នៅពេលដែលកងទ័ពខ្មែរក្រហមចូលកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញ នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥, ខ្មែរក្រហមអនុវត្តការជម្លៀសប្រជាជនដោយបង្ខំពីទីក្រុងភ្នំពេញទៅកាន់ទីជនបទនានា។ ការជម្លៀសប្រ​ជា​​ជនដោយបង្ខំបែបនេះក្នុងរបបខ្មែរក្រហមមាន៣ដំណាក់កាល មានដូចជា៖ ដំណាក់កាល ទី១គឺការជម្លៀសប្រជាជនដោយបង្ខំចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥, ដំណាក់កាលទី២គឺការជម្លៀសប្រជាជនដោយបង្ខំនៅភូមិភាគកណ្ដាល ភូមិភាគនិរតី ភូមិភាគបស្ចិម និងភូមិភាគបូព៌ា (រួមមានខេត្តកណ្តាល កំពង់ធំ តាកែវ កំពង់ស្ពឺ កំពង់ឆ្នាំង កំពង់ចាម) តាមរថភ្លើងទៅភូមិភាគពាយ័ព្យ (ខេត្តបាត់ដំបង, ខេត្តពោធិ៍សាត់ និងខេត្តបន្ទាយមានជ័យ), និងដំណាក់កាលទី៣ គឺការជម្លៀសប្រជាជនដោយបង្ខំពីភូមិភាគបូព៌ាចាប់ពីឆ្នាំ១៩៧៧រហូតដល់ចុងឆ្នាំ១៩៧៨ឆ្ពោះទៅទិសពាយ័ព្យ (ខេត្តពោធិ៍សាត់ និងខេត្តបាត់ដំបង)។[1] ប្រជាជនជម្លៀសដោយបង្ខំ ត្រូវបានផ្លាស់ទី និងបង្ខំឲ្យធ្វើការងារជាទម្ងន់ គ្មានពេលសម្រាក​, គ្មានអាហារហូបគ្រប់គ្រាន់, និងបែកចេញពីគ្រួសារ។ ខាងក្រោម​នេះគឺជាបទពិសោធន៍របស់ សាហ្វា ទីម៉ាស់ ដែលជាប្រជាជនជម្លៀសដំណាក់កាលទី២ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម៖

«ខ្ញុំឈ្មោះ សាហ្វា ទីម៉ាស់[2] អាយុ៦១ឆ្នាំ រស់នៅភូមិទី១៣លើ ឃុំកោះសូទិន ស្រុកកោះសូទិន ខេត្តកំពង់ចាម។ ខ្ញុំប្រកបរបរធ្វើស្រែចម្ការ និងនេសាទ។ ខ្ញុំរៀបការ ប្ដីឈ្មោះ លាស់ កូបសុំ និងមានកូនសរុបចំនួន៦នាក់ (ប្រុស៤និងស្រី២នាក់)។ ឪពុកខ្ញុំឈ្មោះ សាហ្វា និងម្ដាយឈ្មោះ ឡិ។ ខ្ញុំជាកូនទី៥ក្នុងចំណោមបងប្អូនប្រុសស្រីចំនួន៩នាក់។ ខ្ញុំកើតនៅភូមិទី១៣ ឃុំកោះសូទិន ស្រុកកោះសូទិន នេះតែម្ដង។នៅពីក្មេង ខ្ញុំចូលរៀននៅសាលាបឋមសិក្សាចុងកោះ បានត្រឹមថ្នាក់ទី១ (សង្គមចាស់)។

នៅឆ្នាំ១៩៧០ ម្ដាយខ្ញុំឲ្យខ្ញុំទៅរៀន។ នៅពេលនោះ ខ្ញុំបានឃើញគេធ្វើបាតុកម្មនៅភូមិ ហើយនាំគ្នាដង្ហែទៅទីរួមខេត្តកំពង់ចាម។ នៅឆ្នាំ១៩៧១និងឆ្នាំ១៩៧២ ខ្ញុំបន្តរស់នៅក្នុងភូមិដដែល ប៉ុន្តែបានឈប់រៀនទៅហើយ ពីព្រោះនៅពេលនោះមានការប្រយុទ្ធគ្នារវាងទាហាន លន់ នល់និងកងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហម បានផ្ទុះកាន់តែខ្លាំងឡើងៗ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៣ កងទ័ពរំដោះខ្មែរក្រហមបានបើកការប្រយុទ្ធជាទ្រង់ទ្រាយធំដោយមានការបាញ់គ្នារយៈពេល៧ថ្ងៃ៧យប់នៅលើទឹកដីកោះសូទិន។ នៅឆ្នាំ១៩៧៤ ឪពុកម្ដាយខ្ញុំនាំកូនរត់ទៅនៅខាងមហាលាភបានមួយរយៈពេលក៏ត្រឡប់មករស់នៅភូមិកំណើតវិញ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ឪ​ពុក​ម្ដាយត្រូវបានដាក់ធ្វើក្នុងការកងប្រវាស់ដៃដើម្បីជួយច្រូតស្រូវនិងប្រមូលផលដំណាំផ្សេងៗចែកគ្នាហូប។ នៅឆ្នាំ១៩៧៦ គេជម្លៀសក្រុមគ្រួសារខ្ញុំទៅខេត្តបាត់ដំបងដោយជិះកាណូតទៅមានមនុស្សពេញកាណូតទាំង២ជាន់។ បន្ទាប់មកគ្រួសារខ្ញុំទៅដល់ឃ្លាំងស្បែក គេឲ្យជិះឡានវិញប្រហែលកន្លះថ្ងៃមកដល់ស្ថានីយរថភ្លើង គេឲ្យធ្វើដំណើរតាមរថភ្លើងមកចុះអូរសាឡាងខេត្តបាត់ដំបង។ ម្ដាយខ្ញុំបានសួរគេថាមកដល់កន្លែងឬនៅ គេប្រាប់មិនទាន់ដល់កន្លែងទេត្រូវជិះរទេះគោទៅទៀតរហូតដល់ស្រះកែវ។ គ្រួសារខ្ញុំបានដាំបាយហូប។ មិនយូរប៉ុន្មាន អង្ករក៏អស់ ហើយបន្ទាប់មក គេឲ្យទៅហូបរួមនៅរោងបាយមានតែបបរអត់ចេះហូបទេ ធ្លាប់តែហូបបាយហូបបបរបានមួយចាន។ បន្ទាប់មកទៀត រកតែបបរហូបមិនបានផង ខ្ញុំត្រូវបានញ្ជូនទៅធ្វើការនៅកងកុមារដែលមានទិសដៅឲ្យដកសំណាប និងរែកសំណាបមកឲ្យគេស្ទួង។ គេឲ្យរែកសំណាបទៅមិនឲ្យឈប់ទេ បើឈប់គេឃើញគេមកវាយជើងហើយអត់ឲ្យដាក់តិចៗទេ ដាក់ម្ខាងច្រើនៗរែកទៅទាំងជួរសុទ្ធតែកុមារ ខ្ញុំកំសត់ណាស់។ និយាយពីជំនាន់ប៉ុល ពត ខ្ញុំអាណិតប្អូនខ្ញុំខ្លាំងណាស់ ក្នុងមួយថ្ងៃៗប្អូនខ្ញុំកាន់តែស្លាបព្រា លឺគេវាយជួង ប្អូនខ្ញុំរត់ទៅ រកបបរហូបដោយការស្រែកឃ្លាន ប្អូនខ្ញុំបានស្លាប់ដោយកើតកញ្រ្ជឹល។ ខ្ញុំចាប់ផ្ដើមការម៉ោង៦ដល់ម៉ោង១១ទើបបានឈប់ហូបបបររួចបន្តធ្វើការទៀតនៅម៉ោង១ដល់ម៉ោង៥ល្ងាច។ គេឲ្យខ្ញុំស្ទួង ហើយបើគេឃើញសន្ទុងនៅជួរដែលអ្នកណាស្ទូងអណ្ដែតមួយដើមគេចាប់យកវាយដៃឬទៅវាយចោល។ បងខ្ញុំទៅស្ទួងដែរ នៅពេលភ្លៀងខ្លាំងរងារក៏អ៊ុកគូទ គេឃើញចាប់ក្រវួចសក់ឡើងលើយកទៅវាយទៀត។ការស្នាក់នៅរបស់ខ្ញុំមានការលំបាកគេធ្វើរោងឲ្យដេក ដោយគ្មានបាំងអ្វីទេ។ ខ្ញុំធ្វើការនៅការដ្ឋានបឹងពឺតនៅខេត្តបាត់ដំបង បឹងនោះធំណាស់សុទ្ធតែវាលស្រែ។ យើងធ្វើស្រូវបានច្រើន ប៉ុន្តែមិនដឹងថាយកស្រូវទៅណាទីនោះទេ។ ខ្ញុំឃើញការដឹកជញ្ជូនស្រូវតាមទូរថភ្លើងតែមិនដឹងយកទៅណាទេ។ នៅពេលច្រូតស្រូវ ខ្ញុំលួចស្រូវមួយក្ដាប់ដាក់ក្នុងក្រណាត់រុំមកផ្ទះ ដើម្បីបុកយកអង្ករដាំបាយហូប។ នៅឆ្នាំ១៩៧៩កងទ័ពរណសិរ្សសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិកម្ពុជា បានចូលមករំដោះប្រជាជនចេញពីការកាប់សម្លាប់របស់ខ្មែរក្រហម[3]  ខ្ញុំបានរួចផុតពីសេចក្ដីស្លាប់នៅពេលនោះ ក៏ត្រឡប់មករស់នៅស្រុកកំណើតវិញ។»

អត្ថបទដោយ សាំង ចាន់ធូ

[1] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា សហការជាមួយក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ, សៀវភៅ៖ «ការជម្លៀសប្រជាជនដោយបង្ខំនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម»​, បោះពុម្ពនៅឆ្នាំ២០១៤, ទំព័រ៩-២០

[2] បទសម្ភាសន៍ជាមួយ សាហ្វា ទីម៉ាស់ នៅភូមិទី១៣លើ ឃុំកោះសូទិន ស្រុកកោះសូទិន ខេត្តកំពង់ចាម នៅឆ្នាំ២០២៣, បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌល​ឯកសារកម្ពុជា

[3] ឃួន វិច្ឆិកា និងអ្នកឯទៀត, ប្រវត្តិវិទ្យាថ្នាក់ទី៦៖ ខ្មែរ និងដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់វិបុលភាព ([ភ្នំពេញ]៖ អនុគណៈកម្មការមុខវិជ្ជាឯកទេសប្រវត្តិវិទ្យា ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា), ទំព័រទី៤១