នៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ(១៩៧៥ – ១៩៧៩) ខ្មែរក្រហមបានជ្រើសរើសយុវជន យុវនារីឲ្យចូលរៀនពេទ្យ សម្រាប់ព្យាបាលជំងឺ ឬរបួសដល់ប្រជាជន និងកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមនៅតាមភូមិ ឃុំរបស់ខ្លួន។ អឹម យ៉ុន គឺជាយុវនារីម្នាក់ក្នុងចំណោមយុវជន យុវនារីផ្សេងៗទៀតនៃខេត្តកំពត ដែលត្រូវបានខ្មែរក្រហមជ្រើសរើសឲ្យហាត់រៀនពេទ្យនៅភ្នំពេញ ដើម្បីព្យាបាលអ្នកជំងឺ និងកងទ័ពដែលត្រូវរបួសនៅមន្ទីរពេទ្យ៦មករា។

ខ្ញុំឈ្មោះ អឹម យ៉ុន មានអាយុ៦២ឆ្នាំ។ ប្ដីខ្ញុំឈ្មោះ យឹម ហ៊ី មានអាយុ៦៥ឆ្នាំ ។ ខ្ញុំមានស្រុកកំណើត នៅភូមិត្រពាំងគគី ឃុំល្បើក ស្រុកឈូក ខេត្តកំពត។ ឪពុកខ្ញុំឈ្មោះ គីម និងម្ដាយឈ្មោះ កូវ ។ ឪពុកម្ដាយខ្ញុំបានស្លាប់អស់ហើយ។ ខ្ញុំមានបងប្អូន៨នាក់ ស្រីបី ប្រុសប្រាំ។ ខ្ញុំជាកូនទីពីរក្នុងគ្រួសារ ។ កាលនៅក្មេងខ្ញុំបានរៀនត្រឹមថ្នាក់ទីពីរ ចេះអានអក្សរបានតិចៗ។ ខ្ញុំចូលរៀននៅអំឡុងពេលខ្មែរក្រហមបង្ខំប្រជាជនឲ្យធ្វើការងារក្នុងក្រុមប្រវ៉ាស់ដៃ។ ខ្ញុំរៀនបានតែមួយម៉ោងក្នុងមួយថ្ងៃ។ បន្ទាប់មកត្រូវចាត់តាំងឲ្យទៅរែកដី កាប់ដើមកន្ទ្រានខែត្រ, និងដើររើសអាចម៍គោសម្រាប់ធ្វើជីដាក់ដំណាំ។

នៅឆ្នាំ ១៩៧៥ ខ្ញុំមានអាយុ ១៣ឆ្នាំ ត្រូវខ្មែរក្រហមចាត់តាំងឲ្យធ្វើការងារក្នុងកងចល័ត, លើកទំនប់ និងជីកប្រឡាយឆ្ងាយៗហើយមិនអនុញាតិឲ្យមកលេងផ្ទះជួបមុខឪពុកម្តាយ និងបងប្អូនឡើយ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៦ ខ្ញុំមានអាយុ១៤ឆ្នាំ ខ្មែរក្រហមបានបញ្ជូនខ្ញុំទៅភ្នំពេញ ដើម្បីរៀនពេទ្យ ។ ពេលដែលបញ្ចូលខ្ញុំទៅរៀនពេទ្យ គឺខ្មែរក្រហមមករើស មិនមែនស្ម័គ្រចិត្តទៅខ្លួនឯងនោះទេ គឺមករើសតាមឈ្មោះ ពេលមកដល់ ហៅឈ្មោះយើងយកតែម្ដង។ ខ្ញុំក៏មិនដឹងថា ខ្មែរក្រហមដាក់ឈ្មោះខ្ញុំតាំងពីពេលណាដែរ ។ ខ្ញុំគ្មានខោអាវស្លៀកពាក់ដូចឥឡូវទេ មានតែមួយឈុតពីរឈុតខ្មែរក្រហមហៅឲ្យឡើងឡាន។ ឡានបើកទៅណាក៏មិនដឹង ព្រោះជិះឡានទ្រុង មិនដឹងលិច មិនដឹងកើតទេ មើលអ្វីក៏មិនឃើញ ។ ខ្ញុំជិះឡានទៅដល់ ខេត្តតាកែវ ឡានឈប់សម្រាកឲ្យហូបបាយ តែខ្ញុំហូបមិនកើតទេព្រោះ ខ្ញុំពុលឡានចង់ស្លាប់ចង់រស់ ឡានទ្រុងមើលអីមិនឃើញចេះតែទៅមិនដឹងទៅណា។

ពេលដែលខ្ញុំទៅរៀនពេទ្យនៅភ្នំពេញឪពុកម្ដាយ និងបងប្អូនខ្ញុំមិនបានដឹងទេ ព្រោះខ្ញុំបានបែកពីពួកគាត់តាំពីឆ្នាំ១៩៧៥មកម្លេះ ។ ខ្ញុំមិនបានដឹងពីមូលហេតុដែលខ្មែរក្រហមរើសខ្ញុំឲ្យទៅរៀនពេទ្យទេ បើខ្ញុំបានដឹងមុន ខ្ញុំមិនទៅចោលឪពុកម្ដាយ បងប្អូនទេ។ អ្នកដែលត្រូវខ្មែរក្រហមរើសឲ្យទៅរៀនពេទ្យមិនច្រើនទេ ក្នុងមួយស្រុកយកមួយ ស្រុកកំពតមួយ ស្រុលឈូកមួយ។ ឡានដែលខ្ញុំជិះទៅពេញតែម្ដងខ្ញុំមិនចាំថាប៉ុន្មាននាក់ទេ នារីច្រើនជាង បុរស ក្នុងឡានមានបុរសតែម្នាក់គត់។ យុវជនម្នាក់នឹងឈ្មោះ ថា រស់នៅរ៉ៃញៀន គាត់ទៅរៀនពេទ្យដែរ។ ខ្ញុំមិនដឹងថាយ៉ាងមិចបានខ្មែរក្រហមជ្រើសរើសតែយុវជនតែម្នាក់ឲ្យទៅរៀន។  ខ្ញុំមិនបានស្នាកនៅតាកែវទេ សម្រាកតែពេលហូបបាយ ហើយឡានដឹកទៅភ្នំពេញ។ ឡានបានដឹកទៅឈប់នៅកន្លែងផ៥ ផ៥នៅខាងជើង ទួលទំពួង ដែលជាកន្លែងរៀនបច្ចេកទេស  ។

មន្ទីរផ៥ ជាកន្លែងគេរៀន បច្ចេកទេស រៀនចាក់ថ្នាំ រៀនពិនិត្យជំងឺ រៀនវះកាត់ជាដើម ។ ខ្ញុំស្នាក់នៅ និងរៀនពេទ្យនៅកន្លែងផ៥ ​តែម្ដង។ ដំបូងខ្មែរក្រហមឲ្យយើងរៀនមើលតែឆ្អឹង ដៃ ជើង ដាក់ពេញអគារ ហើយខ្ញុំទៅរៀនពិនិត្យមើល គន្លាក់ដៃ គន្លាក់ជើង បើយើងចូលឆ្មប យើងទៅរៀនឆ្មប បើយើងរៀនវះកាត់ចូលកន្លែងវះកាត់។ ខ្ញុំទៅរៀនពេទ្យបានមួយរយៈពេលយូគ្រាន់បើដែរ។ ពេលនៅរៀនពេទ្យការហូបចុកបានគ្រប់គ្រាន់ ហូបសាច់រាល់ថ្ងៃ ថ្ងៃណាក៏សាច់ ដល់ពេលអ៊ីចឹងខ្ញុំឆ្ងល់ថា ពេលនៅរែកដី ធ្វើការហត់គ្មានអ្វីហូប ដល់ពេលមករៀនពេទ្យបានហូបសាច់រាល់ថ្ងៃ។ តាមពិតទៅសាច់ដែលហូបនិងគឺខ្មែរក្រហមសម្លាប់សេះឲ្យហូប។ ខ្ញុំហូបសាច់សេះរាល់ថ្ងៃ ដល់ពេលហូបរាល់ថ្ងៃពេកធុញ បាយសម្ល។ ពេលដែលបានហូបឆ្អែតចឹងខ្ញុំនឹកដល់ម៉ែ នឹកពុក នឹកដល់បងប្អូន និងនឹកឃើញកាលពីពេលនៅកងចល័តខ្ញុំហូបមិនឆ្អែតទេ មួយក្រុម មាន១២ឬ១៤នាក់ ហូបតែបបរអត់ដែលបានឆ្អែតទេ។ ពេលរែកដី ខ្ញុំចេញតាំងពីម៉ោង៤ទៀបភ្លឺរហូតដល់ម៉ោង១២ថ្ងៃត្រង់ ហើយសម្រាកហូបបាយ ដល់ម៉ោង១ចុះទៅធ្វើការទៀត ធ្វើរហូតដល់ម៉ោង១២យប់ ទើបបានសម្រាក។ ពេលខ្លះមានអាសន្នខ្មែរក្រហមវាយជួង អត់បានសម្រាកទេទល់ភ្លឺ ហើយហូបបាយក៏មិនឆ្អែតទៀតគ្មានកម្លាំងទេ។

ពេលមករៀនពេទ្យនៅភ្នំពេញមិនធ្វើការហត់ទេ គ្រាន់តែរៀនហើយហូបឆ្អែត និងសម្រាកបានត្រឹមត្រូវ។ បន្ទាប់មកខ្ញុំត្រូវខ្មែរក្រហមបញ្ជូនឲ្យទៅរៀននៅមន្ទីពេទ្យ ៦មករាទៀត អ្នកបង្រៀនជាជនជាតិចិន សុទ្ធតែចិនមានខ្មែរតិចណាស់។ ចិនចេះខ្មែរមួយៗខ្ញុំចេះចិនដែរ កាលនោះ ឥឡូវមិនចេះទេ។ ខ្ញុំ នៅចាំតិចតួចដូចជាហូបបាយចិននិយាយថា ជាក់ប៉ឹង។ កាលនោះខ្ញុំរៀនពេទ្យបន្ថែមជាមួយចិននៅពេលយប់ ហើយចិនបានបង្រៀនភាសាចិននារីពេទ្យថែមទៀត។ ពេលដែលចិនបង្រៀន គេអត់បង្រៀនយើងរឿងនយោបាយអីទេ បង្រៀនយើងតែពីរបៀបចាក់ថ្នាំ របៀបលាងរបួស របៀបវះកាត់។ ជនជាតិចិនបង្រៀនយើងធ្វើការងារជាក់ស្ដែង និងបង្រៀនអក្សរនៅពេលព្រឹកមុនយើងចេញទៅព្យាបាលអ្នកជំងឺ។ ពេលថ្ងៃយើងមករៀនបន្ត និងពេលរសៀលយើងចេញទៅព្យាបាលទៀត។ ពេលនោះយើងរៀនផងចុះព្យាបាលផ្ទាល់ផង។ ថ្នាំពេទ្យមានដាក់អក្សរខ្មែរនៅខាងលើ និងដាក់អក្សរចិននៅខាងក្រោម ពេលយើងយកថ្នាំមកយើងមើលទាំងខាងលើ និងខាងក្រោម។ គ្រូបង្រៀនជនជាតិចិនមានបីនាក់ អ្នករៀនមានច្រើនរហូតដល់រាប់ពាន់នាក់។ ពេលខ្ញុំនៅកន្លែងផ៥ ពួកខ្ញុំរៀនជាមួយគ្រូខ្មែរយើង កាលនោះរៀនបច្ទេកទេស អត់រៀនជំងឺទូទៅទេ យើងរៀនវះកាត់ រៀនមើលហ្វីល ។ គ្រូជនជាតិខ្មែរឈ្មោះ ពៅ ។ សរុបមកខ្ញុំបានរៀនពេទ្យនៅកន្លែងផ៥ និងមន្ទីរពេទ្យ៦មករា។

នៅមន្ទីរពេទ្យ៦មករា មានអ្នកជំងឺភាគច្រើនជាយោធាត្រូវរបួសមកពីព្រំដែនកម្ពុជា-វៀតណាម។ អំឡុងពេលខ្ញុំព្យាបាល មានយោធាខ្លះបានជាសះស្បើយបានត្រឡប់ទៅអង្គភាពវិញ និងមានខ្លះទៀតមិនបានត្រឡប់ទៅវិញទេ ព្រោះមិនទាន់ជាសះស្បើយ ។ យោធាត្រូវរបួសមានច្រើនណាស់ បញ្ជូនមកម្ដងៗ ពីរទៅបីកាណូត យោធាខ្លះក៏ស្លាប់នៅលើកាណូត កងទ័ពខ្មែរយើងស្លាប់ច្រើនណាស់។ កងទ័ពដែលរបួសមិនត្រូវបានបញ្ចូលមករាល់ថ្ងៃទេ ប៉ុន្តែពេលបញ្ជូនមកម្ដងៗមានចំនួនច្រើនណាស់។ ពេលប្រយុទ្ធជាមួយវៀតណាមមានយោធាត្រូវរបួស និងបញ្ជូនមកមន្ទីរពេទ្យ៦មករាច្រើនណាស់។ យោធាដែលត្រូវរបួសបានប្រាប់ខ្ញុំថានៅព្រំដែនអត់បាយក្រហាយទឹក ស្លាប់ចោលដូចខ្មោចឆ្កែអ៊ីចឹង បើយោធាណាត្រូវរបួសមិនទាន់ស្លាប់ខ្មែរក្រហមបញ្ជូនមកព្យាបាលទៅ។ ខ្ញុំមិនដែលឃើញមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមចុះមកសួរសុខទុក្ខយោធាទេ ខ្ញុំគ្រាន់តែឮថា ប៉ុល ពតៗ តែខ្ញុំមិនដែលឃើញ ប៉ុល ពត និង តាម៉ុក ទេ។

អំឡុងពេលខ្ញុំរៀនពេទ្យនោះមានខ្មែរក្រហមចាត់តាំងឲ្យទៅទទួលគណប្រតិភូបរទេសដែរ។ ពេលខ្ញុំរៀនពេទ្យនៅភ្នំពេញខ្ញុំមិនដែលសរសេរសំបុត្រផ្ញើមកផ្ទះទេ ហើយខ្ញុំក៏មិនដឹងថា ត្រូវត្រឡប់មកផ្ទះវិញតាមផ្លូវណាដែរ។ ពេលកងទ័ពវៀតណាមចូលមកដល់ ខ្ញុំ និងនារីពេទ្យផ្សេងទៀតត្រូវបានខ្មែរក្រហមនាំរត់ទៅខេត្តពោធិ៍សាត់។ ពេលនោះប្រជាជនខេត្តកំពតក៏នាំគ្នារត់ទៅពោធិ៍សាត់ច្រើនណាស់ ពេលខ្ញុំទៅដល់ពោធិ៍សាត់ខ្ញុំបានឃើញប្រជាជនយើងនៅពាសពេញខេត្តពោធិ៍សាត់ ។ ពេលខ្ញុំបានឃើញប្រជាជនមកពីខេត្តកំពត ខ្ញុំចេះតែដើរពិនិត្យមើលក្រែងបានឃើញឪពុកម្តាយខ្ញុំរត់មកដែរ។ ពេលនោះខ្ញុំបានឃើញឪពុកខ្ញុំលីកាំបិតនៅឬស្សីក្រាំង ខ្ញុំក៏ហៅប្ដីខ្ញុំ ឲ្យមើលថា៖ “ពូនោះដូចឪពុកខ្ញុំដល់ហើយ” ខ្ញុំមិនបានចំណាំឪពុកខ្ញុំច្បាស់ទេ គ្រាន់តែរប្រហែលៗខ្ញុំក៏មិនបានហៅសួរអ្វីដែរ។ ខ្ញុំបានរៀបការនៅឆ្នាំ១៩៧៩។

ខណៈពេលខ្ញុំរៀន និងធ្វើពេទ្យនៅភ្នំពេញ ខ្ញុំនឹកឪពុកម្តាយខ្ញុំណាស់ តែមិនហ៊ានសុំខ្មែរក្រហមមកលេងផ្ទះទេ ព្រោះខ្មែរក្រហមមិនអនុញាតិឲ្យយើងមក គឺបានត្រឹមតែនឹកមិនបានមកលេងទេ បើហ៊ានយំនឹកផ្ទះខ្មែរក្រហមនឹងយកយើងទៅកសាង ទិតៀន យកទៅសម្លាប់ចោលមិនខាន។ ខ្ញុំមិនដែលឃើញខ្មែរក្រហមយកមនុស្សទៅសម្លាប់ចោលទេ តែខ្ញុំធ្លាប់ដឹងតាំងពីខ្ញុំនៅរែកដីឃើញខ្មែរក្រហមចងបណ្ដើរទៅហើយមិនដែលឃើញត្រឡប់មកវិញទេ។ ខ្ញុំមិនដឹងថាមូលហេតុអ្វីបានជាខ្មែរក្រហមចងទេ ដឹងត្រឹមថាខ្មែរក្រហមយកទៅរៀនសូត្រមិនដឹងទៅរៀនឯណាទេ បាត់ម្ដងបួនប្រាំនាក់ៗ។ កំពុងតែរែកដី កំពុងតែស្ទូងស្រូវសុខៗ ខ្មែរក្រហមហៅទៅមានទាំងប្រជាជន១៧មេសា និងអ្នកមូលដ្ឋានត្រូវខ្មែរក្រហមចាប់ទៅដែរ។ ក្នុងនាមខ្ញុំជាអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមម្នាក់ ខ្ញុំយល់ឃើញថារបបនេះពិតជាលំបាកវេទនាណាស់ ទាំងការរស់នៅនិងការហូបចុក។ ខ្ញុំសូមផ្ដាំទៅកូនៗក៏ដូចជាក្មេងជំនាន់ក្រោយត្រូវខិតខំរៀនសូត្រឲ្យមានចំណេះដឹងដើម្បីឲ្យប្រទេសជាតិយើងមានការអភិវឌ្ឍន៍និងមានសន្តិភាពជារៀងរហូត។

អត្ថបទដោយ៖ ម៉ាប់ ស៊ីណា

កំណែអក្ខរាវិរុទ្ធដោយ៖ ភា រស្មី