នៅក្នុង​ខែសីហា ឆ្នាំ​២០២១ ខ្ញុំ​និង​សហការី​បាន​ធ្វើដំណើរ​ទៅកាន់​ខេត្តកោះកុង​ដើម្បីជួបជាមួយអ្នក​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត​កម្ពុជា​របស់​មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារ​កម្ពុជានៅក្នុងគម្រោង​ «លើកកម្ពស់​សិទ្ធិនិង​ធ្វើឲ្យប្រសើរឡើងនូវស្ថានភាពសុខភាព​របស់​អ្នក​រស់រានមានជីវិត​ពីរបប​ខ្មែរក្រហម»[1]។ នេះគឺជាលើកដំបូងបំផុត​ដែល​ខ្ញុំ​បានមកកាន់​ខេត្តនេះ។ ខ្ញុំ​នៅចាំថា ខ្ញុំនិងសហការី​ត្រូវ​ចំណាយពេល​ប្រមាណ​ជិតបួន​ម៉ោង​ពីជាយខេត្ត​ (ក្បែរផ្លូវ​បំបែក​ស្រែអំបិល) មកកាន់ទីរួមខេត្ត​ខេត្តកោះកុង ដោយសារតែផ្លូវ​មានសភាពកោងចុះកោងឡើងដែលតម្រូវ​ឲ្យបើកបរដោយប្រុងប្រយ័ត្នខ្ពស់។ នៅតាមផ្លូវ ខ្ញុំ​ពិតជាមាន​សេចក្តី​សោមនស្ស​ចំពោះ​ទិដ្ឋភាពធម្មជាតិនៃជួរភ្នំពត់ពេន​តាមបណ្តោយដងផ្លូវ។ ភូមិឋានរបស់អ្នកស្រុក​លេចរូបរាងឡើង​យូរៗម្តង បង្ហាញថាខេត្តនេះពុំ​សូវជាមានប្រជាជនរស់នៅ​​ច្រើនប៉ុន្មានទេ។ ដោយសារ​តែអ្នកស្ម័គ្រចិត្ត​កម្ពុជា រស់នៅ​ស្រុកផ្សេងៗគ្នា ខ្ញុំ​បានធ្វើដំណើរ​ទៅកាន់​ស្ទើរគ្រប់ស្រុក​នៃខេត្តកោះកុង។ ខ្ញុំ​មាន​ការ​ភ្ញាក់ផ្អើលជាខ្លាំង​អំពីទីតាំងភូមិសាស្ត្រ​នៃខេត្តនេះ ពីព្រោះថាពីស្រុកមួយ​ទៅស្រុកមួយមានចម្ងាយ​ឆ្ងាយដាច់សង្វែងពីគ្នា ពេល​ខ្លះ​ត្រូវ​ឆ្លងកាត់​ផ្លូវ​ភ្នំនិង​ជម្រាលជាច្រើន​ដើម្បីធ្វើដំណើរ​ពី​ស្រុកមួយទៅស្រុកមួយទៀត ដែលស្ទើរតែមិនអាចទៅរួចប្រសិនបើធ្វើដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរជើង។ ស្របពេល​ដែល​គយគន់​ទេសភាព​ធម្មជាតិក្នុងដំណើរ​នេះ ខ្ញុំ​ក៏បាន​ចោទជាសំណួរជាច្រើនថា​តើ​ ប្រជាជនដែល​រស់នៅក្នុងខេត្តនេះ ត្រូវរស់នៅក្នុង​ស្ថានភាព​យ៉ាងដូចម្តេច​នៅក្នុង​របបខ្មែរក្រហម?

ខេត្តកោះកុង​ ត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយមនៃរជ្ជកាល ព្រះបាទសម្តេចព្រះ នរោត្តម សុរាម្រឹត ដោយព្រះរាជក្រមលេខ ២៤៦ ន.ស. ចុះថ្ងៃទី១៣ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៥៨ ដែលបានកាត់ចេញពីខេត្តកំពត និងតាំងនៅកន្លែងមួយហៅថា “ចាំយាម” ក្នុងឃុំកោះប៉ោ មានផ្ទៃដីទំហំ ៦០៦.៦៤០ ហិកតា និងមានស្រុកចំនួន ២ កាលជំនាន់នោះ គឺ កំពង់សោម និងកោះកុង។ ស្រុកកោះកុង ត្រូវបានកែប្រែ និងបង្កើតជាខេត្តមួយហៅថា ខេត្តកោះកុង ដែលមានទីតាំងនៅភូមិបាងចាក ក្នុងឃុំពាមក្រសោប ដោយព្រះរាជក្រម លេខ ៣៣២-ន.ស. ចុះថ្ងៃទី១៣ សីហា គ.ស ១៩៥៩ នៃរជ្ជកាល ព្រះបាទសម្តេចព្រះនរោត្តម សុរាម្រឹត វិសុទ្ធមហាខត្តិយវង្សវិសិដ្ឋហរិពង្ស គុណាតិរេក ធម្មចរិយោត្តម បរមបពិត្រ ព្រះចៅព្រះរាជអាណាចក្រកម្ពុជា ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង។[2]

នៅក្នុង​សម័យ​សង្គមរាស្ត្រនិយម ខេត្តកោះកុង​ ដែល​ត្រូវបាន​ស្គាល់ថា​ជា​ “សួនច្បារដែលមិនមានអ្នកស្គាល់”[3]  ត្រូវបាន​អភិវឌ្ឍ ដោយមាន​ក្រុងខេមរភូមិន្ទ ជាទីរួម​ខេត្ត។ នៅក្នុង​ឆ្នាំ​១៩៦៥ សភាជាតិនៃសង្គមរាស្ត្រ​និយម បាន​សម្រេច​បង្កើត​ជារោងចក្រផលិត​ត្រីខកំប៉ុង[4] នៅក្នុង​ក្រុង​ខេមរភូមិន្ទនេះ ដោយសារភាពអំណោយផលនៃ​ការនេសាទទឹកជ្រៅនៃទីតាំងភូមិសាស្ត្រនេះ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ សង្គមរាស្ត្រនិយម ក៏បាន​ធ្វើឲ្យខេត្តកោះកុងមានសភាពរស់រវើកជាងមុន ដោយបង្កើតជាមន្ទីរពេទ្យ, សាលារៀន និងមូលដ្ឋានរដ្ឋបាល​ ព្រមទាំងបង្កើន​វិស័យទេសចរណ៍​ក្នុង​ខេត្តនេះ។[5]

ក្រោយពីជ័យជម្នះ ១៧ មេសា ១៩៧៥ របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ដែលត្រូវស្គាល់ជាទូទៅថា ខ្មែរក្រហម បាន​បែងចែក​ខេត្តកោះកុងទាំងស្រុង, ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង​ទាំងមូល និង​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​ខេត្តកំពង់​ស្ពឺ ឲ្យស្ថិតនៅក្នុង​ភូមិភាគបស្ចិម (ភូមិភាគ៤០១) ដោយមាន​សមមិត្ត ជូ ជេត ជាអ្នកដឹកនាំ។[6] ប្រហាក់ប្រហែលទៅនឹង​ប្រជាជន​ក្នុង​តំបន់ដទៃដែរ ក្នុង​របប​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ​ ប្រជាជន​នៅក្នុង​ខេត្តកោះកុង​មួយចំនួនត្រូវបានជម្លៀសទៅកាន់​ខេត្ត​ដទៃ ប្រជាជន​ខ្លះទៀតត្រូវផ្លាស់ទីពីខេត្តផ្សេងមកកាន់​ខេត្តកោះកុង។ ខាង​ក្រោមគឺជា​ការដកស្រង់បទពិសោធន៍មួយចំនួន របស់អ្នករស់​រានមានជីវិតពីរបប​ខ្មែរក្រហម ក៏ដូចជា​រឿងរ៉ាវដែល​គាត់នៅចងចាំ​មិនភ្លេចអំពីរបបនេះ​។​

ឆាវ សៀង មាន​វ័យ​៦៥ឆ្នាំ បច្ចុប្បន្ន​ជា​កសិករ​រស់នៅក្នុង​ភូមិ​ជីមាល ឃុំអណ្ដូង​ទឹក​ ស្រុក​បុទុមសាគរ​ ខេត្តកោះកុង។ រឿងដែល​គាត់​ចងចាំ​ជាងគេកាលពីរបប​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ​គឺ គាត់បាន​រស់នៅស្រុក​ថ្មបាំង ដោយ​មានតួនាទីជា​អ្នកដាំស្ល​ឲ្យអ្នកជំងឺនៅក្នុង​មន្ទីរពេទ្យ​។ គាត់បានរំឭកដោយ​ត្រួសៗថា របបអាហារសម្រាប់​អ្នក​ជំងឺនិងពេទ្យ​នាសម័យនោះ គឺមាន​តែ​ចេកហាន់​ដាក់​ស្លជាមួយ​បបរនៅដើមដំបូង។ ក្រោយមក របប​អាហារគឺនៅសល់​ត្រឹម​បបរលាយជាមួយ​ពោត​ក្រហម​ ដោយមនុស្ស​ម្នាក់អាច​ទទួលបាន​ត្រឹម​មួយវែក​ប៉ុណ្ណោះក្នុង​មួយពេល និង​ពីរពេល​ក្នុង​មួយថ្ងៃ។ សៀង រំឭកទៀតថា គាត់ត្រូវ​ចាប់ផ្តើមធ្វើការ​ពីម៉ោង​៧ព្រឹក​រហូត​ដល់​ម៉ោង​៩យប់ ហើយ​ត្រូវក្រោកពីព្រលឹម​នៅម៉ោង​៥ព្រឹកដើម្បីគោរពទង់ជាតិ។ ដោយសារតែរបប​អាហារមានកម្រិត គាត់បានលួចនាំកូនចៅ​ទៅ​ស្វែងរកអាហារនៅក្នុងព្រៃ តែត្រូវខ្មែរក្រហម​ចាប់បាន​ថាគាត់រកបានដំឡូង និងត្រូវធ្វើបាប។ ដើម្បី​រួចរស់ជីវិត គាត់បាន​នាំគ្រួសារ​ ​លួចរត់​ដោយថ្មើរជើង​ទៅកាន់​ស្រុក​ត្រពាំងរូងក្នុងគោល​បំណងទៅកាន់ទល់ដែន​ថៃ​។ នៅតាមផ្លូវ គាត់បានឃើញ​មនុស្សស្លាប់​នៅតាមផ្លូវ​ជាច្រើន។ គាត់បាន​ឃើញខ្មែរក្រហម យក​ទារកដែល​នៅរស់ខណៈដែល​ឪពុក​ម្តាយបាន​ស្លាប់ ទម្លាក់ទាំងរស់ទៅក្នុង​ទឹក​អូរនៅម្តុំ​ឬស្សី​ជ្រុំ​ទៀត​ផង។[7]

ឈុន ងុន គឺជា​អ្នក​រស់រានមាន​ជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម ដែលមានវ័យ​៨០ឆ្នាំ រស់នៅក្នុងភូមិ​ដងពែង ឃុំ​ដងពែង ស្រុក​ស្រែអំបិល ខេត្តកោះកុង។ នៅក្នុង​របបខ្មែរក្រហម ងុន ជាប្រជាជនចាស់ ដែលរស់នៅទីតាំងនេះដដែរ។ នាពេលនោះ បងប្អូន​របស់​គាត់​ត្រូវ​បាន​បំបែកចេញទៅទីតាំងផ្សេង។ ក្នុង​នោះ បងប្រុសម្នាក់របស់ ​ងុន ត្រូវ​បាន​ខ្មែរក្រហមចាប់ ដោយសារតែគាត់​លួចរត់ទៅ​ជួប​ពីព្រោះនឹកកូនពេក។ បងប្រុសរបស់ងុន ត្រូវ​បានខ្មែរក្រហម​វាយ​សម្លាប់​នៅភូមិ​ដូង​ ក្នុង​ស្រុកស្រែអំបិលនេះ។ ងុន ថែមទាំងបាន​ដឹងថា ខ្មែរក្រហម​ដែលសម្លាប់​បងប្រុសគាត់ មានឈ្មោះ អ៊ឺត ដែល​បម្រើកងទ័ពខ្មែរក្រហម ដែល​ក្រោយមក​បានជាន់មីននិង​ដាច់ជើងទាំងពីរ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ​ ងុន នៅចាំ​មិនភ្លេចអំពី​ទិដ្ឋភាព​នៃការ​សម្លាប់​អ្នកភូមិគាត់​ម្នាក់ ឈ្មោះ យាត​។ ខ្មែរក្រហម បាន​យកក្រណាត់​ញាត់មាត់យាត​ដើម្បី​កុំ​ឲ្យស្រែក រួចវាយសម្លាប់​គាត់តែម្តង។ នៅក្នុង​របប​ខ្មែរក្រហម ងុន គឺជាអ្នក​បម្រើការងារ​នៅក្នុង​រោងបាយ ដោយសារហេតុនេះ ការរស់នៅរបស់​គាត់ពុំសូវជា​ពិបាកប៉ុន្មានទេ។ ថ្វីត្បិត​តែខ្មែរក្រហមផ្តល់អាហារ​ត្រឹមតែពីរពេល​ក្នុង​មួយថ្ងៃ ងុន អាច​លួច​ដាំបាយ​ហូបបន្ថែមបាន។ ការឈឺចាប់​ដែល​ដក់​នៅក្នុង​ចិត្ត​របស់ ងុន គឺការបាត់​បង់​កូន​ប្រុស​ម្នាក់​ ដោយសារ​តែខ្មែរក្រហម​យកទៅសម្លាប់ ហើយ​ ងុន មិនហ៊ាន​សូម្បីតែទទួល​ស្គាល់​ថានោះជាកូនប្រុស​របស់​ខ្លួន ព្រោះខ្លាចថា​ត្រូវយកទៅសម្លាប់ដែរ។ ងុន បាន​ឃើញ​ខ្មែរក្រហមចងកន្សែងក្រហម​បិទភ្នែក​កូនប្រុស​របស់​ខ្លួន ហើយ​យកទៅវាយ​សម្លាប់​នៅក្រោម​ដើមឈើកោះមួយកន្លែង​ នៅក្នុងភូមិ។[8]

ពេជ្រ ធាតុ​ មានវ័យ​៦៣ ជាកសិករ​ រស់នៅ​ក្នុង​ភូមិជីមាល​ ឃុំ​អណ្ដូង​ទឹក​ ស្រុកបុទុមសាគរ ខេត្តកោះកុង។ ក្រោយខ្មែរក្រហម​ឡើង​កាន់អំណាច ធាតុ ត្រូវបាន​ចាត់តាំង​ឲ្យទៅ​លើកទំនប់ទឹកប្រៃ​នៅក្នុងភូមិព្រលាន ដែល​នៅពេលនោះ គាត់មានអាយុត្រឹមតែ​១៥ ១៦ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ។ ក្រោយពីធ្វើការងារលើកទំនប់​ ធាតុ ត្រូវបាន​ចាត់​តាំងឲ្យទៅធ្វើការ​ងារ​លើកទំនប់​នៅទីតាំង​ដទៃផ្សេងៗទៀត រួមមាន ជ្រោយប្រស់ ធ្នុង និង​ទឹកអំបិល។ ដោយហេតុតែ​ធ្វើការហួសកម្លាំង ធាតុ​ បានធ្លាក់​ខ្លួន​ឈឺ ដោយហើមភ្នែក​មើល​មិនឃើញ រួចក៏ត្រូវសម្រាកនៅមន្ទីរពេទ្យមួយរយៈ។ ក្នុង​រយៈកាល​សម្រាក​ព្យាបាល ខ្មែរក្រហមបាន​ឲ្យថ្មាំផ្សំពីកន្ទក់​ទៅគាត់ហូប។ នៅពេលមានជំងឺហើម អ្នកជំងឺតែងទទួលបាន​ថ្មាំទឹកផ្សំពីម្រេចបុក។ ក្រោយពីចេញពីមន្ទីរពេទ្យ ធាតុ ត្រូវបាន​ផ្លាស់ទៅធ្វើការ​រែងអំបិល​នៅឯស្រែអំបិល។ ធ្វើការនៅទីនេះ ធាតុតែងប្រឡូក​ប្រឡាក់ខ្លួនជាមួយអំបិល និងកើតជាកមរមាស់ ព្រោះពុំ​ដែលបាន​ងូតទឹកឡើយ។ នៅចុងរបបខ្មែរក្រហម ធាតុ ត្រូវបាន​ផ្លាស់ទៅធ្វើការនិង​ជួបជុំ​បងប្អូន​នៅឯជីផាត់រហូតដល់ថ្ងៃ​ខ្មែរក្រហមដួលរលំ រួចក៏ផ្លាស់ទីលំនៅមកទីតាំងសព្វថ្ងៃ​។ មកទល់បច្ចុប្បន្ន ធាតុ នៅតែចងចាំមិនភ្លេចអំពីហេតុការណ៍ដែល​ខ្មែរក្រហម សម្លាប់​ពូរបស់គាត់ម្នាក់ ដោយសារតែគាត់​លួច​ច្រូត​ស្រូវ​ទុំហូប។ ធាតុ បាន​ឃើញ​ខ្មែរក្រ​ហម​ចាប់​ចងដៃចងជើង​ពូរបស់គាត់ និង​នាំយកទៅសម្លាប់​នៅ​ឯ​ព្រែកខ្យង ដោយចងភ្ជាប់ជាមួយដុំថ្ម ទម្លាក់ទាំងរស់ចូលទៅក្នុង​ទឹក។[9]

ព្រឹង អែម មានវ័យ៧៥ឆ្នាំ​ រស់នៅ​ភូមិអណ្តូងទឹក​ ឃុំអណ្ដូង​ទឹក​ ស្រុក​បុទុម​សាគរ ខេត្តកោះកុង។ នៅក្នុង​របប​ខ្មែរក្រហម អែម ដែលមានអាយុជាង​៣០ឆ្នាំ​នៅពេលនោះ និងកូន​ចំនួន១៤នាក់​ ត្រូវបានជម្លៀស​ឲ្យទៅរស់​នៅក្នុងភូមិចម្លងគោ ស្រុក​គិរីសាគរ ខេត្ត​កោះកុង។ អែម​ បានឲ្យដឹងថា ខ្មែរក្រហម បាន​ចាត់តាំង​ឲ្យគាត់លើកភ្លឺស្រែ ដាំដំឡូង​ និងធ្វើត្រី​បន្តិចបន្តួច។ របប​អាហារនៅទីតាំង​របស់គាត់ គឺទទួលបាន​៣ពេល​ក្នុង​មួយថ្ងៃ ក៏ប៉ុន្តែ​មិនគ្រប់គ្រាន់​ទេ។ ការរស់នៅ​ក្នុង​តំបន់​របស់​គាត់ មិនសូវជាលំបាកប៉ុន្មានទេ ហើយគាត់ក៏ពុំ​ដែរ​ឃើញ​ខ្មែរក្រហមសម្លាប់មនុស្សដែរ។ ​នៅមុនខ្មែរក្រហមដួល​រលំបន្តិច គាត់និងក្រុមគ្រួសារ​ត្រូវបានជម្លៀសមកកាន់​ស្រុកកំណើត និង​រស់នៅទីនេះ​រហូត​មកទល់សព្វថ្ងៃ។[10]

លី លុន មានវ័យ៥៧ឆ្នាំ ជាប្រជានេសាទ រស់នៅក្នុង​ភូមិជីមាល ឃុំអណ្ដូង​ទឹក​ ស្រុក​បុទុមសាគរ ខេត្ត​កោះកុង។ នៅក្នុង​របប​ខ្មែរក្រហម លី លុន គឺជាកុមារមានអាយុ​ប្រហែល​១២ឆ្នាំ រស់នៅក្នុងភូមិ​ចម្លងគោ ក្នុងស្រុកគិរីសាគរ ខេត្តកោះកុង។ នាពេលនោះ លុន ស្ថិតនៅក្នុងកងកុមារពិសេសផ្នែកសិល្បៈ ដោយនៅពេលថ្ងៃ គាត់ត្រូវ​កាត់​ដើមទន្រ្ទានខែត្រ និងដាំស្មៅ ក៏ដូចជា​ដំណាំផ្សេងៗ ចំណែក​ឯពេល​ល្ងាច គាត់ត្រូវ​ហាត់​របាំ ដូចជា​របាំ​រាំវង់ជាដើម។ លុន ចាំថា គាត់ត្រូវក្រោកនៅម៉ោង​៥ព្រឹករៀងរាល់ថ្ងៃ ដើម្បីរត់កីឡា។ ក្រោយមក លុន​ ត្រូវបាន​ខ្មែរក្រហមបញ្ជូន​ទៅធ្វើការក្នុង​កង​កុមារ​នៅឯស្រុក​ថ្មបាំង។ នៅទីនេះ លុន ពុំ​បាន​ហូបចុកគ្រប់គ្រាន់ទេ គាត់លើកឡើ​ងថា៖ “កដៃកជើងខ្ញុំ​នៅសល់​ប៉ុនមេដៃ​មេជើង។” នៅក្នុងជំនាន់​នេះ លុន​ ពុំ​ដែរ​បាន​ជួប​ជុំ​ជាមួយ​ឪពុកម្តាយរបស់ខ្លួនទេ។ ថ្វីត្បិតតែស្ថិតក្នុង​កុមារភាព លុន ត្រូវ​រស់នៅ​ម្ចាស់ការ​និងមើលថែ​ខ្លួន​ឯង​។ លុន រំឭកថា​ក្នុង​ក្រុម​កុមាររបស់​ខ្លួន មានកុមារជាច្រើនរស់នៅជុំគ្នា​ និង​មាន​ម៉ែម្នាក់​នៅមើលការ​ខុសត្រូវ​ ក៏ប៉ុន្តែពុំ​បាន​ដិតដល់ឡើយ។ លុន បានឧទានថា៖ “ប្រសិនបើ​គ្មាន​របប​ខ្មែរក្រហម ម្លោះខ្ញុំ​អាចមានចំណេះដឹង” ពីព្រោះគ្មានការបង្រៀនអ្វីសោះដល់​ក្មេងៗកាលពីជំនាន់នោះ។[11]

ហេង ហាន់ មានវ័យ ៥៨ឆ្នាំ ជាកសិករ​រស់នៅក្នុង​ភូមិជីមាល​ ឃុំ​អណ្ដូងទឹក​ ស្រុក​បុទុម​សាគរ ខេត្តកោះកុង និងជាអ្នករស់រាន​មានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម​មួយរូប។ នៅក្នុង​របបខ្មែរក្រហម ហាន់​ មាន​អាយុប្រមាណ​១៥ឆ្នាំ ត្រូវ​ខ្មែរក្រហម​ជម្លៀសពី​ភូមិកំណើត​នៅឯតានូន មកជ្រោយប្រស់, អណ្តូង​ទឹក និង​ចុងបញ្ចប់​មកកាន់ជីផាត់។ នាពេលនោះ ហាន់ ស្ថិតនៅក្នុង​កងកុមារ ដែលមានការងារ​ដូចជា ជីកស្មៅ, ដាំដំឡូង, ចាំងស្មៅ, បោចស្មៅ និង​ប្រលេះស្លឹក​ដំឡូងជាដើម ហើយ​ត្រូវ​ធ្វើការពីម៉ោង៧ព្រឹក ដល់​១២ថ្ងៃត្រង់ និងពីម៉ោង១​ថ្ងៃត្រង់​ដល់ពេល​ព្រលប់ ដោយពេល​ខ្លះគាត់ត្រូវធ្វើការ​ពេល​យប់​បន្ថែមទៀត។ របបអាហារប្រចាំថ្ងៃ គឺមិនបានគ្រប់គ្រាន់ឡើយ។ យ៉ាង​ណាមិញ ហាន់​ នៅចាំបានថា ខ្មែរក្រហម​បាន​ប្រារព្ធពិធីចូលឆ្នាំខ្មែរ គឺជាពេលតែមួយគត់​​ដែល​ប្រជាជនអាចហូបចុកបាន​ឆ្អែត មិនតែប៉ុណ្ណោះ នៅពេលនេះដែរ ប្រជាជន​អាច​ដើរហើរ​ជុំវិញ​ភូមិស្រុកបាន។ ហាន់ បានចែករំលែកដែរថា នៅជំនាន់នោះ ខ្មែរក្រហម បាន​រៀបចំរោងគោធ្វើជាសាលារៀន​ ដោយមានគ្រែនិងក្តារខៀន។ ក្មេងៗប្រមាណជាង៦០ រួមជាមួយហាន់ដែរ បានរៀនអក្សរ​បន្តិចបន្តួច ដែល​ពេលនោះក្មេងៗរៀនផង គេងនៅលើគ្រែនោះផង។ ក្រោយរបប​ខ្មែរក្រហម​ដួលរលំ ហាន់​និងបងប្អូន​បួននាក់​ដែលសេសសល់ បាន​មកកាន់​ទីតាំងដែលគាត់រស់នៅបច្ចុប្បន្ន។ ម្តាយ ឪពុក និង​បងប្អូន៣នាក់​របស់​ហាន់​ បាន​បាត់បង់ជីវិត​នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។​[12]

ឡាយ ឆាន់ មានវ័យ៦០ឆ្នាំ​ រស់នៅក្នុង​ភូមិជីមាល ឃុំអណ្ដូងទឹក ស្រុកបុទុមសាគរ ខេត្តកោះកុង បាន​រៀបរាប់ថា គាត់មានអាយុ​១៥ឆ្នាំ នៅពេល​ដែលខ្មែរក្រហម​ឡើង​កាន់អំណាច។ ខ្មែរក្រហម​បាន​បំបែក​ ឆាន់ ចេញពីឪពុកម្តាយ​ឲ្យរស់នៅក្នុង​សហករណ៍ជាមួយ​កុមារ​ដទៃទៀត។ បីខែក្រោយមក គាត់ត្រូវចាត់តាំងឲ្យលើកទំនប់​ទឹកប្រៃ នៅភូមិ​ព្រលាន ដែលនៅទីនេះ ជីវិត​របស់​គាត់​វេទនា​ស្ទើរស្លាប់​ស្ទើររស់ ដោយគាត់ទទួល​បាន​ត្រឹមទឹកដោះគោមួយកូនកែវតូច​នៅពេល​ព្រឹក និង​បាយបន្តិចជាមួទឹកត្រីនៅពេលថ្ងៃ ហើយគាត់​ត្រូវធ្វើការពីព្រលឹមស្រាងៗរហូត​ដល់​ម៉ោង​៦ល្ងាច ដោយសម្រាក​ពេល​ថ្ងៃត្រង់បានបន្តិចប៉ុណ្ណោះ។ ឆាន់រំឭកថា កន្លែងសម្រាកក្រោយការងារ​របស់គាត់ គឺនៅក្រោម​ដំបូលកៅស៊ូ នៅចំកណ្តាលការដ្ឋានការងារ ពោលគឺគ្មាន​ផ្ទះស្នាក់នៅសមគួរឡើយ។ គាត់ត្រូវ​ហាលភ្លៀង​ហាលផ្គរ។ ពេល​ខ្លះខ្មែរក្រហមតម្រូវឲ្យគាត់ធ្វើការនៅពេល​យប់​ដល់ម៉ោង១១​ក៏មាន។ គាត់បាន​យកលេសថាមានជំងឺខ្វាក់មាន់​ដែលមិនអាចធ្វើការពេលយប់បាន ក៏ប៉ុន្តែខ្មែរក្រហមពុំបានជឿគាត់ឡើយ ហើយថែមទាំងពិន័យឲ្យគាត់រែកដី​ឲ្យបាន​១ថ្ងៃ៣គីបទៀត​ផង។ ខ្មែរក្រហម​បានគំរាមគាត់ថា បើធ្វើ​មិន​គ្រប់​ផែន​ការ នោះគាត់នឹង​ត្រូវយកទៅសម្លាប់។ ជួនកាល​ ខ្មែរក្រហម​បាន​លត់ដំគាត់​ឲ្យ​ធ្វើស្រែ៣ហិកតា​តែម្នាក់ឯងទៀតផង។[13]

អត្ថបទដោយ៖ សុភ័ក្រ្ត ភាណា

កំណែអក្ខរាវិរុទ្ធដោយ៖ ភា រស្មី

[1] ព័ត៌មាន​បន្ថែមអំពី​គម្រោង សូមអាន៖ https://www.dccam.org/rights-and-welfare-of-khmer-rouge-survivor/

[2] ព័ត៌មានដកស្រង់ចេញពីគេហទំព័រផ្លូវការ​នៃរដ្ឋបាលខេត្តកោះកុង។ សូមមើល៖ https://kohkong.gov.kh/%e1%9e%94%e1%9f%92%e1%9e%9a%e1%9e%9c%e1%9e%8f%e1%9f%92%e1%9e%8f%e1%9e%b7%e1%9e%81%e1%9f%81%e1%9e%8f%e1%9f%92%e1%9e%8f%e1%9e%80%e1%9f%84%e1%9f%87%e1%9e%80%e1%9e%bb%e1%9e%84

[3] “Norodom Sihanouk – Sangkum Reastr Niyum Le Development General Du Cambodge (Années 1960)”, Ed. 1991, ទំព័រ. 727

[4] ដូចខាងលើ, ទំព័រ ៤១០

[5] ដូចខាងលើ, ទំព័រ ១០៩៦

[6] សៀវភៅ «ប្រវត្តិសាស្ត្រ​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)» ដោយ​ ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី និងអ្នកនិពន្ធដទៃទៀត បោះពុម្ពលើកទី២ ឆ្នាំ​២០២០ ដោយ​មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារ​កម្ពុជា ត្រង់ទំព័រ៣៤។

[7] បទសម្ភាសន៍ជាមួយ ឆាវ សៀង ដោយ​អ្នកស្ម័គ្រចិត្តជំនាន់ទី១ សោម ដាលីន​ នៅថ្ងៃទី​២៥ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ​២០២១។

[8] បទសម្ភាសន៍ជាមួយ ឈុន ងុន ដោយ​អ្នកស្ម័គ្រចិត្តជំនាន់ទី១ សោម ដាលីន​ នៅថ្ងៃទី​៣១ ខែសីហា ឆ្នាំ​២០២១

[9] បទសម្ភាសន៍ជាមួយ ពេជ្រ ធាតុ ដោយ​អ្នកស្ម័គ្រចិត្តជំនាន់ទី១ សោម ដាលីន​ នៅថ្ងៃទី​២២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ​២០២១

[10] បទសម្ភាសន៍ជាមួយ ព្រឹង អែម ដោយ​អ្នកស្ម័គ្រចិត្តជំនាន់ទី១ សោម ដាលីន​ នៅថ្ងៃទី​២១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ​២០២១

[11] បទសម្ភាសន៍ជាមួយ លី លុន ដោយ​អ្នកស្ម័គ្រចិត្តជំនាន់ទី១ សោម ដាលីន​ នៅថ្ងៃទី​២៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ​២០២១

[12] បទសម្ភាសន៍ជាមួយ ហេង ហាន់ ដោយ​អ្នកស្ម័គ្រចិត្តជំនាន់ទី១ សោម ដាលីន​ នៅថ្ងៃទី​២១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ​២០២១

[13] បទសម្ភាសន៍ជាមួយ ឡាយ ឆាន់ ដោយ​អ្នកស្ម័គ្រចិត្តជំនាន់ទី១ សោម ដាលីន​ នៅថ្ងៃទី​១៧ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ​២០២១