ប្រាក់ ថេត[1]  អាយុ៧៤ឆ្នាំ រស់នៅភូមិកំពៃ ឃុំរំចេក ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ និយាយថា៖ “នៅឆ្នាំ១៩៧៧ ខ្ញុំបានរៀបការជាមួយប្តីខ្ញុំឈ្មោះ មូល ឡាំ ដែលជាអតីតអ្នកយាមនៅមន្ទីរសន្តិសុខស្រុកមេមត់[2]។​” នៅឆ្នាំ១៩៧៨ ឡាំ ត្រូវបានកងទ័ពខ្មែរក្រហមមកពីភូមិភាគនិរតីចាប់ខ្លួនបញ្ជូនទៅរៀនសូត្រ និងបាត់ខ្លួនរហូតមកសព្វថ្ងៃ។ មន្ទីរសន្តិសុខស្រុកមេមត់ តំបន់២១ ភូមិភាគបូព៌ា ស្ថិតនៅចំណុចចំការកាហ្វេ ក្នុងភូមិលោ ឃុំកំពាន់ ស្រុកមេមត់ តំបន់២១ ភូមិភាគបូព៌ា។ បើតាម ប្រាក់ ថេត និងអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមរស់នៅក្នុងឃុំកំពាន់ និងឃុំរំចេក សន្តិសុខស្រុកមេមត់​(មន្ទីរសន្តិសុខចំការកាហ្វេនេះ)មានអ្នកទោសរាប់រយនាក់ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាប់ខ្លួន ធ្វើទារុណកម្ម និងសម្លាប់នៅក្នុងបរិវេណមន្ទីរសន្តិសុខនេះ។  ប្រាក់ ថេត បានរៀបរាប់ពីបទពិសោធន៍ដែលខ្លួនធ្លាប់ធ្វើការរងារឲ្យខ្មែរក្រហម និងប្តីដែលជាអតីតអ្នកយាមនៅមន្ទីរសន្តិសុខស្រុកមេមត់ដូចខាងក្រោម៖

ប្រាក់ ថេត ភេទស្រី អាយុ៧៤ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅភូមិកំពៃ[3] ឃុំរំចេក ស្រុកមេមត់ ខេត្តកំពង់ចាម។ ខ្ញុំមានឪពុកឈ្មោះ ខួន និងមានម្ដាយឈ្មោះ កែង អុក។ ខ្ញុំមានបងប្អូន៩នាក់ (ប្រុស៦នាក់ និងស្រី៣នាក់)។ ខ្ញុំមានប្ដីពីរនាក់ (ប្តីទី១ឈ្មោះ មូល ឡាំ ខ្មែរក្រហមសម្លាប់ និងមានកូនប្រុស១ និងកូនស្រីម្នាក់)។ នៅឆ្នាំ១៩៨១ ខ្ញុំរៀបការប្តីទី២ និងមានកូន៦នាក់ (ប្រុស២នាក់ និងស្រី៤នាក់)។

កាលពីខ្ញុំនៅកុមារភាព បានរៀននៅសាលារៀនក្នុងឃុំរំចេក។ ខ្ញុំបានរៀនរហូតដល់ប្រលងជាប់ថ្នាក់បឋមសិក្សា។ បន្ទាប់មក ខ្ញុំបានបន្តទៅរៀនថ្នាក់អនុវិទ្យាល័យនៅទីរួមស្រុកមេមត់ ដែលកាលនោះខ្ញុំមានអាយុ១៧ឆ្នាំ ។ ខ្ញុំទៅរៀននៅមេមត់បាន១សប្ដាហ៍ ខ្ញុំនឹកអាណិតម្ដាយខ្ញុំខ្លាំងព្រោះគាត់រស់នៅផ្ទះម្នាក់ឯង ខ្ញុំក៏សម្រេចចិត្តឈប់រៀន និងត្រលប់មករស់នៅជាមួយម្តាយនៅភូមិកំពៃវិញ។ ពេលរស់នៅផ្ទះ ខ្ញុំបានបង្រៀនក្មេងៗនៅក្នុងភូមិ ខ្ញុំបង្រៀនថ្នាក់ទី១​និងទី២ នៅសាលាបុណ្យក្នុងភូមិកំពៃ។

ខ្ញុំបង្រៀនក្មេងៗបានរយៈពេល២ឆ្នាំ នៅក្នុងភូមិចាប់ផ្តើមមានសង្គ្រាមស៊ីវិល ដោយសារ លន់ នល់ បានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហុន។ ខ្ញុំបានឈប់បង្រៀនក្មេងៗ ព្រោះខ្លាចអាមេរិកទម្លាក់គ្រាប់បែក។ កាលនោះ មានយន្តហោះអាមេរិកច្រើនណាស់មកទម្លាក់គ្រាប់បែកតាមជាយៗភូមិ ព្រោះទាហានអាមេរិកបានឃើញកងទ័ពវៀតណាមស្នាក់នៅតាមជាយភូមិ និងក្នុងព្រៃ។ ពេលនោះក៏មានកងទ័ពវៀតណាម​(វៀតកុង) ចូលក្នុងភូមិរកទិញបន្លែទុកហូប។ កងទ័ពវៀតកុងខ្លះនិយាយខ្មែរ ខ្លះទៀតនិយាយវៀតណាម។ កាលនោះ យើងចាយលុយរៀល។ បន្ទាប់ពីទិញបន្លែពីអ្នកភូមិរួច អ្នកភូមិបានប្រាប់ឲ្យវៀកុងត្រលប់ទៅវិញឲ្យលឿន បើទាហានអាមេរិកឃើញមានរឿងមិនខាន។ អំឡុងពេលនោះមានអ្នកភូមិកំពៃម្នាក់ឈ្មោះ វៀន បានស្លាប់ដោយសារការទម្លាក់គ្រាប់។

បន្ទាប់ពីឈប់បង្រៀនក្មេងៗនៅក្នុងភូមិ ខ្ញុំបានស្ម័គ្រចិត្តទៅធ្វើយោធាខ្មែរក្រហមនៅតំបន់២១។ ពេលធ្វើយោធាខ្មែរក្រហម ខ្ញុំត្រូវដើរទៅភូមិព្នៅ បន្ទាប់មកទៅព្រំដែនវៀតណាម ដូនរត័្ម ជាមួយយុវជនប្រមាណ៧០នាក់មកពីភូមិកំពៃ, ភូមិរំចេក, ភូមិខ្ពប, ភូមិកន្ទួត និងភូមិគគីរ ដោយមានតា ម៉ៃ ផូរ, ឈុំ  អ៊ុក ប៊ុនឈឿន រាម និង ស្រអែម ជាអ្នកបង្រៀនផ្នែកនយោបាយ និងយុទ្ធសាស្ត្រកងទ័ព។ ពេលរៀននយោបាយ និងយុទ្ធសាស្ត្រកងទ័ពមានសមាជិកសរុប ៤០នាក់។ បន្ទាប់ពីហ្វឹកហ្វឺនផ្នែកនយោបាយ និងយោធាចប់ នៅសល់យុវជនតែ៨នាក់ប៉ុណ្ណោះរួមមាន៖ ខ្ញុំ, ផួន, កំភៀន, បុត្យ, ជីន ដែលជាអ្នករស់នៅក្នុងភូមិកំពៃ និងភូមិព្នៅ ចំណែកអ្នកផ្សេងទៀតខ្ញុំអត់ចាំឈ្មោះទេ។ បន្ទាប់មក ក្រុមរបស់ខ្ញុំត្រូវធ្វើដំណើរទៅភូមិក្ដុល ក្នុងឃុំទន្លូង ស្រុកមេមត់។ ក្រុមរបស់ខ្ញុំបានស្នាក់នៅក្នុងព្រៃរយៈពេល២យប់ ទើបតា ម៉ៃ ផូរ អនុលេខាតំបន់២១ បញ្ជាឲ្យទៅវាយជាមួយទាហាន លន់ នល់ នៅស្រុកពារាំង។ ពេលវ៉ៃនៅពារាំង ខ្ញុំជាមេក្រុម។ ខ្ញុំកាន់កាំភ្លើងអាសេកាសេ។ ពេលតា ម៉ៃ ផូរ ផ្លុំកញ្ចែបញ្ជានោះ ខ្ញុំបានលើកដៃស្រែកឲ្យកូនក្រុមសម្រុកទៅមុខ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៣ ខ្ញុំឈប់ធ្វើជាយោធា និងបានត្រលប់មកស្រុកកំណើតធ្វើស្រែចម្ការជាមួយគ្រួសារខ្ញុំវិញ ពីព្រោះម្តាយខ្ញុំរស់នៅផ្ទះម្នាក់ឯង។

បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាចនៅថ្ងៃ១៧ មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ មានយោធានៅតំបន់២១ បានមកហៅខ្ញុំទៅធ្វើកងទ័ពម្ដងទៀត ប៉ុន្តែខ្ញុំបដិសេដត្រលប់ទៅវិញទេ។ បន្ទាប់មក ខ្មែរក្រហមបានជម្លៀសប្រជាជន១៧ មេសា មកស្នាក់នៅក្នុងភូមិកំពៃច្រើនណាស់។ មានពេលខ្លះអ្នក១៧មេសា បានមកសុំអង្ករនៅផ្ទះខ្ញុំ។ ខ្ញុំអាណិតបានយកអង្ករខ្លះឲ្យអ្នក១៧មេសាហូប។ មួយរយៈក្រោយមកក្នុងភូមិកំពៃចាប់ផ្តើមរៀបចំឲ្យប្រជាជនហូបរួម។ ពេលនោះ ប្រធានភូមិកំពៃមានឈ្មោះ តា យឿន, អនុភូមិមានឈ្មោះ តា ស៊ុម។ ចំណែកប្រធានសហករណ៍ ឈ្មោះ តា ហៀម និងតា ថ្លាង កាលនោះហូបបបរបានឆ្អែត ហើយក្នុងមួយសប្តាហ៍បានរបបបាយហូបបម្ដង។ ក្នុងមួយថ្ងៃ ប្រជាជនហូប២ពេល គឺពេលថ្ងៃត្រង់ និងពេលល្ងាច។ ប្រជាជន១៧ មេសា ភាគច្រើន ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាត់តាំងឲ្យរស់នៅក្នុងវត្តចាស់ (វត្តកំពៃ)។

ខ្ញុំត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាត់តាំងឲ្យធ្វើការក្នុងជួរគណៈភូមិកំពៃ ដូចជាជួយមើលការខុសត្រូវលើស្បៀងអាហារនៅក្នុងភូមិ និងជួយធ្វើរបាយការណ៍ទៅគណៈឃុំរំចេក ទាក់ទងនឹងការហូបចុករបស់ប្រជាជននៅក្នុងភូមិកំពៃក្នុង មួយខែៗ និងសរសេររបាយការណ៍ពេលទៅប្រជុំជាមួយគណៈស្រុកមេមត់ តំបន់២១ ភូមិភាគបូព៌ានៅព្នៅម្តងៗ។ ពេលនោះ លេខាស្រុកមេមត់មានឈ្មោះ ឈុំ និង ស្រេង ជាអ្នកដឹកនាំការប្រជុំ។ ពេលប្រជុំ ឈុំ និង ស្រេង បានណែនាំឲ្យស្មោះត្រង់នឹងអង្គការ ត្រូវខិតខំធ្វើការងារឲ្យបានច្រើន និងសន្សំសំចៃ។

ខ្ញុំរៀបការនៅដើមឆ្នាំ១៩៧៧ ដោយប្តីខ្ញុំឈ្មោះ មូល ឡាំ បានស្នើទៅអង្គការ ហើយក៏មានការយល់ព្រមពីឪពុកម្ដាយខ្ញុំដែរ។ ខ្ញុំបានយល់ព្រមរៀបការ ពីព្រោះឪពុកម្តាយខ្ញុំមានវ័យចាស់ហើយ និងចង់ឲ្យខ្ញុំមានគ្រួសារ។ ខ្ញុំរៀបការបានរយៈពេល៣យប់ ប្ដីខ្ញុំត្រូវត្រលប់ទៅធ្វើការនៅមន្ទីរមន្តិសុខចំការកាហ្វេវិញ។ ប្តីខ្ញុំជាសន្តិសុខយាមនៅមន្ទីរសន្តិសុខចំការកាហ្វេ ស្ថិតនៅក្នុងភូមិលោ ឃុំកំពាន់ ស្រុកមេមត់ តំបន់២១ ភូមិភាគបូព៌ា។ មន្ទីរសន្តិសុខចំការកាហ្វេ គឺជាមន្ទីរសន្តិសុខស្រុកមេមត់ តំបន់២១ ភូមិភាគបូព៌ា។ ខ្មែរក្រហមបានចាប់ខ្លួនមនុស្សរាប់រយនាក់មកកាន់មន្ទីរសន្តិសុខចំការកាហ្វេ ដើម្បីធ្វើទារុណកម្ម និងសម្លាប់នៅក្នុងបរិវេណមន្ទីរសន្តិសុខនេះ។   ពេលរៀបការរួច ខ្មែរក្រហមចាត់ឲ្យប្តីខ្ញុំយាមនៅមន្ទីរសន្តិសុខចំការកាហ្វេរយៈពេលមួយសប្តាហ៍ និងអនុញាតិឲ្យប្តីខ្ញុំ​ត្រលប់មកលេងផ្ទះ និងស្នាក់នៅជាមួយប្រពន្ធម្តង រយៈពេល២ថ្ងៃ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៨ កងទ័ពមកពីភូមិភាគនិរតី (កងទ័ពមជ្ឈិម) និយាយរដឺនៗបានចូលមកដល់ភូមិកំពៃ និងបានសួររកកងទ័ពដើម្បីឲ្យទៅរៀនសូត្រ តែប្រជាជនបានប្រាប់ថា កងទ័ពទាំងអស់បានទៅសមរភូមិអស់ហើយ។ បន្ទាប់មក ក្រុមនោះបានសួររកប្រធានក្រុម, ប្រធានកង, ប្រធានភូមិ, ប្រធានសហករណ៍ និងប្រធានឃុំ យកទៅរៀនសូត្រ។ ប្រធានក្រុម ភូមិ ឃុំរំចេកទាំងអស់ត្រូវបានកងទ័ពមជ្ឈិមចាប់ខ្លួនយកទៅឃុំឃាំង និងសម្លាប់នៅភូមិព្នៅ ឃុំរំចេក ស្រុកមេមត់។​​​​ ចំណែកប្ដីរបស់ខ្ញុំ ក៏ត្រូវបានកងទ័ពមជ្ឈិមចាប់យកទៅរៀនសូត្រ និងមិនឃើញត្រលប់មកវិញរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដែរ។ រូបខ្ញុំ ក្រុមគ្រួសារ និងអ្នកភូមិកំពៃបានរត់គេចខ្លួនចូលក្នុងព្រៃ កាត់វាលកន្សែង ឆ្ពោះទៅស្រុកឆ្លូង។ នៅក្នុស្រុកឆ្លូង មានបានការបាញ់សម្លាប់គ្នាច្រើនណាស់។ ខ្ញុំ និងប្រជាជនផ្សេងទៀតបានជិះទូកពីកំពង់គរឆ្លងទន្លេទៅតាម៉ៅក្រហមក ឡើងលើភ្នំសុពណ៍កាឡី។ បន្ទាប់មក មេបញ្ជាការកងទ័ពប្រាប់ខ្ញុំ និងក្រុមគ្រួសារឲ្យត្រលប់មកឆ្លូងវិញ ដែលពេលនោះកងទ័ពវៀតណាមវាយដណ្តើមបានហើយ។ ខ្ញុំ និងក្រុមគ្រួសារចង់សម្រាកនៅឆ្លូងមួយយប់ តែមេបញ្ជាការកងទ័ពមិនអនុញាតិឲ្យសម្រាកទេ គឺដឹកជញ្ជូនបន្តទៅប្រទេសវៀតណាម រស់នៅក្បែរព្រំដែនកម្ពុជា – វៀតណាម។ នៅទីនោះខ្ញុំបានធ្វើការងារស៊ីឈ្នួល ច្រូតស្រូវនៅបានកន្លះខែ ទើបខ្ញុំត្រលប់មកស្រុកកំណើតវិញ។

គ្រួសារខ្ញុំ និងគ្រួសារចំនួន១២ផ្សេងទៀតមកដល់ភូមិកំពៃមុនគេ។ បន្ទាប់ពីយើងរស់នៅភូមិកំពៃបាន១ខែ ទើបមានប្រជាជនដែលជម្លៀសទៅវៀតណាមត្រលប់មកបន្តទៀត។ បន្ទាប់ពីមកដល់ភូមិរយៈពេល២ឆ្នាំ ខ្ញុំរៀបការម្ដងទៀត។ ប្ដីខ្ញុំជាអ្នកភូមិដំរីផុង ឃុំដំរី ស្រុកឆ្លូង ខេត្តក្រចេះ។ ខ្ញុំបានស្គាល់ប្ដីខ្ញុំតាមរយៈម្តាយមីងរបស់ខ្ញុំ។ គ្រួសារខ្ញុំធ្វើចម្ការ រកត្រីយកទៅដូរយកអង្ករនៅឃុំគរគី។ រស់នៅទីនេះបាន៥ឆ្នាំ ទើបយើងធ្វើស្រែបានស្រូវហូបគ្រប់គ្រាន់។ បន្ទាប់ពីរៀបការប្តីទី២ ខ្ញុំមានកូនប្រុសស្រី ចំនួន៦នាក់បន្ថែម និងប្រកបរបបរកស៊ីធ្វើស្រែចម្ការរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។

នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ខ្ញុំបាត់បង់បងប្អូនប្រុសចំនួន៣នាក់៖ ទី១) ប្អូនប្រុសឈ្មោះ ប្រាក់ យន់ ស្លាប់នៅសមរភូមិ ទី២)បងប្រុសទី១ ឈ្មោះ ប្រាក់ ឈៀក ជាមេបញ្ជាការកងទ័ពនៅក្នុងស្រុកត្រមូងតំបន់២១ (បាត់ខ្លួន) ស្លាប់ពេលខ្មែរក្រហមធ្វើសង្រ្គាមតាមព្រំដែនជាមួយប្រទេសវៀតណាម និងទី៣) ប្អូនប្រុសឈ្មោះ ប្រាក់ សឿន ធ្វើយោធាខ្មែរក្រហម​ និងបាត់ខ្លួន ពេលខ្មែរក្រហមបញ្ជូនទៅធ្វើសង្រ្គាមជាមួយវៀតណាមនៅខេត្តស្វាយវៀង។

អត្ថបទដោយ ឡុង ដានី

[1] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកោះថ្មនៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាសម្ភាសន៍ជាមួយ ប្រាក់ ថេត រស់នៅភូមិកំពៃ ឃុំរំចេក ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ នៅថ្ងៃទី១៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២២។

[2]  បើយោងតាមរបាយការណ៍នៃគម្រោងផែនទីរណ្តៅសាកសពនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៧ របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ស្រុកមេមត់ មិនទាន់មានការស្រាវជ្រាវទាក់ទងនឹងគុក ឬមន្ទីរសន្តិសុខនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហមនៅឡើយទេ។ ក្រុមការងារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាបានចុះស្រាវជ្រាវនៅស្រុកមេមត់មានទីតាំងរណ្តៅសាកសពរួមចំនួនពីរ៖ ទី១) ទីតាំងរណ្តៅសាកសពរួមក្ងោក ស្ថិតក្នុងភូមិក្ងោក ឃុំគគី ស្រុកមេមត់​មានរណ្តៅសាកសពរួមចំនួន៤ទីតាំង និងមានជនគ្រោះដែលត្រូវបានខ្មែរក្រហមសម្លាប់ប្រមាណ៣០០នាក់។ ទី២) ទីតាំងរណ្តៅសាកសពរួមវត្តក្ងោកចាស់ ស្ថិតក្នុងភូមិក្ងោក ឃុំគគី ស្រុកមេមត់​មានរណ្តៅសាកសពរួមចំនួន១ទីតាំង និងមានជនគ្រោះដែលត្រូវបានខ្មែរក្រហមសម្លាប់ប្រមាណ៥០នាក់។ ចំណែកទីតាំងរណ្តៅសាកសពរួមផ្សេងៗទៀតក្នុងស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ គឺក្រុមការងារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកោះថ្មនៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាកំពុងធ្វើការស្រាវជ្រាវស្វែងរកជាបន្តបន្ទាប់ទៀត, URL: https://d.dccam.org/Projects/Maps/List_of_Burial_Site_Most_Updated.pdf​ (December 13, 2024),

https://d.dccam.org/Projects/Maps/List_of_DK_Prisons_Most_Updated.pdf December 19, 2024

[3] ប្រាក់ ថេត បាននិយាយប្រាប់ក្រុមការងារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកោះថ្មថា ឲ្យថា កាលពីជំនាន់អាណានិគមនិយមបារាំងភូមិកំពៃនេះមានឈ្មោះថាភូមិកុំភ័យ ពីព្រោះពេលទាហានបារាំងចូលមកដល់ក្នុងភូមិទាហានទាំងនោះបានវាយធ្វើបាបប្រជាជន ចាប់មាន់ទា បេះផ្លែដូង និងបានចោទប្រកាន់ប្រជាជនថាបានចូលដៃចូលជើងជាមួយខ្មែរឥសិ្សរៈ ដោយសារមានភ័យខ្លាចពេលទាហានបារាំងចូលមកម្តងៗប្រជាជនបាននាំគ្នាទៅបន់ស្រន់នៅខ្ទមអ្នកតានៅក្រោមដើមពៅធិ៍ស្ថិតនៅចុងភូមិថា កុំភ័យ រួចនាំគ្នារត់ចូលក្នុងព្រៃលាក់ខ្លួនរហូតដល់បារាំងចេញទៅវិញអស់ទើបនាំគ្នាចូលក្នុងភូមិវិញ។ បន្ទាប់មកអ្នកភូមិនេះហៅថា ភូមិកុំភ័យរហូតមកដល់ជំនាន់សង្គមរាស្ត្រនិយមពាក្យភូមិកុំភ័យនេះក៏កំឡាយទៅជាភូមិកំពៃរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះទៅ។