសមករស់នៅ និងធ្វើស្រែនៅសហករណ៍ក្នុងស្រុកមោងឫស្សី។ នៅពេលធ្វើដំណើរ អែល បានបោះចោលបណ្ណសម្គាល់កងជីវពលរបស់ខ្លួន ដើម្បីលាក់ប្រវត្តិរូប។ ក្រោយពីធ្វើប្រវត្តិរូប ខ្មែរក្រហមចាត់ទុក អែល ជាប្រជាជនចាស់ ចំណែកអ្នកមកពីភ្នំពេញ ជាប្រជាជនថ្មី។ ទាំងប្រជាជនចាស់ និងប្រជាជនថ្មី ត្រូវធ្វើរួម ហូបចុករួម នៅតាមរោងកាស៊ីនបាយ ដោយក្នុងម្នាក់ទទួលបានបបរមួយវែកស្មើគ្នា។
អែល និយាយថា ទាំងប្រជាជនចាស់ និងប្រជាជនថ្មី គឺត្រូវបង្អត់អាហារ និងធ្វើការហួសកម្លាំង។ នៅតាមសហករណ៍ បើថ្នាក់លើទៅបើកស្រូវមិនទាន់ សម្រាប់ចែកឲ្យប្រជាជនក្នុងសហករណ៍ហូប នោះស្រូវស្ទើរទាំងអស់នឹងត្រូវខ្មែរក្រហមដឹកចេញដោយមិនដឹងយកទៅទីណា។[7] ជួនកាល មនុស្សដប់នាក់ ទទួលបានត្រឹមតែរបបអង្ករមួយកំប៉ុងប៉ុណ្ណោះ យកទៅបបរលាយជាមួយត្រកួន សម្រាប់ហូបក្នុងមួយពេល។ អែល រៀបរាប់ថា៖ «ប្រជាជនចាស់ដែលចេះលួច ទើបហូបបានខ្លះ ចំណែកប្រជាជនថ្មីដែលត្រង់ ប្រាកដជាស្លាប់ដោយសារអត់ឃ្លានមិនខាន»។ នៅតាមសហករណ៍ សូម្បីតែដំឡូងដាំតាមកៀនផ្ទះ ក៏ខ្មែរក្រហមមិនអនុញ្ញាតឲ្យដកហូប។ នៅសហករណ៍ អែល រស់នៅ គឺអនុញ្ញាតឲ្យបេះផ្លែដូងហូបរួមនៅពេលខ្វះខាត ឬអស់អង្ករ ប៉ុន្តែនៅតែមានប្រជាជនស្លាប់ជាច្រើននាក់ ដោយសារហូបមិនគ្រប់គ្រាន់។
នៅសហករណ៍ អែល ធ្វើការខាងសង្គមកិច្ច (ពេទ្យ)។ នៅមន្ទីរពេទ្យ ឈ្មោះ វង់ ជាប្រធានមន្ទីរពេទ្យនៅមោងឫស្សី។ ការព្យាបាលមានតែថ្នាំឫសឈើ និងថ្នាំកានីននាំចូលមកពីប្រទេសចិនសម្រាប់ព្យាបាលអ្នកជំងឺ។ ប្រជាជនជាច្រើនមានជំងឺក្រពះ ដោយសារហូបមិនគ្រប់គ្រាន់។ នៅពេលឈឺ ទើបខ្មែរក្រហមឲ្យហូបបានច្រើនជាងមុនបន្តិច។ នៅពេលព្យាបាលអ្នកជំងឺ អែល គ្រាន់តែឲ្យអ្នកជំងឺហូបគ្រប់គ្រាន់បន្តិច លុះពីរថ្ងៃក្រោយមក ទើបបានជាសះស្បើយ។ នៅទីនោះ ក្នុងមួយសប្តាហ៍ មានសាច់ជ្រូកមួយគីឡូស្ងោរជាដុំៗ ស្ករមួយកូនដុំ ត្រីងៀតមួយដុំ ទុកឲ្យអ្នកជំងឺហូប។ អែល តែងតែបញ្ជាឲ្យអ្នកក្រោមបង្គាប់ដាក់បាយឲ្យអ្នកជំងឺហូបបានឆ្អែត នៅពេលដែលយោធាមិននៅយាមក្នុងមន្ទីរពេទ្យ។ អែល តែងតែទាមទារឲ្យយកស្បៀងពីកន្លែងយោធាមួយចំនួនមកទុកសម្រាប់ព្យាបាលអ្នកជំងឺ និងអ្នកដែលទើបតែសម្រាលកូន។
ថ្ងៃមួយ នៅពេល អែល កំពុងបររទេះត្រលប់ពីបេះថ្នាំនៅតាមជើងភ្នំ អែល បានច្រឡំផ្លូវ និងបររទេះទៅកន្លែងកប់សពមនុស្សជាច្រើនរយនាក់។ នៅម៉ោងប្រាំល្ងាច អែល និយាយថាខ្លួនធ្លាប់ឮសំឡេងមនុស្សស្រែក និងពេលកំពុងជិះកង់កាត់វត្តធម្មយុត្តិ ដែលជាកន្លែងឃុំឃាំងអ្នកទោស។ នៅតាមជើងភ្នំ អែល និយាយថាមានតែខ្ទម ប៉ុន្តែគ្មានមនុស្សរស់នៅ ភាគច្រើនគឺបាត់ខ្លួន និងស្លាប់ដោយសារជំងឺគ្រុនរងា ឬគ្រុនចាញ់។
ក្រោយមក អែល ត្រូវបានថ្នាក់លើបញ្ជូនទៅធ្វើការខាងស្រុក នៅវត្តពោធិ ជិតសាលាកាលេស (ក្រោយផ្សារចាស់) នៅឃុំអន្លង់វិល តំបន់អន្លង់វិល។ អែល ត្រូវបានខ្មែរក្រហមហៅទៅប្រជុំនៅតាមម្លប់ដើមឈើជាមួយប្រធានសហករណ៍ឈ្មោះ តានៅ ជួនកាលជាមួយ គណៈស្រុក ឈ្មោះ រ៉េន, ភី និងគណៈតំបន់ តាស៊ុយ និងតាស៊ូ។ ខ្មែរក្រហមតែងតែប្រជុំអំពីរឿងសីលធម៌ និងចោទអ្នកណាដែលខុសសីលធម៌ នឹងត្រូវយកទៅសម្លាប់ចោល។ ក្រោយមក ប្រធានសហករណ៍ និងគណៈភូមិ ត្រូវបានសម្លាប់ដោយសារខុសសីលធម៌។ អ្នកទាំងនោះត្រូវចងមុខ និងនិយាយប្រាប់ប្រជាជនក្នុងសហករណ៍ថា៖ «ខ្ញុំខុសហើយ កុំយកតម្រាប់តាមខ្ញុំ» មុនពេលបាត់ខ្លួន។ ក្រៅពីរឿងខុសសីលធម៌ អែល បានឲ្យដឹងទៀតថា មនុស្សភាគច្រើនត្រូវខ្មែរក្រហមចោទថាមានជំងឺសតិអារម្មណ៍ ឬចោទថាធ្លាប់ធ្វើជាទាហានពីរបបមុន មានសក្តិពីរ ឬសក្តិបី។ នៅពេល អែល កំពុងពិនិត្យដំបៅរបស់មិត្តម្នាក់ ឈ្មោះ ចំរើន ស្រាប់តែប្រធានសហករណ៍ ឈ្មោះ ឈួក មកចោទថា ចំរើន ជាខ្មាំង ចំណែកគាត់ជាអ្នកលាក់ខ្មាំង។ ភ្លាមៗនោះ អែល ក៏ឲ្យ ចំរើន ត្រលប់ទៅស្ទូងស្រូវវិញទាំងដំបៅ ទើប ចំរើន មិនត្រូវបានគេយកទៅសម្លាប់។
នៅឆ្នាំ១៩៧៧ ពេលកម្មាភិបាលភូមិភាគនិរតីចូលមក មានប្រជាជនជម្លៀសមកពីខេត្តស្វាយរៀង មកធ្វើស្រែចម្ការតាមសហករណ៍។ បន្ទាប់មក កម្មាភិបាលភូមិភាគនិរតីចាប់ផ្តើមចាប់ខ្លួន និងសម្លាប់កម្មាភិបាលភូមិភាគពាយ័ព្យ រួមទាំងប្រជាជនជាច្រើននាក់ទៀត។ កម្មាភិបាលភូមិភាគនិរតីដែលចូលមកមានគណៈស្រុកឈ្មោះ បុល។ យោធាភូមិភាគនិរតីចូលមកខេត្តបាត់ដំបង អែល ឃើញមានការសម្លាប់មនុស្សជាច្រើន និងបង្អត់អាហារកាន់តែខ្លាំង។ មុនដំបូងមានបាយហូប តែក្រោយមក មានតែបបរប៉ុណ្ណោះ។ អែល ថាដោយសារថ្នាក់លើ ទើបប្រជាជនហូបមិនគ្រប់គ្រាន់។
នៅឆ្នាំ១៩៧៨ អែល បានបាត់កូនប្រុសម្នាក់ ដោយសារខ្មែរក្រហមបញ្ជូនតាមរថភ្លើងទៅប្រយុទ្ធជាមួយកងទ័ពវៀតណាម។ នៅឆ្នាំ១៩៧៩ ម៉ោង១២យប់ កងទ័ពវៀតណាមចូលមកខេត្តបាត់ដំបង។ អែល ដែលកំពុងធ្វើការនៅមន្ទីរពេទ្យ បាននាំកុមារកំព្រា និងស្ពាយកាបូបថ្នាំ និងដៃម្ខាងទៀតកាន់កំសៀវទឹក គេចខ្លួនទៅតាមតំបន់ភ្នំ។ ក្រោយមក អែល បានជួបជុំប្រពន្ធកូនដែលនៅរស់ និងត្រលប់មករស់នៅទីលំនៅបច្ចុប្បន្ន។ នៅរបបខ្មែរក្រហម អែល ចងចាំថា ប្រសិនបើសម្របខ្លួនមិនកើត ខ្មែរក្រហមយកទៅវាយចោល៕
អត្ថបទដោយ ស្រ៊ាង លីហ៊ួរ
[1] ឯកសារលេខ BBI០០២៥. (២០០៦). សម្ភាសជាមួយ ភូ អែល ដោយ ឆាយ ណារឿន នៅថ្ងៃទី១០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៦. មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា.
[2] គិតត្រឹមថ្ងៃសម្ភាសន៍ ឆ្នាំ២០០៦.
[3] ស្ទួន. (២០០៦).
[4] “នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៥០ គឺក្នុងអំឡុងពេលនៃសង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនលើកទី១ គណៈប្រតិភូចំនួន២០០នាក់បានមកជួបជុំគ្នានៅខេត្តកំពត ហើយបានបង្កើតរណសិរ្សឯកភាពឥស្សៈ (ខ្មែរឥស្សៈ) ដែលដឹកនាំដោយក្រុមកុម្មុយនីស្ត.” ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី, et al. (២០២០). ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩). បោះពុម្ពលើកទី២. មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា. ទំព័រ ៥.
[5] របបសង្គមរាស្ត្រនិយមនៅប្រទេសកម្ពុជាដឹកនាំដោយសម្តេច នរោត្តម សីហនុ ពីឆ្នាំ១៩៥៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧០.
[6] “នៅឆ្នាំ១៩៧២ ខ្មែរក្រហមបានត្រួតត្រាលើចលនាតស៊ូស្ទើរតែទាំងស្រុងទៅហើយ ប៉ុន្តែដើម្បីបានការទទួលស្គាល់ពីអន្តរជាតិ និងការគាំទ្រពីប្រជាជននៅក្នុងប្រទេស ចលនានេះនៅបន្តស្ថិតក្រោមអធិបតីភាពរបស់សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ និងរាជារដ្ឋាភិបាលនិរទេសរបស់ព្រះអង្គ.” ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី, et al. (២០២០). ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩). បោះពុម្ពលើកទី២. មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា. ទំព័រ ២៨.
[7] “ស្រូវសម្រាប់លក់នៅឯបរទេសដើម្បីប្ដូរយករូបិយប័ណ្ណបរទេស ដែលអាចប្រើប្រាស់ក្នុងការទិញម៉ាស៊ីនសម្រាប់ធ្វើស្រែចម្ការ ទំនិញផ្សេងៗ និងគ្រឿងសព្វាវុធ.” ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី, et al. (២០២០). ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩). បោះពុម្ពលើកទី២. មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា. ទំព័រ ៣៧.