នៅក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៦ រី ត្រូវបានខ្មែរក្រហមផ្លាស់ចេញពីក្រុងកំពង់សោម ​ឲ្យទៅធ្វើការងារនៅរាជធានីភ្នំពេញ ក្នុងរោងចក្រក្រឡឹងដែក ហើយមានតួនាទីជាប្រធានផ្នែកក្រឡឹងដែក គ្រប់គ្រងកូនក្រុមប្រមាណ៣០នាក់។

សូ រី[1] ភេទស្រី អាយុ៧២ឆ្នាំ។ សព្វថ្ងៃប្រកបរបរជាធ្វើស្រែចម្ការ។ មានស្រុកកំណើតនៅភូមិត្រពាំងកក់ ឃុំសា្វយរំពា ស្រុកគងពិសី ខេត្តកំពង់ស្ពឺ។ បច្ចុប្បន្នរស់នៅភូមិកណ្ដាល ឃុំម៉ាឡៃ  ស្រុកម៉ាឡៃ ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ។ រី មានឪពុកឈ្មោះ សូ ខន (ស្លាប់) កាលពីឆ្នាំ១៩៧៤ មកម្ល៉េះ ដោយសារជំងឺគ្រុនចាញ់។ ចំណែកម្ដាយឈ្មោះ កយ សារ៉ាយ ចាស់ជរា បច្ចុប្បន្ននេះរស់នៅភូមិត្រពាំងកក់ ខេត្តកំពង់ស្ពឺ។ រី មានបងប្អូនចំនួន៦នាក់(ស្រី៣នាក់)។  រី នៅលីវមិនមានស្វាមីទេ នៅជាមួយប្អូនៗដែលរាប់អានគ្នា រាល់ពេលឈឺមានប្អូនៗជួយមើលថែជាប្រចាំ។ រី បានមករស់នៅក្នុង ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ តែម្នាក់ឯងប៉ុណ្ណោះ បងប្អូនបង្កើតទាំង៥នាក់ទៀតរស់នៅ ខេត្តកំពង់ស្ពឺទាំងអស់។

នៅវ័យកុមារ រី រស់នៅក្នុងភូមិត្រពាំងកក់ ជាមួយឪពុកម្ដាយប្រកបរបរធ្វើស្រែគ្រួសារមានជីវភាពមធ្យម។

នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ លន់ នល់ បានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ សម្ដេចព្រះ នរោត្ដម សីហនុ ។ នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៧១ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៤ រី ត្រូវបានខ្មែរក្រហមយកទៅរស់នៅតាមអង្គភាពមន្ទីរក្រសួងតាមឃុំ ក្រុមនីរសារ ប្រចាំនៅតំបន់៣៣ ស្រុក៥៥ ខេត្តកំពង់ស្ពឺ។

នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ កងទ័ពខ្មែរក្រហមបានវាយរំដោះទីក្រុងភ្នំពេញបានជោគជ័យ ហើយចាប់ផ្ដើមជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ ឲ្យទៅរស់នៅតាមទីជនបទ ដោយប្រាប់ប្រជាជនថា ខ្លាច លន់ នល់ បញ្ជា ឲ្យទាហានអាមេរិកមកទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ  និងខ្លាចប្រជាជនគ្មានអាហារហូបចុក ទើបជម្លៀសប្រជាជនចេញពីស្រុកកំណើត។ ប្រជាជននៅទីក្រុងភ្នំពេញមានការស្ដាយស្រណោះនូវ ទ្រព្យសម្បត្តិ ផ្ទះសម្បែង និងរបស់របរជាច្រើន។ បន្ទាប់មកទៀត រី ត្រូវបានខ្មែរក្រហមផ្លាស់ចេញពីភូមិកំណើត ឲ្យទៅជីកប្រឡាយ ជីកទំនប់ នៅក្នុងតំបន់៣៣ ដែលមានប្រធានតំបន់ឈ្មោះ សុខ។ ក្រោយមកទៀត រី បានផ្លាស់មករស់នៅតាមអង្គភាពយោធាវិញ ដើម្បីជីកប្រឡាយនៅកោះផ្នូវ ហៅទំនប់ទួលថ្មីលង្កា ស្ថិតក្នុងខេត្តតាកែវ។ នៅក្នុងមួយកងតូចមានសមាជិកចំនួន៣០នាក់ មួយក្រុមមានសមាជិកចំនួន១២នាក់។ បន្ទាប់មកទៀត ខ្មែរក្រហមបានផ្លាស់ រី ឲ្យចូលធ្វើការងារនៅក្នុងកងចល័ត នៅរដូវប្រាំងខ្មែរក្រហមប្រើឲ្យជីកប្រឡាយ ដោយចូលធ្វើការងារចាប់ពីម៉ោង៧ ព្រឹករហូតដល់ម៉ោង១១ថ្ងៃត្រង់ទើបសម្រាកហូបបាយ និងចាប់ផ្ដើមចូលធ្វើការពីម៉ោង១បន្តទៀតរហូតដល់ម៉ោង៥ល្ងាច ទើបឡើងទៅហូបបាយម្ដងទៀត និងរកកន្លែងសម្រាករៀងៗខ្លួន។ រី បានជីកទំនប់នៅអង្គបុរីឆ្ពោះទៅដល់កំពង់អំបិល ទំនប់នោះមានទំហំធំ មានប្រវែងវែងណាស់ និងជម្រៅប្រហែល២០ម៉ែត្រ។ នៅរដូវវស្សា រី ធ្វើស្រែ ដកសំណាប ស្ទូងស្រូវ ដល់ខែប្រមូលផលគឺត្រូវច្រូតកាត់ និងជញ្ជូនកណ្ដាប់។

នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៦ រី ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចល័តឲ្យទៅរស់នៅក្រុងកំពង់សោម ខេត្តព្រះសីហនុ ដើម្បីមើលថែចម្ការកៅស៊ូ  និងចៀរជ័រកៅស៊ូ ជាដើម។ រី​ រស់នៅកំពងសោមបានរយៈពេល៣ខែ។ បន្ទាប់មក រី ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចល័តចេញពីកំពង់សោម ទៅរស់នៅទីក្រុងភ្នំពេញវិញ ដោយឲ្យបម្រើការងារនៅក្នុងរោងចក្រក្រឡឹងដែក ដែលមានទីតាំងនៅផ្លូវគីឡូលេខ១០ នៅជិតព្រែកព្នៅ។ រោងចក្រក្រឡឹងដែក បានផលិតគ្រឿងម៉ាស៊ីន ក្រឡឹងគ្រឿងម៉ាស៊ីនដំឡើង និងគ្រឿងបាឡុងផ្សេងទៀត។  រី មានតួនាទីជាប្រធានផ្នែកក្រឡឹងដែក គ្រប់គ្រងកូនក្រុមប្រមាណ៣០នាក់ ក្នុងមួយអង្គភាព សមាជិកក្រុមមានចម្រុះគ្នា មានស្រ្តី និងបុរស។ ប្រធានរោងចក្រដំបូងបង្អស់ឈ្មោះ អ៊ុំ ឡន ក្រោយមកផ្លាស់ឲ្យ អ៊ុំ គាំង ជាអ្នកគ្រប់គ្រងវិញ អ៊ុំ គាំងមានស្រុកកំណើតនៅ ស្រុកគង់ពិសី ខេត្តកំពង់ស្ពឺ ។ នៅក្នុងរោងចក្រឡឹងដែក ធ្វើការពេលថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ គឺចាប់ផ្ដើមចូលធ្វើការតាំងពីម៉ោង៧ ព្រឹករហូតដល់ម៉ោង៥ល្ងាច ពេលយប់សម្រាកនៅតាមកន្លែងធម្មតា។ សម្រាប់ថ្ងៃ សៅរ៍ និង ថ្ងៃអាទិត្យ រី និងកម្មករក្នុងរោងចក្រត្រូវបាន អ៊ុំ គាំង បញ្ជូនឲ្យទៅធ្វើស្រែ​ចម្ការ។ សម្រាប់អាហារហូបចុកមិនខ្វះខាតទេ ក្នុងមួយពេលមានម្ហូបពីរ ទៅបីមុខ។ រី ធ្លាប់បានចូលមើលការសម្ដែងសិល្បៈនៅស្តាតអូឡាំពិក ប្រហែលជាពីរដង ដែលលើកទីមួយនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៧ និងលើកទី២នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៨ ព្រោះមានជនជាតិចិន និងជនជាតិកូរ៉េ មកសម្ដែង សៀកនិងល្ខោន នៅប្រទេសកម្ពុជា ប្រធានរោងចក្របានអនុញ្ញាតឲ្យ កម្មករទាំងអស់អាចចូលរួមទស្សនា ការសម្ដែងល្ខោន លេងសៀករបស់ជនជាតិចិន និងជនជាតិកូរ៉េបានដោយសេរី។ រី ធ្វើជាប្រធានផ្នែកក្រឡឹងដែកបានរយៈពេល២ ឆ្នាំ១៩៧៨  ស្រាប់តែមានសភាពការណ៍ប្រែប្រួល។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ កងទ័ពវៀតណាមបានចូលមករំដោះប្រទេសកម្ពុជា រី និងកម្មករមួយចំនួនបានបែក គ្នាទាំងអស់ ហើយបានរត់ទៅកាន់ខេត្តបាត់ដំបង ជាមួយអង្គភាពចម្រុះ។ អង្គភាពរបស់ រី នៅសល់គ្នាបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះ ធ្វើដំណើរតាមរថភ្លើង​ ធ្វើយ៉ាងណាឲ្យតែបានចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញឲ្យបានឆាប់រហ័ស។ ក្រោយពេល រី បានធ្វើដំណើរមកដល់ត្រាង បានជួបជុំគ្នាជាមួយអង្គភាពចម្រុះហើយបានចាប់ផ្ដើមបង្កើតអង្គភាពថ្មីមួយទៀតមានដែលមានឈ្មោះ ភី ជាអ្នកផ្ដួចផ្ដើមបង្កើតអង្គភាពថ្មី សមាជិកមានវរសេនាធំគ្រប់ជាន់ថ្នាក់។ ក្នុងមួយវរសេនាធំមានបីវរសេនាតូច និងមានការរៀបចំផ្នែកដឹកជញ្ជូនសារឡើងវិញ ដោយបែងចែកចេញជា៤ក្រុម។ រី ត្រូវបានអ្នកគ្រប់គ្រងបែងចែកឲ្យធ្វើការងារនៅក្នុងផ្នែកដឹកជញ្ជូន។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៥ រី បានឈប់ពីកងដឹកជញ្ជូនមកនៅតាមអង្គភាពយោធា ចូលធ្វើការក្នុងសមាគមន៍បង្កើតកូន។ នៅរាល់ពេលដែលអ្នកសម្រាលកូន ហើយប្ដីត្រូវចូលសមរភូមិប្រយុទ្ធ រី បានជួយសម្រាលកូនដល់ប្រពន្ធរបស់កម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមផ្សេងទៀត។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩១  រី បានត្រឡប់មករស់នៅ ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ មកជាមួយកងអង្គភាព។ ដំបូងតំបន់នេះ មានសុទ្ធតែព្រៃ គ្មានវាលលំហ នោះទេ ទើប រី និង ប្ដី បាននាំគ្នាកាប់ឆ្ការព្រៃ ដើម្បីសាងសង់ផ្ទះសម្បែងរស់នៅ។ ប្រជាជននាំគ្នារៀបជាភូមិរស់នៅតាមមាត់ថ្នល់។ បន្ទាប់មក រី បានចាប់ផ្ដើមដាំស្លឹកគ្រៃ ដាំបន្លែបន្តិចបន្តួច សម្រាប់ហូប។ រី និងប្រជាជនទាំងអស់តែងតែទទួលបានស្បៀងអាហារដូចជា អង្ករ ម្ហូប អំបិល ប្រហុក ពីកាកបាទក្រហមកម្ពុជា ជាប្រចាំ។

នៅឆ្នាំ១៩៩៦-១៩៩៧ ប្រទេសកម្ពុជាទទួលបានសមាហរណ៍កម្ម ប្រជាជនទាំងអស់អាចប្រកបរបររកស៊ីបានដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់ ហើយជំនួយពីកាកបាទក្រហមត្រូវបានផ្ដាច់។ ក្រោយពេលស្រុកទេសទទួលបានសមាហរណ៍ រី បានប្រកបរបរដាំដំណាំ ទុកសម្រាបហូបខ្លះនិងលក់ខ្លះគ្រាន់បានលុយសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពគ្រួសាររហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។

អត្ថបទដោយ ឡាំ ស្រីនីត

---

[1] មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាសម្ភាសន៍ជាមួយ អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម ឈ្មោះ សូ រី ភេទស្រី (BMI0037)