នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៨ អង្គការខ្មែរក្រហមបានចាត់ រ៉ន ឲ្យទៅលើកទំនប់យាយរឹម ដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់៦ ភូមិភាគពាយ័ព្យ។ បច្ចុប្បន្ន ទំនប់យាយរឹម​ ស្ថិតនៅក្នុងភូមិព្រហស្ថក្បាល ឃុំផ្ទះរុង ស្រុកតាលោសែនជ័យ ខេត្តពោធិ៍សាត់។

វ៉ន រ៉ន[1] ភេទស្រី អាយុ ៦២ឆ្នាំ ជាជនជាតិដើមភាគតិចព័រ ប្រកបរបរធ្វើស្រែចម្ការ។ រ៉ន មានស្រុកកំណើតនៅភូមិទួលគ្រួស ឃុំស្រែតាំងយ៉ ស្រុកភ្នំក្រវាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់។ បច្ចុប្បន្នរស់នៅ ភូមិទួលគ្រួស ឃុំប្រម៉ោយ ស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់។ រ៉ន មានឪពុកឈ្មោះ វ៉ន ឡឹក ជនជាតិដើមភាគតិចព័រ (ស្លាប់) តាំងពីឆ្នាំ១៩៧៩ ដោយសារជំងឺ។ ម្ដាយឈ្មោះ អ៊ុយ យ៉ុវ ជនជាតិដើមភាគតិចព័រ(ស្លាប់) ប្រហែលឆ្នាំ១៩៨៣ ដោយសារជំងឺ។ រ៉ន មានបងប្អូនចំនួន៩នាក់ ស្លាប់អស់៧នាក់ នៅរស់២នាក់ (ស្រីម្នាក់និងប្រុសម្នាក់)។ រ៉ន ជាកូនពៅនៅក្នុងគ្រួសារ។ រ៉ន មានប្ដីឈ្មោះ ហ៊ិន វន (ស្លាប់)តាំងពីឆ្នាំ២០១៧ ដោយសារជំងឺរបេង។ រ៉ន មានកូនចំនួន៩នាក់ ​(ស្រី៧នាក់ និងប្រុស២នាក់) ។

នៅវ័យកុមារ រ៉ន រស់នៅជាមួយម្ដាយនៅក្នុង ភូមិទួលគ្រួស គ្រួសារប្រកបរបរធ្វើស្រែចម្ការ និងចិញ្ចឹមក្របីប្រហែល៣០ក្បាល។ ការចិញ្ចឹមសត្វក្របី របស់ប្រជាជនជនជាតិដើមភាគតិចព័រ មិនមានការលក់ដូរអ្វីទេ គឺចិញ្ចឹមទុកសម្រាប់ធ្វើយាន្តជំនិះ ដើម្បីធ្វើដំណើរ ទៅទិញសម្ភារនៅផ្សារស្រុកភ្នំក្រវាញម្ដងម្កាល។ ការធ្វើដំណើរតាមរទេះក្របីពីភូមិទួលគ្រូស ទៅកាន់ស្រុកភ្នំក្រវាញត្រូវចំណាយរយៈពេល២យប់ទៅ៣យប់ទើបដល់។ អំឡុងពេលធ្វើដំណើរយប់កន្លែងណា គឺសម្រាកនៅត្រង់ទីកន្លែងនោះ លុះព្រឹកឡើង ទើបធ្វើដំណើរបន្តទៀត។ នៅពេលទៅដល់ផ្សារស្រុកភ្នំក្រវាញ ឪពុកម្ដាយរបស់ រ៉ន បានទិញសម្ភារប្រើប្រាស់ទើបត្រឡប់មកផ្ទះវិញ។ នៅចម្ការ ម្ដាយឪពុករបស់ រ៉ន បានដាំចេក ដាំដំឡូងជ្វារ គ្រាន់ទុកឲ្យកូនៗហូប។ ល្បែងប្រជាប្រិយដែល រ៉ន និងក្មេងៗជនជាតិដើមភាគតិចព័រចូលចិត្តលេងពេលបុណ្យទាន កាលពីវ័យកុមារមានដូចជា ទាញព្រាត់ លាក់កន្សែង និងបោះឈូង ។

នៅថ្ងៃទី១៨ ខែ មីនា ឆ្នាំ១៩៧០ សេនាប្រមុខ លន់ នល់ បានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ សម្ដេចព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ។ រ៉ន រស់នៅក្នុងភូមិទួលគ្រួស ជាមួយឪពុកម្ដាយដោយប្រកបរបរធ្វើស្រែចម្ការតាមធម្មតា។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៣ យន្តហោះរបស់ទាហានអាមេរិក ដែលគ្រាំទ្រដោយ សេនាប្រមុខ លន់ នល់ បានមកទម្លាក់គ្រាប់បែកដាក់ផ្ទះសម្បែងរបស់ប្រជាជនដែលរស់នៅក្នុង ស្រុកសំឡូត ខេត្តបាត់ដំបង សំឡេងគ្រាប់បែកបានឮកងរំពងដល់ភូមិទួលគ្រួស ធ្វើឲ្យប្រជាជនភ័យខ្លាច និងជ្រួលច្របល់យ៉ាងខ្លាំង ទើបប្រជាជនជនជាតិដើមភាគតិចព័រទាំងអស់បាននាំគ្នាជីកត្រង់សេរនៅក្បែរផ្ទះៗដើម្បីពួន។ ចំណែកឯគ្រួសាររបស់ រ៉ន រត់ទៅរស់នៅក្នុងព្រៃ មួយរយៈ ដោយមានការវេចខ្ចប់ស្រូវ អង្ករ ម្ហូបអាហារ ទៅជាមួយ។ នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៤ ស្ថានភាពនៅក្នុងភូមិទួលគ្រួស ហាក់ដូចជាមិនឮសំឡេងយន្តហោះមកទម្លាក់គ្រាប់បែក ប្រជាជនជនជាតិព័របាននាំគ្នាចូលមករស់នៅតាមផ្ទះរៀងៗខ្លួនវិញ។ គ្រួសាររបស់ រ៉ន បាននាំគ្នាប្រកបរបរធ្វើស្រែចម្ការឡើងវិញ។

នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមបានវាយបែកទីក្រុងភ្នំពេញទាំងស្រុង។ ប្រទេសកម្ពុជាបានបញ្ចប់សង្រ្គាម[2]ជាមួយ លន់ នល់ ដែលគាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និងវៀតណាមខាងត្បូង។ សង្គ្រាមនេះបានអូសបន្លាយអស់រយៈពេល៥ឆ្នាំ។ នៅថ្ងៃដដែលនេះ ទីក្រុងភ្នំពេញបានធ្លាក់នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់កងទ័ពខ្មែរក្រហម ស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ខ្មៅ និងពណ៍អាចម៍សេះ។ បន្ទាប់មក ចាប់ផ្ដើមមានការជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ ឲ្យមករស់នៅតាមបណ្ដាខេត្តផ្សេងៗ។ បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមរំដោះទីក្រុងភ្នំពេញភ្លាមៗ នៅក្នុង ភូមិទួលគ្រួស បានចាប់ផ្ដើមបង្កើតជាសហករណ៍  ធ្វើការងាររួមគ្នា ហូបរួមគ្នា មិនតែប៉ុណ្ណោះខ្មែរក្រហមបានប្រមូលទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ប្រជាជនដាក់រួមគ្នារួមទៀតផង ទ្រព្យសម្បត្តិដែលប្រមូលរួមមាន៖ មាសប្រាក់​ លុយ សត្វចិញ្ចឹម ជ្រូក មាន់ ទា គោ ក្របី ចានឆ្នាំង និងរបស់របរជាច្រើនមុខទៀត។ រ៉ន និងឪពុកម្ដាយត្រូវបានឃ្លាតឆ្ងាយពីគ្នា ពីព្រោះត្រូវចូលធ្វើការងារនៅតាមក្រុមរៀងៗខ្លួន។ រ៉ន ត្រូវបានខ្មែរក្រហមចាត់ឲ្យចូលធ្វើការងារនៅក្នុងកងកុមារ និងផ្លាស់ឲ្យទៅជីកប្រឡាយនៅទំបនប់កំពង់ឃ្លោង នៅក្នុងមួយកងកុមារមានកុមារប្រហែល៧០នាក់បានចូលរួមជីកជាមួយប្រជាជនចាស់ៗ។ ខ្មែរក្រហមបានកំណត់ឲ្យ រ៉ន ជីកប្រឡាយក្នុងមួយថ្ងៃឲ្យបាន ២ម៉ែត្រគីប បើជីកមិនបាននឹងត្រូវផ្ដាច់របបអាហារជាមិនខាន។ រ៉ន ខិតខំប្រឹងប្រែងជីកទាំងថ្ងៃទាំងយប់ ដើម្បីឲ្យគ្រប់ចំនួនទៅតាមការកំណត់របស់ខ្មែរក្រហម។ សម្រាប់អាហារហូបចុកគ្មានអ្វីហូបគ្រប់គ្រាន់នោះទេ ក្នុងមួយថ្ងៃទទួលបានរបប២ពេលប៉ុណ្ណោះគឺពេលថ្ងៃត្រង់ និងល្ងាច។ ក្នុងមួយពេល រ៉ន ទទួលបានបាយ១កូនចាន ហូបជាមួយសម្លប្រហើរ សម្លម្ជួរត្រកួន និងសម្លម្ជូរប្រលិត។ រសជាតិសម្លរអត់ឆ្ងាញ់នោះទេ ប៉ុន្តែត្រូវតែហូបដើម្បីចិញ្ចឹមក្រពះ។ រ៉ន ចូលធ្វើការងារចាប់ពីម៉ោង៧ ព្រឹករហូតដល់ម៉ោង១១ថ្ងៃត្រង់​ ទើបបានឈប់សម្រាកហូបបាយ ឬបបរ នៅម៉ោង១រសៀល រ៉ន ត្រូវចូលធ្វើការងារបន្តទៀតរហូតដល់ម៉ោង៥ល្ងាច ទើបឈប់សម្រាកហូបបាយ ឬបបរម្ដងទៀត រួចចូលសម្រាកនៅតាមរោងសហករណ៍រៀងៗខ្លួន។ ប្រសិនប្រជាជនណាម្នាក់ធ្វើការងារមិនរួចតាមការកំណត់របស់ខ្មែរក្រហមនោះទេនឹងត្រូវចូលធ្វើពេលយប់បន្តទៀតទាល់តែគ្រប់តាមការកំណត់របស់ខ្មែរក្រហម ទើបបានចូលសម្រាក។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៦ រ៉ន ត្រូវបានមេក្រុមកងកុមារចាត់ឲ្យដើររើសអាចម៍គោ កាប់ដើមទន្ទ្រានខែត្រ កាប់ដីដំបូកនៅតាមស្រែ ដើម្បីឲ្យចាស់ៗ ធ្វើជីដាក់តាមស្រែ។ សម្រាប់អាហារហូបចុកមិនមានអ្វីផ្លាស់ប្ដូរនោះទេ។ រ៉ន បានបែកពីឪពុកម្តាយរយៈពេល១ឆ្នាំ ទើបបានជួបម្តង។

នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៧ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៨ រ៉ន ម្ដាយ រួមជាមួយបងប្អូនជនជាតិព័រនៅភូមិទួលគ្រួសទាំងអស់ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមជម្លៀសឲ្យទៅរស់នៅភូមិស្រែពពាយ ស្រុកភ្នំក្រវាញ។ មូលហេតុនៃការជម្លៀសប្រជាជនជនជាតិព័រចេញទាំងអស់ដោយសារតែ ភូមិទួលគ្រួស ត្រូវបានខ្មែរក្រហមយកធ្វើទីតាំងបន្ទាយសម្រាប់ឲ្យកងទ័ពស្នាក់នៅ។ អំឡុងពេលជម្លៀសប្រជាជនចេញ គឺកងទ័ពខ្មែរក្រហមបានយកឡានប្រភេទអាហ៊្សីលមកដឹកប្រជាជនទៅស្រុកភ្នំក្រវាញ។ រ៉ន ធ្វើដំណើរតាមឡានរយៈពេល១ថ្ងៃ ទើបទៅដល់ស្រុកភ្នំក្រវាញ។ ពេលទៅដល់ស្រុកភ្នំក្រវាញដំបូង ខ្មែរក្រហមឲ្យ រ៉ន ធ្វើការងារនៅក្នុងកងកុមារ នៅក្នុងភូមិវល្លិ៍ប្រេង(បច្ចុប្បន្នភូមិព្រែក៣ ឃ។សំរោង ស្រុកភ្នំក្រវាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់)។ រ៉ន​​ ធ្វើការងារកាប់ដើមទន្ទ្រានខេត្រ រើសអាចម៍គោ ដើម្បីធ្វើជីដាក់តាមស្រែ។ ចំណែកម្ដាយធ្វើការងារនៅក្នុងភូមិវល្លិ៍ប្រេងដែរតែធ្វើការងារផ្សេងគ្នា ធ្វើស្រែចម្ការ ដក ស្ទូង ច្រូត។ នៅអំឡុងឆ្នាំដដែល រ៉ន ត្រូវបានខ្មែរក្រហមផ្លាស់ទៅលើកទំនប់យាយរឹម នៅតាលោ(បច្ចុប្បន្នភូមិព្រហស្ថក្បាល ឃុំផ្ទះរុង ស្រុកតាលោសែនជ័យ ខេត្តពោធិ៍សាត់)។ រ៉ន ត្រូវបានខ្មែរក្រហមកំណត់ឲ្យលើកទំនប់ចាប់ពីម៉ោង៧ ព្រឹករហូតដល់ម៉១១ថ្ងៃត្រង់បានសម្រាក ម៉ោង១ចូលធ្វើការងារបន្តទៀតដល់ម៉ោង៥ល្ងាចបានឈប់សម្រាកទៅតាមរោងសហករណ៍។ សម្រាប់អាហារហូបចុកមិនបានគ្រប់គ្រាន់ទេ អង្ករមួយកំប៉ុងបបរហូបគ្នា៤០នាក់។ រ៉ន បានលួចដកដើមផ្ទីរយកមកដុតហូបបន្ថែមទៀត កុំឲ្យឃ្លាន។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ កងទ័ពវៀតណាមបានចូលមករំដោះប្រទេសកម្ពុជាឲ្យរួចផុតពីរបបខ្មែរក្រហម។ រ៉ន បានឮអ្នកភូមិនិយាយតៗគ្នាថា កងទ័ពវៀតណាមចូលមកនឹងចាប់ប្រជាជនសម្លាប់ចោល។ បន្ទាប់ពី រ៉ន​បាន ឮបែបនេះហើយមានអារម្មណ៍ភ័យជាខ្លាំង ហើយម្តាយបាននាំ រ៉ន រត់គេចពីកងទ័ពវៀតណាមទៅរស់នៅលើភ្នំក្រសាំងក្រនាំ ក្នុងស្រុកភ្នំក្រវាញ។ រ៉ន​ រស់នៅលើ ភ្នំក្រសាំងក្រនាំ​ គ្មានអាហារហូបចុកទេ ត្រូវស្វែងរកមើមដំឡូង មើមក្ដួច ដើម្បីហូបជំនួសបាយ។ ក្រោយពេលរស់នៅលើភ្នំក្រសាំងក្រនាំអស់រយៈពេល២ខែ រ៉ននិងប្រជាជនផ្សេងបាននាំគ្នាចុះមករស់ភូមិអន្លង់ក្រូច។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨០ រ៉នបានផ្លាស់ពីអន្លង់ក្រូចមករស់នៅភូមិព្រែក១ ស្រុកភ្នំក្រវាញ។ ការរស់នៅដំបូង រ៉ន ស៊ីឈ្នួលដាំស្ពៃឲ្យអ្នកភូមិ ដើម្បីប្ដូរជាមួយអង្ករ ទុកដាំបាយហូប។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩០ រ៉នត្រូវបានបងប្អូនផ្សំផ្គុំឲ្យមានគ្រួសារ។ ប្ដីរបស់ រ៉ន ឈ្មោះ ហ៊ិន វន មានស្រុកកំណើតនៅខេត្តតាកែវ ជាជនជាតិខ្មែរ។ ក្រោយពេលរៀបការរួចនៅក្នុងឆ្នាំ២០០០ រ៉ន និងក្រុមគ្រួសារបានផ្លាស់ទីលំនៅចេញពីភូមិព្រែក១ មកកាន់ស្រុកកំណើតក្នុងភូមិទួលគ្រួស ដោយប្រកបរបរធ្វើស្រែចម្ការរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។ រ៉នមានជំងឺប្រចាំកាយដូចជា លើសឈាម ឈឺសន្លាក់ និងជំងឺក្រពះពោះវៀន។

អត្ថបទដោយ ឡាំ ស្រីនីត

---

[1] មជ្ឈមណ្ឌមផ្សះផ្សាវាលវែងសម្ភាសន៍ជាមួយ វ៉ន រ៉ន ភេទស្រី អាយុ៦២ឆ្នាំ សម្ភាសន៍ថ្ងៃទី១៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥។

[2] សៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ(១៩៧៥-១៩៧៩) បោះពុម្ភលើកទី២ ទំព័រទី១៣ ត្រង់ចំណុច «ការចូលកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញ »។