ថោង ឈឺន ប្រធានមន្ទីរសន្តិសុខស្រុកកោះជ័យ តំបន់២៤ ភូមិភាគបូព៌ា ត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅថ្ងៃទី២៧ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៧៧។ ក្នុងប្រវត្ដិសកម្មភាពក្បត់ដែលសួរដោយឆ្មាំគុកឈ្មោះ ថន ចុះថ្ងៃ១៨ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧៧ ឈឺន បានផ្តល់ចម្លើយពីកម្លាំងក្បត់ដែលមានឋានៈចាប់ពីគណៈតំបន់២៤ រហូតដល់ប្រជាជនជាកសិករសរុបចំនួន៤០នាក់។ កម្លាំងក្បត់ដែលមានក្នុងប្រវត្ដិសកម្មភាពក្បត់របស់ ឈឺន ត្រូវបានអង្គការខ្មែរក្រហមចាប់ខ្លួន។

ថោង ឈឺន[1]  ភេទប្រុស អាយុ៥១ឆ្នាំ (ពេលចាប់ខ្លួន) មានស្រុកកំណើតនៅភូមិស្នាយព្រឹម ឃុំពញាលៀង ស្រុកត្របែក ខេត្តព្រៃវែង។ មុនពេលចាប់ខ្លួន ឈឺន ជាប្រធានមន្ទីរសន្តិសុខស្រុកកោះជ័យរបស់កម្មាភិបាលភូមិភាគបូព៌ា។ កាលពីកុមារភាព ឈឺន បានបួសរៀនចំនួន៣វស្សា នៅវត្តដូនស្តើងស្ថិតក្នុងភូមិស្នាយព្រឹម។ បន្ទាប់ពីលាចាកសិក្ខាបទគាត់ត្រលប់មកជួយធ្វើស្រែចម្ការឪពុកម្តាយ នៅស្រុកកំណើតវិញ។

នៅឆ្នាំ១៩៤៩ ឈឺន បានចូលរួមក្នុងចលនាខ្មែរឥស្សរៈ[2]​ ដើម្បីប្រឆាំងនឹងអាណាព្យាបាលបារាំង។ នៅឆ្នាំ១៩៥២ គាត់បានលាឈប់ពីចលនាខ្មែរឥស្សរៈ និងត្រលប់មកធ្វើស្រែចម្ការជាមួយគ្រួសារវិញ​។ នៅឆ្នាំ១៩៥៦ ឈឺន ត្រូវបានឈ្មោះ សំ ភួង ជាមេឃុំពញាលៀង ស្រុកកោះជ័យ តំបន់២៤ ចាត់តាំងឲ្យធ្វើគិញដើម្បីតាមដានសកម្មភាពចលនាខ្មែរឥស្សរៈ[3]។ ឈឺន បានរាយការណ៍ទៅ ភួង ពីសកម្មភាពដែលចលនាខ្មែរឥស្សរៈបានធ្វើប្រឆាំងនឹងអ្នករាជការ។ នៅឆ្នាំ១៩៦០ ភួង ឈប់ធ្វើជាមេឃុំ ហើយគាត់បានប្រាប់ ឈឺន ឲ្យឈប់ធ្វើគិញតាមដានចលនាខ្មែរឥស្សរៈបន្តទៀត។ នៅឆ្នាំ១៩៦៧ ឈឺន ត្រូវបានឈ្មោះ ទក ស៊ន ជាសមាជិកឃុំពញាលៀង ណែនាំឲ្យស្គាល់ឈ្មោះ ឈូក ជា​គណៈតំបន់២៤ ភូមិភាគបូព៌ា។ ឈូក ដំបូងបានអប់រំ ឈឺន ឲ្យស្រឡាញ់ចលនាបដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហម។ នៅឆ្នាំ១៩៦៨ ឈូក អូសទាញបានសមាជិក២នាក់ឈ្មោះ ទិត ជោត លេខាឃុំពញាលៀង និង ទិត ឈុំ (កូនទិត ជោត) ឲ្យចូលរួមជាមួយចលនាបដិវត្តន៍។ នៅឆ្នាំដដែលនោះ ឈូក បានអប់រំ ឈឺន, ជោត និង ឈុំ ឲ្យស្អប់ចលនាបដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហម។ ឈូក បាននិយាយថា “ការធ្វើបដិវត្តន៍គ្មានប្រាក់ខែ, លំបាក និងគ្មានបានផលអ្វីដល់ខ្លួន ខុសពីការធ្វើជាខ្មែរសេរី​មានប្រាក់ខែ, មានបុណ្យសក្តិ, មិនលំបាក និងមានប្រយោជន៍ដល់ខ្លួន”។ បន្ទាប់ពី ឈូក បានអប់រំ ឈឺន, ជោត និង ឈុំ បានជឿ និងយល់ស្របគំនិតនេះ ហើយសន្យាថានឹងដើរឃោសនា និងបំផុសឲ្យយុវជន-យុវនារីក្នុងចលនាតស៊ូបដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហមងាកមកស្អប់ចលនាបដិវត្តន៍វិញ។ នៅឆ្នាំ១៩៦៩ ឈឹម ជាប្រធានសេដ្ឋកិច្ចតំបន់២៤ បានហៅ ឈឺន, ជោត និងឈុំ ទៅប្រជុំដើម្បីបំផុសឲ្យមានការខិតខំប្រឹងប្រែងកសាងកម្លាំង​យុវជន​-យុវ​នារីបន្តទៀត។ ក្រោយមក ឈឺន បានកសាងកម្លាំងបដិវត្តន៍បាន២នាក់មានឈ្មោះ ថោង ឆន (ប្អូនរបស់ឈឺន​) និងឈ្មោះ អ៊ួង យឺន (ក្មួយជីដូនមួយរបស់ឈឺន)។ ឈឺន បានអប់រំ ឆន និង យឺន ដូចខ្លឹមសារដែល ឈូក ធ្លាប់បានអប់រំថា “បដិវត្តន៍មិនល្អ និងគ្មានបានប្រាក់ខែ, ខ្មែរសេរីមានប្រាក់ខែ និងងាយស្រួល”។

នៅថ្ងៃទី១ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៦៩ ឈូក និងសមាជិក៣នាក់ឈ្មោះ ឈឹម, ស៊ាប និង ប៉ូ បានមកប្រជុំនៅផ្ទះរបស់ឈឺន ដោយ ឈូក ជាគណៈតំបន់២៤ បានតែងតាំង ឈឺន ឲ្យធ្វើជាលេខាឃុំពញាលៀង (ក)[4], ឈ្មោះឈឹម ជាអនុលេខាឃុំពញាលៀង(ក) និងឈ្មោះ ស៊ាប ជាសមាជិកឃុំពញាលៀង(ក)។ ក្រោយការតែងតាំង ឈូក បានណែនំាឲ្យអនុវត្តភារកិច្ចកសាងកម្លាំងខ្មែរសេរីបង្កប់ក្នុងជួរបដិវត្តន៍ដដែល​។ ព្រមជាមួយគ្នានោះ ស៊ាប បានរាយការណ៍ក្នុងកិច្ចប្រជុំថា គាត់អប់រំកម្លាំងបាន៤នាក់ ដែលមានឈ្មោះ ហោ ឈិត ជាកសិករ, ទេព ម៉ាក ជាអតីតសិស្ស, សូ អួន ជាកសិករ និង ទៀប ឈន ជាកសិករ​។ នៅថ្ងៃទី១៥ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៦៩ ឈូក បានដក ឈឹម ពីអនុលេខាឃុំពញាលៀង(ក) ឲ្យទៅធ្វើជាប្រធានសេដ្ឋកិច្ចតំបន់២៤វិញ។ នៅចុងខែតុលា ឆ្នាំ១៩៦៩ ស៊ាប ដែលជាសមាជិកឃុំពញាលៀង (ក) ត្រូវកងទ័ពធីវគីចាប់ខ្លួនបាន និងសម្លាប់។ នៅថ្ងៃទី៨ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧០ ឈឺន អប់រំកម្លាំងបានម្នាក់ឈ្មោះ ហោ ទ្រី ដែល ឈឺន ធ្លាប់ស្គាល់ពីមុន។ ទ្រី ជាមនុស្សខិលខូចខាងលួច, ស៊ីផឹក និងលេងល្បែង។ ឈឺន បានអប់រំ ទ្រី ឲ្យដើរបំផុសយុវជន-យុវនារី មិនឲ្យចូលធ្វើបដិវត្តន៍ ដោយលើកឡើងថាបដិវត្តន៍បានបំបិទសិទ្ធិសេរីភាព ចំណែកឯរបបខ្មែរសេរី​​សប្បាយមានសេរីភាព អាចស៊ីផឹក និងលេងល្បែង។

នៅថ្ងៃទី៣ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧១ ឈូក គណៈតំបន់២៤ បានហៅ ឈឺន ទៅភូមិត្រពាំងទង ឲ្យរាយការណ៍កម្លាំងដែលគាត់កសាងបាន។ ឈឺន បានរាយការណ៍ពីឈ្មោះ ហោ ទ្រី ដែលគាត់ទាក់ទងបាន។ ឈូក បានអប់រំ ឈឺន ឲ្យខិតខំកសាងកម្លាំងបន្ថែមទៀត និងបំផុសប្រជាជនកុំឲ្យជឿលើចលនាបដិវត្តន៍។ នៅថ្ងៃទី៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧១ ឈឹម ជាប្រធានសេដ្ឋកិច្ចតំបន់២៤ បានមកជួប ឈឺន នៅភូមិធ្នង់ ដើម្បីឧទ្ទេសនាម និងណែនាំកម្លាំងចំនួន៨នាក់ដែលគាត់កសាងបានដែលមានឈ្មោះ សឹង គង់ ជាមេភូមិស្ពានជ័យ, ញ៉ឹក មឿន, យង់ ផ្លុង, ទុំ វេន, ទុំ វ៉ន, ព្រាប គុន, ហោ ចន និងទក ស៊ន សមាជិកទាំងអស់ជាកសិករ។ រំលងបានមួយខែ ឈ្មោះ សុខ ប៉ូ ប្រធានសេដ្ឋកិច្ចស្រុកត្របែក បានហៅ ឈឺន ទៅជួបនៅផ្ទះរបស់ ទេព អ៊ុច ដើម្បីណែនាំកម្លាំងចំនួន ៣នាក់ រួមមាន៖ ហោ ប៉ុន ជាមេភូមិធ្នង់, ឃ្លោក នួន ជាអតីតប្រធានសហករណ៍​ពីសង្គមចាស់ និង សៅ ភួង ជាកសិករ។ ប៉ូ បានផ្តាំផ្ញើកម្លាំងទាំង៣ឲ្យ ឈឺន ទាក់ទងព្រោះខ្លួនមិនសូវបានចេញចូល ភូមិ-ឃុំ។

នៅឆ្នាំ១៩៧២ ឈូក បានរៀបចំ ការប្រជុំនៅភូមិព្រីង ផ្ទះរបស់ ទក ស៊ន សមាសភាពប្រជុំរួមមាន៖ ឈូក, ទេព អ៊ុច, សឹង គង់, ទក ស៊ន និង ឈឺន។ ឈូក បានប្រកាសពីខ្លឹម​សារប្រជុំឲ្យអ្នកចូលរួមទាំងអស់ត្រូវបំផុសប្រជាជនជាពិសេស យុវជន-យុវនារី កុំឲ្យជឿ, ឈប់ឧបត្ថម្ភបដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហម, និងត្រូវខិតខំកសាងកម្លាំងបន្ថែមបង្កប់ក្នុងជួរចលនាបដិវត្តន៍។ អ្នកចូលរួមប្រជុំបានសន្យាថានឹងអនុវត្ត​ខ្លឹមសារប្រជុំ។ បន្ទាប់មក ឈឺន ទាក់ទងបានកម្លាំងម្នាក់ឈ្មោះ ណង់ ជាកសិករ ដែលជាកូនមេឃុំចាស់។ ឈឺន បានអប់រំ ណង់ ដូចកម្លាំងដែលកសាងបានពីមុនដែរគឺ “ស្អប់ចលនាបដិវត្តន៍ខ្មែរក្រហម”។ លើសពីនេះ ណង់ សន្យាថានឹងខិតខំបំផុសប្រជាជនមិនឲ្យចូលរួមធ្វើស្រែប្រវាស់ដៃងាកមកធ្វើស្រែឯកជនវិញ។ ឈឺន បន្តទៅជួបជាមួយ ហោ ឈិត, ទេព ម៉ាក, សូ អ៊ួន និងទៀប ឈន ដែលជាកម្លាំងរបស់ ស៊ាប ជាសមាជិកឃុំពញាលៀង(ក) កសាងបានមុនស្លាប់។ ឈឺន បានប្រាប់ ឈិត, ម៉ាក, អ៊ួន និង ឈន ថាត្រូវបំផុសប្រជាជនឲ្យលក់ស្រូវ អង្ករ និងបន្លែបង្ការផ្សេង​ៗទៅឲ្យឈ្មួញជនជាតិវៀតណាម។ ក្រោយមក ឈឺន បន្តទៅជួបឈ្មោះ ព្រាប ជិន ប្រធានភូមិ​សំនយ ឃុំពញាលៀង(ក) ខិតខំបំផុសប្រជាជនឲ្យលក់ស្រូវ អង្ករ ឲ្យឈ្មួញជនជាតិវៀតណាមបន្តទៀត​។

នៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៣ ឈ្មោះ មិ អនុលេខាស្រុកកោះជ័យ បានចាត់តាំង ឈឺន ឲ្យធ្វើជាប្រធានមន្ទីរសន្តិសុខស្រុកកោះជ័យ។ មិ មិនបានជាប់ពាក់ព័ន្ធក្នុងរឿងក្បត់បដិវត្តន៍ជាមួយ ឈឺន ទេ។ ឈឺន ធ្វើជាប្រធានមន្ទីរសន្តិសុខនេះបានស្គាល់ជាមួយឈ្មោះ ហង់ សុភី ដែលជាឆ្មាំមន្ទីរសន្តិសុខ។ ឈឺន បានអប់រំ សុភី ឲ្យស្អប់បដិវត្តន៍ និងអូសទាញឲ្យចូលរួមជាមួយខ្លួនដើម្បីបំផ្លាញបដិវត្តន៍។ សុភី បានយល់ព្រមចូលរួមជាមួយ ឈឺន។ ឈឺន បានឲ្យ សុភី សួរអ្នកទោសដោយមិនដេញដោលរកខ្សែសង្វាក់ដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធ និងឲ្យ សុភី បំផុសអ្នកទោសឲ្យលួចរត់ចេញពីមន្ទីរសន្តិសុខ។ សុភី បានអនុវត្តតាមការណែនាំរបស់ ឈឺន។ ជាបន្តបន្ទាប់មានអ្នកទោសជាច្រើនបានរត់ចេញពីមន្ទីរសន្តិសុខកោះជ័យ​។ នៅឆ្នាំ១៩៧៤ ឈឺន កសាងបានកម្លាំងម្នាក់ឈ្មោះ សុខ ឈឺន ដែលជាប្រធានសហករណ៍ភូមិក្លែងគង់ ឃុំបឹងដោល ស្រុកកោះជ័យ។ ឈឺន បានឲ្យ សុខ ឈឺន ឲ្យបំផុសប្រជាជនរស់នៅក្នុងឃុំក្រាំងតាយ៉ង, ឃុំបឹងដោល, ឃុំព្រះស្តេច និងឃុំបន្ទាយចក្រី ឲ្យរត់ទៅប្រទេសវៀតណាម។ ក្រោយមកប្រជាជនប្រហែល៤០ នាក់ បានរត់ចូលទៅប្រទេសវៀតណាម។ ឈឺន បានចាត់តាំង សុខ ឈឺន ឲ្យបង្កើនកម្លាំង «ចលនាខ្មែរសេរី ឬ ក្បាលស» បន្ថែមទៀត និងឲ្យ​ឃោសនាប្រឆាំងចលនាបដិវត្តន៍​។ សុខ ឈឺន បានរាយការណ៍ប្រាប់ ឈឺន ថាខ្លួនកសាងសមាជិកបាន៤នាក់ ឈ្មោះ តុប ជាមនុស្សខិលខូចខាងលួច, ប៉ុន, វែ និងចាន់ អ្នកទាំង៤ជាកសិករ។

នៅថ្ងៃទី១៧មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ពេលរបបខ្មែរក្រហមទទួលបានជ័យជម្នះលើរបប លន់ នល់ ឈូក គណៈតំបន់២៤ បានមកជួប ឈឺន និងសុខ សែម ដែលជាប្រធាន និងអនុប្រធានមន្ទីរសន្តិសុខស្រុកកោះជ័យ ដើម្បីបន្តផែនការបំផុសចលនាក្បត់អង្គការបដិវត្តន៍ដោយឲ្យអ្នកទោសរត់ចេញពីមន្ទីរសន្តិសុខ​។ ឈឺន និងសែម បានសហការណ៍គ្នាកសាងកម្លាំងបាន៤នាក់ដែលជាឈ្លើយសឹកក្នុងមន្ទីរសន្តិសុខ ឈ្មោះ  មឿង សារ៉ន, ឈឹម ធិ, យឹន ថា និងគឹម ម៉ែន។

នៅថ្ងៃទី២៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៧ ដោយមានផែនការក្បត់បដិវត្តន៍ពីប្រធាន និងអនុប្រធានមន្ទីរសន្តិសុខ ឈ្លើយសឹក៤នាក់ ឈ្មោះ សារ៉ន​, ធិ, ថា និង ម៉ែន បានធ្វើការបះបោរវាយដណ្តើមអាវុធ ពីឆ្មាំមន្ទីរសន្តិសុខហើយក៏រត់ចូលព្រៃ។ ក្នុងការបះបោរមានយុវជនដែលមានតួនាទីជាអ្នកដាំបាយម្នាក់បានស្លាប់ដោយសារគ្រាប់កំាភ្លើង។ នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៧ អង្គការចាប់ខ្លួនបានឈ្លើយសឹកទាំង៤នាក់។ នៅថ្ងៃទី២៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៧៧ ឈឺន ត្រូវបានអង្គការចាប់ខ្លួន៕

អត្ថបទដោយ អេង សុខម៉េង

---

[1] ឯកសារលេខ D00055 ស្តីពីប្រវត្ដិសកម្មភាពក្បត់របស់ ថោង ឈឺន ជាប្រធានសន្ដិសុខនៅស្រុកកោះជ័យ, តំបន់២៤, ភូមិភាគបូព៌ា។ ឈឺន គឺជាអតីតចារកិច្ចខ្មែរឥស្សរៈ និងខ្មែរសេរី បានជំរុញលើកទឹកចិត្ដប្រជាជនមិនឲ្យជឿជាក់លើហើយងើបឡើងប្រឆាំងអង្គការខ្មែរក្រហម​។ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៧៥ គាត់ជាប្រធានមន្ទីរសន្ដិសុខនៅភូមិភាគបូព៌ា បានលើកទឹកចិត្ដឲ្យអ្នកទោសរត់ត្រលប់ទៅផ្ទះវិញ។ អង្គការបានចាប់ខ្លួនគាត់នៅថ្ងៃទី២៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៩៧៧។ ក្នុងប្រវត្តិសកម្មភាពក្បត់ដែលជាចម្លើយសារភាពធ្វើឡើងដោយរបបខ្មែរក្រហមមិនអាចចាត់ទុកថាត្រឹមត្រូវទាំងស្រុងនោះទេ ព្រោះធ្វើឡើងដោយការបង្ខិតបង្ខំ និងការធ្វើទារុណកម្ម។

[2] បើយោងតាមសៀវភៅចរិតខ្មែរ, អ្នកនិពន្ធ ប៊ុណ្ណ ចន្ទម៉ុល (បោះពុម្ពលើកទី១ ឆ្នាំ១៩៧៣) ទំព័រទី១០ សរសេរថា “ពាក្យថា «ឥស្សរៈ» នេះជាភាសាបាលីដែលមានន័យថា «ធំ, មិនកញ្ជះគេ,ជាអ្នកជា» ដូច្នេះ «ខ្មែរឥស្សរៈ» គឺក្រុមខ្មែរដែលជាម្ចាស់លើខ្លួនឯងគ្មាននៅក្រោមអំណាចអ្នកណា, ខ្មែរមានឯករាជ្យ, មានសេរីភាពមានសិទ្ធិគ្រប់គ្រាន់ជាខ្មែរ”។

[3] បើយោងតាមសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ សរសេរដោយអ្នកនិពន្ធ៖ ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី, ដេវីដ ឆេដល័រ, គ្រីស្តូហ្វ័រ ឌៀរីង និង សុភ័ក្រ្ត ភាណា (បោះពុម្ពលើកទី២ ឆ្នាំ២០២០) ទំព័រទី៥ សរសេរថា «ចលនាឥស្សរៈ ជាចលនាកុម្មុយនីស្តនៅកម្ពុជា​កើតចេញពីចលនាតស៊ូប្រឆាំងនឹងអាណានិគមបារាំងក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៤០។ នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៥០ គឺក្នុងអំឡុងពេលនៃសង្រ្គាមឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិនលើកទី១ (ឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិនគឺជាឈ្មោះដែលអាណានិគមបារាំងដាក់ឲ្យប្រទេសបីដែលខ្លួនត្រួតត្រារួមមាន៖ ប្រទេសវៀតណាម ប្រទេសឡាវ និងប្រទេសកម្ពុជា), គណៈប្រតិភូចំនួន២០០នាក់ បានមកជួបប្រជុំគ្នានៅខេត្តកំពត ហើយបានបង្កើតរណសិរ្សឯកភាពឥស្សរៈ (ខ្មែរឥស្សរៈ​)​ ដែលដឹកនាំដោយក្រុមកុម្មុយនីស្ត​។ ក្រុមនេះបានសហការជាមួយវៀតណាមដើម្បីធ្វើការតស៊ូប្រឆាំងនឹងអាណានិគមបារាំង»។

[4] អតីតឃុំពញាលៀង