ពីដំបូង ខ្ញុំមិនជឿថាខ្មែរក្រហមឃោរឃៅ
“កាលហ្នុង ភ្នំពេញស្ងាត់ឈឹង។ កន្លែងណាមានមនុស្សនៅ មានតែកន្លែងនឹង។ កន្លែងណាគ្មាន គ្មានទេ។ ភ្លើងតចោលតាមផ្លូវធំៗ។ កន្លែងណាគ្មានមនុស្សនៅងងឹតសូន្យហ្មង។ មនុស្សនៅដោយកន្លែង។”[1] សូ គឹមយ៉ន ហៅរ៉េន អតីតយុវជនក្នុងអង្គភាពពាណិជ្ជកម្មខ្មែរក្រហម[2] បានចែករំលែកយ៉ាងដូច្នេះ។ ខុសប្លែកពីប្រជាជនកម្ពុជាទូទៅ ជីវិតស្ថិតក្រោមរបបខ្មែរក្រហម ពុំបានប្រឈមជាមួយនឹងទុក្ខលំបាកនោះទេ។ កត្តានេះហើយ បានញ៉ាំងឲ្យ រ៉េន ភ្ញាក់ផ្អើលក្រោយពីត្រលប់ទៅស្រុកកំណើតវិញក្រោយរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំ និងបានដឹងពីអំពើឃោរឃៅដែលខ្មែរក្រហមបានប្រព្រឹត្តលើប្រជាជននៅក្នុងភូមិស្រុករបស់ខ្លួន។
សូ គឹមយ៉ន ហៅ រ៉េន កើតនៅភូមិអង្កែវ ឃុំកណ្ដាលជ្រុំ ស្រុកពញាក្រែក ខេត្ដកំពង់ចាមខាងកើត ក្នុងវណ្ណភាពកសិករកណ្ដាលថ្នាក់ក្រោម។ គឹមយ៉ន មានឪពុកឈ្មោះ សូ កោយ និងម្តាយឈ្មោះ អ៊ូក ឡឹម ព្រមទាំងមានបងបងស្រី៤នាក់ និងប្អូនស្រីម្នាក់។[3] នៅមុនពេលខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាច គឹមយ៉ន រៀនសូត្របានបន្តិចបន្តួច។ ដើម្បីមានឱកាសរៀនសូត្របន្ថែម នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៤ គឹមយ៉ន បានបួសរៀននៅវត្តក្នុងភូមិកំណើតបានមួយវស្សា និងអាចចេះសរសេរបានខ្លះ។ នៅពេលខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាចនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ គឹមយ៉ន និងព្រះសង្ឃដទៃទៀតនៅក្នុងវត្ត ត្រូវបានចាប់ផ្សឹកនិងបង្ខំឲ្យចូលរួមនៅក្នុងបដិវត្តន៍។ ក្រោយផ្សឹក គឹមយ៉ន ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលឲ្យធ្វើការនៅកងចល័តផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងត្រូវបញ្ជូនឲ្យទៅធ្វើការនៅកំពង់ផែកំពង់សោម នៅខែសីហា ឆ្នាំ១៩៧៥។ គឹមយ៉ន ចាំបានថា ព្រះសង្ឃដែលត្រូវផ្សឹករួច រួមជាមួយប្រជាជនប្រមាណជា១០០០ នាក់ ត្រូវបានដឹកតាមឡានកាម៉ាស់ ប្រហែល១០គ្រឿង ចេញទៅពីភូមិស្រុករបស់គាត់ ឆ្លងកាត់និងសម្រាកនៅភ្នំពេញប្រមាណ៣ថ្ងៃ មុនពេលបញ្ជូនទៅតាមគោលដៅចាត់តាំងផ្សេងៗ។
នៅកំពង់ផែកំពង់សោម ការងារចម្បងរបស់គឹមយ៉ន គឺលីសែងជ័រកៅស៊ូ, ឈើហ៊ុប និងសំឡីគដាក់លើកប៉ាល់របស់ចិន និងជញ្ជូនទំនិញដែលចិនផ្តល់ឲ្យមកវិញចុះពីកប៉ាល់ចូលកំពង់ផែ។ ទំនិញដែលចិនដឹកត្រលប់មកវិញ រួមមានដូចជា អង្ករ, ម៉ាស៊ីនកិនស្រូវ, ឡាន, ប្រេងសាំង និងអាស៊ីតជាដើម។ នៅពេលកប៉ាល់ចូលម្តងៗ គឹមយ៉ន និងអ្នកបម្រើការនៅកំពង់ផែ ត្រូវ“ដឹកទំនិញតាមឡាន និងលីសែងទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ រយៈកាលប្រមាណជាងកន្លះខែ” ទើបរួចរាល់។ គឹមយ៉នរំឭកថា កប៉ាល់ទំនិញនោះមានទំហំធំខ្លាំង ដែល “អាចលេងបាល់” បាន។ នៅរាល់ពេលកប៉ាល់ចូលម្តងៗ មានជំនាញការចិន ដែលនិយាយភាសាខ្មែរបានមួយម៉ាត់ៗ មកជាមួយ។ ចំពោះរបបអាហារនៅការដ្ឋានកំពង់ផែនេះ គឹមយ៉ន លើកឡើងថាមានសភាពគ្រប់គ្រាន់ ដោយទទួលបានរបបអាហារបីពេលក្នុងមួយថ្ងៃ។ វេនការងារត្រូវបានបែងចែកជាពីរ គឺពីម៉ោង ៦ព្រឹកដល់ម៉ោង១២យប់ និងពីម៉ោង១២យប់ដល់ម៉ោង៦ព្រឹក ដោយកម្មករទាំងអស់ត្រូវប្រកាន់ខ្ជាប់ម៉ោងពេលធ្វើការឲ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួន។ យូរៗម្តង ប្រធានក្រុមបានកោះហៅកម្មករជួបប្រជុំ និងអប់រំឲ្យយកចិត្តទុកដាក់លើការងារ។ ក្រោយបំពេញការងារនៅកំពង់ផែបានរយៈពេលជាងមួយឆ្នាំ ដោយសារចំនួនកម្មករដែលត្រូវផ្លាស់ទៅកំពង់សោម មានចំនួនកើនឡើងច្រើន គឹមយ៉ន ត្រូវបានបញ្ជូនមកធ្វើការនៅភ្នំពេញវិញ។
នៅពេលមកដល់ភ្នំពេញ គឹមយ៉នត្រូវចាត់តាំងឲ្យធ្វើការខាងសេដ្ឋកិច្ច ដោយទទួលបន្ទុកបេះបន្លែ និងដួសបាយទឹកជូនកម្មករលីសែងក្នុងកងរបស់ខ្លួននៅទួលទំពូង។ ទីតាំងការងាររបស់គឹមយ៉ន គឺជារោងបាយ មានទីតាំងជាប់នឹងរបងខាងកើតវត្តទួលទំពូង ដែលមានប្រធានកងពីរនាក់គឺ តាធារិទ្ធ និងស៊ីថា (ស្រី)។ យោងតាមគឹមយ៉ន តាធារិទ្ធ ឬតារិទ្ធ មានអត្តចរិតកាច ដែលធ្វើឲ្យអ្នកនៅក្នុងកងរបស់គាត់កោតខ្លាច។ ដូចទៅនឹងការរស់នៅកំពង់ដែរ ជីវភាពនៅក្នុងកងរោងបាយនៅទួលទំពូង គឹមយ៉ន ទទួលបានរបបអាហារគ្រប់គ្រាន់។ ការងារនៅក្នុងរោងបាយរួមមាន ការដើរប្រមែប្រមូលបន្លែនៅតាមទីតាំងមួយចំនួនដូចជា ម្តុំចោមចៅ, បែកចាន, បឹងស្នោរ និងត្រើយម្ខាងខាងកើតមុខវាំង។ ការធ្វើដំណើរទៅបំពេញការងារនៅទីតាំងទាំងនេះ ធ្វើឡើងដោយថ្មើរជើង ឬដោយប្រើកង់។
គឹមយ៉ន លើកឡើងថា គាត់ពុំដែលហ៊ានទៅទីតាំងដទៃផ្តេសផ្តាសក្រៅពីទីតាំងដែលគេចាត់តាំងនេះឡើយ ទោះបីជាពេលខ្លះគាត់មានការងឿនឆ្ងល់ឬចង់ដឹងអ្វីមួយក្តី។ នៅពេលធ្វើដំណើរទៅទីតាំងចាត់តាំង និងឆ្លងកាត់ម្តុំខាងកើត និងខាងលិចផ្សារដើមគរ គាត់តែឮសំឡេងមនុស្សស្រែកយ៉ូយពីការឈឺចាប់បង្កឡើងដោយការវាយដំ និងស្រែកឲ្យជួយ ក៏ប៉ុន្តែគាត់ពុំដែលហ៊ានទៅលួចមើលអ្វីទេ ព្រោះមិត្តរួមកងតែងនិយាយបន្លាចថា បើល្មើសនឹងត្រូវគេចាប់យកទៅ។ ម្តងម្កាល កម្មករនៅក្នុងកងរោងបាយរបស់ គឹមយ៉ាន ត្រូវកោះហៅឲ្យទៅមើលខ្សែភាពយន្តឯកសារនៅឯរោងកុនបូកគោ។ ខ្សែភាពយន្តចិន ពិពណ៌នាអំពីវីរភាព និងការពារជាតិតែងត្រូវបានចាក់បញ្ចាំង។
នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៧៧ គឹមយ៉ន បានរំឭកថាមានការឃោសនាថា “ពួកបូព៌ាហ្នឹង ពួកក្បាលយួនខ្លួនខ្មែរ”។ ក្រោយការឃោសនានេះបានឮសុះសាយ មានការស៊ើបរកអ្នកដែលមកពីខាងភូមិភាគបូព៌ា។ នៅក្នុងកងរបស់គឹមយ៉ន ដែលភាគច្រើនមានសមាជិកដែលពុំបានលាក់ប្រវត្តិរូប និងមកពីភូមិភាគបូព៌ាជាច្រើននាក់ ត្រូវបានចាប់យកទៅប្រមូលផ្តុំនៅផ្សារថ្មីមួយរយៈ មុនពេលបញ្ជូនទៅសំឡូត ក្នុងខេត្តបាត់ដំបង។ គឹមយ៉ន ពុំបានដឹងថាអ្នកទាំងនោះត្រូវបញ្ជូនទៅបាត់ដំបងធ្វើអ្វីនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែគាត់បានលាក់ប្រវត្តិរូប និងរួចផុតពីការចាប់យកទៅ។ ក្រោយពីការចាប់មនុស្សទ្រង់ទ្រាយធំពីកងរបស់ខ្លួន គឹមយ៉ន នៅតែបន្តបំពេញការងារនៅកងនេះដដែល រហូតដល់មានការចូលមកដល់របស់វៀតណាម។
នៅពេលនោះ ស្ថានភាពច្របូកច្របល់ គឹមយ៉ន និងសមមិត្តប្រមាណ១២នាក់ផ្សេងទៀត ត្រូវប្រធានក្រុមកៀរយកទៅជាមួយដើម្បីតស៊ូប្រយុទ្ធនៅស្រុកដងទង់ (ខេត្តកោះកុង) ក្បែរព្រំដែនថៃ។ នៅទីនេះ គឹមយ៉ន ត្រូវចាត់តាំងឲ្យកាន់កាំភ្លើងធ្វើជាទ័ពព្រៃដើម្បីតតាំងជាមួយវៀតណាម។ ស្ថានភាពរស់នៅក្នុងព្រៃមានសភាពយ៉ាប់យឺន ដោយគ្មានស្បៀងគ្រប់គ្រាន់ ហើយមនុស្សម្នាត្រូវប្រឈមនឹងជំងឺគ្រុនចាញ់។ គឹមយ៉ន រំឭកថា សមមិត្តរួមដំណើរទៅកាន់ទីតាំងនេះជាមួយគាត់ ទាំងអស់បានធ្លាក់ខ្លួនឈឺនិងស្លាប់។ ការប្រយុទ្ធនៅតែបន្ត ហើយកងទ័ពខ្មែរក្រហមបន្តផ្លាស់ទីក្រោយចាញ់សមរភូមិ។ គឹមយ៉ន បានបន្តដំណើរតាមព្រំដែនរហូតដល់ខេត្តបាត់ដំបង។ ដោយសារតែពុំធ្លាប់រងភាពលំបាក នៅដើមឆ្នាំ១៩៨០ គឹមយ៉ន បានរត់ចោលជួរ និងគេចទៅស្រុកកំណើតរបស់ខ្លួនវិញ។
នៅតាមផ្លូវធ្វើដំណើរមកកាន់ស្រុកកំណើត គឹមយ៉ន តែងត្រូវប្រជាជនប្រាប់អំពីទុក្ខវេទនាខ្លួនបានជួបប្រទះ។ នៅពេលនោះ គឹមយ៉ន ហាក់មិនទាន់ជឿថា ខ្មែរក្រហមប្រព្រឹត្តអំពើទាំងនេះ លើប្រជាជនទេ ព្រោះគាត់ពុំដែលពើបប្រទះនឹងព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនេះ នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហមទេ។ នៅពេលមកដល់ស្រុកកំណើត និងបានជួបជាមួយឪពុកម្តាយ និងក្រុមគ្រួសារ ព្រមទាំងបានស្តាប់ពីការរៀបរាប់អំពីទុក្ខវេទនារបស់ក្រុមគ្រួសារក៏ដូចជាអ្នកភូមិ ទើប គឹមយ៉ន ជឿថាពិតជា ខ្មែរក្រហមពិតជាបានប្រព្រឹត្តអំពើសាហាវឃោរឃៅទាំងនេះលើប្រជាជន។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨០ដដែល គឹមយ៉ន បានរៀបការជាមួយប្រពន្ធរបស់ខ្លួន ឈ្មោះ ប៊ិន យ៉ុន។ គាត់ទាំងពីរមានកូនស្រីម្នាក់ និងកូនប្រុសបីនាក់ ហើយបន្តរស់នៅភូមិកំណើតរបស់ខ្លួន។ គឹមយ៉ន និងប្រពន្ធ តែងនិយាយរៀបរាប់ប្រាប់កូនចៅរបស់ខ្លួនអំពីដំណើរជីវិតរបស់ខ្លួនក្នុងរបបខ្មែរក្រហម៕
អត្ថបទដោយ៖ សុភ័ក្រ្ត ភាណា
[1] បទសម្ភាសន៍ជាមួយ សូ គឹមយ៉ន ហៅរ៉េន នៅថ្ងៃទី១៦ ខែមីនា ឆ្នាំ២០០៤ ដោយ ឡុង ដានី បុគ្គលិកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។ សូ គឹមយ៉ន ហៅរ៉េន ជាម្ចាស់ប្រវត្តិរូប I08298 នៅពេលផ្តល់បទសម្ភាសន៍ មានអាយុ៤៦ឆ្នាំ រស់នៅភូមិអង្កែវ ឃុំអញ្ចើម ស្រុកត្បូងឃ្មុំ ខេត្តកំពង់ចាម។
[2] ព័ត៌មានដកស្រង់ចេញពីឯកសារ I08298 តម្កល់ក្នុងបណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។
[3] ដូចខាងលើ។