ធី រ៉ុន[1] កាលជំនាន់សង្គមរាស្រ្តនិយមគឺជាក្មេងម្នាក់ដែលហ៊ានលួចដឹកជញ្ជូនអង្ករយកទៅឲ្យទាហានខ្មែរក្រហមដែលឈរជើងនៅត្រដក់ពង ថ្មាតពង និងអូរចាក់ស្ងួត។​​ រ៉ុន ​បានរៀបរាប់ពីការតស៊ូនិងការលំបាកដូចខាងក្រោម៖​

ធី រ៉ុន ​ភេទប្រុស​ អាយុ៦៥ឆ្នាំ សព្វថ្ងៃមានមុខរបរជាមន្រ្តីយោធា។ រ៉ុន មានស្រុកកំណើតនៅភូមិស្រែឫស្សី ឃុំពាម ស្រុកសាមគ្គីមានជ័យ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។​ ប​ច្ចុប្បន្នរស់នៅភូមិស្រែតាំងយ៉ ឃុំប្រម៉ោយ ស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់។ រ៉ុន មានឪពុកឈ្មោះ ចាន់ ទុំ (ស្លាប់ក្នុងឆ្នាំ១៩៨៣ ដោយជំងឺចាស់ជរា) ចំណែកម្ដាយឈ្មោះ ជ័យ ធុយ (ស្លាប់ក្នុងឆ្នាំ១៩៨០ ​ដោយជំងឺចាស់ជរា)។ រ៉ុន មានបងប្អូន៨នាក់ (ប្រុស៤នាក់ ស្រី៤នាក់) បងប្អូន រ៉ុន នៅរស់រានមានជីវិតទាំងអស់។ រ៉ុន ជាកូនទី៥នៅក្នុងគ្រួសារ។  រ៉ុន មានប្រពន្ធឈ្មោះ វី ណេត អាយុ ៦០ឆ្នាំ សព្វថ្ងៃរ៉ុនប្រកបមុខរបរលក់ចាប់ហួយនៅផ្ទះ។ រ៉ុន មានកូន៥នាក់ (ប្រុស៣នាក់ ស្រី២នាក់) កូនរបស់រ៉ុនមានគ្រួសារអស់ហើយ។ សព្វថ្ងៃ រ៉ុន រស់នៅជាមួយកូនទី៣និងកូនពៅ។

កាលពីក្មេង រ៉ុន មិនបានចូលរៀនទេ ដោយសារតែប្រទេសជាតិធ្លាក់ចូលសង្រ្គាម បន្ទាប់ពីឧត្ដមសេនីយ៍លន់ នល់ បានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ សម្ដេច នរោត្ដម​​ សីហនុ នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧១ នៅក្នុងស្រុកភូមិដែល រ៉ុន រស់នៅមិនទាន់មានហេតុការណ៍អ្វីកើតឡើងទេ ប្រជាជនអាចប្រកបរបររកស៊ីបានធម្មតា។ លុះដល់ឆ្នាំ១៩៧៣ ចាប់ផ្ដើមមានការទម្លាក់គ្រាប់បែកពីខាងទាហានអាមេរិកកាំងមកលើភូមិដែល រ៉ុន កំពុងរស់នៅ ប្រជាជនជាច្រើនត្រូវបានស្លាប់និងផ្ទះសម្បែងជាច្រើនត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញ គោក្របីត្រូវបានស្លាប់ទាំងគ្រោល។ បន្ទាប់ពីទម្លាក់គ្រាប់បែកហើយ ឪពុកម្ដាយ រ៉ុន ​បាននាំគ្នាជីករណ្ដៅត្រង់សេទុកសម្រាប់លាក់ខ្លួន។ គ្រាប់បែកដែលខាងទាហានអាមេរិកកាំងទម្លាក់មកភាគច្រើនសុទ្ធតែបេ៥២ និងគ្រាប់បែកចង្កោម។ ឲ្យតែពេលយប់ឡើងម្ដងៗ ប្រជាជនរស់នៅក្នុងភូមិមិនសូវហ៊ានសម្រាកប៉ុន្មានទេ ព្រោះយន្តហោះអាមេរិកកាំងបានហោះប្រត្រុយជាច្រើនដងក្នុងមួយថ្ងៃ។ បន្ទាប់ពីមានការគ្រាប់បែកហើយក៏ចាប់ផ្ដើមមានយួនខាងជើង(យួនយៀកកុង) និងយួនខាងត្បូង(យួនធាវគី) ចូលមកដល់ស្រុកភូមិដែល រ៉ុន កំពុងរស់នៅ ពេលដែលយួនយៀកកុងចូលមកដល់ក្នុងភូមិមិនបានធ្វើបាបឬប៉ះពាល់សម្ភារប្រជាជននោះទេ។ ចំណែកយួនធាវគីវិញ ពេលដែលចូលមកដល់ក្នុងភូមិណាមួយទាហានទាំងអស់នោះតែងតែដើរប្រមូលទ្រព្យសម្បត្តិ និងបំផ្លិចបំផ្លាញរបស់របរប្រជាជនគ្មានសល់ បើមានកូនក្រមុំ ឬប្រពន្ធប្រជាជនណាស្អាតដឹងតែទាហានទាំងអស់នោះចាប់យកទៅធ្វើជាប្រពន្ធ ឬរំលោភបំពានលើរាងកាយ។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៤ រ៉ុន បានលួចដឹកជញ្ជូនអង្ករទៅឲ្យទាហានខ្មែរក្រហមដែលឈរជើងនៅត្រដក់ពង ថ្មាតពង និងអូរចាក់ស្ងួត។​ បន្ទាប់ពីដឹកហើយក៏ត្រឡប់មកនៅខ្ទមស្រែដែលធ្លាប់រស់នៅវិញ ។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ ចាប់ផ្ដើមមានទាហានខ្មែរក្រហមចូលមកឃោសនានៅក្នុងភូមិ ទាហានខ្មែរក្រហមបានដើរឃោសនាឲ្យបើកជាសាលារៀនដើម្បីសម្រាប់ឲ្យប្រជាជនចូលរៀនទាំងចាស់ ទាំងក្មេងនិងប្រាប់ពីរបៀបធ្វើការងារខ្លះៗដល់ប្រជាជន។ បន្ទាប់ពីការឃោសនាប្រជាជនជាច្រើនបានសម្រេចចិត្តចូលរួមជាមួយខ្មែរក្រហម ដើម្បីបង្កើតកម្លាំងទៅវាយជាមួយទាហានឧត្ដមសេនីយ លន់ នល់ ហើយក៏រំដោះប្រទេសបាននៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា​ ឆ្នាំ១៩៧៥។ បន្ទាប់ពីទទួលបានជ័យជម្នះលើរបប លន់ នល់ ថ្នាក់ដឹកនាំខ្មែរក្រហមចាប់ផ្ដើមចាត់តាំងឲ្យមានមេភូមិ មេឃុំដើម្បីគ្រប់គ្រងប្រជាជននៅតាមភូមិស្រុក។ នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៥​ ខ្មែរក្រហមចាប់ផ្ដើមបង្កើតសហករណ៍សម្រាប់ឲ្យប្រជាជនស្នាក់នៅរួម ហូបរួម និងធ្វើការរួម។ បន្ទាប់មកខ្មែរក្រហមបានបង្កើតឲ្យមានកងកុមារ យុទ្ធជន យុវនារី និងកងមនុស្សចាស់។ ខ្មែរក្រហមបានដើរប្រមូលកុមារនៅក្នុងភូមិឲ្យចូលធ្វើការងារក្នុងកងកុមារ​ក្នុងនោះក៏មានរូប រ៉ុន ម្នាក់ដែរ។ នៅក្នុងកងកុមារដែល រ៉ុន រស់នៅមានគ្នាប្រហែល៣០០នាក់ អ្នកដែលគ្រប់គ្រងកងកុមារឈ្មោះ តុប សាយ។ ពេលដែលចូលជាកងកុមារដំបូង រ៉ុន មានអាយុ១៦ឆ្នាំ។ ការងារដែលខ្មែរក្រហមប្រើឲ្យ រ៉ុន ធ្វើដំបូងគឺពេលព្រឹកឡើងត្រូវងើបវាយជួងដាស់កុមារឲ្យទៅធ្វើការ។ បន្ទាប់ពីវាយជួងហើយ រ៉ុន ត្រូវបានខ្មែរក្រហមប្រើឲ្យទៅឃ្វាលគោនិងរកស្មៅឲ្យគោស៊ី។​ ក្នុងមួយថ្ងៃ រ៉ុន ធ្វើការ១២ម៉ោង ម៉ោង៥ចុះធ្វើការ ម៉ោង១១ថ្ងៃត្រង់សម្រាក ម៉ោង១២ថ្ងៃត្រង់ចុះធ្វើការ ម៉ោង៥ល្ងាចសម្រាក។ សម្រាប់អាហារហូបចុករបស់ រ៉ុន ក្នុងមួយថ្ងៃអង្គការខ្មែរក្រហមឲ្យហូបតែពីរពេល ពេលព្រឹកហូបបាយនិងល្ងាចហូបបបរ។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៦ រ៉ុន ត្រូវបានខ្មែរក្រហមដកចេញពីកងកុមារឲ្យចូលធ្វើការងារនៅក្នុងកងចល័តវិញម្ដង។ ការងារដែល រ៉ុន ត្រូវធ្វើជាប្រចាំថ្ងៃគឺរែកដី លើកទំនប់និងឃ្វាលគោ។ ទំនប់ដែល រ៉ុន ត្រូវលើកមានឈ្មោះថា ទំនប់ក្ដុល ដែលស្ថិតនៅភូមិក្រាំងកន្រ្ទោល ឃុំច្រកស្ដេច ស្រុកសាមគ្គីមានជ័យ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ អ្នកដែលគ្រប់គ្រងកងចល័តឈ្មោះ តុប សាយ ដែរ។ សម្រាប់ការហូបចុកក៏ខ្វះខាតជាងមុន ព្រោះមានប្រជាជនជាច្រើនធ្វើការងារនៅទីនោះ។

ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៧ រ៉ុន បានស្ម័គ្រចិត្តចូលធ្វើជាទាហានខ្មែរក្រហម។ រ៉ុន ត្រូវបានថ្នាក់ដឹកនាំបញ្ជូនទៅព្រំដែនព្រៃវែងដើម្បីទៅជួយវាយជាមួយទាហានវៀតណាមដែលចូលមកឈ្លានពានទឹកដី។ ពេលដែលទៅដល់ខេត្តព្រៃវែង​​ រ៉ុន បានមករស់នៅជាមួយកងពល១០៩ ដែលដឹកនាំឈ្មោះ តា ជឹម សារ៉ុន។ នៅក្នុងកងពល១០៩ មានគ្នាប្រហែល ៣០០នាក់។ ពេលដែលទៅវាយជាមួយទាហានវៀតណាម រ៉ុន ត្រូវបានទាហានវៀតណាមបាញ់ឲ្យរបួសជើងម្ខាង។ បន្ទាប់មក​ រ៉ុន​ ត្រូវបានបញ្ជូនមកសម្រាកព្យាបាលនៅមន្ទីរពេទ្យព្រៃរនាមដែលស្ថិតក្នុងខេត្តព្រៃវែង។ បន្ទាប់ពីសម្រាកព្យាបាលនៅព្រៃរនាមបានរយៈពេលមួយខែកន្លះ តា ជឹម សារ៉ុន បានផ្លាស់ រ៉ុន និងកងទ័ពដែលត្រូវរបួសពីរនាក់ទៀតដែលមានឈ្មោះ សួន ប៉ាវ និងចាន់ ណាក់ ឲ្យមកច្រាប់ក្រសាំង​ ដើម្បីឲ្យបិទធាងត្នោតធ្វើជាក្រឡោះគោ។ រ៉ុន រស់នៅច្រាប់ក្រសាំងបានរយៈពេលមួយខែក៏បញ្ជូនទៅសហការណ៍ចាស់វិញ។ ពេលដែលមកដល់សហករណ៍ចាស់ តា ជឹម សារ៉ុន​ បានប្រើ រ៉ុន ឲ្យបើកគ្រាប់ជី គ្រាប់ថ្នាំសម្រាប់ឲ្យប្រជាជននៅក្នុងសហករណ៍ដាំបន្លែ។

នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៧-១៩៧៨ តា ជឹម សារ៉ុន បានបញ្ជូន រ៉ុន ទៅសាលាលេខ៥ ដើម្បីទៅជួយជួសជុលម៉ាស៊ីនច្រូតស្រូវជាមួយចិន។ រ៉ុន រស់នៅសាលាលេខ៥ រយៈពេល៦ខែក៏ចាប់ផ្ដើមមានទាហានវៀតណាមបានវាយចូលមករំដោះ ដោយទប់ទល់អត់ឈ្នះជាមួយទាហានវៀតណាម ហើយ ជឹម សារ៉ុន បានបញ្ជាកងពល១០៩ ជម្លៀសប្រជាជនដែលរស់នៅសាលាលេខ៥ ឲ្យធ្វើដំណើរមកខេត្តបាត់ដំបងវិញ។ ប្រជាជនដែលជម្លៀសមកភាគច្រើនធ្វើដំណើរថ្មើរជើង ខ្លះទៀតធ្វើដំណើរតាមរទេះគោ។ ពេលកំពុងធ្វើដំណើរចូលមកដល់ខេត្តពោធិ៍សាត់ ទាហានវៀតណាមបានវាយស្ទាក់ផ្លូវតាមថ្នល់ជាតិលេខ៥ ពេលនោះតា ជឹម សារ៉ុន បានបញ្ជាឲ្យកងទ័ពនាំប្រជាជនឲ្យធ្វើដំណើរទៅតាមស្ទឹងលាចវិញ ហើយក៏បន្តដំណើររហូតមកដល់ច្រកកំរៀង ដែលស្ថិតនៅក្នុងខេត្តប៉ៃលិន។ រ៉ុន រស់នៅគំរៀងបានរយះពេល២ខែ ក៏ផ្លាស់ទៅរស់នៅភ្នំចាក់ស្មុគវិញ។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ ពេលដែលកំពុងរស់នៅលើភ្នំចាក់ស្មុគ ប្រជាជនមួយចំនួនតូចត្រូវបានស្លាប់និងមួយចំនួនធំរស់នៅទាំងពិបាកវេទនាព្រោះគ្មានអាហារហូបចុកក៏សម្រេចចិត្តរត់ចុះមកសារភាពនៅភូមិច្រាប់ក្រសាំង​ ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ ពេលដែលរត់ចុះមកសារភាពប្រជាជនជាច្រើនមានអារម្មណ៍ភ័យខ្លាចពេលដែលជាមួយទាហានវៀតណាម ប៉ុន្តែទាហានវៀតណាមមិនបានធ្វើបាបប្រជាជននោះទេ ទាហានវៀតណាមបានផ្ដល់អាហារហូបចុកនិងពិនិត្យសុខភាពជូនប្រជាជនដែលស្ម័គ្រចិត្តចុះមកសារភាព។ រ៉ុន ស្នាក់នៅច្រាប់ក្រសាំងបានមួយសប្តាហ៍ក៏ទាហានវៀតណាមចែកអង្ករបន្តិចបន្តួចសម្រាប់ធ្វើដំណើរមកស្រុកកំណើរវិញ។ ពេលមកដល់ស្រុកកំណើត រ៉ុន បានជួបឪពុកម្ដាយនិងបងប្អូនទាំងអស់វិញ ហើយក៏ជួយគាត់ដើររើសកួរស្រូវយកមកបុកហូបដើម្បីចិញ្ចឹមជីវិត។

នៅក្នុងខែ១០ឆ្មាំ១៩៧៩ រ៉ុន បានស្ម័គ្រចិត្តចូលធ្វើជាទាហានរដ្ឋកម្ពុជាដែលគ្រប់គ្រងដោយឈ្មោះ ហាក់​ (ស្លាប់)។ ពេលចូលដំបូង រ៉ុន រស់នៅក្នុងកងរបស់ឈ្មោះ ស៊ុប ដែលមានគ្នាប្រហែល១៥០នាក់​។ ពេលចូលធ្វើជាទាហានស្ម័គ្រចិត្ត រ៉ុន បានទៅវាយជាមួយទាហានខ្មែរក្រហមដែលឈរជើងនៅភ្នំឪរ៉ាល់និងភ្នំជម្រាយ។ បន្ទាប់ពីវាយគ្នាហើយ កងស៊ុបក៏ត្រឡប់មកខេត្តកំពង់ឆ្នាំងវិញ។ រ៉ុន រស់នៅកំពង់ឆ្នាំងរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩០ ក៏រៀបចំមានគ្រួសារ។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ ទាហានរដ្ឋកម្ពុជានិងកងទ័ពខាងខ្មែរក្រហមបានសមាហរណកម្មចាប់ដៃគ្នា។ រ៉ុន ត្រូវបានតា ជឹម សារ៉ុន ដកពីកងរបស់ឈ្មោះ ស៊ុប ផ្លាស់មកភូមិភាគ៥វិញ ដែលគ្រប់គ្រងដោយ ប៊ុន សេង ដើម្បីឈរជើងតាមព្រំដែនដូចជាកំរៀង ភ្នំព្រឹក ភ្នំដងរែក​។ នៅក្នុងឆ្នាំ២០០៩ រ៉ុន បានចូលនិវត្តន៍​។

នៅក្នុងឆ្នាំ២០២៣ រ៉ុន និងគ្រួសារបានផ្លាស់ពីខេត្តកំពង់ឆ្នាំងមករស់នៅភូមិស្រែតាំងយ៉ ឃុំប្រម៉ោយ ស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់ហើយក៏ប្រកបមុខរបរលក់ចាប់ហួយរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ជាចុងក្រោយរឿងរ៉ាវដែល រ៉ុន ចង់ចាំមិនអាចបំភ្លេចបាន​គឺ ​ពេលដែលផ្លាស់ទៅរស់នៅលើភ្នំចាក់ស្មុគ រស់នៅទាំងពិបាកវេទនាព្រោះគ្មានអាហារហូបចុកក៏សម្រេចចិត្តចុះមកសារភាព ទោះជាស្លាប់ក៏ដោយ៕

ដោយ ចាន់ ណារិទ្ធ

^[1] ចាន់ ណារិទ្ធ សម្ភាសន៍ជាមួយ ធី រ៉ុន នៅក្នុង​ស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់​ ឆ្នាំ​២០២៤។