ប៉ម រួន ភេទប្រុស អាយុ៦៨ឆ្នាំ មានទីកន្លែងកំណើតនៅក្នុងស្រុកកំពង់ក្ដី ខេត្តសៀមរាប។ បច្ចុប្បន្នរស់នៅក្នុងភូមិទួលកណ្ដាល ឃុំត្រពាំងប្រីយ៍ ស្រុកអន្លង់វែង ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។ រួន បាននិយាយរៀបរាប់អំពីជីវិតរស់នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម និងរឿងរ៉ាវជីវិតពិការភាពរបស់ខ្លួនដូចតទៅ៖

«កាលពីវ័យកុមារ ខ្ញុំមិនបានរៀនសូត្រអ្វីនោះទេ ដោយសារជីវភាពគ្រួសារក្រលំបាកខ្លាំង គួបផ្សំនឹងប្រទេសជាតិកើតមានសង្គ្រាមផង​ ទើបខ្ញុំមិនមានឪកាសចូលរៀនដូចកុមារដ៏ទៃទៀត។ ខ្ញុំមានបងប្អូនបង្កើតចំនួនប្រាំបីនាក់ ក្នុងនោះខ្ញុំជាកូនទីប្រាំមួយនៅក្នុងគ្រួសារ។ កាលណោះជីវភាពគ្រួសារខ្ញុំមានការខ្វះខាតណាស់ ឪពុកម្ដាយខ្ញុំប្រកបមុខរបរធ្វើស្រែចម្ការដើម្បីចិញ្ចឹមជីវិតកូនៗ។ ក្រៅពីនោះឪពុកម្ដាយ រួមទាំងបងៗរបស់ខ្ញុំបានទៅស៊ីឈ្នួលដកស្ទូងឲ្យអ្នកជិតខាងដើម្បីបានប្រាក់មកផ្គត់ផ្គង់គ្រួសារបន្ថែម។

ខ្ញុំចាំបានថា កាលខ្ញុំមានអាយុ១៤ឆ្នាំ ខ្ញុំបានចាកចេញពីគ្រួសារ ដើម្បីចូលព្រៃធ្វើជាយោធាខ្មែរក្រហមការពារទឹកដី។ កាលនោះក្មេងៗស្រករខ្ញុំនាំគ្នាចូលធ្វើជាកងទ័ពច្រើនណាស់ ម្នាក់ៗមានភាពក្លាហានមិនចេះខ្លាចអ្វីនោះទេ។ ក្នុងដំណាក់កាលដំបូងខ្ញុំចូលទៅក្នុងកងពល៧៦៤។ ខ្ញុំបានហ្វឹកហាត់អំពីយុទ្ធសាស្រ្តធ្វើសង្គ្រាមមួយរយៈពេលខ្លី និងបានចេញទៅវាយប្រយុទ្ធនៅសមរភូមិ។ គោលដៅដែលកម្លាំងយោធាវាយសម្រុកចូលនោះគឺតម្រង់ទៅដណ្ដើមទីក្រុងភ្នំពេញពីទាហាន លន់ នល់។ ក្នុងយុទ្ធសាស្រ្តធ្វើសង្គ្រាមរវាងយោធាខ្មែរក្រហម និងទាហាន លន់ នល់ នៅក្នុងសមរភូមិខ្ញុំអាចនិយាយបានថាយោធា ខ្មែរក្រហមមានប្រៀប និងមានកម្លាំងសាមគ្គីភាពច្រើនជាង ទាហាន លន់ នល់។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះគ្រឿងសព្វាវុធកងទ័ព លន់ នល់ មានកាំភ្លើងទំនើបៗ និងផ្ដល់ដល់ទ័ពគ្រប់គ្រាន់ជាងទ័ពខ្មែរក្រហម។ ពេលចូលសមរភូមិដំបូងៗ យោធាខ្មែរក្រហមខ្វះខាតអាវុធបំផ្ទុះច្រើនណាស់។ ពេលនោះយើងមានគោលនយោបាយ ក្នុងការទៅវាយដណ្ដើមយកគ្រឿងសព្វាវុធពីទាហាន លន់ នល់ មកវិញដោយមិនចាំបាច់មានអាវុធទំនើបៗទៅវាយតទល់នោះទេ។

រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំដែលខ្ញុំបានចូលធ្វើសង្គ្រាម ខ្ញុំមិនបានដឹងដំណឹងពីឪពុកម្ដាយបងប្អូនរបស់ខ្ញុំនៅឯស្រុកកំណើតនោះទេ។ យប់មួយនៅក្នុងរណ្ដៅលេណដ្ឋាន ខ្ញុំបានត្រឹមតែដេកយំនឹករឭកទៅដល់គ្រួសារមួយដែលតែងតែរស់នៅជួបជុំគ្នា ដោយទិដ្ឋភាពសើចក្អាកក្អាយ។ នៅជំនាន់នោះបើទោះបីជាគ្រួសារមានជីវភាពក្រខ្សត់យ៉ាងណា ក៏ការរស់នៅជួបជុំបងប្អូនដែរ ព្រោះពេលនោះមិនសូវមានអ្នកទៅធ្វើការចំណាកស្រុកនោះទេ។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៤ យោធាខ្មែរក្រហមនៅគ្រប់ទិសទីបានវាយសម្រុកចូលទៅទីក្រុងភ្នំពេញ ដោយប្រើយុទ្ធសាស្រ្តវាយព័ទ្ធកងកម្លាំង លន់ នល់ នៅតាមខ្សែត្រៀមឲ្យបែក ទើបវាយចូលទៅរំដោះទីក្រុងភ្នំពេញតែម្ដង។ ពេលវេលាចុងក្រោយរបស់កងទ័ពខ្មែរក្រហមដែលបានវាយដណ្ដើមទីក្រុងភ្នំពេញ គឺប្រើរយៈពេលត្រឹមតែពីរទៅបីខែប៉ុណ្ណោះ។

នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមបានទទួលជ័យជម្នះនៅទីក្រុងភ្នំពេញជាស្ថារពរ។ ពេលវេលានេះ ខ្ញុំពិតជាមានមោទនៈភាពជាខ្លាំងចំពោះខ្លួនឯង និងយោធាខ្មែរក្រហមដទៃទៀតដែលបានតស៊ូលះបង់ជីវិតខ្លួនការពារទឹកដី និងគិតថាខ្លួនបានធ្វើឲ្យប្រជាជនខ្មែររស់នៅសុខសាន្ត ប្រទេសជាតិទទួលបានសុខសន្តិភាពម្ដងទៀត។ ភ្លាមៗនោះ ខ្ញុំក៏បានគិតទៅដល់គ្រួសារព្រមទាំងគិតថានឹងបានត្រឡប់ទៅរស់នៅផ្ទះវិញទៅហើយ ប៉ុន្តែស្ថានភាពជាក់ស្ដែងពេលខ្ញុំចូលទៅដល់ទីក្រុងភ្នំពេញ ខ្ញុំបែរជាបានឃើញយោធាខ្មែរក្រហមធ្វើការជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញទៅវិញ។ ទិដ្ឋភាពពេលនោះ មានមនុស្សចាស់ជរា ក្មេងៗ មនុស្សជំទង់ យ៉ាងច្រើនកុះករធ្វើដំណើរចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញដោយមានសម្ភារៈសម្លៀកបំពាក់, អង្ករ, ចានឆ្នាំង និងអ្នកខ្លះទៀតក៏បីកូនតូចនៅក្នុងដៃដោយទឹកមុខក្រៀមក្រំ ធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅទិញខាងកើតនៃរាជធានីភ្នំពេញ។ ខ្ញុំបន្តរស់នៅទីក្រុងភ្នំពេញបានមួយរយៈពេល ទើបអង្គភាពរបស់ខ្ញុំទាំងមូលត្រូវបញ្ជូនឲ្យទៅធ្វើស្រែ បង្កបង្កើនផលស្រូវ នៅខេត្តមណ្ឌលគិរី។

ពេលខ្ញុំមកដល់ទឹកដីខេត្តមណ្ឌលគិរី ចាប់ផ្ដើមជួបនូវការលំបាកខ្វះខាតអាហារ។ ទោះបីជាអង្គភាពទ័ពរបស់ខ្ញុំ ខិតខំប្រឹងប្រែងធ្វើស្រែទទួលបានផលច្រើនប៉ុណ្ណាក៏ដោយ ប្រជាជន និងកងកម្លាំងមិនបានហូបគ្រប់គ្រាន់ដែរ។ ពេលនោះខ្ញុំគិតថា ហេតុអ្វីការគ្រប់គ្រងមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហមធ្វើទង្វើបែបនេះមកលើយោធា និងប្រជាជនរបស់ខ្លួនទៅវិញ? ចំពោះផលស្រូវដែលប្រមូលបាន ខ្ញុំក៏មិនបានដឹងថាយកទៅណាអស់នោះទេ។ យោធា និងប្រជាជន ខិតខំប្រឹងប្រែងធ្វើការណាស់ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែបាយសម្រាប់ផ្ដល់ឲ្យក្រពះគ្រប់គ្រាន់ក៏គ្មាន ការហូបចុកពេលនោះវេទនាណាស់ មិនអាចហូបតាមចិត្តចង់បាននោះទេ។ ត្រង់ចំណុចនេះហើយដែលខ្ញុំមានការអន់ចិត្ត នឹងរបបមួយនេះ។ ខ្ញុំបានខំប្រឹងតស៊ូយកជ័យជម្នះពី លន់ នល់ ប៉ុន្តែចុងក្រោយមកជួបរឿងដែលនឹកស្មានមិនដល់។

ខ្ញុំបន្តរស់នៅក្នុងខេត្តមណ្ឌលគិរីរហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៧៩ កងទ័ពស្ម័គ្រចិត្តវៀតណាមបានចូលមកដល់ទីរួមខេត្ត។ ពេលនោះកងកម្លាំងរួមទាំងប្រជាជនបានបន្តរត់ចូលទៅក្នុងព្រៃ ដោយសារខ្លាចកងទ័ពវៀតណាមវាយធ្វើបាប។ ពេលនោះខ្ញុំបានកាន់កាំភ្លើងចូលជាទ័ពម្ដងទៀត និងបានបាញ់តទល់ជាមួយកងទ័ពវៀតណាមនៅពេលជួបគ្នានៅតាមផ្លូវធ្វើដំណើរក្នុងព្រៃ។ ពេលនោះ ខ្ញុំមានការអាណិតប្រជាជនជាខ្លាំង ដោយគាត់មិនបានរស់នៅជួបជុំគ្រួសារ និងសុខស្រួលដូចពេលមុន។ មកដល់ពេលនេះការហូបចុកកាន់តែពិបាកឡើងៗ ប្រជាជន និងយោធានាំគ្នារកដំឡូង និងមើមក្ដួចហូបជំនួសបាយ។ អ្នកខ្លះឃ្លានពេកហូបក្ដួចមិនទាន់បន្សាបជាតិពុលធ្វើឲ្យស្លាប់ក៏មាន។ ឯអ្នកខ្លះទៀតមានកូនតូចអត់ទឹកដោះបំបៅ ឈឺគ្រុនដេកស្លាប់ពេញព្រៃ។

នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៨៤-១៩៨៥ ខ្ញុំពិការដៃ ដោយសារការវាយប្រហារពីកងទ័ពវៀតណាម។ ពេលនោះ ខ្ញុំកំពុងធ្វើដំណើរទៅសមរភូមិ ប៉ុន្តែកងទ័ពវៀតណាមបានវាយប្រហារមកមុន ទើបធ្វើឲ្យបាក់ទ័ព។ បន្ទាប់ពីត្រូវរបួស ខ្ញុំបានសម្រាកព្យាបាលរបួសនៅអង្គភាពពេទ្យខាងក្រោយ។ ខ្ញុំព្យាបាលអស់រយៈពេលពីរខែ ទើបបានជាសះស្បើយ និងបានត្រឡប់ទៅសមរភូមិវិញ។ នៅសម័យសង្គ្រាមទោះបីជាឈឺ ឬត្រូវពិការផ្នែកណា ក៏មិនបានឈប់សម្រាកនៅខាងក្រោយបានដែរ ត្រឹមតែសម្រាកព្យាបាលរួចហើយ ត្រូវចូលទៅសមរភូមិវិញ។ ទោះបីជាគេមិនឲ្យទៅក៏យើងជាសមីខ្លួនត្រូវតែទៅដោយសារពេលនោះមិនគិតអំពីការស្លាប់ទេ គ្រប់គ្នានៅក្នុងសមរភូមិសុទ្ធតែហ៊ានលះបង់ជីវិតខ្លួនទាំងអស់ ក្នុងគោលបំណងម្នាក់ៗការពារទឹកដី។

បច្ចុប្បន្ននេះ ខ្ញុំមិនមានការសោកស្ដាយអ្វីនោះទេ ទោះបីជាខ្ញុំត្រូវពិការបន្ទាប់ពីបានចូលរួមនៅក្នុងសង្គ្រាមក៏ដោយ ឲ្យតែការរស់នៅនាពេលនេះប្រជាជនទទួលបានសេរីភាពក្នុងការរស់នៅ ព្រមទាំងសន្តិភាពនៅក្នុងសង្គមក៏ខ្ញុំរស់នៅដោយមានមោទនៈភាពដែរ។ ពីព្រោះកូនចៅជំនាន់ក្រោយរបស់ខ្ញុំបានសុខសន្តិភាព ទទួលបានការរៀនសូត្រ ការផ្គត់ផ្គង់អាហារគ្រប់គ្រាន់ មិនពិបាកដូចជាខ្ញុំគឺប្រសើរណាស់ទៅហើយ។ ចំពោះបញ្ហាសុខភាពជំងឺប្រចាំកាយខ្ញុំមានដូចជា៖ ខ្វះគ្រាប់ឈាម, ខ្សោយបេះដូង។

អត្ថបទដោយ មេក វិន, សួត វិចិត្រ និងលីសុខឃាង

កំណែអក្ខរាវិរុទ្ធដោយ៖ ភា រស្មី