វ៉ាន់ នន៖ អតីតទាហានខ្មែរក្រហម

2 សប្ដាហ៍ មុន

រូបថតចុងឆ្នាំ១៩៧៧ រូបថតពីសៀវភៅកងពលខ្មែរក្រហម៧០៣(បណ្ណសារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា)

វ៉ាន់ នន[1] ភេទប្រុស អាយុ៧២ឆ្នាំ មានទីកន្លែងកំណើតនៅភូមិតាំងបឹង ឃុំផ្អាវ ស្រុកជើងព្រៃ ខេត្តកំពង់ចាម។ បច្ចុប្បន្ន នន រស់នៅក្នុងភូមិទួលកណ្ដាល ឃុំត្រពាំងប្រីយ៍ ស្រុកអន្លង់វែង។

នន បាននិយាយថា៖ «កាលពី កុមារភាពខ្ញុំរៀនបានត្រឹមថ្នាក់៩ (ប្រព័ន្ធអប់រំសង្គមចាស់)។ ខ្ញុំអាចសរសេរ បកប្រែ និងអានភាសាបារាំងបានគួរសម។ នៅជំនាន់នោះឪពុកធំរបស់ខ្ញុំគាត់គឺជានាយកសាលា។ ថ្ងៃមួយ គ្រូរបស់ខ្ញុំឈឺ ហើយមិនបានមកបង្រៀន។ ឪពុកធំរបស់ខ្ញុំបានមកបង្រៀនជំនួស។ ពេលនោះ គាត់បានយក ប៉ុងក្រណាត់លុបក្ដារខៀន គប់ក្បាលខ្ញុំ ដោយសារខ្ញុំឡើងធ្វើលេខខុស។ គ្រូបង្រៀននៅជំនាន់នោះកាចៗណាស់ ប៉ុន្តែការបង្រៀនមានភាពល្អប្រសើរ។ ខ្ញុំមានបងប្អូនបង្កើតចំនួន១៣នាក់ (ស្រី១១នាក់ និងប្រុស២នាក់) ។ ខ្ញុំជាកូនទីពីរនៅក្នុងគ្រួសារ បងខ្ញុំម្នាក់ជាស្រី។ គាត់បានប្ដីសក្តិបីពីសង្គមចាស់។ គ្រួសារខ្ញុំប្រកបមុខរបរជាអ្នកធ្វើស្រែចម្ការ និងជាឈ្មួញទិញគោលក់ឲ្យកុងស៊ីបន្ត។ ក្រៅពីការងារទាំងអស់នេះ ខ្ញុំក៏បានជួយឡើងត្នោតឪពុកខ្ញុំដែរ។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧០ អំឡុងពេល លន់ នល់ ធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្ដេច នរោត្តម សីហនុ ពីដំណែង ខ្ញុំក៏បានឈប់រៀនដោយសារសាលារៀនត្រូវបានបិទ។ បន្ទាប់ពីខ្ញុំឈប់រៀន ខ្ញុំបានរស់នៅផ្ទះ និងជួយឡើងយកទឹកត្នោតមកកូរធ្វើជាស្ករត្នោត ដើម្បីយកទៅលក់នៅផ្សារកំពង់ចាមបានចំនួន២ឆ្នាំ ខ្ញុំក៏បានឈប់។ ដល់ឆ្នាំ១៩៧២ ខ្ញុំបានសម្រេចចិត្តចូលធ្វើជាកងទ័ពដោយពេលនោះខ្ញុំមានជំហមួយគឺ ការតស៊ូដើម្បីស្នេហាជាតិមាតុភូមិពីព្រោះពេលនោះមានវណ្ណៈជិះជាន់អ្នកក្រ។ គ្រូក៏បានបង្រៀនអំពីបញ្ហាមួយនេះដែរ។ ពេលនោះក្នុងនាមយើងជាសិស្សានុសិស្ស យើងត្រូវតស៊ូកុំឲ្យមានវណ្ណះអ្នកមានជិះជាន់លើវណ្ណះអ្នកក្រ ការគៀបសង្កត់ផ្លូវចិត្តតាមរូបភាពផ្សេងៗ ដូចជាការរឹបអូសផ្ទះសម្បែង ដីស្រែ ជាដើម។

អំឡុងពេលខ្ញុំចូលក្នុងជួរបដិវត្តន៍ឪពុកម្ដាយរបស់ខ្ញុំ មិនបានអនុញ្ញាតនោះទេ។ ប៉ុន្តែដោយសារតែខ្ញុំមានឪពុកមា ជាចៅហ្វាយស្រុកជើងព្រៃ ទើបខ្ញុំបានចូល។ ពេលនោះឪពុកមាខ្ញុំ បានចូលទៅខាងបដិវត្តន៍មុនខ្ញុំ។ គាត់មានឈ្មោះ លន់។ កាលនោះខ្ញុំចូលមានគ្នាចំនួន៣នាក់ ដំណាក់កាលដំបូងគេបញ្ជូនទៅខាងឃុំផ្អាវ រួចបានទៅស្រុកជើងព្រៃ។ ប្រធានយោធា បានដឹងថាខ្ញុំមានឪពុកមា ដែលធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុក ទើបគាត់មិនបញ្ជូនខ្ញុំចេញទៅទ័ព។ ភ្លាមៗនោះ ខ្ញុំក៏បានតបទៅគាត់វិញថា ខ្ញុំមិនអាចនៅក្នុងស្រុកនៅបានទេ ពីព្រោះខ្ញុំមិនចង់ឲ្យគេគិតថាខ្ញុំមានខ្សែមានបក្ខពួក។ ខ្ញុំសុខចិត្តចូលទៅទ័ពដូចយុវជនដទៃទៀត។ ដំបូងឡើយ ខ្ញុំបានចូលទៅក្នុងទ័ពតំបន់៣០ក្នុងខេត្តកំពង់ចាម។ ពេលនោះខ្ញុំបានកាន់កាំភ្លើង និងចេញទៅវាយជាមួយទ័ព លន់ នល់ នៅសមរភូមិមុខ។

ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៣ កងទ័ពខ្ញុំបានចេញទៅវាយនៅម្ដុំព្រែកក្ដាម និងកំពង់លួង ហើយដាច់ស្បៀងអាហារដោយសារកងទ័ព លន់ នល់ បានទម្លាក់គ្រាប់បែកជាប់រហូតធ្វើឲ្យកម្លាំងអ្នកជញ្ជូនបាយមិនអាចចូលមកខ្សែត្រៀមមុខបាន។ ពេលនោះកងទ័ពហូបតែគល់ចេក គល់ល្ហុង យកសាច់ ឆ្កែ ឆ្មា ធ្វើជាស៊ុបហូបឲ្យតែរស់ៗសិនទៅ។ ចំណែកឯខែវស្សាបានត្រីហូប ព្រោះយើងបាននាំគ្នាធ្វើមងដាក់ត្រីនៅទន្លេសាប ដើម្បីរកម្ហូបផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពកងទ័ពខ្លួនឯង។ ការរកត្រី ថ្ងៃខ្លះក៏ជួបក្រុមអាម៉ារីន(នាវាកងទ័ពជើងទឹក លន់ នល់) ដេញបាញ់ក៏នាំគ្នារត់ចូលព្រៃលាក់ខ្លួនទាល់តែគេចេញទៅអស់បាននាំគ្នាទៅខ្សែត្រៀមវិញ។ កងទ័ពខ្មែរក្រហមបានខិតខំតស៊ូណាស់កំឡុងពេលធ្វើសង្គ្រាម។ កងទ័ពទាំងអស់សុទ្ធតែមានស្មារតីនឹងនរ និងមិនភ័យខ្លាចជាមួយសត្រូវនៅខាងមុខនោះទេ។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៤ ខ្ញុំបានធ្វើជាប្រធានក្រុមក្ដោបក្ដាប់កម្លាំងចំនួន១២នាក់។ បន្ទាប់មកខ្ញុំក៏បានដឹកនាំកម្លាំងចូលរួមជាមួយកម្លាំងផ្សេងទៀត ដើម្បីជួយវាយនៅឯភូមិភាគពិសេស និងភូមិភាគនិរតី។ ពេលនោះកងកម្លាំងយើងក៏បានវាយយកបន្ទាយកងទ័ព លន់ នល់ នៅខាងជើងកំពង់លួង ទទួលបានកាំភ្លើងធំ និងគ្រឿងសព្វាវុធជាច្រើនប្រភេទទៀត។ ក្នុងឆ្នាំដដែលកងទ័ពខ្មែរក្រហមត្រូវបានកងទ័ព លន់ នល់ ហុំព័ទ្ធវាយបកធ្វើឲ្យស្លាប់កងទ័ពអស់ជាច្រើននាក់។ ការវាយតទល់គ្នារវាងភាគីទាំងពីរបានធ្វើឲ្យកងទ័ពទាំងពីរភាគីស្លាប់អស់ជាច្រើននាក់។

ក្រោយមក កម្លាំងខ្មែរក្រហម បានរៀបចំផែនការ វាយយកទីក្រុងភ្នំពេញបានជោគជ័យនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ បន្ទាប់ពីវាយបែកហើយ កងទ័ព លន់ នល់ បានលើកដៃសុំចុះចូលជាមួយកងទ័ពខ្មែរក្រហម។ បើតាមខ្ញុំដឹង កងទ័ព លន់ នល់ នៅដាំបាយហូបជាមួយកងទ័ពខ្មែរក្រហមជាធម្មតាទេ។ ខ្ញុំមិនឃើញពីការសម្លាប់ឡើយ។

លុះក្រោយមកទៀតទើបខ្ញុំឮដំណឹងថា អង្គការស្រាវជ្រាវរកអ្នកជាប់ខ្សែ ដែលធ្លាប់បម្រើរដ្ឋាភិបាល លន់ នល់ ពីមុន ដើម្បីកម្ចាត់ចោល ដោយកុហកថាយកទៅកន្លែងថ្មី ឬទៅនៅផ្ទះថ្មីជាដើម។ អំឡុងពេលទទួលបានជ័យជម្នះខ្មែរក្រហមក៏បានប្រកាសឲ្យប្រជាជនចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ ដោយបានប្រាប់ប្រជាជនថាខ្លួនចាប់ផ្ដើមរៀបចំទីក្រុងថ្មី និងខ្លាចអាមេរិកមកទម្លាក់គ្រាប់បែក។ ពេលនោះខ្ញុំក៏បានត្រឡប់ទៅលេងស្រុកកំណើតបានមួយថ្ងៃ។ ពេលទៅដល់ ខ្ញុំមិនបានជួបឪពុករបស់ខ្ញុំនោះទេ ព្រោះគាត់ត្រូវបានចេញទៅធ្វើការនៅតំបន់ផ្សេង។ កាលនោះខ្ញុំ ជួបតែម្ដាយ និងប្អូនរបស់ខ្ញុំតែប៉ុណ្ណោះ។

បន្ទាប់មក ខ្ញុំក៏បានត្រឡប់មកនៅភ្នំពេញបានមួយរយៈ អង្គភាពរបស់ខ្ញុំក៏ត្រូវបានបញ្ជូនទៅឈរជើងនៅភ្នំតាមព្រំដែនវៀតណាមនៅក្នុងខេត្តមណ្ឌលគិរី។ កាលនោះខេត្តមណ្ឌលគិរី មិនទាន់មានប្រជាជនរស់នៅនោះទេ មានតែបងប្អូនជនជាតិភាគតិចនៅលក្ខណៈជាក្រុមតូចៗ។ ផ្លូវធ្វើដំណើរចូលទៅក្នុងខេត្តក៏មិនទាន់មានស្រួលបួលនោះដែរ។ ពេលអង្គភាពខ្ញុំចូលទៅដល់ដំបូង យើងមិនទាន់មានជម្លោះជាមួយកងទ័ពវៀតណាមទេ។ មួយរយៈក្រោយមក ទើបខាងភាគីវៀតណាមមានការបង្ខិតបង្គោលព្រំដែន ទើបធ្វើឲ្យមានជម្លោះជាមួយកងទ័ពខ្មែរក្រហមចាប់ពីពេលនោះមក។ នៅអំឡុងពេលនៅព្រំដែន អង្គភាពទ័ពខ្ញុំក៏ឆ្លៀតធ្វើស្រែ ដកស្ទូង ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពទ័ពដោយខ្លួនឯង។

ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ កងកម្លាំងស្ម័គ្រចិត្តវៀតណាម បានវាយរំដោះចូលមកដល់ខេត្តមណ្ឌលគិរី កងទ័ពខ្មែរក្រហមក៏បានរត់ចូលទៅក្នុងព្រៃ។ ការរស់នៅក្នុងព្រៃរបស់ទ័ពខ្មែរក្រហមមានការខ្វះខាតជាខ្លាំង ពេលនោះទ័ពទាំងអស់បាននាំគ្នាជីកក្ដួច ដំឡូង ដើម្បីហូបជំនួសបាយ។ ខ្មែរក្រហមរស់នៅក្នុងព្រៃរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៨១ ទើបអង្គភាពខ្ញុំទំនាក់ទំនងជាមួយ សុន សេន នៅលើភ្នំ១០០១បាន។ បន្ទាប់ពីមានទំនាក់ទំនងជាមួយ សុន សេន ហើយ កម្លាំងនៅក្នុងព្រៃក៏បានធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅភ្នំដងរែក។ ការធ្វើដំណើរអស់រយៈពេល១ខែកន្លះទើបកម្លាំងទ័ពធ្វើដំណើរទៅដល់។ ពេលមកដល់ភ្នំ១០០១ យើងក៏នៅតែបន្តរៀបចំផែនការកម្លាំងទ័ពក្នុងការវាយជាមួយកងទ័ពវៀតណាម។

នៅឆ្នាំ១៩៨៦ ខ្ញុំបានរៀបការ។ នៅពេលនោះ ប្រពន្ធខ្ញុំគឺជាប្រធានកងធំនារី ក្ដោបក្ដាប់កម្លាំង១០០នាក់ជាង។ បន្ទាប់ពីរៀបការហើយ ខ្ញុំមិនបានរស់នៅជួបជុំជាមួយប្រពន្ធរហូតនោះទេ យើងទាំងពីរនាក់ត្រូវចេញទៅធ្វើការតាមមុខសញ្ញារៀងៗខ្លួន។ ខ្ញុំចេញទៅវាយនៅខេត្តកំពង់ចាម។ ខ្ញុំនៅទីនោះអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំ ទើបខ្ញុំត្រឡប់មកលើភ្នំដងរែកវិញ»៕

អត្ថបទដោយ មេក វិន

[1] មេក វិន សម្ភាសន៍ជាមួយ វ៉ាន់ នន នៅក្នុងភូមិទួលកណ្តាល ឃុំត្រពាំងប្រិយ៍ ស្រុកអន្លង់វែង នៅក្នុងឆ្នាំ២០២៤។