នៅក្នុងសង្គមចាស់ ពួកវណ្ណៈជិះជាន់ វាទុកការងារដាំបាយជាការងារទាបថោក។ វាមិនដែលទុកឱ្យប្រពន្ធកូនវាដាំបាយទេ។ វាជួលតែប្រជាពលករយើង ឱ្យទៅដាំស្លបម្រើវា តែនៅក្នុងសម័យបដិវត្តន៍យើងការងារអ្វីក៏មានតម្លៃ​ ការងារអ្វីក៏រួមចំណែកក្នុងការវាយកម្ទេចខ្មាំង ខ្មាំងជាចក្រពត្តិអាមេរិក បរិវារ និងបក្សពួកអាក្បត់ ភ្នំពេញដែរ។ ដូច្នេះការងារដាំបាយក៏មានសារសំខាន់ណាស់ដែរ ព្រោះបើគ្មានបាយហូបក៏យោធាយើង ពុំអាចវាយខ្មាំង យកជ័យជម្នះធំដុំ ដូចសព្វថ្ងៃបានទេ។[1]

នៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមបដិវត្តន៍ខ្មាំង[2]តែងរកឱកាស  រកទីកន្លែងសង្ស័យអ្វីប្លែក ពិសេសឃើញផ្សែង ដើម្បីទម្លាក់គ្រាប់បែក។ ដូច្នេះអ្នកដាំបាយត្រូវជីកឡបង្ហុយផ្សែង ដើម្បីកុំឱ្យផ្សែងហុយឡើងទៅលើ។  ចំណែករដូវភ្លៀងពិបាកសព្វគ្រប់ ណាមួយពិបាករកឧសស្ងួតដុតនិងពិបាករកកន្លែងដីស្ងួតបង្កាត់ភ្លើងថែមទៀត។[3]

សុខ ជឿន[4] មានស្រុកកំណើត នៅស្រុកគូលែន ខេត្តព្រះវិហារ។ សុខ ជឿន ស្ម័គ្រចិត្តចូលបដិវត្តន៍ ដោយខ្លួនឯង បន្ទាប់ពីមានខ្មែររំដោះចូលមកឃោសនាក្នុងភូមិ។ នៅឆ្នាំ១៩៧២ សុខ ជឿន ចេញពីភូមិមកចូលព្រៃនៅក្នុងខេត្តកំពង់ចាម កន្លែងបើកវគ្គអ៊ំៗ ដែលមាន នួន ជា គឺជាអ្នកបើកវគ្គបង្រៀន។  សុខ ជឿន នៅជាយុទ្ធនារីដាំបាយ សម្រាប់ពួកគណៈតំបន់ពេលមកប្រជុំ។ សុខ ជឿន រំឭកថា៖ «គណៈភូមិភាគរៀនវគ្គរយៈពេលជិតមួយខែ ចំណែកគណៈតំបន់រៀនរយៈពេល១ខែ។ ចំនួនអ្នកចូលរួម ខ្ញុំមិនប្រាកដទេ ព្រោះអង្គការមិនឱ្យយើងដឹងទេគ្រាន់តែធ្វើអាហាររួចលើកយកទៅទុកនៅផ្ទះមួយដែលមានតុវែង។ ខ្ញុំជំនាញខាងដាំបាយមិនដែលបានស្លទេ មានអង្គភាពផ្សេងអ្នកស្ល។ ចំណែកគ្នាខ្ញុំអ្នកដាំបាយមានចំនួនពីរនាក់ឆ្នាំងធំៗណាស់ ហើយអ្នកស្លមានមួយក្រុមគ្នាចំនួន១២នាក់។ អ្នកធ្វើម្ហូបរៀបម្ហូបហើយខ្ញុំអ្នកដាំបាយពេលឆ្អិនដួសបាយរៀបដាក់លើតុដែលមានតុដាក់តម្រៀបគ្នា៤វែងៗ មានម្ហូបពីរឬបីមុខជួនស្ងោរមាន់ឬ ឆា តាមចុងភៅរៀបចំ។ ក្រោយបែក ឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្ញុំត្រូវបញ្ជូនមកភ្នំពេញ នៅខាងដេរស្រោមពូកជាមួយជនជាតិឡាវម្នាក់ ស្នាក់នៅជាប់របងប្រាសាទព្រះកែវមរកត ដែលអង្គភាពធ្វើរោងវែងៗព័ទ្ធតាមរបងប្រាសាទ។  ខ្ញុំនៅបានរយៈពេល១០ថ្ងៃមានភ្ញៀវចិនមកបើកវគ្គបង្រៀនថតរូប។ ខ្ញុំក៏មកដាំបាយឱ្យភ្ញៀវចិនដែលបង្រៀនសិក្ខាកាមដែលជ្រើសរើសតាមអង្គភាពយោធា ដែលមានទីតាំងនៅសាលាបច្ចេកទេសខ្មែរ សូវៀត»[5]។

លិង្គ យុន[6] ភេទស្រី អាយុ៦០ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅមោងឫស្សី ខេត្តបាត់ដំបង សព្វថ្ងៃរស់នៅ ខេត្តប៉ៃលិន។ យុន លើកឡើងថា៖ «គ្រួសារខ្ញុំមានជីវភាពក្រីក្រមិនបានចូលរៀនទេ។ ឪពុកម្ដាយខ្ញុំស្លាប់ចោលតាំងពីអាយុ១១ឆ្នាំ។ ចាប់ពីពេលនោះមក ខ្ញុំមានតួនាទីមើលថែប្អូនតូចៗចំនួន៤នាក់។ នៅរបបខ្មែរក្រហមចាត់តាំងខ្ញុំធ្វើជាចុងភៅនៅស្រុកមោងឫស្សី ព្រោះខ្ញុំមានប្អូនតូចៗមិនអាចធ្វើការឆ្ងាយៗបាន។ ខ្ញុំធ្វើចុងភៅឱ្យកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមតាមអង្គភាពតែខ្ញុំមិនចាំឈ្មោះអង្គភាពទេ។ ខ្ញុំធ្វើអាហារមួយថ្ងៃ៣ពេលសម្រាប់មនុស្សប្រហែលជា១០នាក់។ ម្ហូបមានត្រីចៀន និង សម្លមួយមុខទៀត។ ពេលស្លខ្ញុំដើរបេះបន្លែខ្លួនឯងចំណែក ត្រី សាច់ គ្រឿងស្លដូចជា៖ ស្ក អំបិល និង ប៊ីចេង សេដ្ឋកិច្ចជាអ្នកបើកឱ្យ។   ប្រហុកធ្វើអំពីត្រីកាម៉ុងកំប៉ុង ខ្ញុំលាងហើយយកមកប្រឡាក់ ស្ករ ប៊ីចេង បន្តិចរួចចៀនគឺជាម្ហូបដ៏ឆ្ងាញ់។ ខ្ញុំដាំបាយរាល់ថ្ងៃ ប៉ុន្តែពេលខ្សត់អង្ករបានដាំបបរ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៩ ក្រោយកងទ័ពវៀតណាមចូលមក ខ្ញុំរត់ចូលព្រៃជាមួយខ្មែរក្រហម ហើយខ្ញុំក៏បានរៀបការនៅឆ្នាំនោះដែរ»។

យឹប ហូត[7] មានទីកន្លែងកំណើតនៅស្រុកទឹកផុស ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង បានចែករំលែកថា៖ «នៅឆ្នាំ១៩៧៤ ខ្ញុំចូលបដិវត្តន៍។ កាលនោះមានអាយុ១៦ឆ្នាំដោយសារខ្មែរក្រហមជ្រើសរើសកងកុមារនៅទីរួមខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ ឆ្នាំ១៩៧៥ខ្មែរក្រហមរើសខ្ញុំមកភ្នំពេញ ដោយឱ្យខ្ញុំនៅដាំបាយឱ្យកម្មករប្រហែលជា៥០០នាក់។ ចុងភៅមានចាស់ក្មេង អ្នកខ្លះដាំបាយ លាងចាន ចិតបន្លែ រៀបបាយឱ្យកម្មករហូប។ ខ្ញុំនៅបានមួយរយៈអង្គការឱ្យខ្ញុំ ធ្វើការងាររោងចក្រក្រឡឹង ធ្វើម៉ាស៊ីន បូមទឹក បោកស្រូវនិងម៉ាស៊ីនគ្រប់ប្រភេទ នៅម្ដុំចក្រអង្កែលើ។ របបអាហារទទួលបានបាយមួយថ្ងៃ៣ពេល និង មានបង្អែម។ នៅម៉ោង១១ក្រុមយើងសម្រាក និងម៉ោង១២ចូលធ្វើការវិញប៉ុន្តែមានវិន័យតឹងរឹងណាស់។»

ម៉ុក​ ជន[8] អាយុ៤១ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅស្រុកត្រាំកក់ ខេត្តតាកែវ។ ម៉ុក ជន លើកឡើងថា៖ «កាលនោះគេជ្រើសរើសយុវជននៅស្រុកជាងទងចំនួន៤នាក់យកទៅភ្នំពេញដោយធ្វើដំណើរតាមរយៈរថភ្លើងពីតាកែវទៅ ដោយអង្គការមិនផ្ដល់ដំណឹងដល់ឪពុកម្ដាយខ្ញុំទេ។ មកដល់ភ្នំពេញ អង្គភាពបានបែងចែកកម្លាំងខ្លះទៅរោងចក្រហើយខ្ញុំនៅខាងដាំបាយ។ ខ្ញុំដាំបាយឱ្យអ្នកទៅប្រជុំពួករោងចក្រមកពីតាកែវ និងអ្នកមកប្រឡងច្រៀងសិល្បៈដែលអង្គការជ្រើសរើសក្រោយមកមិនដឹងអ្នកទាំងនោះទៅទីណាអស់ទេ។ ប្រសិនបើថ្ងៃណាមិនមានមនុស្សមកប្រជុំខ្ញុំសម្រាក ហើយពេលយប់ម៉ោង៨ឬ៩រៀនអក្សរ។ អំឡុងពេលនោះខ្ញុំស្នាក់នៅស្តាតអូរឡាំពិក។ នៅទីនោះមួយអគារមានមនុស្ស២ទៅ៤នាក់សរុបប្រហែល៤០នាក់មានមនុស្សចាស់អាយុ៣០ឬ៤០ឆ្នាំគឺជាអ្នកមើលការខុសត្រូវ។ »

ទោះបីជា សុខ ជឿន, លិង្គ យុន,យឹប ហូត និង ម៉ុក ជន មិនបានធ្វើចុងភៅនៅសមរភូមិផ្ទាល់ប៉ុន្តែចុងភៅត្រូវបានខ្មែរក្រហមគិតថាមានតួនាទីសំខាន់ក្នុងការធ្វើឱ្យទទួលបានជ័យជម្នះនៅសមរភូមិព្រោះមិនថាយោធា កម្មាភិបាលឬប្រជាជន ត្រូវការអាហារបំបាត់នូវភាពអត់ឃ្លាន និងមានកម្លាំងបំពេញភារកិច្ចដែលអង្គការចាត់តាំង។

អត្ថបទដោយ ដារ៉ា រដ្ឋមេត្តា

---

[1] ឯកសារ D00092 «វីរៈភាពខ្ពស់ របស់ក្រុមដាំបាយបម្រើកងទ័ពនៅសមរភូមមុខ» យុវជន និង យុវនារីបដិវត្តន៍ លេខ២,ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៣.ទំព័រ៣៧.

[2] ចក្រពត្តិអាមេរិក បរិវារ និងបក្សពួកអាក្បត់ ភ្នំពេញ។

[3] ស្ទួន។

[4] សុក ជឿន.សម្ភាសន៍ដោយ សោម ប៊ុនថន.គម្រោងជំរុញឱ្យមានការទទួលខុសត្រូវ(Promoting Accountability Project). (ថ្ងៃទី១៤ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១០). មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា. បន្ទាយមានជ័យ  BMI0041.

[5] បច្ចុប្បន្ន វិទ្យាស្ថានបច្ចេកវិទ្យាកម្ពុជា ហៅកាត់សាលាតិចណូ។

[6] SHH39248 (DC-Cam) សម្ភាសន៍ដោយ ឈួន ចាន់ណា,២០២១។

[7] SHH19612(DC-Cam) សម្ភាសន៍ដោយ មាន ផល,២០២១។

[8] ម៉ុក ជន.សម្ភាសន៍ដោយ អ៊ីសា ឧស្មាន.គម្រោងជំរុញឱ្យមានការទទួលខុសត្រូវ(Promoting Accountability Project). (ថ្ងៃទី១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០០៣). មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា.តាកែវ.TKI0022