ជាមួយស្លាកស្នាមច្រវាក់ និងអតីតកាលដែលបន្សល់ទុក អ្នកជាប់ឃុំឃាំងនៅក្នុងមន្ទីរសន្តិសុខកោះស្វាយស ឈ្មោះ អ៊ុម ឡោ[1] បានរំឭកពីការចាប់ខ្លួន និងការធ្វើទុក្ខម្នេញដោយយោធាខ្មែរក្រហម ក្រោយពេលបងប្រុសឈ្មោះ អ៊ុម ជី ត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅដើមឆ្នាំ១៩៧៨។[2] នៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ នៅតំបន់៤ ភូមិភាគពាយ័ព្យ មានមន្ទីរសន្តិសុខមួយកន្លែង។ នៅទីនោះ មានមនុស្សជាច្រើនរយនាក់ ទាំងប្រជាជនចាស់ និងប្រជាជនថ្មី ត្រូវបានយោធាខ្មែរក្រហមដែលមកពីភូមិភាគនិរតី ចាប់ខ្លួន និងសម្លាប់។ មន្ទីរសន្តិសុខនេះហៅថា មន្ទីរសន្តិសុខកោះស្វាយស ដែលស្ថិតក្នុងភូមិស្វាយស ឃុំតាប៉ុន ស្រុកសង្កែ ខេត្តបាត់ដំបង។

នៅអំឡុងសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម នៅឆ្នាំ១៩៦៩ ដោយសារជីវភាពគ្រួសារខ្វះខាត       បងប្រុសរបស់ ឡោ ឈ្មោះ អ៊ុម ជី បានឈប់រៀន និងជួយធ្វើស្រែចម្ការជាមួយឪពុកម្ដាយ។ អ៊ុម ជី បានរៀនសូត្រនៅក្នុងភូមិស្វាយស អស់រយៈពេល ៥ឆ្នាំ គឺត្រឹមថ្នាក់ទី៨។ នៅឆ្នាំដដែល អ៊ុម ជី បានរៀបការ និងមានប្រពន្ធឈ្មោះ ឡាំ ដែលមកពីខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ ជាអកុសល កូនម្នាក់គត់របស់អ្នកទាំងពីរបានស្លាប់ដោយសារជំងឺ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៥ អ៊ុម ជី ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាត់តាំងឲ្យធ្វើជាមេកងម្នាក់នៅក្នុងភូមិស្វាយស។ ចំណែក ឡោ ដែលជាប្អូនប្រុសត្រូវទៅរស់នៅភូមិស្លាតាអន ឃុំព្រែកស្នោ ស្រុកសង្កែ (បច្ចុប្បន្នភូមិព្រែកស្នោ ឃុំព្រែកខ្ពប ស្រុកឯកភ្នំ ខេត្តបាត់ដំបង) អស់មួយរយៈពេលខ្លី។ ក្រោយមកខ្មែរក្រហមបញ្ជូន ឡោ ទៅធ្វើការនៅភ្នំតាគ្រាម នៅក្នុងភូមិតាគ្រាម ឃុំតាគ្រាម ស្រុកបាណន់ ខេត្តបាត់ដំបង។ នៅទីនោះ ខ្មែរក្រហមឲ្យ ឡោ និងមិត្តម្នាក់ទៀតដែលធ្វើនៅរោងម៉ាស៊ីនកិនស្រូវ និងកិនស្រូវឲ្យបានបីការុងក្នុងមួយថ្ងៃ។ ប្រសិនបើ ឡោ ធ្វើមិនបានតាមផែនការកំណត់នោះ ឡោ នឹងត្រូវខ្មែរក្រហមគំរាម ឬយកទៅសម្លាប់។ ក្រោយពីហូបបបរពេលល្ងាចរួច ឡោ ត្រូវបន្តច្រូតស្រូវរហូតដល់យប់អធ្រាត្រ ដោយគ្មានពេលសម្រាន្តបានគ្រប់គ្រាន់ ប៉ុន្តែនៅរោងកិនស្រូវ គឺមានការហូបចុកគ្រប់គ្រាន់ជាងនៅក្នុងសហករណ៍។

ប្រជាជនក្នុងសហករណ៍ រួមទាំងប្រពន្ធរបស់ ឡោ ត្រូវបានយោធាខ្មែរក្រហមបង្ខំឲ្យធ្វើពលកម្មហួសកម្លាំង។ ចំណែកកូនរបស់ ឡោ ដែលមានអាយុពីរខែបានស្លាប់។ បន្ទាប់ពីសម្រាលកូនរួច ប្រពន្ធរបស់ ឡោ ត្រូវបានវាយដំ និងធ្វើបាបដោយយោធាខ្មែរក្រហម ដែលរឿងរ៉ាវទាំងនេះក្លាយជាសុបិនអាក្រក់ដែលប៉ះពាល់សុខភាពរាងកាយ និងប៉ះទង្គិចសុខភាពផ្លូវចិត្តរបស់ប្រពន្ធរបស់ ឡោ តាំងពីពេលនោះរហូតមក។ ក្រោយពីរបបខ្មែរក្រហមបានដួលរលំអស់រយៈពេលជិតកន្លះសតវត្ស ប្រជាជនកម្ពុជារាប់លាននាក់នៅតែមានការប៉ះទង្គិចផ្លូវចិត្តធ្ងន់ធ្ងរ ចំពោះអ្វីដែលកើតមាននៅក្រោមរបបនោះ។[3]

នៅឆ្នាំ១៩៧៨ ថ្នាក់ដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហមបានបញ្ជូនយោធាមកពីភូមិភាគនិរតី មកគ្រប់គ្រង និងដើម្បីធ្វើបន្សុទ្ធកម្មនៅភូមិភាគពាយ័ព្យ ក្រោមហេតុផលបោសសម្អាតសត្រូវខាងក្នុង។[4] មួយខែក្រោយមក យោធាភូមិភាគនិរតី បានចាប់ខ្លួនមនុស្សម្តងម្នាក់ៗ ដោយចាប់ពីថ្នាក់មេកង និងបញ្ជូនទៅមន្ទីរសន្តិសុខកោះស្វាយស។ បន្ទាប់មក យោធាភូមិភាគនិរតីបានបញ្ជូនអ្នកដែលត្រូវបានចាប់ខ្លួនទាំងនោះយកទៅសម្លាប់នៅឯវត្តក្រឡាញ់។ ដំបូងឡើយ យោធាភូមិភាគនិរតី បានចាប់ខ្លួនប្រធានភូមិឈ្មោះ យ៉ត, ប្រធានឃុំឈ្មោះ ង៉ន និងឈ្មោះ កេង ដែលជាថ្នាក់ដឹកនាំតាមមូលដ្ឋានក្នុងតំបន់៤។ យោធាខ្មែរក្រហមនាំខ្លួនអ្នកទាំងនោះទៅសម្លាប់នៅភូមិកាច់រទេះ និងភូមិកែង។ នៅឃ្លាំងអង្ករ ក្នុងឃុំតាប៉ុន មនុស្សមួយចំនួនទៀតត្រូវយោធាខ្មែរក្រហមមកពីភូមិភាគនិរតី ចងព្យួរជើង និងវាយសម្លាប់ដោយពូថៅ។

ចំណែកបងប្រុសរបស់ ឡោ ត្រូវបានយោធាភូមិភាគនិរតី ប្រាប់ថារើផ្ទះទៅនៅវត្តសម្តេច ដែលស្ថិតនៅក្នុងភូមិអូរក្រសាំង ឃុំតាប៉ុន ស្រុកសង្កែ ខេត្តបាត់ដំបង។ វត្តនេះមានចម្ងាយប្រហែលជា ៥គីឡូម៉ែត្រពីភូមិស្វាយស។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក បងប្រុសរបស់ ឡោ ត្រូវបានបាត់ខ្លួន និងគ្មានដំណឹងមកទល់សព្វថ្ងៃ។ ឡោ បញ្ជាក់ថាខ្លួនបានឃើញខ្មែរក្រហមមកចាប់ខ្លួនបងប្រុសផ្ទាល់ភ្នែក។ តាមរយៈប្រវត្តិរូបអ្នកទោសជាប់ឃុំឃាំងនៅក្នុងមន្ទីរសន្តិសុខ ស-២១ បានឲ្យដឹងថា ឈ្មោះ អ៊ុម ជី ភេទប្រុស ជាប្រជាជនថ្មី មានកម្ពស់ ១,៦៥ ម៉ែត្រ ប្រវែងដងខ្លួន ០,៨៤ ម៉ែត្រ មានអាយុ ៣៦ឆ្នាំ (ថ្ងៃចាប់ខ្លួន)។ អ៊ុម ជី មានឪពុកឈ្មោះ ធុយ អ៊ុម និងម្ដាយឈ្មោះ ហួយ ជាកសិករ រស់នៅភូមិស្វាយស ឃុំតាប៉ុន ស្រុកសង្កែ (តំបន់៤) ខេត្តបាត់ដំបង។ អ៊ុម ជី ជាអង្គភាពនៃសហករណ៍ស្វាយស តំបន់៤ ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ អ៊ុម ជី ត្រូវបានឃុំខ្លួននៅផ្ទះ ៣៣ បន្ទប់ធំ ២។ អ៊ុម ជី ត្រូវបានឃាត់ខ្លួននៅភូមិភាគបូព៌ា នៅថ្ងៃទី២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៧៨។ បើតាមបញ្ជីឈ្មោះជនរងគ្រោះដែលបានកម្ទេចនៅមន្ទីរ ស-២១ (គុកទួលស្លែង) “១៩៧៦-១៩៧៨”​​ ដែលរៀបរៀងដោយមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា គឺគ្មានការបញ្ជាក់អំពីការស្លាប់របស់ អ៊ុម ជី។[5] អ៊ុម ជី ត្រូវបានបាត់ខ្លួនតាំងពីពេលនោះមក។

នៅឆ្នាំដដែល ឡោ ក៏ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាប់ខ្លួន និងឃុំឃាំងនៅមន្ទីរសន្តិសុខកោះស្វាយស អស់រយៈពេលជាងមួយខែ។  ឡោ ត្រូវឃុំខ្លួន និងដាក់ច្រវាក់កជើងជាមួយមនុស្សជាច្រើននាក់ទៀត។ អ្នកជាប់ឃុំឃាំងត្រូវលត់ដំ និងធ្វើពលកម្មជាទម្ងន់ ក្រោមបញ្ជារបស់យោធាឈ្មោះ ហល និងប្រធានមន្ទីរសន្តិសុខឈ្មោះ ងន។ ក្នុងមួយព្រឹក អ្នកទោសត្រូវដងទឹក និងរែកទឹកឲ្យបាន ១០០អំរែក ដើម្បីស្រេចដំណាំដូចជា ល្ពៅ ឬត្រឡាច ជាដើម។ អ្នកដែលធ្វើមិនបានតាមការកំណត់ នឹងត្រូវយោធាខ្មែរក្រហមនាំខ្លួនយកទៅសម្លាប់។ នៅមន្ទីរសន្តិសុខកោះស្វាយស ឡោ ហូបតែបបរមួយចានប៉ុណ្ណោះ។ ឡោ ត្រូវធ្វើការទាំងហួសកម្លាំង ក្រោមផែនការគ្រប់គ្រងដ៏តឹងរឹងរបស់យោធា។ ប្រសិនបើនរណាម្នាក់ភ្ជួរស្រែដែលបណ្ដាលមុត ឬរបួសជើងគោនោះ ខ្មែរក្រហមនឹងចោទថាជាខ្មាំងរបស់អង្គការ។

នៅឆ្នាំ១៩៧៩ ក្រោយពីរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យបានដួលរលំ អតីតមេកងខ្មែរក្រហមឈ្មោះ ចាន់ ត្រូវបានប្រជាជនក្នុងភូមិសម្លាប់ដោយសារតែអំពើឃោរឃៅដែលអតីតមេកងខ្មែរក្រហមរូបនេះបានប្រព្រឹត្ត រួមទាំងការដុតសម្លាប់មនុស្សទាំងរស់ទាំងគ្រួសារ។ នៅឆ្នាំ២០០០ ឡោ បានធ្វើដំណើរទៅទីក្រុងភ្នំពេញដើម្បីស្វែងរកពីដំណឹងរបស់បងប្រុស ដែលគាត់ឮថាត្រូវបានយោធាខ្មែរក្រហមចាប់ខ្លួន និងបញ្ជូនមកឃុំឃាំងនៅមន្ទីរស-២១ ជាទីកន្លែងអ្នកដែលជាប់ចោទពីបទក្បត់បដិវត្តន៍។[6]

នៅឆ្នាំ២០០៦ អ៊ុម ឡោ មានអាយុ ៦០ឆ្នាំ ជាអតីតអ្នកជាប់ឃុំឃាំងនៅក្នុងមន្ទីរសន្តិសុខកោះស្វាយស។ ឡោ មានស្រុកកំណើត និងទីលំនៅស្ថិតក្នុងភូមិស្វាយស ឃុំតាប៉ុន ស្រុកសង្កែ ខេត្តបាត់ដំបង។ នៅឆ្នាំ១៩៧០ ឡោ បានរៀបការជាមួយប្រពន្ធឈ្មោះ សី អាត និងមានកូនចំនួន ៤នាក់ (ប្រុស២នាក់ និងស្រី២នាក់)។ នៅពេលដែល ឡោ បានរឭកពីរឿងរ៉ាវដែលកើតមានឡើងនាសម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ អ្នកជំនាន់ក្រោយតែងតែមានការពិបាកក្នុងការស្រមើស្រមៃ និងគិតថារឿងទាំងនោះជាការពិត។ ដូច្នេះ ឡោ សង្ឃឹមថាដំណើរការកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម នឹងអប់រំអ្នកជំនាន់ក្រោយឲ្យដឹងកាន់តែច្បាស់ពីប្រវត្តិសាស្ត្រ ព្រមទាំងការការពារកុំឲ្យប្រទេសកម្ពុជាកើតមានសាជាថ្មីនូវអំពើប្រល័យពូជសាសន៍៕

អត្ថបទដោយ៖ ស៊្រាង លីហ៊ួរ

កំណែអក្ខរាវិរុទ្ធដោយ៖ ភា រស្មី

[1] ឯកសារលេខ BBI០០០៧. (២០០៦). សម្ភាសជាមួយ អ៊ុម ឡោ ដោយ យិន ឆាយ នៅថ្ងៃទី១៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៦. មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា.

[2] ឯកសារលេខ K០៥៣១១. (១៩៧៨). ប្រវត្តិរូបអ្នកទោសជាប់ឃុំឃាំង ឈ្មោះ អ៊ុម ជី. មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា. ទាញយកនៅថ្ងៃទី២៣ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២៤.

[3] Daryn Reicherter, et al. (2024). Cambodia’s Hidden Scars: Healing and Reparations for Trauma Psychology After the Khmer Rouge Tribunal. Third Edition. Documentation Center of Cambodia and Stanford University. Page 42.

[4] ផេង ពង្សរ៉ាស៊ី, et al. (២០២០). ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩). បោះពុម្ពលើកទី២. មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា. ទំព័រទី៥២-៥៣.

[5] បញ្ជីឈ្មោះជនរងគ្រោះដែលបានកម្ទេចនៅមន្ទីរ ស-២១ (គុកទួលស្លែង) “១៩៧៦-១៩៧៨.” មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា. ទាញយកនៅថ្ងៃទី២៥ ខែធ្នូ ២០២៤.

[6] ស្ទួន. (២០២០). ទំព័រទី៥៨.